Zasady budżetowe

Budżet, w potocznym rozmienieniu, jest zestawieniem dochodów i wydatków na ustalony z góry okres. Natomiast w rozumieniu ustawowym budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów: 1) organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa; 2) sądów i trybunałów; 3) administracji rzadowej.
Jest on uchwalony w formie ustawy na okres roku kalendarzowego, zwanego rokiem budżetowym. Do tego budżetu państwa włączone są również środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi, i wydatki z nich finansowane.
Pojecie budżetu państwa odnosi się do określonego podmiotu, jakim jest samo państwo. Materialną podstawa realizacji szeregu zadań państwowych stanowią scentralizowane zasoby pieniężne. Gromadzenie i wydatkowanie tych zasobów jest planowane. Wydatki państwa i ich rozmiary uzależnione są od wysokości zgromadzonych dochodów. Granice wydatków wyznaczają osiagane dochody, te zaś gromadzone są w wysokości podyktowanej potrzebami w zakresie nakładów publicznych. Planowane dochody i wydatki państwa musza być porównywane wzajemnie oraz zestawiane ze sobą. To zestawienie przyszłych dochodów i wydatków państwa stanowi istotę planowania budżetowego i uważane jest za treść budżetu.
Budżet jest zastawieniem dwustronnym. Jednak liczby występujące po stronie dochodów i po stronie wydatków, a wiec ustalone w budżecie kwoty, maja charakter jedynie orientacyjny, są zestawieniem wielkości przewidywanych. Zrealizowane wpływy z poszczególnych źródeł mogą odbiegać od przewidywanych. Nie oznacza to oczywiście, by zadania w zakresie dochodów nie były wiążące dla wykonawców budżetu. Kwoty zaplanowane po stronie wydatków wyznaczają granice górne, których nie wolno przekraczać. Nie można także dowolnie zmieniać przeznaczenie planowanych wydatków. Wskazane jest natomiast realizowanie zadań finansowych z budżetu mniejszym kosztem niezaplanowano.
Budżet jako plan finansowy musi odpowiadać określonym wymogom, które nazywane są zasadami budżetowymi. Nie są one ostatecznie ukształtowanym, niezmiennym w swej treści i zakresie zespołem reguł.Wszystkie je można podzielić na dwie grupy. Pierwsza obejmuje zasady dotyczące treści i istoty budżetu, druga zaś wiąże się z konstrukcja budżetu i jego cechami zewnętrznymi.
Do zasad związanych z treścią i istotą budżetu należą:
• Zasada równowagi budżetowej
• Zasada zupełności budżetu
Zasada równowagi budżetowej określa współzależność pomiędzy dochodami a wydatkami. Jej materialna treść polega na wzajemnym dopasowaniu strony wydatkowej i dochodowej budżetu. Kwota planowanych wydatków powinna znaleźć pełne pokrycie w przewidywanych dochodach. Wydatki nie powinny przewyższać dochodów, oznaczałoby to brak równowagi. Gdy dochody przewyższają wydatki, równowaga budżetowa zostaje zachowana- występuje zatem wówczas, gdy dochody budżetowe są co najmniej równe wydatkom.
Problem równowagi budżetowej można rozpatrywać w kilku aspektach. Jednym znich jest ujmowanie równowagi budżetowej z merytorycznego i formalnego punktu widzenia. Rygorystycznie rozumiana równowaga budżetowa oznacza, że wydatki musza być w całości pokryte definitywnymi, bezzwrotnymi dochodami. Sprzeczne z tak rozumianą zasadą równowagi jest zaciąganie przez państwo pożyczek w wypadku niewystarczalności dochodów definitywnych na sfinansowanie całości planowanych wydatków. Sytuacja, kiedy wydatki budżetowe są w pełni pokryte dochodami ostatecznymi, definitywnymi, określana jest mianem równowagi merytorycznej, czyli materialnej. W przeciwieństwie do tego, pojecie równowagi formalnej oznacza, że państwo, dla zrównoważenia wydatkowej i dochodowej strony budżetu, ucieka się do zaciągania pożyczek- w celu pokrycia deficytu budżetowego.
Równowagę można także rozpatrywać w aspekcie czasowym.Budżet jest planem uchwalanym z reguły na okresy roczne. Można też rozpatrywać równowagę budżetową w dłuższych okresach. Jeśli zrównoważone są budżety poszczególnych lat, to uważa się, że w ciągu badanego okresu zachowana jest równowaga budżetowa. Równowaga w dłuższym okresie będzie jednak zachowana również wówczas, gdy niedobory budżetowe w niektórych latach będę w pełni pokryte nadwyżkami występującymi w innych latach. Rozróżniamy wiec równowagę budżetową krótkookresową (w skali roku) i równowagę budżetowa długookresową ( w skali wieloletniej).
Zasada zupełności budżetu decyduje o jego ekonomicznym charakterze. Zgodnie z tą zasadą budżet powinien obejmować od strony finansowej całą działalność państwa, wszystkie jego dochody i wydatki. Dochody i wydatki wszystkich podmiotów publicznoprawnych oraz wszystkie jego dochody i wydatki związane z realizacją zadań państwowych powinny być ujęte w budżecie. Realizacja tej zasady polega na ujmowaniu dochodów i wydatków poszczególnych podmiotów, i zadań państwa w dwojaki sposób: brutto i netto. Przy budżetowaniu brutto dochody i wydatki danej jednostki planowane są w budżecie w pełnych kwotach. Jednostka taka odprowadza do funduszu budżetowego wszystkie swoje wpływy pieniężne i otrzymuje z tego funduszu niezbędne środki na pokrycie całości wydatków.
W praktyce występują jednak sytuacje, gdy państwo świadczy usługi związane z zaspokajaniem potrzeb zbiorowych na zasadzie częściowej odpłatności. W takich przypadkach jednostka świadcząca tego rodzaju usługi powiązana jest z budżetem państwa metoda netto. Jednostka taka przeznacza osiągane wpływy na pokrycie części wydatków związanych ze świadczeniem usług, natomiast brakująca część środków pieniężnych na ten cel przewidziana jest w budżecie państwa, z którego pokrywa się wówczas niedobory danej jednostki.
Naruszeniem zasady zupełności budżetu jest tworzenie funduszów pozabudżetowych. Konstrukcja funduszu pozabudżetowego polega na wyodrębnieniu określonych zadań z całokształtu zadań państwa i przeznaczeniu na ich finansowanie odrębnych, pozabudżetowych dochodów państwa. Tworzenie funduszów uzasadnia się najczęściej koniecznością zapewnienia pokrycia określonych wydatków bez względu na sytuacje budżetu. Fundusze włącza się z czasem do budżetu, gdy podatki będące źródłem ich dochodów staną się już stałym źródłem dochodów państwa.
Do zasad dotyczących konstrukcji budżetu i jego cech zewnętrznych zalicza się:
• Zasadę jedności budżetu.
• Zasadę szczegółowości budżetu.
• Zasadę jasności (przejrzystości) budżetu
• Zasadę jawności budżetu
Zasada jedności w klasycznym ujęciu oznacza postulat objęcia całości dochodów i wydatków państwa jednym budżetem i do tego w jednym dokumencie. Jeżeli obok państwa istnieją inne związki publicznoprawne, to wszystkie te podmioty maja swoje budżety. Każdy z nich powinien mieć jednak tylko jeden budżet. Zasada jedności dotyczy wiec podmiotowego charakteru budżetu. Możliwe są jednak rozwiązania odmienne. Może istnieć obok siebie kilka budżetów, z których każdy obejmuje określoną dziedzinę działalności danego związku publicznoprawnego. Jeżeli wszystkie te budżety, stanowiące odrębne plany finansowe, są ze sobą tak powiązane, że tworzą łącznie jedną całość pod względem merytorycznym, to wówczas, mimo formalnej wielości budżetów, zachowana jest ich jedność materialna. Rozróżniamy wiec formalną i materialną jedność budżetu.
Zasada szczegółowości budżetu odnosi się do jego układu, konstrukcji. Zasada ta postuluje sporządzenie i uchwalenie budżetu nie w jednej łącznej kwocie, lecz w sposób rozbudowany, z podziałem na zadania i źródła dochodów państwa oraz rodzaje i formy dochodów i wydatków. Im bardziej szczegółowy jest budżet, tym mniejsza swoboda władzy wykonawczej w zakresie prowadzenia gospodarki budżetowej. Nadmierne jednak szczegółowość budżetu utrudnia uzyskanie ogólnego obrazu gospodarki finansowej państwa, zacienia ten obraz. Stąd tez z zasadą szczegółowości budżetu wiąże się zasada jego jasności. Zgodnie z nią dochody i wydatki budżetowe powinny być zestawione w sposób uporządkowany, zgrupowane według określonych kryteriów. Obydwie te zasady realizuje się poprzez stosowanie odpowiedniej klasyfikacji dochodów i wydatków budżetowych.
Zasada jawności budżetu wiąże się z udostępnieniem jego treści obywatelom. Budżet państwa i budżet centralny, a niekiedy również i budżety lokalne, są publikowane. Obrady organów uchwalających budżet są jawne- od sejmowej debaty budżetowej po debaty budżetowe jednostek samorządu terytorialnego. Jawna jest również debata sejmowa nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa i debaty nad sprawozdaniami budżetowymi jednostek samorządu terytorialnego. Ponadto, zgodnie z art.11 ust.2 pkt 3 u.f.p. , Minister Finansów podaje do powszechnej wiadomości:
• Kwoty dotacji udzielanych z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego
• Zbiorcze dane dotyczące finansów publicznych.
Równocześnie art.16 tejże ustawy zobowiązał Ministra Finansów do podania do publicznej wiadomości:
• Kwoty deficytu lub nadwyżki budżetu państwa
• Kwoty długu Skarbu Państwa
• Wykazu udzielonych przez Skarb Państwa poręczeń i gwarancji z wymienieniem podmiotów, których to dotyczy
• Wykazu osób prawnych i fizycznych , którym umorzono znaczące kwoty zaległości podatkowych, wraz z wysokością i przyczyną umozenia
Jawność finansów publicznych wyłączona została w stosunku do tych środków publicznych, których pochodzenie lub przeznaczenie na podstawie odrębnych przepisów uznane jest za tajemnicę państwową lub jeżeli wynika to z umów międzynarodowych.
Ustawa o finansach publicznych zobowiązuje Ministra Finansów do ogłoszenia w Monitorze Polskim kwoty:
• Państwowego długu publicznego
• Niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych
• Długu Skarbu Państwa
• Niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa








Bibliografia:
• http://gielda.host7.pl/bez-tego-nie-poznasz-zasad-funkcjonowania-gieldy/budrzet/
• Jan Głuchowski, Budżet i procedura budżetowa, isbn83-70-59-544-8, str. 9-22.
• Maria Borodziuk, Budżet- wiadomości podstawowe, wyd. 2001,