Zasady budżetowe

Zasady budżetowe są to postulaty nauki pod adresem ustawodawstwa i praktyki dotyczące prawidłowej organizacji i funkcjonowania gospodarki budżetowej, w celu optymalnej realizacji jej zadań. Zasady te nie są traktowane jako niezbędne cechy czy elementy budżetu, są to tylko cechy pożądane ułatwiające wypełnienie postawionych budżetowi zadań.
Najczęściej wymieniane są następujące zasady budżetowe :
1) powszechności
2) jedności
3) przejrzystości
4) jawności
5) równowagi
6) roczności
7) szczegółowości
8) ogólne dotyczące treści i formy

Zasada powszechności oznacza konieczność ujmowania w budżecie całości stosunków finansowych. W praktyce nie oznacza to konieczności obejmowania budżetem wszystkich dochodów i wszystkich wydatków, czyli stosowania metody finansowania brutto. Dopuszcza się zawsze liczne wyjątki od tej zasady, ponieważ część jednostek bezpośrednio realizujących budżet powiązana jest z budżetem wynikiem finansowym, czyli metodą netto.
Zasada jedności budżetu rozpatruje się w dwóch aspektach jako zasadę jawności formalnej oraz zasadę jawności materialnej. Zgodnie z zasadą jedności formalnej dochody i wydatki państwa powinny być objęte tylko jednym budżetem. Ułatwia to kontrolę wykonania zadań ujętych w budżecie. Zasada jedności materialnej mówi o tym że suma dochodów powinna być przeznaczona na pokrycie całości wydatków budżetowych. Oba te aspekty zasady jedności należy w budżecie rozpatrywać oddzielnie.
Zasada przejrzystości wyraża postulat, aby budżet był przedstawiany całemu społeczeństwu w możliwie przejrzystym układzie, ułatwiając przez to jego ocenę zarówno w etapie planowania, jak i wykonywania zadań planowych.
Zasada jawności postuluje poddanie działalności jednostek samorządu terytorialnego społecznej kontroli. Wyraża się to w otwartości obrad organów stanowiących i wykonawczych jednostek samorządu nad projektem budżetu oraz w publikowaniu i popularyzowaniu treści uchwalonej uchwały budżetowej i jej zmian. Ponadto w praktyce samorządu terytorialnego przejawia się ona coraz częściej w formie udziału szeroko rozumianego czynnika społecznego przez konsultacje i wnioski składane do projektu budżetu.
Zasada równowagi oznacza, że w budżecie wydatki muszą być równe dochodom, uważa się przy tym, iż cecha ta jest osiągnięta również wtedy, gdy wydatki są mniejsze od dochodów. Możemy wyróżnić dwa aspekty równowagi budżetowej: ogólny i bieżący.
Równowaga ogólna musi być spełniona, aby budżet mógł zostać uchwalony; osiągnięcie takiego stanu nie jest łatwe. Natomiast równowaga bieżąca odnosi się do procesu wykonywania budżetu, a jej osiągnięcie od strony technicznej jest bardzo łatwe, bank obsługujący rachunek bieżący danego podmiotu władzy publicznej nie wypłaci pieniędzy, jeśli nie będzie ich na koncie, problem tkwi w zapewnienie płynności finansowej, szczególnie na początku roku budżetowego.
Zasada roczności budżetu powinien być planowany na jeden rok. Rok budżetowy nie musi się przy tym pokrywać z rokiem kalendarzowym. Z rocznością budżetu wiąże się jednak wiele niedogodności. Okres roczny jest zbyt krótki dla zrównoważenia dochodów i wydatków budżetowych zarówno ze względu na przebieg cyklu koniunkturalnego, jak i na finansowanie z budżetu zadań, których wykonanie wykracza poza okres roczny.
Zasada szczegółowości budżetu postuluje, aby budżet był ustalany i wykonywany ze szczegółowym podziałem dochodów i wydatków, a nie tylko w ujęciu ogólnym.
Pozostałe zasady dotyczące treści i formy budżetów samorządowych, nalezą do nich przede wszystkim zasady ogólne zaciągania zobowiązań przez samorządy terytorialne. Jednostki te, mogą zaciągać kredyty i pożyczki oraz emitować papiery wartościowe na:
- pokrycie występującego w ciągu roku przejściowego deficytu ich budżetów;
- finansowanie planowanego deficytu budżetu;
- spłatę wcześniej zaciągniętych zobowiązań z tytułu emisji papierów wartościowych oraz zaciągniętych pożyczek i kredytów.
Przestrzeganie powyższych zasad powinno w praktyce zapewnić prawidłowe i sprawne tworzenie oraz wykonywanie budżetu.