Zasady konstytucyjne w Polsce w pierwszych latach po II wojnie światowej.
Ustrój państwa do uchwalenia małej konstytucji w 1947r. określa się jako przejściowy – brak ustawy zasadniczej.
Deklaracja Krajowej Rady Narodowej uchwalonej na I posiedzeniu 01.01.1944r. określa ustrój społeczno – polityczny przyszłej RP.
W 07.1944r. w Moskwie Stalin wyraził zgodę na utworzenie organu wykonawczego KRN.
20 – 21.07.1944r. ukonstytuował się w Moskwie Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego jako organ KRN.
21.07.1944r. – KRN powołała PKWN jako tymczasową władzę wykonawczą.
22.07.1944r. – manifest PKWN – zredagowany w Moskwie, a ogłoszony w Chełmie Lubelskim.
Manifest stwierdzał, że PKWN obejmuje władzę przez hierarchiczną strukturę wojewódzkich, powiatowych, miejskich i gminnych rad nadzorczych. W ten sposób określono tworzenie nowego aparatu państwowego opartego na systemie rad narodowych na czele z KRN.
30.10.1944r. – dekret o ochronie państwa- wydany ze wsteczną datą, tym dekretem posługiwano się w codziennej działalności.
W 1944r. utworzono Wojsko Polskie.
W systemie organów państwowych KRN do 1947r. nominalnie była najwyższym organem. Był to podziemny parlament, którego składu nie wyłoniono w wyborach powszechnych.
Pozycję ustrojową KRN określała głównie ustawa z 11.09.1944r., która nosiła tytuł „O organizacji i zakresie działania rad narodowych”. Członkom KRN przysługiwał tytuł posła, immunitet poselski.
W skład KRN wchodziło kilka kategorii członków i były to osoby powołane przed 11.09.1944r.
Byli to przedstawiciele wojewódzkich rad narodowych. Liczba członków KRN nie może przekroczyć 444 osób.
Kompetencje KRN:
ustawodawcza,
gospodarki publicznej,
ustalenie budżetu,
kontrola działalności organów władzy wykonawczej,
mogła podejmować decyzje w ważnych sprawach politycznych i międzynarodowych,
sprawowała nadzór nad radami narodowymi.
Posiedzenia KRN – rzadko i w związku z tym utworzono Prezydium KRN.
Skład Prezydium KRN:
przewodniczący,
wiceprzewodniczący,
naczelny Dowódca Wojska Polskiego.
Prezydium odgrywało doniosłą rolę – upoważnienie do wszystkich kompetencji KRN – poza ustawodawczą.
PKWN – prawo wydawania dekretów z mocą ustawy, lecz przed ogłoszeniem musi być zatwierdzony przez Prezydium KRN.
Ustawa z 11.09.1944r. powołała prezydenta Krajowej Rady Narodowej (Bierut), któremu powierzono uprawnienia marszałka sejmu.
Z dniem 1.01.1945r. powołano Rząd Tymczasowy – pierwszy premier Morawski.
Konferencja w Jałcie 02.1945r. – trójka podpisała umowę.
Podzielono Europę z obecnymi granicami.
Ważne postanowienia dla Polski:
po wojnie w Polsce mają się odbyć powszechne wybory,
ma powstać rząd również z przedstawicielami sądu emigracyjnego,
28.06.1945r. przekształcono Rząd Tymczasowy w Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, którego premierem został Edward Osóbka Morawski. Wiceprzewodniczący – Gomółka, Mikołajczyk.
Działał do 02.1947r. – rząd został rozwiązany po zebraniu się sejmu.
W 1946r. wydano ustawę z 27.04.1946r. o wyborach ludowych (referendum),
zniesienie senatu (tak 68%, nie 31%),
utrwalenie zachodniej granicy.
22.09.1947r. – ustawa o ordynacji wyborczej do sejmu ustawodawczego:
444 posłów,
parlament jednoizbowy,
pięcioprzymiotnikowe wybory,
czynne prawo wyborcze, 21 lat, bierne 25lat.
19.01.1947r. – termin wyborów. Wybrano 372 posłów, 72 mandaty wybrane zostały z listy państwowej.
PSL – 28, SP (stronnictwo pracy) 12, 5 posłów katolickich. PSL złożył protest, jednak bez skutku.
Rezultatem wyborów była zmiana sytuacji, komuniści doszli do głosu, nastąpiły represje wobec PSL.
Sejm ustawodawczy był konstytuantą. Po przeprowadzeniu wyborów nastąpiło rozwiązanie KRN.
Sejm Ustawodawczy:
miał określić podstawy pracy całego państwa,
ustalił kompetencje prezydium KRN,
zbierał się na sesje zwyczajne i nadzwyczajne zwoływane przez prezydenta,
inicjatywa ustawodawcza (ale również 10 posłów, rząd, rada państwa),
kadencja 5 lat.
Funkcje sejmu:
ustrojodawcza – musiał uchwalić konstytucję,
ustawodawcza,
kontrolna,
ustalał podstawowe kierunki polityczne państwa.
4.02.1947r. uchwalono ustawę konstytucyjną o wyborze prezydenta:
kadencja 7 lat,
tajne głosowanie na posiedzeniu sejmu ustawodawczego w obecności 2/3 posłów,
integralną częścią ślubowania prezydenta stanowił zwrot „tak mi dopomóż Bóg”.
19.02.1947r. uchwalono ustawę konstytucyjną o ustroju i zakresie działania najwyższych organów RP – Mała Konstytucja. Mała Konstytucja przedłużała stan prowizorium konstytucyjnego.
Cechą małej konstytucji była jej tymczasowość i niepełność. Brak zasad ustroju społeczno – gospodarczego, nie mówiła o sferach praw i wolności. Postanowienia M.K były regulowane ustawami zwykłymi.
Zasady naczelne:
zwierzchnictwa narodu,
sklasyfikowano najwyższe organy państwowe (Sejm Ustawodawczy i Prezydent, Rada Państwa i Rząd, niezawisłe sądy).
Skład rady państwa nie pochodził z wyborów, przewodniczący również.
Kompetencje Rady Państwa RP:
nadzór nad radami narodowymi,
zatwierdzenie dekretu z mocą ustawy,
wprowadzenie stanu wojennego.
Mała Konstytucja:
wprowadzała ustrój parlamentarno – gabinetowy,
prezydent z wybory sejmu,
akty wymagały kontrasygnaty przez premiera,
prezydent odpowiadał przed Trybunałem Stanu.