MATURA USTNA 2004 r,

Wiedza o społeczeństwie
Matura ustna 2004 r.


1. Wymień i scharakteryzuj znane Ci rodzaje grupy społecznych.

Grupą społeczną jest pewna liczba osób (przynajmniej trzy) powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucje, posiadających pewne wspólne wartości i oddzielonych od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności.

Grupy formalne- to grupy, których struktura, cele i normy są ściśle określone, często zewnętrznie wyznaczone.

Grupy nieformalne- powstają w drodze spontanicznych interakcji zachodzących między ludźmi. Podstawią pojawienia się grup nieformalnych stanowi wzajemna atrakcyjność osób tworzących tę grupę. Struktura ani zasady funkcjonowania nie są ściśle określone, lecz powstają jako efekt wspólnego oddziaływania pomiędzy jej członkami.

Cele grupy- to coś, co przez większość jej członków jest pożądane i do czego grupa zmierza.

Normy- są to reguły dotyczące zachowania się, obowiązujące wszystkich członków grupy.

Struktura grupy- to układ pozycji poszczególnych członków grupy, ustalające między nimi stosunki i zależności. Wyróżnia się

a) strukturę socjometryczną- oparta na wzajemnej sympatii członków grupy.
b) Struktura władzy- oznacza stosunek, w którym jedna osoba może kontrolować zachowanie drugiej.
c) Struktura komunikacji- kształtuje się w związku z potrzebą przekazywania informacji w grupie.


2. Wymień czynniki kształtujące naród.

Naród- jest trwałą, historycznie wytworzoną zbiorowością etniczną ludzi mówiących najczęściej tym samym językiem, zamieszkującym to samo terytorium, skupionych wokół wspólnych wartości, o wykrystalizowanej świadomości narodowej, mające wspólne państwo lub dążące do jego wykształcenia oraz należących do wspólnego systemu ekonomicznego.

a) wspólny język ojczysty- jest to czynnik uznawany za najważniejsze i najłatwiejsze kryterium przynależności narodowej. Na tej podstawie naród określany jest jako etniczna wspólnota językowa.



Czasami jednak takie kryterium bywa zawodna, gdyż jednym językiem mówi kilka narodów. Np. językiem angielskim oprócz Brytyjczyków posługują się w USA, Kanadzie, Australii. Zdarza się również, że jedna grupa etniczna używa kilku języków, np. w Szwajcarzy posługują się językiem niemieckim, francuskim, włoskim i retoromańskim.

b) Wspólne terytorium narodowe- często naród definiowany jest jako grupa ludzi zamieszkująca te samo terytorium, ukształtowane warunkami geograficznymi- rzeki, góry, wybrzeża morskie. Granice te w dużej mierze jednak zależą od naszych stosunków z sąsiadami, jakie występowały na przestrzeni dziejów. Naród może również istnieć bez swojego terytorium, żyjąc w diasporze. Takim narodem są np. Romowie, Kurdowie

c) Wspólne więzi kulturowe- ta część obejmuje reprezentatywną kulturę narodu (literatura piękna, sztuka, muzyka) tradycję, kulturę ludową i obyczaje, wartości moralne, psychikę i charakter narodowy. Ta szeroka wspólnota kulturowa określa w sposób trwały tożsamość narodu.

d) Świadomość narodowa- w tej kwestii naród definiowany jest jako grupa etniczna mająca świadomość narodową. Rozwój tej świadomości jest procesem długotrwałym. Punktem przełomowym jest moment, kiedy większość ludzi uzna że stanowią jeden naród. Podstawowym składnikiem świadomości jest pamięć historyczna. W początkowych fazach są to przekazywane ustnie baśnie historii narodu polskiego, później w formie pisemnej.


3. Czy można być jednocześnie patriotą i obywatelem świata?

Obywatel- pojęcie to odnosi się do człowieka, który zamieszkuje dany kraj, dane terytorium. Jest obywatelem danego państwa.

Obywatel świata- takim mianem możemy określić każdego. Nasze państwo należy do całego świata, leżymy w Europie, na kuli ziemskiej, w świecie, więc jesteśmy zarówno obywatelem naszego państwa jak i również obywatelem świata

Patriota- w ogóle słowo patriotyzm powstało od greckiego słowa patria. Patriota to człowiek, który poświęca wszystko dla ojczyzny, poświęca życie osobiste, dobra materialne. Gotowy jest zrobić wszystko by ratować swą ziemię, ojczyznę, naród.

Sądzę, że bycie jednocześnie patriotą i obywatelem świata jest rzeczą trudną dla osób wyznających zasady np. rasizmu, nacjonalizmu, ksenofobii. Ludzi takich na pewno nie możemy nazwać obywatelem świata. Natomiast miano patriotów w ich mniemaniu na pewno im się należy, gdyż kochają nade wszystko swój kraj, państwo, w końcu ich naród jest najlepszym(nacjonalizm) , rasą nadludzi(rasizm).






4. Konformizm i nonkonformizm. Omów i oceń te postawy.

Konformizm- to uległość, podporządkowanie w celu osiągnięcia osobistych korzyści przy rezygnacji z wartości poza osobistych.

Nonkonformizm- to postawa charakteryzująca się odpornością jednostki na naciski i wpływy grupy.

Konformizm jednostki będzie tym większy, im:
- większa jest jednomyślonść grupy
- w większym stopniu grupa składa się z osób znaczących dla jednostki
- niższą samoocenę wykazuje jednostka
- mniejsze odczucie bezpieczeństwa na jednostka w grupie


5. Polityka jest traktowana m.in. jako sztuka rozwiązywania konfliktów. Jedną z dróg prowadzących do tego celu jest kompromis. Co twoim zdaniem wyznacza granice kompromisu? Wskaż przykłady z bieżącego życia politycznego Polski lub innego państwa.


Z polityką nieuchronnie są związane konflikty i kompromisy. Konflikty między grupami powstają na tle ich dążeń do wykluczających się celów. Sposób rozwiązywania konfliktów zależy od samego ich charakteru ich podłoża, a także od stron uczestniczących w konflikcie. Bardziej podatne na rozstrzygnięcie drogą wali są konflikty na tle religijnym, niepodległościowym, ideologicznym.
Duży wpływ na przekształcanie się konfliktów w otwartą walkę ma brak skłonności jego ustników do ustępstw i kompromisów. W warunkach zaostrzających się konfliktów walka staje się swoistą „grą na wroga” oczernianiu go, dyskwalifikuje moralnie. O warunkach rozstrzygania konfliktów decyduje zwycięzca, który jednostronnie narzuca swą wolę pokonanemu oraz ustanawia nowy porządek prawny i polityczny.
Zaostrzenie się i przekształcenie konfliktów społecznych w otwartą walkę może spowodować destabilizację życia politycznego i rozpad państwa.
Kompromis zakłada wzajemne ustępstwa tych grup, umożliwiając osiąganie przez nie wspólnych celów. Zadaniem polityki jest zatem osiąganie konsensusu, czyli zgody społecznej. Przeważnie ma ona kształt umowy zawierające zgodne oświadczenie obu stron. Jest to wiec konsensualne rozumienie polityki. Przykładem tego rodzaju polityki były porozumienia Okrągłego Stołu w Polsce w kwietniu 1989 r. Uzgodnienia podejmowane na forum parlamentu, negocjacje między pracodawcami i związkami zawodowymi.
Takie sposoby uprawiania polityki muszą być wolne od przymusu. Reguły, zasady muszą zapewniać wszystkim podmiotom politycznym równe szansę udziału w dialogu i określeniu tej woli. Podejmowane decyzje wiążą ze sobą wszystkie strony.





6. Kompromis- słabość czy mądrość polityczna? Wypowiedź uzasadnij.

Kompromis- jest to umiejętność dojścia do konsensusu poprzez drogę pewnych ustępstw. Jedna strona ustępuje drugiej w pewnej kwestii np. politycznej jednak nie tracąc na tym zadużo. Kompromis jest to umiejętność bardzo przydatna w wielu dziedzinach życia. Naszym wielu polityką brakuje tej umiejętności. Każdy z nich chce za wszelką cenę postawić na swoim nie tracą nic a zyskując jeszcze więcej. Na pewno gdyby w wielu kwestiach poszli na kompromis dzisiaj nie było by tak wielu krzywd. Poszli na kompromis podczas Porozumienia Okrągłego Stołu w Polsce z kwietnia 1989 r. Podejmowane się uzgodnienia na forum parlamentu, negocjacje między pracodawcami a związkami zawodowymi.
Aby uprawiać politykę kompromisu trzeba wyznawać kilka zasad, najważniejszą z nich jest- brak przymusu, postępowanie wg ustalonych zasad i reguł, równość w dyskusji.


7. Spróbuj scharakteryzować kulturę polityczną społeczeństwa polskiego.

Kultura polityczna- jest zbiorem postaw, wartości i wzorów zachowań uczestników życia politycznego.

Reguluje ona wzajemne stosunki miedzy władzą a obywatelami.

Do kultury politycznej najczęściej zalicza się następujące elementy:
- poznawcze, obejmujące zainteresowanie polityką i wiedzą
- emocjonalne, wyrażające się w sposobie odnoszenia i oceniania zjawisk politycznych.
- Wartościujące, przejawiające się w przepisywaniu i znaczenia i nadawaniu właściwej rangi poszczególnym strefom polityki
- Normatywne, regulujące stosunki między podmiotami polityki
- Wzory określające modele i standardy uprawianej polityki
- Cele, które powinna realizować polityka
- Motywy uczestnictwa w polityce

Specyficznym składnikiem kultury politycznej jest potoczne rozumienie polityki. Większości ludzi kojarzy się ona z ograniczeniami, siłą, przymusem, manipulacją, nieuczciwą grą.
Nauka o polityce wyróżnia dwa typy kultury politycznej: tradycyjny i pragmatyczny.

Tradycyjny- opiera się na zasadach regulujących w sposób całościowy i sztywny życie polityczne społeczeństwa. Występuje w państwie totalitarnym.

Pragmatyczna- charakteryzuje się praktycznym, elastycznym podejściem do polityki. Ten typ kultury reprezentują partie polityczne, grupy interesu, eksperci polityczni, intelektualiści.






Kultura polityczna ma również swoje funkcje:

- daje poczucie tożsamość i przynależności do określonej wspólnoty politycznej
- zapewnia orientację w sferze politycznej
- integruje społeczeństwo na gruncie uznawanych wartości i celów politycznych
- kulturę polityczną zdobywa się poprzez uczestnictwo w życiu politycznym i edukację polityczną.


8. Który z systemów państwowych-parlamentarny czy prezydencki-wydaje się odpowiedniejszy w polskich warunkach?

System parlamentarny:
- rząd jest powołany przez głowę państwa
- prezydent powołuje premiera, a na jego wniosek innych członków rządu
- rząd aby móc działać musi mieć zaufanie parlamentu
- głowa państwa za swą działalność nie jest odpowiedzialna politycznie
- rząd ponosi odpowiedzialność za swą działalność przed parlamentem

System prezydencki:
- charakteryzuje się szczególnie silną pozycją prezydenta
- jest głową państwa i szefem administracji
- reprezentant narodu
- odpowiada za politykę zagraniczną
- jest zwierzchnikiem sił zbrojnych
- nie jest odpowiedzialny przed parlamentem
- ponosi odpowiedzialność parlamentarną


9. Społeczeństwo obywatelskie

- władza pochodzi od narodu sprawującego władztwo przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio,
- każda władza i jej każdy organ może działać tylko w ramach i na podstawie prawa,
- największą moc prawną ma konstytucja i normy prawa międzynarodowego,
- system źródeł prawa jest jasny i uwzględniający interesy obywatela,
- istnieje prawny system ochrony praw i wolności obywatelskich,
- funkcjonują instytucje gwarantujące przestrzeganie praw, a więc np. Trybunał Konstytucyjny, rzecznik Praw Obywatelskich,
- obywatele mają zapewnioną możliwość czynnego uczestnictwa w różnych dziedzinach życia społecznego,
- istnieją prawne gwarancje tworzenia organizacji wyrażających interesy obywateli.






10.Cechy państwa prawa

Państwo prawa to państwo konstytucyjne, tzn. państwo praworządne, w którym stosunki między organami państwowymi a obywatelami i ich organizacjami są określone przez stabilne normy prawne.
W państwie prawnym najwyższe miejsce w hierarchii aktów prawnych zajmuje ustawa, która obok konstytucji jest najważniejszym aktem prawnym regulującym na zasadzie wyłączności sytuację prawną obywateli, kompetencje i tryb działania organów państwa, budżet państwa i inne kwestie. Działalność administracji podlega kontroli pod kątem legalności jej działania. Granicą działania państwa prawnego są prawa człowieka. Oznacza to również, że w takim państwie jest przestrzegana zasada zaufania obywatela do państwa. Normami prawnymi jest związany nie tylko obywatel, ale i władza państwowa, ponad którą stoi prawo.
W państwie prawa nie ma ścisłej zależności między prawami i obowiązkami obywateli. Najczęściej egzekwowane obowiązki obywateli to: obowiązek podporządkowania się prawu, płacenia podatków i służby wojskowej.
Zasada państwa prawa określa mechanizm działania państwa demokratycznego.


11. Jakie znaczenie ma konstytucja dla państwa demokratycznego?

Konstytucja- ustawa zasadnicza określająca zasady ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa, organizację naczelnych organów państwowych oraz podstawowe prawa i obowiązki obywateli.

Konstytucja ma duże znaczenie w państwie demokratycznym, gdyż różnic się od innych ustaw szczególną

- mocą prawną (zajmuje najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa, normy zawarte w innych aktach pranych nie mogą być sprzeczne z przepisami konstytucji)

- szczególną treścią- oznacza, że ustawa te reguluje podstawowe kwestie państwa i społeczeństwa



12.Instytucje działające w systemie politycznym.

Partie polityczne- to dobrowolna organizacja, skupiająca ludzi o podobnych celach politycznych i, by owe cele zrealizować, dążąca do zdobycia lub utrzymania władzy w państwie. Partie działające w danym kraju są elementami jego systemu partyjnego.

Głównymi czynnikami tworzenia partii politycznych jest proces tworzenia się nowoczesnego narodu i uprzemysłowienia a także konflikty między państwem a Kościołem.



Wyróżniamy następujące partie:

- liberałowie i konserwatyści- wyodrębnili się w związku z konfliktem między systemem feudalnym a kapitalistycznym
- partie robotnicze- w odpowiedzi na rozwój systemu burżuazyjnego
- partie agrarne- jako reakcja na rozwój systemu przemysłowego
- partie regionalne- w związku ze scentralizowaniem władzy
- partie chrześcijańskie- jako odpowiedź na ideologię socjalistyczną i liberalną
- partie faszystowskie- w opozycji do systemu demokratycznego
- partie komunistyczne- wskutek podziału w ruchu robotniczym w opozycji do socjaldemokratyzmu
- partie protestu- jako odpowiedź na procesy biurokratyzacji i mechanizmy państwa dobrobytu

Partie realizują trzy zasady:

a) kształtowania opinii społecznej- przejawia się w propagowaniu programów partyjnych i pozyskiwaniu ich zwolenników
b) wyborcza- polega na budowaniu programów, selekcji kandydatów i uczestnictwie w wyborach
c) rządzenia- wykonuje partia która wygrała wybory, w konsekwencji czego samodzielnie lub koalicja z innymi partiami obsadza decydujące stanowiska w państwie.

Grupy interesu- są organizacjami, które:
- reprezentują interesy określonych grup społecznych wobec innych grup
- przekazują postulaty swoich członków ośrodkom decyzyjnym
- oddziałują na rząd, parlament, partie polityczne, opinie publiczną i tym samym wpływają na polityczne rozstrzygnięcia.

Do grup interesu można zaliczyć zrzeszenie pracodawców, związki zawodowe. Grupy te postały i rozwijały się w związku z postępującą industrializacją współczesnych społeczeństw.

Działalność grup interesu sprowadza się do:

- zbierania informacji
- doradztwa
- pośrednictwa
- działalności edukacyjnej



Organy państwowe

Ważnym ogniwem struktury organizacyjnej systemu politycznego są organy państwowe. Rozróżniamy:

Głowa państwa- powstała w późno feudalnym systemie politycznym. Jest organem jednoosobowym, w monarchii- monarcha w republice- prezydent.
Monarcha jest autonomiczny i samorodny, w zasadzie nieusuwalny, jego władza jest dożywotnia i dziedziczna
Prezydent w odróżnieniu od monarchy jest wybierany na określoną kadencję. Konstytucyjnymi sposobami elekcji prezydenta są:
- wybory bezpośrednie dokonywane przez społeczeństwo
- wybory pośrednie, w których prezydent jest wyłaniany przez kolegium elektorów wybrane przez społeczeństwo
- wybory pośrednie, w których prezydenta wybiera parlament


Organy przedstawicielskie- najważniejszym takim organem jest parlament, jeden z trzech pionów organów państwowych, niezajmujący uprzywilejowanej pozycji. Ma ona ograniczoną rolę.
Pozycja parlamentu w państwie na przestrzeni dziejów zmieniała się. Jednak jest to istotny mechanizm w sprawowaniu władzy. W większości krajów jest on dwuizbowy, jednoizbowy zaś występuje w np. Dani, Grecji. Zakres pracy oraz jej porządek został określony w konstytucji i w specjalnym prawodawstwie. Deputowani grupują się w klubach partyjnych.
Parlament spełnia cztery funkcje:

a) proces ustawodawczy- obejmuje kolejno inicjatywę ustawodawczą, debatę nad projektem ustaw na posiedzeniach plenarnych, rozpatrywanie projektu ustaw, przyjęcie projektu, przesłanie projektu do drugiej izby, sankcjonowanie przez głowę państwa i opublikowanie ustawy w oficjalnym organie w określonym, ustawowym terminie.

b) Formowanie organów państwowych- parlament uczestniczy w tej czynności jak i zarówno w kontroli

c) Funkcja kontrolna- sprawowana jest wobec rządów za pomocą zróżnicowanych środków działania. W systemie parlamentarnym są to przede wszystkim: debata, sprawozdanie z realizacji zadań, komisje parlamentarne.

Organy administracyjne (wykonawcze)- system organów tych obejmuje:

- pion administracji ogólnej z rządem na czele
- pion administracji gospodarczej i socjalno-kulturalnej
- pion organów bezpośredniego przymusu

Działalność tych organów polega na wykonywaniu zadań państwowych, określonych przez władzę prawodawczą. Główną rolę odgrywa tutaj rząd.


Rząd- składa się głównie z osób kierujących poszczególnymi resortami. Na jego czele stoją także ministrowie bez teki ( nie stojący na czele żadnego resortu). Stojącym na czele rządu jest premier. W dwojaki sposób dobiera się parlament na polecenie premiera w systemie parlamentarno- gabinetowym i głos prezydenta w systemie pozaparlamentarnym.

Główne działania rządu to:

- kierowanie aparatem administracyjnym
- wykonywanie parlamentarnych aktów prawnych
- wpływanie na działalność prawodawczą parlamentu, zwłaszcza poprzez występowanie z inicjatywą ustawodawczą
- tworzenie prawa
- opracowywanie i realizacja budżetu
- prowadzenie polityki zagranicznej państwa


Sądownictwo- władza sądownicza jest to wymiar sprawiedliwości sprawowany przez niezależne i niezawisłe sądy. Do zadań sądów należy orzekanie w sprawach z zakresu prawa cywilnego, karnego i administracyjnego. Sądy stoją na straży ochrony porządku publicznego, walczą z przestępczością oraz kontrolują legalność decyzji administracyjnych. Sąd powszechny orzeka w sporach cywilnych i sprawach karnych, mogą być powołane sądy szczególne, rozpoznające określony rodzaj spraw lub orzekające w stosunku do określonej kategorii osób, np. sądy pracy, sądy wojskowe.
W państwach demokratycznych sądy są automatycznie wobec organów prawodawczych i wykonawczych. W państwie niedemokratycznym sądy tracą swoją niezawisłość.


Środki masowego przekazu- tzw. czwarta władza .
Środki masowego odgrywają ważną rolę w życiu współczesnych społeczeństw i państw. Obok tradycyjnych mass mediów, takich jak słowo drukowane, radio, telewizja , film, płyty kasety video, rozwijają się nowe środki przekazu, np. komunikacja kablowa, telewizja satelitarna.
W systemach totalitarnych media są zależne od struktury władzy.
W systemach demokratycznych powstają warunki dla autonomii mass mediów. Są tworzone odpowiednie zabezpieczenia instytucyjne i prawne stojące na jej straży ( np. Rada ds. Radiofonii i Telewizji ).
Poważnym problemem jest pozyskiwanie przez mass media środków finansowych przy równoczesnym zachowaniu niezależnych od sponsorów.
Demokracja nie może obyć się bez środków komunikowania. Są one źródłem informacji, kreują postacie polityków, wpływają na wyniki wyborów, kontrolują działalność władz państwowych, stanowią swoistą „czwartą władzę” w państwie.




13. Cechy i funkcjonowanie państwa totalitarnego.

Istota państwa
Państwo to stanowi główne zagrożenie dla demokracji. Istotą państwa totalitarnego jest jego wszechobecność we wszystkich przejawach życia społecznego. W sferze kulturalnej jako indoktrynacja. Władza odwołuje się do mitów np. mit światowej rewolucji czy mit rasy panującej. Czyni to w celu legitymizacji i skupienia narodu wokół podejmowanych przez nią przedsięwzięć. Władza skupiona jest wobec jednej partii- komunistycznej lub faszystowskiej. Brak podziału władzy. Aparat kontroli państwowej jest upolicyjniony, panuje system terroru i działa tajna policja polityczna. W stosunkach międzynarodowych państwo totalitarne dąży do stałego rozszerzenia stref swoich wpływów.

Formy państwa totalitarnego
Przykładem takiego państwa w wieku XX było państwo typu stalinowskiego i III Rzesza Niemiecka. Takie państwo charakteryzuje się monopolizacją władzy, usunięciem opozycji, państwo prawa zostało zastąpione państwem policyjnym, wykorzystują kulturę w celach propagandy oraz stosują terror psychiczny i fizyczny.

Stalinowski model ustrojowy
Łamał wszelkie zasady państwa demokratycznego. Droga budowy socjalizmu była ustalana drogą industrializacji i kolektywizacji gospodarki rolnej. Towarzyszyły temu represje wobec jednostek i grup społecznych oraz wielkie koszty materialne. Opozycja była eliminowana.

Totalitaryzm państwa narodowego socjalizmu (Niemcy)
Oznaczał odrzucenie wolnościowo-prawnego porządku państwa demokratycznego. Wprowadzono zakaz działania partii politycznych , opozycję, prasę poddano kontroli policyjnej. Stworzono sieć obozów koncentracyjnych. Wprowadzono zasadę wodzostwa. Państwo totalitarne w hitlerowskich Niemczech odwoływało się do takich pojęć jak wspólnota narodowa, ojczyzna, porządek i podporządkowanie przywódcy.


14. Do jakich ideologii odwołują się partie polityczne działające w Polsce


Ideologie Pola jednostki Funkcja społeczna Gospodarka Polityka
Konserwatyści Rozwijali myśl Brucker’a że poza równością w podstawowym jej wymiarze etycznym ludzie nie są sobie równi poza tym, że są ludźmi Koncepcja człowieka określa wizję człowieczeństwa. Jest ograniczoną całością. Powinna się opierać na zasadzie prywatyzacji, wolności i konkurencji rynkowej. Demokracja przedstawicielska jest ustrojem najlepiej godzącym autorytet państwa i wolność obywateli. Władza elit.
Liberałowie W centrum sytuuje jednostkę ludzką. Dostrzegają ludzkie ułomności a zwłaszcza egoizm. Głoszą zasadę równości naturalnej. Aprobują nierówność w społeczeństwie. Kierują się zasadą wolnego rynku, ideą leseferyzmu, swobodna inicjatywa w sferze gospodarczej. Zwolennicy ustroju parlamentarnego. Główni promotorzy idei i myśli demokratycznej. Są twórcami nowoczesnych instytucji ustrojowych
Chrześcijańska demokracja Wiara w Boga, poszanowanie zasad moralnych. Na nich opierają się wartości społeczne takie jak rodzina, praca, pokój Funkcjonuje w duchu solidaryzmu społecznego. Istnieją różne wspólnoty ale najważniejszą jest rodzina. Powinna być respektowana własność prywatna. Obok kapitału ważna jest też praca ludzka, której nie można traktować instrumentalnie. Opowiadają się za ustrojem demokratycznym, respektującym prawa człowieka. Ład musi być budowany na zasadzie pomocniczości państwa
Socjaldemokraci

W każdej jednostce tkwi talent który trzeba rozwijać, jednak większe szansę mają bogatsi niż biedni. Kiedyś uznawali że jedna z dwóch klas społecznych rządzi. Polityka reform to zmieniła. Stworzyła pomoc dla grup znajdujących się w trudnej sytuacji. Uwzględnienie procesu integracji i globalizacji. Proponują gospodarkę rynkową Traktują państwo jako instytucję neutralną. Ideologia socjaldemokratyczna kierowana była przeciwko kapitalizmowi.



15. Dlaczego rok 1989 stał się przełomowy w dziejach historii i Europy?

Obrady Okrągłego stołu rozpoczęły się w Polsce w lutym 1989 r. transformację systemową. Obejmuje ona społeczeństwo, gospodarkę, ustrój państwowy i życie polityczne.

Od społeczeństwa totalitarnego do obywatelskiego

W okresie transformacji następują przemiany: w strukturze społeczeństwa, w obrębie interesów grupowych oraz świadomości społecznej.
Okres realnego socjalizmu pozostawił po sobie strukturę społeczną obejmującą klasę robotniczą, chłopów i inteligencję. Realizowana idea walki z klas, powojenna migracja, przyśpieszona industrializacja w decydujący sposób wpłynęły na układ stosunków społecznych.



Dawna inteligencja straciła elitarność, ponieważ pojawiła się wielka grupa nowej tzw. Inteligencji panującej.
Nastąpiła masowa migracja ludności wiejskiej do miast, wzrosła liczebnie klasa robotnicza. W świadomości społecznej zostały z jednej strony ugruntowane wartości typowe dla państwa realnego socjalizmu takie jak: skłonność do bierności, egalitaryzm, podwójna moralność, jednak ludzie ci w głębi duszy zachowali swą suwerenność, duchową i historyczną tożsamość.

Od Państwa autorytarnego do demokratycznego.

Dokonująca się transformacja systemowa jest drogą przechodzenia od państwa autorytarnego do demokratycznego. W latach 90. Nastąpiły jakościowe zmiany zasad ustrojowych. Instytucji i mechanizmów składających się na system polityczny.
Nastąpiło przejścia
- od zasady jednolitej władzy państwowej do podziału władzy
- od monopolu partii komunistycznej do konstytucyjnych gwarancji dla pluralizmu politycznego
- od państwa prerogatywnego z obowiązującą zasadą praworządności socjalistycznej do państwa prawa
- od zasad suwerenności ludu pracującego miast i wsi do zasady suwerenności narodu.
Zgodnie z europejskimi standardami rozbudowana prawa i wolności człowieka i obywatela. Stworzona prawne gwarancje ich przestrzegania
Transformacja systemowa nie została jeszcze zakończona. O jej trwaniu świadczy ścieranie się tendencji autorytarnych i demokratycznych.

Od gospodarki centralnej do wolnorynkowej

Transformacja ta wymaga przeobrażeń w wielu dziedzinach życia społeczno- gospodarczego, a zwłaszcza w trzech:

Strefa materialno- techniczna- przed II wojną światową gospodarka polski była oparta głównie na tradycyjnym rolnictwie. Nowoczesny przemysł, będący w początkowym stadium rozwoju należał w przeważającej mierze do państwa i kapitału zagranicznego. Niezależnie od wszystkiego, co pozytywnego osiągnięta, również okres Polski Ludowej pozostawił m.in. wadliwą strukturę przemysłu, wyrażającą się w nadmiernym rozwoju przemysły ciężkiego i niedorozwoju przemysłu lekkiego stosującego nowoczesne technologię, dominację sektora państwowego w przemyśle, budownictwie, transporcie i handlu.
Ten stan rzeczy zmusił do podjęcia radykalnych działań modernizacyjnych.

Strefa instytucjonalna- konieczna okazała się zmiana zakresu i sposobu działania urzędów i instytucji., niezbędne było na nowo określenie udziału państwa w procesach gospodarczych, a zwłaszcza rozstrzygnięcie czy i w jakim zakresie państwo powinno być właścicielem i w jakim stopniu powinno interweniować w funkcjonowanie gospodarki.




Strefa świadomości społecznej- dokonująca się reforma gospodarcza wymaga innej świadomości społecznej. Trzeba przezwyciężyć bariery świadomościowe, ukształtować postawy aktywne, prowadzące do ukształtowania przedsiębiorczości i zlikwidowania bezradności jednostek i grup społecznych, wyeliminować natomiast postawy wyczekiwania na paternalizm państwowy jako stan naturalny.

W przechodzeniu od gospodarki nakazowo- rozdzielczej do gospodarki rynkowej stosowano różne warianty działania. W krajach europy postkomunistycznej przyjęły się trzy z nich:

- wariant umiarkowany- zastosowany na Węgrzech, zakłada stopniowe przeobrażania strukturalne i instytucjonalne połączone z próbą ochrony poziomu życia społeczeństwa i pobudzenia wzrostu gospodarczego
- wariant radykalny- jako sposób tworzenia gospodarki rynkowej, zastosowany w byłej NRD. Polega on na zmianie struktury produkcji dokonywanej poprzez likwidację nieefektywnych przedsiębiorstw państwowych i prywatyzację pozostałych i na zmianie struktury cen.

- wariant wstrząsowy- wybrano i zastosowano w Polsce. Strategicznym celem była stabilizacja gospodarki i przekształcenie jej w gospodarkę rynkową. Podstawowe założenia tego przedsięwzięcia to wewnętrzna wymienialność złotówki, zaprzestanie praktyki dopłacania przez państwo do wytwarzanych produktów, utrzymanie stabilnego kursu walut, zwalczanie inflacji, szybka prywatyzacja. Całość tych działań została nazwana planem Balcerowicza. Strategię tę realizowały wszystkie obozy Solidarności.

16. Komu przysługuje bierne prawo wyborcze w wyborach do Sejmu i Senatu oraz na prezydenta?

Bierne prawo wyborcze, czyli prawo wybieralności, ma każdy obywatel polski, który ma prawo wybierania i ukończył 21 lat- w wypadku wyborów do Sejmu, a 30 lat- do Senatu.
Wybory powszechne przeprowadza się w terytorialnych okręgach wyborczych. W wyborach sejmowych terytorium dzielono na wielomandatowe okręgi wyborcze, obejmujące obszar jednego województwa. W wyborach do senatu okręgami wyborczymi były województwa. W każdym z nich wybierano po 2 senatorów.

17. Omów kolejne etapy drogi ustawodawczej.

Dwuizbowość parlamentu prowadzi do określonej złożoności procesu ustawodawczego, czyli szczegółowego postępowania w parlamencie, w którego wyniku dochodzi do uchwalenia ustawy.
W procesie ustawodawczym wyróżnia się kilka podstawowych etapów, stadiów postępowania. Są to:

- wykonanie inicjatywy ustawodawczej ( wniesienie do Sejmu projektu ustawy przez upoważniony do tego podmiot)
- rozpatrywanie projektu ustawy przez Sejm (rozpatrywanie odbywa się w trzech czytaniach)

- rozpatrzenie ustawy przez Senat (Uchwalona przez sejm ustawa wędruje do Senatu, który może w przeciągu 30 dni ustawę przyjąć, wprowadzić do jej tekstu poprawki bądź odrzucić ją)
- ewentualne ponowne rozpatrzenie przez Sejm (uchwała senatu odrzucająca ustawę w całości lub zawierająca propozycję wprowadzenia w ustawie określonych zmian przez Sejm. Uchwała senatu jest przyjęta jeżeli sejm jej nie odrzuci)
- podpisanie albo odmówienie podpisania przez Prezydenta (Przyjęta przez Sejm i Senat ustawa zostaje przez Marszałka przedstawiona prezydentowi do podpisu. Prezydent może w ciągu 21 dni ustawę podpisać i zarządzić jej ogłoszenie w „Dzienniku Ustaw” lub odmówić i przedstawić do ponownego rozpatrzenia- czyli weto ustawodawcze)


18. Omów obowiązujące w polskim prawie zasady wymiaru sprawiedliwości.

Zasada jednolitości systemu organów sądowych- jest podstawową zasadą organizacyjno- funkcjonalną sądownictwa. Jej celem jest zapewnienie jednolitych zasad organizacji i postępowania i orzekania a także skuteczność orzeczeń sądowych na terenie całego kraju. Wyrazem przejawu tej zasady jest nadzór judykacyjny Sądu Najwyższego nad wszystkimi sądami.

Zasada niezawisłości sędziów/ Zasady prawdy obiektywnej i swobodnej oceny dowodów - konstytucja stwierdza, że sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji i ustawom. Wynika z tego, że żaden organ państwa ani jakiekolwiek inne instytucje, organy ani osoby nie mają prawa wiązać sędziego instrukcjami w rozpoznawaniu i rozstrzyganiu spraw. Gwarancje niezawisłości sędziów stanowi imunitet sędziowski, nieusuwalność sędziów, zakaz przenoszenia sędziego na inne miejsce służbowe lub powołanie go na inne stanowisko bez jego zgody..

Zasada instancyjności- oznacza ona, iż sądy wyższej instancji nie mogą wydawać wiążących wskazówek co do treści orzeczenia sądom niższej instancji przy rozpoznaniu i rozstrzyganiu konkretnych spraw

Zasada kolegialności ściśle związana z zasadą udziału ławników w orzekaniu- polega ona na zespołowym rozpoznaniu i rozstrzyganiu spraw z udziałem samych sędziów zawodowych(2 instancji) lub z udziałem sędziego zawodowego i dwóch ławników (1 instancji) Ławnicy są sędziami społecznymi wybieranymi na 4 letnią kadencję.

Zasada jawności- ma istotne znaczenie w działalności profilaktyczno- wychowawczej sądów, społecznej kontroli nad działalnością sądów, a także dla niezawisłości sędziowskiej. Ograniczenie jawności przewiduje w określonych sytuacjach konstytucja. Np. ze względu na interes państwa, dobre mienie

Zasada gwarancji prawa oskarżonego do obrony- polega na tym, że całokształt rozwiązań prawnych zawartych w ustawach procesowych umożliwia oskarżonemu wykazanie swojej niewinności i wskazanie wszelkich okoliczności przemawiających na jego rzecz. Ponadto daje prawo posiadania obrońcy przez oskarżonego.


19. Wymień uprawnienia Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu

Trybunał Konstytucyjny:

- orzekanie o zgodności z konstytucją ustaw, umów międzynarodowych i innych aktów normatywnych
- rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa
- obowiązek orzekania o zasadności skarg konstytucyjnych
- do niego może każdy wystąpić ze skargą

Trybunał Stanu

- to sąd polityczny
- orzeka o odpowiedzialności osób zajmujących wyższe stanowiska
- ponoszący odpowiedzialność przed nim to: Prezydent, Prezes NIK, osoby wchodzące w skład Rady Ministrów, Prezes NBP itp.

20. Nie wszystkie partie będące w parlamencie polskim są uczestnikami koalicji rządowej. Wymień te partie i określ ich rolę.

W opozycji znajdują się partie taj PIS, LPR, SDLP, PSL, UP, PO, Samoobrona. Zadaniem tych partii jest krytyka niewłaściwych decyzji podjętych przez rząd i partię rządzącą.


21. Wymień i omów funkcje instytucji stojących na straży praworządności w Polsce.

Prokuratura- jej zadaniem jest przede wszystkim ściganie przestępstw i występowanie z oskarżeniem przed sądami

Rzecznik Praw Obywatelskich- powołany do stania na straży prawa i wolności człowieka i obywatela, określonych w konstytucji i innych przepisach prawa.

Najwyższa Izba Kontroli- powołana do kontroli działalności gospodarczej, finansowej i organizacyjno- administracyjnej organów administracji rządowej, NBP, może też kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego. Kontroluje budżet państwa i przedstawia Sejmowi.

Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji- jest organem państwowym właściwym w sprawach radiofonii i telewizji. Do jej zadań należy m.in. projektowanie kierunków polityki państwa w tej dziedzinie, przyzywanie koncesji na rozpowszechnianie programów radiowych i tv, określenie abonamentu, rada wydaje rozporządzanie. Stoi ona na straży wolności słowa, interesu publicznego oraz prawa obywateli do informacji w radiu i tv.



Gospodarka



1. Jak przebiega i na czym polega proces gospodarczy?


Gospodarowanie, czyli działalność gospodarcza ludzi, nie jest aktem jednorazowym. Jest stale powtarzającym się cyklem, który nazywa się procesem gospodarczym. Na proces ten składają się trzy elementy:

Produkcja- jest procesem w którym przez kombinacje pracy ludzkiej, środków i przedmiotów pracy oraz zastosowaniu odpowiednich technologii powstaje nowy produkt lub usługa.

Wyróżniamy kilka rodzajów produkcji:

- przemysłowa- pozyskanie bogactw naturalnych oraz ich przetwarzanie na produkty potrzebne człowiekowi.
- Budowlana- czyli budowa, przebudowa oraz wznoszenie budowli.
- Rolna- wytwarzanie produktów roślinnych i zwierzęcych przy wykorzystaniu naturalnych procesów biologicznych.
- Leśna- podobna do rolniczej. Do produktów leśnictwa nalezą pozyskiwanie drzewa, żywica, owoce runa leśnego.

Praca- jest to zespół świadomych i celowych czynności człowieka, dzięki którym oddziałuje on na przyrodę, przekształca ją i dostosowuje do swoich potrzeb.

Konsumpcja- inaczej spożycie, to wykorzystanie dóbr i usług do zaspokojenia potrzeb jednostki i społeczeństwa.




2. Gospodarka rynkowa i nakazowa- na czym polega wskaż różnice.

Dążenie do zaspokojenia potrzeb jest podstawową działalności gospodarczej człowieka.
Historia gospodarcza opisuje dwie zasadnicze formy produkcji społecznej: gospodarkę naturalną i towarową.
Przedmiot wymiany uzyskuje się w procesie wymiany nowe właściwości: staje się towarem
Rozwój społeczeństwa doprowadził do podziałów pracy. W pierwszym podziale wyodrębniono rolnictwo i pasterstwo, w drugim zaś rzemiosło a w trzecim kupiectwo. Początkowo wymiana miała nadal postać
towar> towar


Wydzielenie się rzemiosła doprowadziło do powstania produkcji towarowej, przeznaczonej włącznie na wymianę. Z tej przyczyny jeden z towarów uzyskał rangę powszechnie akceptowanego przez wszystkich środka wymiany tzn pieniądza.

Towar> pieniądz> towar

Wcześniejszy akt kupna sprzedaży został podzielony na dwa różne akty.

Z t> t> na T>p (sprzedaż) p>t (kupno)


Nakazowa gospodarka, gospodarka nakazowo-rozdzielcza, gospodarka planowa, charakterystyczny dla socjalizmu model zarządzania gospodarką, w którym jedynym lub dominującym regulatorem produkcji i podziału jest system wzajemnie powiązanych planów gospodarczych (rocznych, wieloletnich i perspektywicznych), zawierających podejmowane na szczeblu centralnym bieżące i przyszłościowe decyzje gospodarcze
Gospodarka nakazowa eliminuje oddziaływanie rynku na procesy gospodarcze: dokonuje się na nim obrót tylko dobrami konsumpcyjnymi (produkcyjne podlegają centralnemu rozdzielnictwu), a i w tym zakresie jest sterowany przez państwo, które decyduje o podaży, cenach, a w pewnym stopniu także i popycie (regulacja dochodów gospodarstw domowych).
Kilkudziesięcioletnia historia istnienia gospodarki nakazowej w kilkunastu krajach na świecie wykazała jej nieefektywność w porównaniu z alternatywnym regulatorem, jakim jest rynek.


3. Co jest istotą marketingu. Wskaż przykłady.


Każde przedsiębiorstwo musi zbywać swoje produkty i usługi. Zbyt ten musi być realizowany w sposób tradycyjny lub zgodnie z koncepcją marketingową.

Marketing- to sposób działania na rynku polegający na wykorzystaniu zintegrowanych instrumentów i czynności, których celem jest poznanie i celowa kształtowanie potrzeb odbiorców produktów i usług.

Inny mi słowy chodzi o wyrobienie u klienta przekonania, że potrzebuje dóbr, które właśnie chcemy zbyć. Marketing to także wyszukiwanie i ocena szans rynkowych, związanych z zaspokojeniem potrzeb określonych nabywców i rekomendacja działań umożliwiających wykorzystanie tych szans.


4. Znaczenie ustawy budżetowej dla państwa i jego obywateli?








5. Podstawowe problemy polskiej gospodarki transformacji ( w okresie przejściowym)


Po wyborach parlamentarnych po 1989 r. rząd przystąpił do realizacji programu radykalnej reformy systemu gospodarki polskiej. Celem jest odejście od ekonomii tzw. Realnego socjalizmu i stworzenie systemu rynkowego. Opierało się to na dwóch rodzajach działań:

Stabilizacja gospodarki- przede wszystkim opanowanie inflacji, wymagała:
- rygorystycznej polityki budżetowej- wzmocnienia dyscypliny egzekwowania dochodów budżetu i odpowiedniego administrowania wydatkami, ograniczenia ulg i dotacji podatkowych oraz dopłat do eksportu.
- Liberalizacji kształtowania cen
- Deflacyjnej polityki dochodowej, wysokiego progresywnego opodatkowania wzrostu wynagrodzeń.
- Urealnienia stóp procentowych
- Wewnętrznej działalności złotego i stabilizacji kursu dolara


Zmiany systemowej dotyczą:
- przekształceń własnościowych
- wprowadzenia mechanizmów i instytucji rynkowych, demonopolizacji i dekoncentracji gospodarki
- reform systemu finansowego i bankowego.


Zasadniczym ogniwem tworzenia podstaw gospodarki rynkowej w Polsce są przekształcenia własnościowe. Ich celem jest wzrost efektywności gospodarki i trwałe oddzielanie jej od aparatu państwowego.
Na program przekształceń składają się trzy elementy:

Prywatyzacja- jest procesem mającym na celu przekształcenia przedsiębiorstwa stanowiących własność państwa w ręce prywatnych właścicieli oraz powierzenie prywatnemu zarządowi działań wcześniej wykonywanych przez państwo.

Prywatyzacja własności państwowej realizowana jest poprzez:

a) udostępnienie osobą trzecim akcji/ udziałów w spółkach z wyłączonym udziałem Skarbu Państwa, powstałych z przekształceń przedsiębiorstwa państwowego.
b) Udostępnienie osobom trzecim mienia przedsiębiorstwa.
c) Sprzedaż przedsiębiorstwa

Istnieją dwie podstawowe metody prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych


Pośrednia (kapitałowa)- polega na przekształceniu przedsiębiorstwa w spółkę prawa handlowego, którego jedynym właścicielem całego pakietu akcji lub udziałów pozostaje Skarb Państwa. Jest to tzw. Etap zwany komercjalizacją.
Następny etap polega na sprzedaży akcji/ udziałów jednoosobowej spółki Skarbu Państwa osobom trzecim- jest to prywatyzacja właściwa.

Prywatyzacja bezpośrednia- przebiegająca bez uprzedniej komercjalizacji, czyli przekształcenia w spółkę prawa handlowego, polega na rozporządzeniu wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi przedsiębiorstwa państwowego poprzez:

a) sprzedaż przedsiębiorstwa
b) wniesienie przedsiębiorstwa do spółki
c) oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania w drodze dzierżawy lub leasingu.




Drugim elementem przemian własnościowych jest:

Reprywatyzacja- czyli zwrot byłym właścicielom majątku przejętego przez państwo w drodze wywłaszczenia.
Reprywatyzacja jest obecnie przeprowadzana w wypadku faktycznego przejęcia mienia nie objętego przepisami nacjonalizacyjnymi na podstawie Kodeksu postępowania administracyjnego.
Trzecim segmentem przekształceń własnościowych jest wspomniana już komercjalizacja przedsiębiorstw państwowych, czyli przekształcenie ich w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa.
Prywatyzacja nieruchomości rolnych Skarbu Państwa polega na udostępnieniu mienia państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa, której została powierzona jego prywatyzacja.


6. Proces integracji Europy po II wojnie światowej

18 kwietnia 1951 EWWiS
25 marca 1957 EWG
25 marca 1957 EUROATOM
7 lutego 1992 Traktak z Maastricht
2 października 1997 Traktat Amsterdamski

7. Udział Polski w strukturach międzynarodowych.

ONZ- Organizacja Narodów Zjednoczonych
- organizacja powstała w celu zapewnienia bezpieczeństwa międzynarodowego oraz roztoczenia pieczy nad współpracą polityczną, kulturalną i społeczną między narodami.

NATO- Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego
- organizacja polityczno wojskowa,
- utworzona w 1949 roku

UNESCO- Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury
- wyspecjalizowana przez ONZ
- powstałą w 1946 roku
- siedziba znajduje się w Paryżu

OECD- Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju
- organizacja międzynarodowa
- utworzona w 1960 roku
- siedziba mieści się w Paryżu

CEFTA- Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu
- porozumienie zakładające stopniową liberalizację handlu między członkowskimi państwami.





8. Dysproporcje w rozwoju gospodarki świata.

Skutki tych dyspropozycji:
Współczesny świat charakteryzuje się znacznym zróżnicowaniem rozwoju ekonomicznego państw.
Pozycję gospodarczą poszczególnych krajów określa istnienie przemysłu opartego na najnowszych technologiach, rozbudowanego sektora usług i nowoczesnego rolnictwa. Podstawą ich sprawnego funkcjonowania jest odpowiednia wydajność pracy, wysoki poziom kwalifikacji zawodowych oraz nowoczesna organizacja pracy. Niezbędny do osiągnięcia tych warunków jest rozbudowany system badań naukowych oraz nowoczesne szkolnictwo.


Wyrazem zamożności państwa jest także stan zamożności jego obywateli. Miernikiem pozycji ekonomicznej państwa jest poziom produktu krajowego brutto (PKB) na głowę mieszkańca. W śród państw świata można wyodrębnić grupy krajów o różnych poziomach rozwoju gospodarczego. Około trzydziestu państw to kraje wysoko rozwinięte. Są to państwa Europy Zachodniej, USA, Kanada, Australia, Wielka Brytania, Włochy.
W latach dziewięćdziesiątych pewne problemy rodzi próba określenie pozycji krajów Europy Centralnej i Wschodniej oraz państwa byłego ZSRR.
Mają one bowiem z jednej strony stosunkowo nieźle rozbudowaną infrastrukturę ekonomiczną i społeczną, rozwinięte niektóre kierunki badań naukowych, pracowników posiadających wykształcenie i kwalifikacje zawodowe, z drugiej jednak – są to kraje zadłużone, ich przemysł jest przestarzały, sektor usług słabo rozwinięty, a rolnictwo ciągle jeszcze oparte na ekstensywnych metodach produkcji. Kraje te, choć pomyślnie przechodzą proces transformacji społeczno-ekonomicznej, mają niski dochód na głowę mieszkańca.
Osobną grupę stanowią kraje Trzeciego Świata, czyli państwa Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej. Poza nielicznymi wyjątkami są to kraje biedne i zacofane cywilizacyjnie. Większość z nich od kilkudziesięciu lat próbuje pokonać bariery rozwojowe. Są to jednak działania ciągle nieskuteczne. Kraje te mimo podejmowanych prób nie są w stanie samodzielnie pokonać zacofania. O obecnym charakterze i rozmiarach dysproporcji w rozwoju gospodarczym poszczególnych państw zdecydowało w głównej mierze to, czy w pierwszej połowie lat siedemdziesiątych, po kryzysie naftowym, potrafiły one sprostać wyzwaniom technologicznym, przeprowadzić restrukturyzację przemysłu, rozwinąć nowoczesne, energooszczędne kierunki produkcji, wprowadzić na szeroką skalę informatykę. Kraje, które wprowadziły te zmiany, należą dziś do przodujących w świecie.


9. Wymień główne ogniska konfliktów zbrojnych.

Nowym zjawiskiem są konflikty zbrojne w Europie Środkowej i Wschodniej. Po likwidacji systemów autorytarnych w tej części świata ujawniły się tłumione dotychczas problemy narodowościowe i terytorialne. W byłym ZSRR doprowadziło to do starć w Gruzji, Górnym Karabachu, Czeczenii, Naddnieprzu. Problemy o charakterze narodowościowym, religijnym, terytorialnym wyłoniły się w byłej Jugosławii, gdzie od 92 roku do 95 toczyła się wojna w Bośni. Był to pierwszy po II wojnie światowej konflikt o takim zasięgu na kontynencie europejskim. W 1998 roku wybuchł konflikt w Kosowie. Serbowie przeprowadzili czystki etniczne ludności albańskiej.
Społeczność światowa dąży poprzez organizacje międzynarodowe do likwidacji konfliktów i rozwiązania spornych problemów, poszukujących nowych metod działania. Specjalnymi organizacjami powołanymi do pilnowania porządku między państwami jest NATO i ONZ.

10. Bezrobocie- przyczyny i skutki

Monopolistyczna pozycja wielu przedsiębiorstw i wynikająca stąd nieumiejętność, a często niemożność dostosowania się do warunków gospodarowania spowodowały bankructwo bardzo wielu przedsiębiorstw oraz gwałtowny wzrost bezrobocia.


Bezrobocie- to sytuacja, w której istnieje grupa pracowników zdolnych do pracy oraz gotowych ja podjąć, lecz nie znajdujących możliwości zatrudnienia. Zjawisko to jest mierzone procentem siły roboczej, która nie znajduje zatrudnienia.

Wyróżnia się dwa główne rodzaje bezrobocia:

Bezrobocie związane z niedopasowaniami strukturalnymi może to być tzw. bezrobocie frykcyjne polegające na tym, że część pracowników szuka pracy lepszej, chwilowo pozostając bez pracy. Powstają niedopasowania, czyli frykcje.

Bezrobocie strukturalne- jest związane ze strukturą gospodarczą kraju. Jej zmiana likwiduje ten typ bezrobocia. Podstawą bezrobocia strukturalnego jest upadek określonych gałęzi gospodarki. Likwidacja tego typu bezrobocia wymaga zmiany zawodu, kwalifikacji lub miejsca zamieszkania.

Bezrobocie ukryte – jest to sytuacja, w której pracę możliwą do wykonania przez jednego pracownika wykonuje kilka osób.

Bezrobocie sezonowe – wiąże się ono z faktem, iż niektóre zajęcia mogą być wykonywane tylko w określonym czasie. Bezrobocie związane z nadwyżką całkowitej podaży siły roboczej nad całkowitym popytem na siłę roboczą.

Bezrobocie globalne – w skali całej gospodarki występuje deficyt miejsc pracy. Liczbę osób bez pracy i poszukujących pracy, które są zarejestrowane w urzędach pracy, określamy mianem bezrobocia rejestrowanego.


11. Zagrożenia środowiska naturalnego- przyczyny i próby zatrzymania procesu degradacji.

Jednym z wcześniej podjętych i najszerzej opracowanych problemów globalnych jest zagadnienie ochrony środowiska naturalnego. Panuje prawie powszechna zgoda co do tego, że jedynie wspólne działanie wszystkich państw są w stanie zapobiec degradacji środowiska.
Program międzynarodowych działań na rzecz ochrony środowiska określają Zasady Deklaracji Konferencji ONZ w Sztokholmie z 1972 roku. Zasady te są uwzględnione w umowach międzynarodowych, konstytucjach wielu państw, a także we wszystkich późniejszych dokumentach ONZ dotyczących tej kwestii.
Pierwsza spośród zasad uznawanych przez państwa członkowskie ONZ określa prawa człowieka do życia w niezdegradowanym środowisku oraz wskazuje na jego odpowiedzialność za stan środowiska. Kolejne zasady dotyczą odpowiedzialności państwa oraz społeczności międzynarodowej za ochronę naturalnych zasobów Ziemi, obejmujących powietrze, wodę, glebę, florę i faunę. Nakładają one obowiązek tworzenia odpowiednich instytucji, prowadzenia badań i upowszechnienia wiedzy w omawianej dziedzinie.

Liczne projekty przekazania państwom biednym odpowiednich funduszy na ochronę środowiska pozostają nadal nie zrealizowane, choć w jednostkowych przypadkach przekazuje się część kwoty zadłużeń na ochronę środowiska w tych krajach.
Pozytywnym efektem tych różnorodnych inicjatyw są zmiany świadomości społecznej, zrozumienie, że problemy ekologiczne mają wymiar międzynarodowy i tylko w tej skali mogą być rozwiązywane.


12. Wkład Polaków w dziedzictwo kulturowe świata, co może być przedmiotem szczególnej dumy.

Rozwój kultury i nauki polskiej jest związany z rozwojem kultury i nauki europejskiej.
Dzieła polskich twórców odbiegają od tej tradycji także wówczas, kiedy ich dominującym elementem jest aspekt narodowej analizy ( np. badania poświęcone polskiemu językowi i obyczajom, dzieła literackie podejmujące wielkie dylematy naszej historii narodowej.
Rozwój kultury i nauki polskiej, podobnie jak europejskiej był przez wiele wieków związany z Kościołem. W Krakowie w roku 1364 utworzono jeden z pierwszych w Europie uniwersytetów. Położenie Polski sprawiło, że często, w zależności od okoliczności, mówiono o naszym kraju jako o przedmurzu chrześcijaństwa lub jako o łączniku między wschodem i zachodem Europy. Polacy stworzyli konkretne dzieła zaliczane do dorobku ogólnoludzkiego.
W stworze nauki wśród odkryć, które zrewolucjonizowały rozwój badań, należy wymienić system kopernikański i odkrycia Marii Skłodowskiej- Curie. Rozgłos międzynarodowy zyskały badania naukowe prowadzone między innymi przez Łukasiewicza, Dąbrowskiego ( biologia), Wróblewskiego i Olszewskiego ( chemia).
Znany w świecie jest również dorobek innych stref polskiej kultury. Mieszczą się w nim dzieła z różnych epok. Należy wymienić wśród nich zabytki architektury i miasta wpisane przez UNESCO na listę dzieł kultury o randze światowej ( np. Kraków).
W dorobku polskiej kultury uznanym w świecie odnaleźć można utwory literackie, muzyczne, architekturę, malarstwo, film, spektakle teatralne tworzone zarówno w kraju, jak i na emigracji. Władysław Reymont, Henryk Sienkiewicz, Czesław Miłosz, Wiesława Szymborska znaleźli się w Panteonie światowej literatury dzięki zdobyciu nagrody Nobla.
W dziedzinie malarstwa międzynarodową sławę zyskali głównie artyści tworzący na emigracji: Olga Boznańska, Tadeusz Makowski, Tamara Łempicka, Tadeusz Czapski. Międzynarodowe uznanie zyskały tkaniny artystyczne Magdaleny Abakanowicz. Dziedziną, w której kultura polska może odnotować szczególne osiągnięcia jest film. Wielu Polaków jest zaliczanych do grona najwybitniejszych reżyserów kina światowego. Wśród nich są: Andrzej Wajda, Krzysztof Zanussi, Roman Polański, Krzysztof Kieślowski, Agnieszka Holland.
Należy podkreślić, że wszyscy najwięksi twórcy polscy s a autorami dzieł ambitnych, zawierających ważkie treści intelektualne, stanowiących istotne pytania dotyczące kondycji człowieka, losów Polaków i współczesnych społeczeństw.



13. Omów największe wg ciebie zagrożenia współczesnego świata.



14. Rola i działanie ONZ

Organizacja Narodów Zjednoczonych, United Nations, Organisation des Nations Unies, ONZ, organizacja powstała po II wojnie światowej 24 X 1945, w dniu wejścia w życie Karty Narodów Zjednoczonych będącej statutem tej organizacji. Jest drugą po Lidze Narodów powszechną organizacją międzynarodową
Karta Narodów Zjednoczonych
Kolejne etapy tworzenia organizacji to konferencje: moskiewska, teherańska, w Dumbarton Oaks, w Jałcie oraz założycielska w San Francisco. Konferencja w San Francisco, będąca ostatnim etapem tworzenia ONZ, rozpoczęła się 25 IV 1945 i zakończyła po dwóch miesiącach obrad podpisaniem 26 czerwca Karty Narodów Zjednoczonych. Brało w niej udział 50 delegacji państw będących jej założycielami, 51 państwem-założycielem była Polska, która nie wzięła udziału w konferencji (podpisała Kartę Narodów Zjednoczonych 15 X 1945, a dokumenty ratyfikacyjne złożyła po 11 dniach).



Cele działalności
Główne cele działalności ONZ dotyczą utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, obrony praw człowieka, poszanowania zobowiązań międzynarodowych, pomocy krajom rozwijającym się. Karta Narodów Zjednoczonych ustanowiła szereg organów i instytucji oraz ich kompetencje:

1) Zgromadzenie Ogólne, będące swego rodzaju parlamentem, w którym każde państwo członkowskie ma jeden głos. Decyzje zapadają zwykłą większością głosów, w sprawach ważnych większością 2/3 głosów (wybór nowych członków, deklaracje pokojowe, budżet, w sprawach Rady Bezpieczeństwa czy polecenia użycia sił zbrojnych).

Obraduje podczas corocznych sesji zwyczajnych, a sesje nadzwyczajne mogą być zwoływane przez Radę Bezpieczeństwa lub na wniosek większości członków ONZ. Sesja wyjątkowa zwoływana jest z 24-godzinnym wyprzedzeniem w momencie zagrożenia pokoju światowego.
2) Rada Bezpieczeństwa, którą tworzy pięciu członków stałych: Chiny, Francja, Wielka Brytania, USA i ZSRR (obecnie Rosja reprezentująca Wspólnotę Niepodległych Państw) oraz dziesięciu członków niestałych wybieranych na kadencję dwuletnią (5 z Afryki i Azji, 2 z Ameryki Łacińskiej, 3 z Europy). W 1995 członkiem została wybrana Polska.

Członkowie stali dysponują prawem weta, które zawiesza każde postępowanie. W sprawach proceduralnych decyzje zapadają zwykłą większością, a w sprawach merytorycznych większością 9 głosów.

Do najważniejszych kompetencji Rady Bezpieczeństwa należą: wyłączne prawo nakładania sankcji politycznych i ekonomicznych oraz decyzje co do użycia sił zbrojnych w celu przeciwdziałania agresji lub usuwania jej skutków. Kompetencje te są przejawem dominacji mocarstw, bowiem Rada Bezpieczeństwa jest centralnym ogniwem systemu bezpieczeństwa zbiorowego i utrzymania światowego status quo.

3) Sekretariat, którym kieruje Sekretarz Generalny. Wybierany jest na kadencję pięcioletnią przez Zgromadzenie Ogólne na wniosek Rady Bezpieczeństwa.


4) Rada Gospodarczo-Społeczna, w której skład wchodzi 54 członków wybieranych na 3 lata przy zachowaniu zasady corocznej rotacji 1/3 członków. Debatuje ona nad sprawami ekonomicznymi i społecznymi, m.in. w sprawie poszanowania praw mniejszości czy narkotyków.

5) Rada Powiernicza, której rola wygasła wraz z ogłaszaniem niepodległości terytoriów powierniczych.

6) Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości z siedzibą w Hadze, powołany do rozstrzygania sporów międzynarodowych w składzie 15 sędziów.




15. Szanse i zagrożenia płynące z przystąpienia Polski do Unii Europejskiej.

Z całą pewnością skutki będą zarówno pozytywne, jak i negatywne. Nie sposób wymienić w krótkiej odpowiedzi jednych, ani drugich. Członkostwo w Unii jest dla nas szansą. To jest skomplikowany instrument, prawny, polityczny, ekonomiczny i społeczny, którym trzeba umieć się posługiwać. Kluczem do sukcesu jest wiedza o Unii, jej prawie, instytucjach i zasadach, rozumienie jej filozofii, trzeźwy stosunek do problemów, przyzwoity poziom wykształcenia obywateli oraz ich kultury osobistej, znajomość języków obcych i procedur.
Najbardziej dotkliwe skutki negatywne członkostwa będziemy mieli zatem w pierwszym jego okresie. Potem, zapewne nauczymy się i nabierzemy wprawy. Z pewnością konkurowanie z bogatszym, bardziej nowoczesnym i lepiej wykształconym partnerem musi mieć swoje negatywne efekty. Z drugiej strony, za najbardziej pozytywny skutek uznałbym szansę modernizacji Polski za europejskie pieniądze oraz możność znaczącego istnienia we wspólnocie, która w trudnych czasach globalizacji pozwoli nam być wśród jej zwycięzców i (wbrew potocznym opiniom) pomoże zachować suwerenność i tożsamość kulturową.