Funkcje wychowawcze w zakładach karnych

„Funkcje wychowawcze w zakładach karnych.”

Więzienie można uznać za instytucję wychowawczą wtedy, kiedy jego cele , organizacja, personel oraz sposoby postępowania z więźniami podporządkowane są wychowaniu i kiedy przyjęte modele procedury resocjalizacyjnej znajdują swoje uzasadnienie w pedagogice i psychologii penitencjarnej oraz kiedy usankcjonowane są stosownymi przepisami. Współczesne więzienie zwykle pełni pięć różnych funkcji : izolacyjną, socjalno-bytową, ekonomiczną, gospodarczą i resocjalizacyjną. Wychowawczy charakter więzienia wymaga priorytetu funkcji resocjalizacyjnej, co nie zawsze ma miejsce.
Przez system resocjalizacyjny (wychowawczy) należy rozumieć zespół metod i zasad postępowania resocjalizacyjnego w określonych warunkach organizacyjnych , którego realizacja ma spowodować zmiany na obszarze osobowości więźnia , głównie w zakresie postaw , w wyniku czego nie zechce on zdecydować się na ponowną działalność przestępczą i podejmie wysiłki na rzecz readaptacji i reintegracji społecznej.
Jeżeli idea resocjalizacji przestępców ma mieć wymiar praktyczny , zakład musi posiadać cechy instytucji wychowawczej . W przeciwnym wypadku idea ta nie będzie miała warunków na jakiekolwiek urzeczywistnienie. Zakład penitencjarny wtedy będzie mógł być uważany za instytucję wychowawczą , gdy:
1. Jego cel , struktura organizacyjna, model wykonania kary , personel i warunki materialne podporządkowane będą przede wszystkim resocjalizacji. Rozumie się przez to , że będzie on również zapobiegał wzajemnej demoralizacji osób w nim osadzonych i zapewni im pełne bezpieczeństwo osobiste.
2. Koncepcja wykonywanej w nim kary oparta będzie na możliwości wyboru przez więźniów rozmaitych zachowań , za które będą oni ponosili pełną odpowiedzialność- zarówno pozytywną jak i negatywną.
3. Będzie dysponował odpowiednio przygotowanym personelem, którego profesjonalizm umożliwi zaprogramowanie , zorganizowanie i zrealizowanie procesu resocjalizacyjnego.
4. Działalność jego będzie uwzględniała szeroki i bliski kontakt więźniów ze społeczeństwem, któremu więzienie służy, oraz gdy ta działalność uzyska właściwe wsparcie społeczne.
5. Osadzeni w nim przestępcy będą mogli utrzymywać stały i systematyczny kontakt z osobami najbliższymi, przy czym osoby te powinny oczekiwać na pozytywne postawy skazanych i ich wspierać.
6. Osadzeni będą mieli dostęp do pracy zarobkowej i w ten sposób będą mogli zarobić na wydatki osobiste , spłatę ewentualnych zobowiązań i kar pieniężnych lub na wsparcie swoich rodzin. Zachowają także umiejętności i nawyk pracy. Niektórzy natomiast nauczą się pracować.
7. Czas wolny będzie tak zorganizowany, by więźniowie mogli go zagospodarowywać pożytecznie, a przede wszystkim by nie sprzyjał on dalszej demoralizacji.
8. Odbywający w nim karę pozbawienia wolności przestępcy będą zawsze tak samo traktowani jak wszyscy inni ludzie, a nadto, jeżeli kara pozbawienia wolności , która jest dolegliwością samo w sobie , nie będzie dodatkowo wzmacniania. Pozwoli to na utrzymanie interakcji między personelem a więźniami (wychowankami) na wymaganym poziomie kultury i bezkonfliktowości.
9. Posiada wymagane urządzenia lokalowe i techniczne umożliwiające realizację wielorakich zajęć resocjalizacyjnych.
W postępowaniu resocjalizacyjnym najpierw należy skłonić więźnia do poddania się badaniu diagnostycznemu, by ustalić na czym polega , jaki ma zakres i jaką głębokość oraz na skutek czego powstało jego nieprzystosowanie społeczne. Należy określić co je stymuluje i na ile można to nieprzystosowanie zmniejszyć . Potrzebna jest tu wiedza i umiejętności z zakresu negocjacji i diagnostyki psychologicznej ewentualnie pedagogicznej. Diagnoza pozwala na przewidywanie prawdopodobnych reakcji więźnia na warunki więzienne.
W drugiej kolejności należy opracować indywidualny program resocjalizacji lub program oddziaływania terapeutycznego i przedstawić go więźniowi jako propozycje do zaakceptowania i uczestniczenia w nim z własnej woli. Jest to warunek „uruchomienia” programu z nadzieją na oczekiwany skutek.
W trzeciej kolejności następuje „uruchomienie” programu, czyli realizacja zawartych w nim wskazań . Zasadniczy ciężar spoczywa na osobie resocjalizowanej , której aktywność polega na wykonywaniu nałożonych na nią i jednocześnie przyjętych przez nią obowiązków (zadań). Zadanie terapeuty polega na wspomaganiu i współdziałaniu oraz kontrolowaniu. Należy pamiętać o różnych doznaniach , które odczuwa podopieczny, funkcjonując w więziennym kontekście społecznym.
Program oddziaływania resocjalizacyjnego przewiduje bardzo urozmaiconą metodykę: od pracy, przez nauczanie resocjalizacyjne ,pracę oświatowo- wychowawczą, oddziaływania przez grupę , nagradzanie i karanie, indywidualne dobrane terapie zajęciowe, psychoterapię, terapie antyuzależnieniowe , sport i rekreację oraz różne formy i stopnie współdziałania z rodziną.
Nauczanie resocjalizujące realizuje 3 zadania :
- jest strategią interwencji kryzysowej dla skazanych
- dostarcza więźniom praktycznych umiejętności , które mogą przygotować do pracy
- dostarcza pozytywnych wartości społecznych, które mogą pomóc żyć na wolności bez popełniania przestępstw.
Metody resocjalizacji penitencjarnej :
• Metody oparte na wpływie osobistym:
Dobry kontakt z więźniem , ma szczególne znaczenie, gdy chodzi o oddziaływanie metodami opartymi na wpływie osobistym. Jest on niezbędnym warunkiem skuteczności tych metod. Dobra interakcja między wychowawcą a więźniem, jeśli jest utrzymywana w wyniku ich wspólnej akceptacji tworzy tzw. Stosunek wychowawczy. Może on mieć charakter zewnętrzny lub wewnętrzny. Stosunek zewnętrzny zachodzi wtedy, gdy więzień traktuje kontakty z wychowawcą przede wszystkim jako sposób na unikanie kar albo uzyskanie jakichś korzyści. Wtedy opinie, rady , sugestie , oceny wychowawcy nie mają dla skazanego wartości nagradzającej. Są mu obojętne albo wręcz odbiera je jako karzące. Więzień traktuje wychowawcę oficjalnie w sposób formalny . Kontakty z wychowawcą ogranicza do niezbędnych ,a nawet pomija go lub wręcz wyłącza z rozstrzygania swoich osobistych (więziennych lub życiowych) spraw. Nie uważa by wychowawca mógł być mu w tym pomocny albo kompetentny.
Jeśli jednak kontakt skazanego z wychowawcą jest na tyle dobry , podparty autorytetem, że wychowawca jest osobą odniesienia dla więźnia, a zatem zachowanie wychowawcy ma dla niego wartość nagradzającą, to taki stosunek wychowawczy nazywamy wewnętrznym. Wówczas więzień zabiega o aprobatę dla swoich działań, radzi się jak postąpić, zwierza się ze swoich kłopotów itp.
• Przykład własny:
Metoda ta polega na naśladownictwie lub inaczej , na odwzorowaniu wychowawcy przez więźnia, przy czym zakres oraz stopień tego odwzorowania mogą być różne. Żeby ten proces zaistniał nie wystarczy sam fakt , że wychowawca jest uznanym wzorem, ze zachowuje się bez zarzutu. Małe jest prawdopodobieństwo , żeby samorzutnie zachodziło naśladownictwo. Istotą i jednocześnie warunkiem zadziałania tej metody jest to ,że odwzorowywane (naśladowcze) zachowania skazanego musza być w specyficzny sposób nagradzane. Oznacza to, że powinny być one stale wzmacniane. Zachowania więźnia (odwzorowywane) winny być ogólnie aprobowane przez personel, a jeśli to tylko możliwe, to również przez innych więźniów, która jest dla niego grupą odniesienia. Jest to warunek pierwszy. Warunkiem drugim jest to , by odwzorowywane zachowania pozwoliły więźniowi osiągnąć te cele , które mają dla niego wartość i są dla niego ważne. Trzecim warunkiem skuteczności odwzorowywania jest zauważanie tego faktu przez wychowawcę i wyrażanie przez niego stosowanej aprobaty.
Reasumując:
- oddziaływanie własnym przykładem musi uwzględniać wartości , dążenia i problemy więźnia, a nie wychowawcy
- odwzorowywane zachowanie powinno przynosić więźniowi nagrodę w postaci tych wartości , dla których uzyskania naśladuje on wychowawcę
- demonstrowane wzory zachowań muszą być dostosowanego możliwości więźnia, aby podjęte próby naśladowania przynosiły sukces. W przeciwnym razie więzień może się zniechęcić i odrzucić wzorzec
- należy tak stosować tę metodę aby w pierwszej kolejności więzień osiągnął osobiste sukcesy, później dopiero należy dążyć do osiągania wartości leżących w interesie wychowawcy
- metoda ta jest bardziej skuteczna ,kiedy stosuje się ją w połączeniu z innymi metodami , nie samoistnie.
• Doradzanie wychowawcze:
Polega na sugerowaniu wyboru zachowania temu, kto tego potrzebuje. Formą jej może być delikatnie wyrażona sugestia albo jasno sprecyzowana , konkretna rada. Przy okazji wychowawca ukazuje skazanemu niestosowne analizowanie przez niego własnej sytuacji, co mogłoby spowodować wybór niekorzystnego zachowania. Więzień w ten sposób uczy się prawidłowego analizowania swojej sytuacji i unikania wadliwych zachowań. Zwykle zwróci się o radę wtedy, jeśli uważa, że znane mu sposoby rozwiązywania problemu mogą okazać się zawodne w określonej sytuacji. Doradzanie można zastosować w dwóch sytuacjach : gdy skazany przypadkowo znajduje się w okolicznościach wymagających takiej pomocy albo gdy wychowawca zorganizuje takie warunki , w których dotychczasowe złe zachowania więźnia nie będzie mu przynosiło oczekiwanej satysfakcji.
• Przekonywanie
Celem jest zmiana przekonań, co nie jest łatwe, zwłaszcza wtedy, kiedy przekonania są silne. W trakcie procesu przekonywania dochodzi także do kształtowania nowych przekonań. Metoda ta jest sposobem skłaniania wychowanka do podjęcia pewnych działań (odmiennych od dotychczasowych) , przy osobistej akceptacji tych działań oraz uznaniu powodów ich podjęcia. Wychowawca skłania więźnia do takiej akceptacji. Odbywa się to za pomocą argumentacji opartej na rzeczowych informacjach, podanej sugestywnie za pomocą argumentacji opartej na rzeczowych informacjach, podanej sugestywnie za pomocą dyskusji (spokojnej i zrównoważonej) oraz za pomocą tzw. „łechtania uczuć” czyli oddziaływania na emocje celem wzruszenia więźnia . Można to uzyskać , odwołując się do najwyższych jego wartości osobistych. Skuteczność metody jest warunkowana: obiektywnością i prawdziwością argumentów , którymi posługuje się wychowawca, konkretnością przykładów , zdecydowanym ale spokojnym tonem, zrozumiałym dla więźnia formułowaniem zdań i umiejętnym wskazywaniem na zależność niektórych niekorzystnych doświadczeń od konkretnych (wadliwych) zachowań skazanego.

• Metody zorganizowane:

Praca jest zasadniczym czynnikiem w procesie resocjalizacji. Resocjalizująca jest tylko wtedy kiedy powoduje u więźnia pożądane zmiany. Np. wyrabia umiejętność i potrzebę pracy, których więzień nie miał, więc włóczył się kradł itp. Wtedy mówimy o wychowaniu do pracy.
Praca kulturalno – oświatowa . Jej celem jest nauczanie więźniów pożytecznego zagospodarowania wolnego czasu oraz realne jego wykorzystanie. Praca może być realizowana w więzieniu lub poza nim. W zakładzie karnym można realizować pracę twórczą (malarstwo , rzeźbę, pisarstwo), pracę w zespołach zainteresowań (muzycznych, literackich, modelarskich, języków obcych itp.), pracę klubową (koncerty, dyskusje w odpowiedniej wyzwalającej uczucia scenerii) , pracę z filmem , małe formy kabaretowo- teatralne i inne.
Rekreacja i sport: uczy zagospodarowania wolnego czasu, a ponadto : pozwala na utrzymanie higieny psychicznej i wyzwala dodatkową aktywność, pozwala na wyrobienie nowych zainteresowań i wykazanie się uzdolnieniami, przez informację i elementy emocjonalne wpływa na kształtowanie się nowych postaw, pozwala na odprężenie i wyładowanie energii, pozwala na redukcję lęku i skłonności agresywnych. W warunkach więziennych można organizować rozmaite zajęcia sportowe, gimnastykę w określonej porze dnia. Działalności ta ma szerokie możliwości resocjalizacyjne.
Zasady resocjalizacji w zakładzie karnym:
- zasada indywidualizacji- polega na sposobie traktowania (oczekiwania, wymagania) uwzględniającym indywidualne właściwości więźnia, np. jego poziom umysłowy, poziom demoralizacji , zainteresowania , wykształcenie , możliwości fizyczne i inne.
- zasada wyboru – polega na tworzeniu warunków , w których więzień sam decyduje o swoim zachowaniu. Może to mieć miejsce tylko wtedy , jeżeli więzień ma do wyboru kilka możliwych zachowań, ale sam musi wybrać tylko jedno z nich. Sam też powinien ponosić konsekwencje tego wyboru. Zasada ta wiąże się z zasadą odpowiedzialności za siebie i swoje czyny.
- zasada instancji obiektywnych – polega na odwoływaniu się w procesie resocjalizacji do rozmaitych wartości o charakterze społecznym , do powszednie uznanych norm itp.: np. niepowrotem do przestępstwa jest zainteresowana przede wszystkim rodzina więźnia , społeczeństwo itp.
-zasada tworzenia środowiska wychowawczego – polega na takim rozmieszczeniu skazanych w celach, oddziałach , grupach zajęciowych aby się wzajemnie nie demoralizowali , aby tworzyli środowisko społeczne w miarę jednorodne , co ułatwia oddziaływanie na nich. Zasada ta winna także ułatwiać zabezpieczenie niektórych skazanych przed brutalnością podkultury więziennej.
-zasada właściwego stosunku do więźnia – polega na poszanowaniu jego godności osobistej , na traktowaniu go jak człowieka. Ułatwia to kontakt ze skazanym, wspiera zasadę partnerstwa w relacji z nim i wzmacnia autorytet wychowawcy.



BIBLIOGRAFIA :
Henryk Machel „Więzienie jako instytucja karna i resocjalizacyjna”