Podstawy prawne resocjalizacji - zagadnienia

1. ŚRODKI PRZECIWDZIAŁANIA PRZESTĘPCZOŚCI I DEMORALIZACJI NIELETNICH

Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich nie zawiera definicji pojęcia „demoralizacja”, a zawarty w art. 4 1 katalog okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego stanowi jedynie ich przykładowe wyliczenie. Wymieniono w nim następujące zachowania:
 Naruszenie zasad współżycia społecznego,
 Popełnienie czynu zabronionego,
 Systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego
 Używanie alkoholu lub innego środka odurzającego
 Uprawianie nierządu
 Włóczęgostwo
 Udział w grupach przestępczych
Pojęcie „demoralizacja” odniesione do konkretnego człowieka oznaczać musi tendencję do postępowania niezgodnego z normą moralną akceptowaną w danej zbiorowości.
Wobec nieletniego sąd może zastosować:
 środki wychowawcze,
 środek poprawczy oraz
 środki leczniczo – wychowawcze.

Środki wychowawcze mogą być stosowane wobec nieletniego, który wykazuje przejawy demoralizacji i popełnił czyn karalny. Celem środków wychowawczych jest wychowanie, ale także cele prewencyjne albo/i kompensacyjne.
Sąd rodzinny dysponuje środkami:

1. wychowawczymi, tzn. może:
 udzielić upomnienia, przewidziany dla nieletniego o nieznacznym stopniu demoralizacji, dla których stawiennictwo przed sądem jest wystarczająco silnym przeżyciem,
 zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzania się w stan odurzenia,
 ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna, środek ten stosuje się tylko wtedy gdy sędzia ma pewność, że rodzice są ludźmi odpowiedzialnymi,
 ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania - udzielających poręczenia za nieletniego, środek ten jest celowy, gdy nieletni jest silnie związany z daną organizacją
Art. 26.
Wobec nieletniego można tymczasowo zastosować nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej albo zakładu pracy, a także nadzór kuratora lub innej osoby godnej zaufania, a jeżeli byłoby to niewystarczające - umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym lub młodzieżowym ośrodku socjoterapii, ośrodku szkolno-wychowawczym lub zastosować środki
leczniczo-wychowawcze, o których mowa w art. 12.>
 zastosować nadzór kuratora,
 skierować do kuratorskiego ośrodka pracy z młodzieżą, co pozwala nieletniemu na zorganizowanie czasu wolnego.
 orzec zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych,
 orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego,
 orzec umieszczenie w instytucji lub organizacji powołanej do przygotowania zawodowego, w rodzinie zastępczej, w zakładzie wychowawczym albo w odpowiedniej placówce opiekuńczo-wychowawczej,

2. poprawczymi, tzn. może:
 orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym,
Sąd rodzinny może także:
 zobowiązać rodziców lub opiekuna do poprawy warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego, a także do ścisłej współpracy ze szkołą, do której nieletni uczęszcza, poradnią wychowawczo-zawodową, zakładem pracy, w którym jest zatrudniony, oraz lekarzem lub zakładem leczniczym,
 zobowiązać rodziców lub opiekuna do naprawienia w całości lub w części szkody wyrządzonej przez nieletniego,
 zawiadomić - jeżeli rodzice lub opiekun w wyniku zawinionego niewykonywania obowiązków wobec nieletniego dopuszczają do jego demoralizacji - zakład pracy, w którym są zatrudnieni, albo organizację społeczną, do której należą.
Środki karne:
 ograniczenie wolności
 pozbawienie wolności (od mc-a do 15 lat)
 grzywna
 kara szczególna- pozbawienie wolności od 25 lat do dożywocia
Środki probacyjne:
 umorzenie postępowania (ze względu na małą szkodliwość społeczną lub gdy funkcjonowanie nieletniego w społeczeństwie pozostaje bez zarzutu)
 zawieszenie kary
 wcześniejsze zwolnienie- przedterminowe (nie mogą z niego skorzystać osoby pozbawione praw publicznych)

2. ŚRODKI LECZNICZO – WYCHOWAWCZE

Sąd może je stosować w razie stwierdzenia u nieletniego upośledzenia umysłowego, choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych bądź nałogowego używania alkoholu albo innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia. Art. 12 wskazuje na podział środków na środki:
 Lecznicze – stosowane w razie stwierdzenia zakłócenia czynności psychicznych, które wymagają leczenia bądź nałogowego używania alkoholu lub innych środków w celu odurzenia się
 Opiekuńczo – wychowawcze – stosowane gdy nieletni u którego stwierdzono zakłócenie czynności psychicznych, wymaga jedynie opieki wychowawczej albo opieki.
Sąd rodzinny może orzec umieszczenie nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub innym odpowiednim zakładzie leczniczym. Jeżeli zachodzi potrzeba zapewnienia nieletniemu jedynie
opieki wychowawczej, sąd może orzec umieszczenie go w odpowiedniej placówce
opiekuńczo-wychowawczej, a w przypadku, gdy nieletni jest upośledzony umysłowo w stopniu głębokim i wymaga jedynie opieki - w domu pomocy społecznej.
3. ZOBOWIĄZANIE NIELETNIEGO DO OKREŚLONEGO POSTĘPOWANIA

Może polegać na nałożeniu na nieletniego jednego lub więcej obowiązków. Sąd ma określić dokładnie, kiedy nieletni ma zobowiązanie wykonać i na czym ono ma polegać. Ustawodawca określa następujące obowiązki:
 Obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody- może polegać na przywróceniu stanu poprzedniego albo na zapłacie odpowiedniej sumy pieniędzy. Obowiązek ten ma uświadomić nieletniemu potrzebę poszanowania cudzej własności i niedopuszczalność przyczyniania strat innym ludziom. Ustawa nie przesądza, w jakim zakresie szkoda powinna zostać naprawiona, lecz decyzję pozostawia sądowi, który winien wziąć pod uwagę możliwości nieletniego zakresie naprawienia szkody
 Obowiązek wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz –pokrzywdzonego, -społeczności lokalnej
 Obowiązek przeproszenia pokrzywdzonego- którego celem jest wychowawcze oddziaływanie na nieletniego, zwłaszcza wtedy gdy jego zachowanie było złośliwe i dokuczliwe. Zobowiązanie to jest celowe, gdy przeproszenie nie jest formalnością, lecz łączy się z poczuciem winy i chęcią wyrażenia przez nieletniego skruchy. Forma przeprosin jest dowolna a określa ją sąd
 Obowiązek podjęcia-
-nauki- może dotyczyc nieletniego który nauki nie podjął albo ją przerwał
-pracy- zobowiązanie to jest celowe gdy można wskazać miejsce pracy, które ma zająć nieletni
 Obowiązek uczestnictwa w zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym- należy łączyć z koniecznością ustalenia, że nieletni będzie mógł uczestniczyć w zajęciach, na które został skierowany
 Obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych miejscach co wymaga rozeznania w trybie życia nieletniego, jego kontaktach i miejscach spotkań z osobami, osobami którymi nie powinien przebywać ze względu na negatywne oddziaływanie na niego.
 Obowiązek zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzenia się w stan odurzenia

4. NADZÓR KURATORA

Powinien być stosowany wówczas, gdy nie wystarcza orzeczenie nadzoru przez inne podmioty a nie ma potrzeby zmiany środowiska wychowawczego nieletniego. Nadzór kuratora jest środkiem wychowawczym o charakterze nieizolacyjnym uregulowanym przez ustawę o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz środkiem stosowanym w związku z ograniczeniem władzy rodzicielskiej. Nadzór kuratora może być zastosowany jako jako środek samoistny wobec nieletniego, który przed ukończeniem 17 roku życia popełnił czyn zabroniony przez ustawę karną pod groźbą kary oraz jako środek dodatkowy obok orzeczenia umieszczenia w zakładzie poprawczym z warunkowym jego zawieszeniem na okres od roku do 3 lat. (art.11 paragraf 2 u.p.n.).
Środek ten orzeka się obligatoryjnie w razie warunkowego zwolnienia nieletniego z zakłady poprawczego.
Nadzór kuratora łączy w sobie dwa walory :
 pozostawienia nieletniego w środowisku rodzinnym
 oddziaływania w tym okresie na niego i jego środowisko przez kuratora , a więc osobę spoza kręgu rodziny przygotowaną do pracy resocjalizacyjnej.
Nadzór kuratora powinien odbywać się z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb (psychicznych, fizycznych, kulturowych) osoby poddanej pod nadzór oraz mieć na względzie światopogląd i możliwości osobistego podejmowania przez nieletniego decyzji mieszczących się w ramach wyznaczonych przez zasady współżycia społecznego.
Nadzór nad nieletnimi sprawują rodzinni kuratorzy sądowi. Jednym z podstawowych obowiązków kuratora rodzinnego jest sprawowanie nadzorów nad nieletnimi zagrożonymi demoralizacją jak i nieletnimi , którzy dopuścili się czynów karalnych.
Podstawą prawną kurateli sadowej jest ustawa z dnia 27.07.2001 o kuratorach sądowych
(Dz. U. nr98)

5. Przesłanki orzekania zakładu poprawczego.

Art. 81. Karę pozbawienia wolności wykonuje się w systemie:
1) programowanego oddziaływania,
2) terapeutycznym,
3) zwykłym.

Art. 82. 1. W celu stwarzania warunków sprzyjających indywidualnemu postępowaniu ze skazanymi, zapobieganiu szkodliwym wpływom skazanych zdemoralizowanych oraz zapewnieniu skazanym bezpieczeństwa osobistego, wyboru właściwego systemu wykonywania kary, rodzaju i typu zakładu karnego oraz rozmieszczenia skazanych wewnątrz zakładu karnego - dokonuje się ich klasyfikacji.

2. Klasyfikacji skazanych dokonuje się mając na względzie w szczególności:
1) płeć,
2) wiek,
3) uprzednie odbywanie kary pozbawienia wolności,
4) umyślność lub nieumyślność czynu,
5) wysokość pozostałej do odbycia kary pozbawienia wolności,
6) stan zdrowia fizycznego i psychicznego,
7) stopień demoralizacji i zagrożenia społecznego.
3. Podstawą klasyfikacji są w szczególności badania osobopoznawcze.

Art. 83. 1. Skazanego poddaje się w miarę potrzeby, za jego zgodą, badaniom psychologicznym, a także psychiatrycznym. Sędzia penitencjarny może zarządzić przeprowadzenie badań bez zgody skazanego.
2. Badania, o których mowa w 1, przeprowadza się przede wszystkim w odpowiednich ośrodkach diagnostycznych.
3. (3) Minister Sprawiedliwości, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia, w drodze rozporządzenia, powołuje ośrodki diagnostyczne, o których mowa w 2, oraz określi zasady organizacji i warunki przeprowadzania badań w tych ośrodkach. Rozporządzenie uwzględni potrzebę:
1) wyjaśnienia psychologicznych i socjologicznych procesów zachowania skazanego,
2) zdiagnozowania ewentualnych zaburzeń psychicznych skazanego,
3) określenia ewentualnego postępowania leczniczego i rehabilitacyjnego
- w celu podjęcia właściwej decyzji klasyfikacyjnej i określenia warunków indywidualnego oddziaływania na skazanego.

Art. 84. 1. W zakładzie karnym dla młodocianych odbywają karę skazani, którzy nie ukończyli 24 roku życia; w uzasadnionych wypadkach skazany może dalej odbywać karę w tym zakładzie po ukończeniu 24 roku życia.
2. Jeżeli jest to uzasadnione potrzebami oddziaływania, dorosły skazany po raz pierwszy, wyróżniający się dobrą postawą, może, za swoją zgodą, odbywać karę w zakładzie karnym dla młodocianych; korzysta on wtedy z takich uprawnień jak młodociany.
3. Młodocianych, którym do odbycia kary pozostał co najmniej rok lub sprawiających trudności wychowawcze, poddaje się badaniom psychologicznym; przepisy art. 83 stosuje się odpowiednio.

Art. 85. W zakładzie karnym dla odbywających karę po raz pierwszy osadza się również skazanych odbywających zastępczą karę pozbawienia wolności orzeczoną w tej samej sprawie oraz skazanych na karę pozbawienia wolności nie wymienionych w art. 86.

Art. 86. W zakładzie karnym dla recydywistów penitencjarnych odbywają karę dorośli skazani za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności lub zastępczą karę pozbawienia wolności oraz ukarani za wykroczenia umyślne zasadniczą lub zastępczą karą aresztu, którzy uprzednio już odbywali takie kary lub karę aresztu wojskowego za umyślne przestępstwa lub wykroczenia, chyba że szczególne względy resocjalizacyjne przemawiają za skierowaniem ich do zakładu karnego dla odbywających karę po raz pierwszy.

Art. 87. 1. Kobiety odbywają karę pozbawienia wolności odrębnie od mężczyzn.
2. Skazana kobieta odbywa karę w zakładzie karnym typu półotwartego, chyba że stopień demoralizacji lub względy bezpieczeństwa przemawiają za odbywaniem kary w zakładzie karnym innego typu.
3. Kobiecie ciężarnej lub karmiącej zapewnia się opiekę specjalistyczną.
4. W celu umożliwienia matce pozbawionej wolności sprawowania stałej i bezpośredniej opieki nad dzieckiem organizuje się przy zakładach karnych domy dla matki i dziecka, w których dziecko może przebywać na życzenie matki do ukończenia trzeciego roku życia, chyba że względy wychowawcze lub zdrowotne, potwierdzone opinią lekarza albo psychologa, przemawiają za oddzieleniem dziecka od matki albo za przedłużeniem lub skróceniem tego okresu. Decyzje w tym zakresie wymagają zgody sądu opiekuńczego.
5. (4) Minister Sprawiedliwości określa, w drodze rozporządzenia, tryb przyjmowania, w sytuacji, o której mowa w 4, dzieci matek pozbawionych wolności do domów dla matki i dziecka przy zakładach karnych oraz zasady organizowania i działania tych placówek.

Art. 88. 1. Skazanego odbywającego karę w systemie programowanego oddziaływania osadza się w zakładzie karnym typu półotwartego, chyba że szczególne okoliczności uzasadniają osadzenie go w zakładzie karnym typu zamkniętego.
2. Skazanego za przestępstwo nieumyślne lub odbywającego zastępczą karę pozbawienia wolności albo karę aresztu osadza się w zakładzie karnym typu półotwartego, chyba że szczególne okoliczności przemawiają za osadzeniem go w zakładzie karnym innego typu.
3. Skazanego stwarzającego poważne zagrożenie społeczne albo poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu karnego osadza się w zakładzie karnym typu zamkniętego w warunkach zapewniających ochronę społeczeństwa i bezpieczeństwo zakładu. W zakładzie tym osadza się również skazanego za przestępstwo popełnione w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw, chyba że szczególne okoliczności przemawiają przeciwko takiemu osadzeniu.
4. Skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności osadza się w zakładzie karnym typu zamkniętego.

Art. 89. 1. Jeżeli postawa i zachowanie skazanego za tym przemawiają, przenosi się go z zakładu karnego typu zamkniętego do zakładu typu półotwartego lub otwartego.
2. Przepis 1 stosuje się odpowiednio przy przenoszeniu skazanego z zakładu typu półotwartego.
3. Skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności można przenieść do zakładu karnego typu półotwartego po odbyciu przez niego co najmniej 15 lat, a do zakładu typu otwartego - po odbyciu przez niego co najmniej 20 lat kary.
4. Ujemna ocena postawy i zachowania skazanego, a także względy bezpieczeństwa mogą powodować przeniesienie go do zakładu karnego typu półotwartego lub zamkniętego.

Art. 90. W zakładzie karnym typu zamkniętego:
1) cele mieszkalne skazanych mogą być otwarte w porze dziennej przez określony czas, jeżeli względy bezpieczeństwa nie stoją temu na przeszkodzie,
2) skazani mogą być zatrudniani poza terenem zakładu karnego w pełnym systemie konwojowania,
3) zajęcia kulturalno-oświatowe i sportowe oraz nauczanie organizuje się w obrębie zakładu karnego,
4) ruch skazanych po terenie zakładu karnego odbywa się w sposób zorganizowany i pod dozorem,
5) skazani mogą korzystać z własnej bielizny i obuwia, a za zezwoleniem dyrektora zakładu karnego - także z odzieży.

Art. 91. W zakładzie karnym typu półotwartego:
1) cele mieszkalne skazanych pozostają otwarte w porze dziennej, natomiast w porze nocnej mogą być zamknięte,
2) skazani mogą być zatrudniani poza terenem zakładu karnego w systemie zmniejszonego konwojowania lub bez konwojenta, w tym również na pojedynczych stanowiskach pracy,
3) skazanym można zezwalać na uczestniczenie w nauczaniu, szkoleniu oraz w zajęciach terapeutycznych organizowanych poza terenem zakładu karnego,
4) skazani mogą brać udział w organizowanych przez administrację poza terenem zakładu karnego grupowych zajęciach kulturalno-oświatowych lub sportowych,
5) skazani mogą poruszać się po terenie zakładu karnego w czasie i miejscach ustalonych w porządku wewnętrznym,
6) skazani mogą korzystać z własnej odzieży, bielizny i obuwia,
7) skazanym można udzielać przepustek z zakładu karnego, nie częściej niż raz na dwa miesiące, łącznie na okres nie przekraczający 14 dni w roku.

Art. 92. W zakładzie karnym typu otwartego:
1) cele mieszkalne skazanych pozostają otwarte przez całą dobę,
2) skazanych zatrudnia się przede wszystkim poza terenem zakładu karnego, bez konwojenta, na pojedynczych stanowiskach pracy,
3) skazanym można zezwalać na uczestniczenie w nauczaniu, szkoleniu oraz zajęciach terapeutycznych organizowanych poza terenem zakładu karnego,
4) skazani mogą brać udział w organizowanych przez administrację, poza terenem zakładu karnego, grupowych zajęciach kulturalno-oświatowych lub sportowych,
5) skazanym można zezwalać na udział w zajęciach i imprezach kulturalno-oświatowych lub sportowych organizowanych poza terenem zakładu karnego,
6) skazani mogą poruszać się po terenie zakładu karnego w czasie i miejscach ustalonych w porządku wewnętrznym,
7) skazani mogą korzystać z własnej odzieży, bielizny i obuwia,
8) skazani mogą otrzymywać z depozytu zakładu karnego pieniądze pozostające do ich dyspozycji,
9) skazanym można udzielać przepustek z zakładu karnego, nie częściej niż raz w miesiącu, łącznie na okres nie przekraczający 28 dni w roku.

Art. 93. Do przepustek określonych w art. 91 pkt 7 i art. 92 pkt 9 stosuje się odpowiednio przepisy art. 139 1, 2, 5 i 7 oraz art. 140.

Art. 94. Skazany na karę aresztu wojskowego odbywa karę w zakładzie karnym typu otwartego, o ile nie zachodzą warunki określone w art. 88 3.

Art. 95. 1. W systemie programowanego oddziaływania odbywają karę skazani młodociani, a także skazani dorośli, którzy po przedstawieniu im projektu programu oddziaływania wyrażają zgodę na współudział w jego opracowaniu i wykonaniu.
2. W programach oddziaływania ustala się zwłaszcza: rodzaje zatrudnienia i nauczania skazanych, ich kontakty przede wszystkim z rodziną i innymi osobami bliskimi, wykorzystywanie czasu wolnego, możliwości wywiązywania się z ciążących na nich obowiązków oraz inne przedsięwzięcia niezbędne dla przygotowania skazanych do powrotu do społeczeństwa.
3. Wykonywanie programów oddziaływania podlega okresowym ocenom; programy te mogą ulegać zmianom.
4. Skazanego dorosłego przenosi się do odbywania kary w systemie zwykłym - jeżeli nie przestrzega on wymagań ustalonych w programie oddziaływania, albo do systemu terapeutycznego - jeżeli zachodzą warunki określone w art. 96.

Art. 96. W systemie terapeutycznym odbywają karę skazani z zaburzeniami psychicznymi, upośledzeni umysłowo, uzależnieni od alkoholu albo innych środków odurzających lub psychotropowych oraz skazani niepełnosprawni fizycznie - wymagający oddziaływania specjalistycznego, zwłaszcza opieki psychologicznej, lekarskiej lub rehabilitacyjnej.

Art. 97. 1. Wykonując karę w systemie terapeutycznym, uwzględnia się w postępowaniu ze skazanymi w szczególności potrzebę zapobiegania pogłębianiu się patologicznych cech osobowości, przywracania równowagi psychicznej oraz kształtowania zdolności współżycia społecznego i przygotowania do samodzielnego życia.
2. Wykonywanie kary dostosowuje się do potrzeb w zakresie leczenia, zatrudnienia, nauczania i wymagań higienicznosanitarnych. Jeżeli względy zdrowotne tego wymagają, organizuje się zatrudnienie w warunkach pracy chronionej.
3. Skazanych, którzy nie wymagają już oddziaływania specjalistycznego, o którym mowa w art. 96, przenosi się do odpowiedniego systemu wykonywania kary.

Art. 98. W systemie zwykłym skazany może korzystać z dostępnego w zakładzie karnym zatrudnienia, nauczania oraz zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych.

Art. 99. Ukarani karami porządkowymi oraz osoby, wobec których zastosowano środki przymusu skutkujące pozbawienie wolności, odbywają je według zasad przewidzianych dla osób ukaranych karą aresztu, w pomieszczeniach do tego przeznaczonych, oddzielnie od skazanych.


Art. 100. Skazany odbywa karę we właściwym zakładzie karnym, położonym, w miarę możliwości, najbliżej jego miejsca zamieszkania. Przeniesienie skazanego do innego zakładu może nastąpić tylko z uzasadnionych powodów


6. ZAWIESZENIE ZAKŁADU POPRAWCZEGO

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 X 2001 roku w sprawie zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich (Dz.U.2001, nr124, poz.1359, z późn. zm.) określa m.in. organizację zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich; ich rodzaje; zasady kierowania, przyjmowania , przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich.
Zgodnie z przepisami ustawy można wyróżnić dwie postaci orzeczenia środka poprawczego: bezwzględną i warunkową.
Warunkowe zawieszenie umieszczenia nieletniego przewidziane jest w art.11 u.p.n. wtedy, gdy właściwości i warunki osobiste oraz środowiskowe, jak również okoliczności i charakter jego czynu uzasadniają przypuszczenie, ze pomimo niewykonania środka poprawczego cele wychowawcze zostaną osiągnięte. Warunkowe zawieszenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do 3 lat; w okresie próby sad stosuje wobec nieletniego środki wychowawcze. Warunkowe zawieszenie umieszczenia w zakładzie poprawczym jest środkiem probacyjnym, który pozwala – z jednej strony przekonać się, czy pobyt nieletniego w takim zakładzie jest konieczny, z drugiej zaś wytworzyć nacisk skłaniający nieletniego do zmiany zachowania

7. PODSTAWY PRAWNE FUNKCJONOWANIA ZAKŁADÓW POPRAWCZYCH

Działalność resocjalizacyjna z zakładzie prowadzi się w oparciu o roczny i perspektywistyczny plan rozwoju zakładu.
Plan ten opracowuje dyrektor przy współpracy z nauczycielami zajmującymi stanowiska kierownicze z zakładzie.
W planie uwzględnia się udzielanie wychowankowi i jego rodzicom pomocy psychologiczno – pedagogicznej oraz psychiatrycznej, która może być organizowana w formie:
1. zajęć psychoedukacyjnych
2. zajęć specjalistycznych: korekcyjnych, wyrównawczych, rewalidacyjnych, socjoterapeutycznych oraz innych zajęć o charakterze terapeutycznym
3. porad dla wychowanków oraz ich rodziców, konsultacji, warsztatów
4. działań mediacyjnych i interwencyjnych sytuacjach zagrożeń i kryzysowych.
Podstawą organizacji pracy zakładu w roku szkolnym jest arkusz organizacji pracy zakładu, który określa formy jego działalności.
Arkusz opracowuje dyrektor zakładu przy współpracy z nauczycielami zajmującymi stanowiska kierownicze z zakładzie i przedkłada wraz z opinią okręgowego zespołu nadzoru pedagogicznego i akceptacją prezesa sądu okręgowego do zatwierdzenia Ministrowi Sprawiedliwości w terminie do dnia 31 maja każdego roku. Minister Sprawiedliwości zatwierdza arkusz organizacji pracy zakładu w terminie do dnia 15 sierpnia każdego roku.
Wewnętrzny porządek funkcjonowania zakładu określa regulamin.
Regulamin zakładu opracowuje dyrektor zakładu i przedstawia do zatwierdzenia prezesowi sądu okręgowego.
W skład zakładu wchodzą:
1. internat
2. szkoła albo szkoły
3. warsztaty szkolne
4. zespół diagnostyczno – korekcyjny
5. inne działy zapewniające realizację zadań zakładu
Dla zapewnienia prawidłowej realizacji zadań zakład powinien posiadać”
1. pomieszczenia mieszkalne oraz higieniczno – sanitarne
2. pomieszczenia do zajęć edukacyjnych (pracownie przedmiotowe) z zapleczem na środki dydaktyczne
3. salę gimnastyczną
4. bibliotekę z czytelnią
5. pomieszczenia warsztatowe odpowiednie do kierunków prowadzonego szkolenia zawodowego oraz szkolenia kursowego
6. gabinet lekarski i stomatologiczny oraz izbę chorych
7. gabinet psychologiczno – pedagogiczny
8. izby przejściowe
9. izby izolacyjne
10. pomieszczenia przeznaczone na hostele poza zakładem lub w zakładzie
11. tereny i urządzenia do zajęć rekreacyjnych i sportowych
W zakładzie zatrudnia się w szczególności:
1. pracowników pedagogicznych, w tym nauczycieli, wychowawców, psychologów, pedagogów
2. pracowników ekonomicznych, administracyjnych i obsługi
3. pracowników medycznych
Każdy pracownik zakładu przestrzega praw nieletnich i odpowiednio do zajmowanego stanowiska bierze udział w ich resocjalizacji oraz jest dla nich pozytywnym przykładem.

8. RODZAJE ZAKŁADÓW POPRAWCZYCH

Zakładami poprawczymi są:

1) zakłady resocjalizacyjne:
a) o charakterze otwartym - młodzieżowe ośrodki adaptacji społecznej,
b) o charakterze półotwartym,
c) o charakterze zamkniętym dla wielokrotnych uciekinierów z zakładów o charakterze otwartym i półotwartym,
d) o wzmożonym nadzorze wychowawczym dla nieletnich o wysokim stopniu demoralizacji,
2) zakłady resocjalizacyjno-rewalidacyjne dla nieletnich upośledzonych umysłowo,
3) zakłady resocjalizacyjno-terapeutyczne dla nieletnich:
a) z zaburzeniami psychicznymi lub innymi zaburzeniami osobowości,
b) uzależnionych od środków odurzających lub psychotropowych,
c) nosicieli wirusa HIV.

9. WARUNKI UMIESZCZENIA NIELETNIEGO WYCHOWANKA ZAKŁADU POPRAWCZEGO POZA ZAKŁADEM


Dyrektor zakładu poprawczego może umieścić wychowanka na określony czas poza zakładem, z powodu szkoleń, względów wychowawczych , leczniczych.
Nieletniego uważa się wówczas za umieszczonego w zakładzie, który jest obowiązany roztoczyć nad nim nadzór.
W wypadku :
- zakłóceń czynności psychicznych (upośledzenia umysłowego, choroby psychiczne)
-nałogowego zażywania alkoholu albo innych środków odurzających
sąd rodzinny może orzec umieszczenie nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub innym zakładzie leczniczym.
Jeżeli zachodzi potrzeba zapewnienia nieletniemu jedynie opieki wychowawczej, sąd może orzec umieszczenie go w młodzieżowym ośrodku wychowawczym lub w młodzieżowym ośrodku socjoterapii, a w przypadku gdy nieletni jest upośledzony umysłowo w stopniu głębokim i wymaga jedynie opieki - w domu pomocy społecznej.
Dyrektor zakładu może w każdym czasie odwołać umieszczenie nieletniego poza zakładem poprawczym.
Od decyzji umieszczenia nieletniego poza zakładem poprawczym dyrektor zakładu zawiadamia sąd rodzinny, który wykonuje orzeczenie. Sąd rodzinny może uchylić tą decyzję.


10. PRZEDTERMINOWE ZWOLNIENIE Z ZAKŁADU POPRAWCZEGO:
Sąd rodzinny może warunkowo zwolnić nieletniego z zakładu poprawczego, jeżeli postępy w jego wychowaniu pozwalają przypuszczać, że po zwolnieniu będzie on przestrzegał prawa i zasad współżycia społecznego.
Warunkowe zwolnienie nie może nastąpić wcześniej niż po upływie 6 miesięcy od umieszczenia w zakładzie; do okresu tego sąd może zaliczyć okres pobytu nieletniego w schronisku dla nieletnich.
. Orzekając warunkowe zwolnienie z zakładu poprawczego, sąd rodzinny daje okres próby od roku do lat 3 ( nie może jednak trwać dłużej niż do ukończenia przez sprawcę lat 21.)
Do warunkowo zwolnionego sąd stosuje środki wychowawcze.
Jeżeli w okresie próby zwolniony ulega ponownie demoralizacji albo unika wykonywania nałożonych na niego obowiązków lub od nadzoru, sąd rodzinny może odwołać warunkowe zwolnienie i umieścić go w zakładzie poprawczym.
Jeśli w okresie próby i w ciągu dalszych 3 miesięcy odwołanie warunkowego zwolnienia nie nastąpiło, orzeczenie o umieszczeniu w zakładzie jest nieaktualne.


11. SCHRONISKO DLA NIELETNICH – przesłanki umieszczania w nim nieletnich.

Schronisko dla nieletnich należy do środków tymczasowych czyli do środków zapobiegających uchylaniu się od sądu. Przesłanki umieszczania nieletniego w schronisku reguluje art. 27 par. 1 u.p.n.
Są nimi:

 okoliczności przemawiające za umieszczeniem nieletniego w zakładzie poprawczym ( ukończony 13. rok życia, zarzucane nieletniemu przestępstwo znacznej wagi, zwłaszcza bezskuteczność uprzednio stosowanych środków wychowawczych) ;
 uzasadniona obawa ukrycia się nieletniego lub zatarcia śladów czynu albo niemożność ustalenia tożsamości nieletniego lub brak stałego miejsca zamieszkania.

Do schroniska przyjmuje się nieletniego na podstawie:

 postanowienia o umieszczeniu nieletniego w schronisku, wydanego przez sąd, sędziego rodzinnego lub prokuratora;
 nakazu przyjęcia.

Zasady organizacji pracy schroniska dla nieletniego, pobytu w nim nieletnich reguluje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 19 maja 1997r. w sprawie rodzajów i organizacji schronisk dla nieletnich oraz zasad pobytu w nich nieletnich ( Dz. U. nr 58, poz. 362). Paragraf 1 rozporządzenia stanowi, iż schronisko czynne cały rok:

 zapewnia pozostawienie nieletniego do dyspozycji organu, który wydał postanowienie o umieszczeniu tego nieletniego w schronisku;
 zapobiega działaniom, które mogłyby sądowi lub innemu organowi do tego upoważnionemu utrudniać prowadzenie postępowania w sprawie nieletniego;
 opracowuje diagnozę nieletniego i jego sytuacji oraz inicjuje proces jego resocjalizacji, współdziałając w tym zakresie z rodziną nieletniego, organizacjami społecznymi, ośrodkami pomocy społecznej i samorządu terytorialnego oraz z innymi osobami.


12. RODZAJE SCHRONISK DLA NIELETNICH ( katalog ).

Na podstawie paragrafu 4.1 tworzy się następujące rodzaje schronisk dla nieletnich:

 zwykłe – zapewniające nieletniemu możliwość kształcenia w zakresie szkoły podstawowej i ponadpodstawowej,
 interwencyjne – dla nieletnich dezorganizujących pracę schronisk w sposób zagrażający jego bezpieczeństwu.

Do schronisk wymienionych w ust. 1 pkt 2 mogą być również kierowani nieletni odpowiadający przed sądem na zasadach przewidzianych w k.k.

Nieletni przebywa w schronisku w okresie ustalonym w postanowieniu o umieszczeniu go w schronisku. Przedłużenie pobytu następuje:

 jeżeli sąd rodzinny wydał postanowienie o przedłużeniu pobytu;
 jeżeli sąd rodzinny wydał postanowienie o rozpoznaniu sprawy nieletniego w postępowaniu poprawczym;
 gdy wniesiony został przeciwko nieletniemu akt oskarżenia do sądu ( par. 9.1 i 9.2 rozporządzenia ).


13. POLICYJNA IZBA DZIECKA, PODSTAWY PRAWNE FUNKCJONOWANIA, ZASADY UMIESZCZANIA W NIEJ NIELETNICH. (Art. 40 u.p.n)

Podstawy prawne funkcjonowania:
- Ustawa z dnia 26 października 1982r. o postępowaniu w sprawach nieletnich. Dz.U. z 13 lutego 2002r., Nr 11, poz.109
- Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 stycznia 2002r. w sprawie szczegółowych zasad pobytu nieletnich w policyjnych izbach dziecka. Dz.U. z 08 lutego 2002r., Nr 10,poz.104;
- Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 11 kwietnia 2005r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad pobytu nieletnich w policyjnych izbach dziecka. Dz.U. z 2005r.,Nr 70, poz.635.

W Policyjnej Izbie Dziecka umieszcza się nieletniego jeśli:
- istnieje podejrzenie, że popełnił on czyn karalny
- istnieje obawa ukrycia się nieletniego lub zatarcia śladów popełnionego przez niego czynu
- nie można ustalić tożsamości nieletniego
- nieletni przebywa samowolnie poza schroniskiem dla nieletnich lub zakładem poprawczym

Nieletni jest poinformowany o przyczynach zatrzymania, sporządzany jest protokół z zatrzymania. Informuje się o tym rodziców lub opiekunów nieletniego. Policja w ciągu 24 godzin od zatrzymania powinna poinformować o tym właściwy sąd rodzinny. Zwolnić nieletniego można jeśli ustanie przyczyna zatrzymania, z polecenia sądu rodzinnego, jeśli w ciągu 24h nie doszło do poinformowania sądu przez Policję, jeśli w ciągu 72h nie ogłoszono nieletniemu postanowienia o umieszczeniu w odpowiedniej placówce.

14. PRZESŁANKI KIEROWANIA SPRAW NIELETNICH DO MEDIACJI.

Mediacja to pośredniczenie w sporze w celu doprowadzenia do porozumienia, zgody; mediatorem zaś nazywa się pośrednika w sporze, rozjemcę. Mediator ma pomóc stronom sporu w zawarciu obopólnie je satysfakcjonującej i dobrowolnej ugody. To strony decydują, czy i na jakich warunkach spór zostanie rozwiązany, rolą zaś mediatora jest jedynie ułatwianie im tego zadania. Mediator nie może jednak niczego stronom narzucać, choćby uznawał dane rozstrzygnięcie za oczywiście słuszne i korzystne dla wszystkich zainteresowanych.
Art. 3a UPN
1. W każdym stadium postępowania sąd rodzinny może, z inicjatywy lub za zgodą pokrzywdzonego i nieletniego, skierować sprawę do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego.
2. Instytucja lub osoba godna zaufania sporządza, po przeprowadzeniu postępowania mediacyjnego, sprawozdanie z jego przebiegu i wyników, które sąd rodzinny bierze pod uwagę, orzekając w sprawie nieletniego.
Do postępowania mediacyjnego kieruje się w szczególności sprawy, których istotne okoliczności nie budzą wątpliwości.
Sąd wymierzając karę bierze również pod uwagę pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji.
Stronami w postępowaniu są: Pokrzywdzony i nieletni (z udziałem rodziców lub opiekuna nieletniego i ew. pokrzywdzonego).
Celem postępowania mediacyjnego jest: doprowadzenie do satysfakcjonującej obie strony ugody i wykonaniu wynikających z niej zobowiązań.
Sposób inicjowania mediacji: Sąd rodzinny może skierować sprawę do mediacji „z inicjatywy lub za zgodą pokrzywdzonego i nieletniego”
Na jakim etapie postępowania sądowego mediacja może zostać wszczęta: W każdym stadium postępowania
Cechy mediacji to: dobrowolność i poufność rola jest postępowanie wychowawcze, z kolei mediator ma się cechować fachowością i bezstronnością
Etapy mediacji i zadania mediatora:
(ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAWIEDLIWOŚCI z dnia 18 maja 2001 r. w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach nieletnich.)
14. Po skierowaniu sprawy do postępowania mediacyjnego mediator:
1) zapoznaje się z informacjami zawartymi w aktach sprawy,
2) nawiązuje kontakt z uczestnikami i odbiera od nich zgodę na udział w postępowaniu mediacyjnym,
3) przeprowadza z uczestnikami spotkania indywidualne, informując o istocie i zasadach postępowania mediacyjnego oraz roli i uprawnieniach uczestników,
4) przeprowadza spotkanie mediacyjne z udziałem wszystkich uczestników,
5) pomaga w sformułowaniu treści ugody między uczestnikami i sprawdza wykonanie wynikających z niej zobowiązań,
6) sporządza sprawozdanie dla sądu rodzinnego z przebiegu i wyników przeprowadzonego postępowania mediacyjnego.
3. 1. Sąd może przekazać sprawę, w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego, instytucji, która została wpisana do wykazu, oraz zgodnie ze swoim statutem została powołana do wykonywania zadań w zakresie:
1) mediacji,
2) resocjalizacji,
3) poradnictwa wychowawczego i pomocy psychologicznej,
4) diagnozy psychologicznej,
5) profilaktyki przestępczości,
6) ochrony wolności i praw człowieka.
2. Instytucją uprawnioną do przeprowadzania postępowania mediacyjnego jest również rodzinny ośrodek diagnostyczno-konsultacyjny
4. Sąd może przekazać sprawę w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego osobie godnej zaufania, która:
1) ukończyła 26 lat,
2) korzysta z pełni praw cywilnych i publicznych,
3) biegle włada językiem polskim w mowie i piśmie,
4) posiada wykształcenie z zakresu psychologii, pedagogiki, socjologii, resocjalizacji lub prawa oraz ma doświadczenie w zakresie wychowania lub resocjalizacji młodzieży,
5) posiada umiejętności rozwiązywania konfliktów oraz nawiązywania kontaktów międzyludzkich,
6) daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków,
7) odbyła szkolenie dla mediatorów
7) została wpisana do wykazu

15. ŚRODKI PRZYMUSU BEZPOŚREDNIEGO – warunki stosowania.

Środki przymusu bezpośredniego – to środki, które można zastosować wyjątkowo, tzn. wtedy, kiedy inne sposoby opanowania sytuacji zostały wyczerpane i okazały się bezskuteczne, i tylko wówczas, gdy użycie ich znajduje wyraźną podstawę w przepisach prawa. Środki te nie powinny powodować poniżenia ani upokorzenia nieletniego, a ich stosowanie ma trwać jak najkrócej.
Artykuł 95a paragraf 1 u. p. n. przewiduje następujące środki przymusu bezpośredniego:

 użycie siły fizycznej,
 umieszczenie w izbie izolacyjnej,
 założenie pasa obezwładniającego lub kaftana bezpieczeństwa.

Środki te mogą być stosowane w wyjątkowych sytuacjach wyłącznie w celu przeciwdziałania targnięciu się nieletniego na życie lub zdrowie własne albo innej osoby, nawoływaniu do buntu, zbiorowej ucieczki albo do niszczenia mienia – aktów powodujących groźne zakłócenie porządku. Założenie pasa obezwładniającego lub kaftana bezpieczeństwa stosuje się tylko w wypadku konieczności przeciwdziałania usiłowaniu targnięcia się nieletniego na życie czy zdrowie własne albo innej osoby. Nie stosuje się tego środka względem nieletniego kaleki oraz względem nieletniej. Umieszczenie w izbie izolacyjnej nie może być stosowane na czas dłuższy niż 48 godzin, a wobec nieletniego do lat 14 – na 12 godzin.
Środków tych nie można stosować jako kary. Stosowane środki przymusu bezpośredniego powinny być proporcjonalne do stopnia zagrożenia i następować dopiero po uprzednim ostrzeżeniu o możliwości ich użycia. Decyzję o zastosowaniu środków przymusu bezpośredniego podejmuje dyrektor zakładu poprawczego lub schroniska dla nieletnich, a w razie jego nieobecności – zastępuje go pracownik, także inny pracownik w sytuacji bezpośredniego gwałtownego zamachu na życie lub zdrowie pracownika placówki albo innej osoby.
Z zastosowania środka przymusu bezpośredniego sporządza się protokół, natomiast dyrektor zakładu poprawczego lub schroniska dla nieletnich powiadamia sędziego rodzinnego sprawującego nadzór nad placówką, sąd rodzinny wykonujący środek poprawczy lub organ, do którego dyspozycji pozostaje nieletni w schronisku. Nieletniego, wobec którego zastosowano środek przymusu bezpośredniego, poddaje się badaniu lekarskiemu.


16. STOSOWANIE KAR KRYMINALNYCH WOBEC NIELETNICH.

Przedmiotem przestępstwa nie może być osoba nieletnia, czyli osoba do 17 roku życia (wyjątkowo do 16 lat). Czynów popełnionych przez nieletnich nie nazywa się przestępstwami. Nieletni nie podlegają odpowiedzialności karnej, lecz stosuje się wobec nich środki przewidziane w ustawie z 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich.
Okoliczności wyłączające winę
Nieletniość – nieletni może ponosić odpowiedzialność karną od 17 roku życia (w pewnych przypadkach od ukończenia 16 roku życia).
Nieletnimi zajmują się sądy rodzinne, które wszczynają postępowanie w sprawie nieletniego a nie przeciwko niemu. Czasami zostaje przeprowadzone tylko postępowanie wyjaśniające. Przyczyny wszczęcia postępowania:
popełnienie przestępstwa przeciwko mieniu, porządkowi i bezpieczeństwu publicznemu, demoralizacja
postępowanie opiekuńczo – wychowawcze dotyczy nieletnich przed 13 rokiem życia aż do 18 roku życia, stosuje się tu:
środki doraźne: dozór, kaucja, umieszczenie w pogotowiu opiekuńczym, w schronisku dla nieletnich na czas postępowania
środki wychowawcze: upomnienie, dozór kuratora lub rodziców, zakład wychowawczy, nałożenie rożnych obowiązków (nauka, naprawienie szkody), umieszczenie w rodzinie zastępczej, przepadek rzeczy
postępowanie poprawcze jest stosowane, gdy popełniony czyn był czynem karalnym w postaci przestępstwa, któremu towarzyszy wysoki stopień demoralizacji. Do postępowania poprawczego sięga się gdy wobec nieletniego były już wcześniej stosowane środki wychowawcze. W zakładzie poprawczym można przebywać do 21 roku życia. Można stosować postępowanie poprawcze bezwzględne w zakładzie poprawczym lub w zawieszeniu.
Postępowanie z zastosowaniem środków leczniczych jest rzadko wykorzystywane w wyjątkowych wypadkach ma miejsce leczenie psychiatryczne lub neurologiczne (choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy)
Wobec nieletnich nie stosuje się kary z wyjątkiem:
- sprawcy, który w czasie był nieletni, ale wyrok zapada gdy jest już pełnoletni
- gdy nie rozpoczęto wykonywania postępowania poprawczego w zakładzie poprawczym przed 18 rokiem życia

Kodeks karny
Art. 1. 1. Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.
2. Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma.
3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.
Art. 10. 1. Na zasadach określonych w tym kodeksie odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat.
2. Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w (katalogu zbrodni przewidzianych w kodeksie) art. 134, art. 148 1, 2 lub 3, art. 156 1 lub 3, art. 163 1 lub 3, art. 166, art. 173 1 lub 3, art. 197 3, art. 252 1 lub 2 oraz w art. 280, może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.
3. W wypadku określonym w 2 orzeczona kara nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo; sąd może zastosować także nadzwyczajne złagodzenie kary.
4. W stosunku do sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają.
Art. 54. 1. Wymierzając karę nieletniemu albo młodocianemu, sąd kieruje się przede wszystkim tym, aby sprawcę wychować.
2. Wobec sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat, nie orzeka się kary dożywotniego pozbawienia wolności.

17. CZYN KARALNY, PRZESTĘPSTWO, CZYN ZABRONIONY, DEMORALIZACJA – analiza pojęć

CZYN KARALNY – czyn zabroniony przez ustawę jako przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo wykroczenie. Czyn karalny może popełnić nieletni, który ukończył 13 lat. Dokonanie czynu o znamionach przestępstwa lub wykroczenia przesz dziecko poniżej 13 lat może być potraktowane jako przejaw jedynie ako przejaw demoralizacji.
czyn karalny - jest to przestępstwo z kodeksu karnego (i ustawy karno - skarbowej) oraz niektóre poważniejsze wykroczenia wymienione w art.1 2 Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, np. kradzież mienia o wartości do 250 zł, znęcanie się nad zwierzętami, zakłócanie porządku publicznego.

Czyn zabroniony(art.115 KK) – czyn o znamionach ustawowych, przewidziany w kodeksie karnym. Jest przestępstwem gdy odpowiada opisowi ustawowemu określonemu typowi przestępstw. Opis składa się z znamion ustawowych przestępstwa , których występowanie w tym czynie sprawcy musi być stwierdzone.
Znamiona: opisowe i oceny.

Przestępstwo – złamanie normy prawnej; zachowanie naruszające normy prawa karnego; działanie zagrażające porządkowi prawnemu; rodzaj zachowania ze szczegółowo określonymi elementami (tzw. znamionami ustawowymi) pociągający za sobą sankcję karną.
Wg. L. Gadocki Przestępstwo – czyn człowieka zabroniony przez ustawę jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.

Demoralizacja – przejawy demoralizacji może wykazywać nieletni, którego rozwój psychiczny i społeczny osiągnął etap pozwalający na orientację w podstawowych nakazach i zakazach regulujących stosunek do innych ludzi oraz stosunek względem siebie, to jest liczący 7-9 lat.
O demoralizacji nieletniego świadczy:uchylanie się od obowiązku szkolnego (wagary), palenie papierosów, spożywanie alkoholu, zażywanie narkotyków czy innych środków powodujących stan odurzenia, prostytucja, włóczęgostwo, a także udział w grupach przestępczych i popełnienie czynu zabronionego. Wyliczenie to jest tylko przykładowe, więc można sobie wyobrazić również inne zachowania nieletnich, które zostaną uznane za przejaw demoralizacji.
O demoralizacji można mówić wówczas, gdy zdarzenia takie nie są jednorazowymi wybrykami, ale gdy przybierają postać systematycznego postępowania. Za demoralizację zostanie uznane również popełnienie czynu zabronionego (nawet poważnego) przez osobę, która nie ukończyła 13 lat.

18. KARA KRYMINALNA- POJĘCIE, FUNKCJE. CELE KARY W UJĘCIU SZKÓŁ PRAWA KARNEGO.
Wg prof. W. Świdy:
Kara kryminalna- to najostrzejszy środek przymusu państwowego stosowany w walce
z przestępstwami, czyli czynami atakującymi układ stosunków społecznych dogodnych dla klasy panującej.

Wg prof. L. Gardockiego:
Kara kryminalna- jest to osobista dolegliwość ponoszona przez sprawcę jako odpłata za popełnione przestępstwo, wyrażająca potępienie popełnionego przez niego czynu
i wymierzona w imieniu państwa przez sąd.

System kar- to zespół środków przymusu państwowego w postaci kar, które to środki podejmowane są w kraju w celu utrzymania określonego porządku prawnego. System ten prezentuje stopień represyjności prawa karnego, dlatego niebagatelne jest jego znaczenie dla społecznego odbioru.
System kar obejmuje poglądy na rodzaj kar, ale tez zasady jak należy je stosować by przynosiły rezultaty.

Cele i funkcje kary kryminalnej:
1) teorie absolutne- bezwzględne, sprawiedliwościowe, opierają się na założeniu, iż kara jest odpłatą za naruszenie porządku prawnego i nie ma żadnych innych celów poza zadaniem dolegliwości sprawcy czynu przestępczego.
zalety tej teorii:
 pozwala na określenie zasady wymiaru kary
 wymiar kary powinien być odpowiedni do stopnia zawinienia
 teorie te wykluczają wymierzanie surowych kar za drobne przestępstwa
i zakreślają granice państwowego prawa karania
wady tej teorii:
 nie bierze się pod uwagę przyczyn popełnienia przestępstwa
 dążenie do zadania dolegliwości sprawcy powoduje pogłębienie się procesu nieprzystosowania społecznego
2) teorie relatywne (względne, utylitarne)- przyznają, ze kara pełni społecznie użyteczne cele, jest potrzebne, praktyczna i korzystna dla państwa. Kara powinna mieć cel- rozumny i użyteczny, polegający na oddziaływaniu prewencyjnym, tzn. zapobieganiu popełnianiu przestępstw w przyszłości.
zwolennicy tej teorii wskazują na:
 unieszkodliwienie sprawcy, uniemożliwienie mu popełniania kolejnych przestępstw przez izolację od społeczeństwa
 odstraszenie go od popełniania kolejnych czynów zabronionych
 poprawę sprawcy- jego resocjalizację
 teoria prewencji indywidualnej- chodzi o oddziaływanie na konkretnego sprawcę czynu zabronionego
 teoria prewencji generalnej- celem kary jest oddziaływanie na ogół społeczeństwa
3) teorie mieszane- odpłata, prewencja indywidualna i generalna są traktowane jako równorzędne cele. Cele indywidualno- prewencyjne i generalno- prewencyjne się uzupełniają. W praktyce wymiaru sprawiedliwości pojawia się problem, gdy każdy
celów wyznacza inną wysokość kary. W skład tej teorii wchodzi zasada winy, wymiar kary nie może przekroczyć stopnia zawinienia również wtedy, gdy za orzeczeniem surowszej kary przemawiają względy na społeczne oddziaływanie kary czy potrzeba resocjalizacji sprawcy. Teorie te dopuszczają orzeczenie kary niższej niż wyznaczona stopniem zawinienia, jeżeli jest to uzasadnione potrzebami prewencji indywidualnej,
a względy prewencji generalnej nie stoją temu na przeszkodzie.

Mieszane teorie uwzględniają sprawcę na etapie wykonywania kary, ponieważ akcentują różne cele w poszczególnych fazach wymiaru sprawiedliwości (na etapie wykonywania orzeczonej kary istotnego znaczenia nabiera aspekt indywidualno- prewencyjny).

Szkoły prawa karnego:
I. klasyczna- koniec XVIII w. i pierwsza połowa XIX w. (Fenerbach, Bentham); koncentruje się na czynie, który wyznaczał zakres odpowiedzialności karnej; pomijano sprawcę, nie brano pod uwagę jego indywidualnych i społecznych uwarunkowań

II. antropologiczna i socjologiczna- druga połowa XIX w.;
 C. Lomroso (szkoła antropologiczna) postulował zerwanie z klasycznymi zasadami odpowiedzialności karnej opartej na winie i karze oraz rezygnację z kar na rzecz środków zabezpieczenia społecznego.
 F. Liszt (szkoła socjologiczna) twierdził, że celem kary jest ochrona dóbr prawnych przez prewencyjne oddziaływanie na konkretnego sprawcę.
Wyróżniał 3 typy przestępców:
- z nawyknienia
- nadających się do poprawy
- sprawców przypadkowych

Kara powinna być zorientowana na działania prewencyjne, odpowiednio do osobowości sprawcy ale powinna być sprawiedliwa. Środki izolacyjne- zakład psychiatryczny lub izolacyjny.
III. nurt obrony społecznej- po II wojnie światowej;
 odłam radykalny- Grammatica proponował zastąpienie prawa karnego prawem obrony społecznej, twierdził, że wobec sprawców należy stosować środki prewencyjne, wychowawcze, lecznicze, dostosowane do stopnia antyspołeczności i nieoznaczone co do czasu trwania
 odłam umiarkowany- Ancel sądził, iż kara powinna umożliwiać resocjalizację sprawców, należy zerwać z zasadą proporcjonalności kary
i winy
IV. resocjalizacyjny model prawa karnego- lata 50/60 XX w.; pobyt w zakładzie karnym ma stanowić swoistą ofertę pomocy sprawcy, formę terapii społecznej
V. neoklasycyzm- A. von Hirsch:
 kara ma być zasłużona z uwagi na ciężar popełnionego przestępstwa i stopień recydywy
 kara ma być proporcjonalna do ciężaru czynu (zasada proporcjonalności)
 w sprawach o podobne czyny wymierzone kary mają być podobne (zasada równości)
VI. abolicjonizm- (Christie); likwidacja prawa karnego i zastąpienie kary różnymi instrumentami rozwiązywania konfliktów społecznych. Drobne przestępstwa- konflikt powinny rozwiązywać kręgi sąsiedzkie, w ważniejszych sprawach w większym stopniu należy wykorzystywać postępowanie cywilne jako alternatywę dla procesu
karnego
VII. model sprawiedliwości kompensacyjnej- sprawca dobrowolnie i automatycznie
bierze na siebie odpowiedzialność za popełnienie przestępstwa i przez społeczne
konstruktywne działania usuwa jego skutki. Intencją jest naprawienie wyrządzonej krzywdy, umożliwienie lub wymaganie by sprawca podjął działania naprawcze; możliwość dyskusji pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą na temat wysokości zadośćuczynienia. Istotną rolę odgrywa społeczność lokalna, która powinna pomóc ofierze, a sprawcy udzielić pomocy w społecznej reintegracji (przez udział
w terapiach, treningach umiejętności społecznych czy możliwość podjęcia pracy).

19. KATALOG KAR KRYMINALNYCH. POJĘCIE, FUNKCJE. Cele kary w ujęciu szkół prawa karnego.

Kara kryminalna - konsekwencja popełnienia przestępstwa, którą jest określona przez prawo karne dolegliwość i w której wyraża się dezaprobata czynu i osoby sprawcy.
Katalog kar zawarty jest zazwyczaj w podstawowych ustawach karnych i bywa bardzo zróżnicowany. W Polsce ustawami karnymi o charakterze podstawowym (tj. będącymi podstawą regulacji danej dziedziny) są Kodeks karny oraz Kodeks karny skarbowy.
Kara kryminalna to - dolegliwość stosowana wobec sprawcy czynu zabronionego, w imieniu Państwa przez specjalnie do tego powołane organy - Sąd. Kara musi być udowodniona. Funkcje Kary Kryminalnej:
-odwetowa - kara jest odpłatą za zło
-eliminująca - eliminuje jednostki uważane za niebezpieczne ze społeczeństwa
-odstraszająca - ma na celu odstraszania od popełnienia przestępstwa inne jednostki
-poprawcza - daje możliwość poprawy.
Koncepcje kary kryminalnej:
- kara jest celem samym w sobie (odpłatą za zło)
- kara jest środkiem do celów użytecznych (poprawa skazanego)
- koncepcje koalicyjne - łączące dwa poprzednie elementy.
Katalog kar
Kary w Kodeksie karnym:
1. kara grzywny
2. kara ograniczenia wolności
3. kara pozbawienia wolności
4. kara 25 lat pozbawienia wolności
5. kara dożywotniego pozbawienia wolności

1)Grzywna to kara kryminalna o charakterze majątkowym orzekana za przestępstwa, przestępstwa skarbowe, wykroczenia lub wykroczenia skarbowe.
Za przestępstwa wymierza się grzywnę w stawkach dziennych w wymiarze od 10 do 360 (reguła), przy czym wysokość stawki dziennej wynosi od 10 do 2000 złotych.
2)Kara ograniczenia wolności stanowi polską odmianę znanej porządkom prawnym wielu państw kary pracy na cele społecznie użyteczne. Stanowi nieizolacyjną alternatywę dla krótkoterminiowego pozbawienia wolności. Stosowana jest wyłącznie za stosunkowo drobne występki. Jej zaletą jest to, że sprawca drobnego przestępstwa nie trafia do zakładu karnego, gdzie mógłby ulec dalszej demoralizacji, natomiast wynikający z niej obowiązek pracy, lub potrącanie części wynagrodzenia za pracę stanowi dla niego realną dolegliwość.
W polskim prawie karnym, kara ograniczenia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 12 miesięcy, wymierza się ją w miesiącach. W wypadku nadzwyczajnego obostrzenia kary lub wymierzenia kary łącznej wymiar jej nie może przekroczyć 18 miesięcy. W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu. Skazany w tym czasie jest zobowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd. Jest ona nieodpłatna, kontrolowana i wykonywana na cele społeczne. Wykonuje się ją w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej, w instytucji lub organizacji charytatywnej lub na rzecz społeczności lokalnej, co ustala sąd po uprzednim wysłuchaniu skazanego. Wymiar tej pracy to 20 do 40 godzin miesięcznie (dokładnie ustala go sąd, po wysłuchaniu skazanego - art. 35 1 i 3 k.k.).
W przypadku skazanego zatrudnionego można w miejsce obowiązku pracy orzec potrącanie od 10 do 25 % wynagrodzenia miesięcznego na rzecz Skarbu Państwa lub na inny wskazany przez sąd cel społeczny. Taki skazany nie może w okresie trwania kary bez zgody sądu rozwiązać stosunku pracy (art. 35 2 k.k.).
Skazany na karę ograniczenia wolności ma obowiazek udzielania sądowi wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary (art.34 kk).
Sąd może wreszcie nałożyć na niego inne obowiązki, w postaci obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, przeproszenia pokrzywdzonego, powstrzymywania się od nadużywania alkoholu lub używania środków odurzających, naprawienia szkody lub uiszczenia świadczenia pieniężnego (art. 36 2 k.k.).W celu zapewnienia prawidłowego przebiegu wykonywania kary sąd może oddać skazanego na czas jej trwania pod dozór (art. 36 1 k.k.).
Wykonanie kary ograniczenia wolności można warunkowo zawiesić na okres od 1 do 3 lat.
3)Kara pozbawienia wolności to jeden z najpowszechniejszych rodzajów kar polegający na przymusowym umieszczeniu skazanej osoby na określony czas w zamkniętym i strzeżonym zakładzie karnym. Oprócz konieczności przebywania w zakładzie karnym, dalsze dolegliwości dla osoby skazanej polegają na poddaniu jej rygorom regulaminu więziennego, ograniczeniom w dostępie do niej osób spoza zakładu karnego oraz w kontaktach z takimi osobami, ograniczeniom lub braku możliwości wyjścia na wolność w ramach przepustek oraz stosowaniu kar regulaminowych za przewinienia przeciw dyscyplinie.
W polskim prawie karnym, kara pozbawienia wolności może być wymierzona na okres od jednego miesiąca do 15 lat (przepis art. 37 kk); wymierza się ją w miesiącach i latach, przy czym przepisy szczególne określają górne i dolne granice kar za poszczególne przestępstwa oraz zasady wymiaru kary. Odrębnymi karami w polskim prawie karnym, o charakterze szczególnym, są kara 25 lat pozbawienia wolności i dożywotniego pozbawienia wolności. Odrębną karą, polegającą na tym samym, co kara pozbawienia wolności, jest kara aresztu, wymierzana w Polsce w wymiarze od 5 do 30 dni za niektóre wykroczenia. Analogiczną do pozbawienia wolności karą jest kara aresztu wojskowego, stosowana wobec żołnierzy.
W polskim i wielu innych systemach prawnych, okres, na jaki wymierza się karę pozbawienia wolności, musi być dokładnie określony. Odbywanie kary kończy jej wykonanie, po upływie przewidzianego terminu, albo warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbycia reszty kary, o ile nie zostanie ono odwołane. W niektórych innych systemach prawnych istnieje możliwość określenia jedynie minimalnego okresu, przez który kara musi trwać, natomiast decyzja o zwolnieniu lub nie skazanego po upływie tego okresu pozostawiona jest do każdorazowej decyzji sądu. W niektórych systemach prawnych istnieje również możliwość kumulatywnego orzekania kary łącznej pozbawienia wolności, której okres może przekroczyć np. 100 lat (w polskim prawie granice orzekania kary łącznej pozbawienia wolności są takie same, jak kary pozbawienia wolności).
W Polsce, karę pozbawienia wolności wykonuje się w następujących odrębnych rodzajach zakładów karnych, w zależności od skazanej osoby: zakładach karnych dla młodocianych, zakładach karnych dla odbywających karę po raz pierwszy oraz zakładach karnych dla recydywistów penitencjarnych (osób, które uprzednio odbywały już taką karę). Żołnierze odbywają karę aresztu wojskowego również w odrębnym rodzaju zakładu karnego. Karę pozbawienia wolności wykonuje się w Polsce w jednym z trzech systemów: zwykłym, programowanego oddziaływania (polegającego na realizacji przez skazanego programu resocjalizacyjnego oraz terapeutycznym (dla skazanych z zaburzeniami psychicznymi, uzależnieniami, niepełnosprawnych lub upośledzonych umysłowo).
4)Kara 25 lat pozbawienia wolności - rodzaj kary kryminalnej przewidzianej za popełnienie niektórych zbrodni.
Skazany na karę 25 lat pozbawienia wolności może zostać warunkowo zwolniony po odbyciu 15 lat kary (art. 78. 3. K.k.). Czas pozostały do odbycia kary stanowi okres próby, przy czym nie może on być krótszy niż 2 lata, a dłuższy niż lat 5 (art. 80. 1. K.k.).
Kara 25 lat pozbawienia wolności została wprowadzona ustawą z dnia 19 kwietnia 1969 r. Kodeks karny (Dz.U. 1969 nr 13 poz. 94). Była karą zasadniczą, która mogła być orzeczona za przestępstwo zagrożone karą śmierci, a także w innych wypadkach przewidzianych w ustawie (art 30. 3. d.K.k.).
5)Kara dożywotniego pozbawienia wolności - kara polegająca na osadzeniu skazanego w zakładzie karnym do końca jego życia. Jest to najsurowsza kara przewidziana Kodeksem Karnym z 6 czerwca 1997 r. Jest ona bezterminowa, skazany na tę karę może na podstawie art. 78 par 3 k.k. ubiegać się o warunkowe przedterminowe zwolnienie po 25 latach kary (okres próby trwa 10 lat). Możliwość ubiegania się o przedterminowe zwolnienie nie oznacza, że skazany ma prawo do przedterminowego zwolnienia, sąd bowiem może mu zwolnienia odmówić. Ponadto sąd, który orzekł karę dożywotniego pozbawienia wolności może w swym wyroku ustanowić surowsze ograniczenie do skorzystania z warunkowego przedterminowego zwolnienia, np. 30 lub 40 lat.

20. KARA OGRANICZENIA WOLNOŚCI – JEJ ISTOTA, PRZESŁANKI ORZEKANIA I WYKONANIA

Wymierzana na 1 – 12 miesięcy i może być orzekana za zgodą skazanego, ale warunki zgody zależą od sądu.
Skazany w czasie odbywania kary ograniczenia wolności:
 Nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu
 Zobowiązany jest do wykonywania pracy wskazanej przez sąd, może to mieć miejsce na 2 sposoby:
1) Wykonywanie nieodpłatnej kontrolowanej pracy społecznej w wymiarze 20 – 40 godzin w miesiącu. Prace te powinien wykonywać w 1 z placówek użyteczności publicznej.
2) (dotyczy skazanego zatrudnionego): sąd może orzec potrącenie 10 – 25% wynagrodzenia na rzecz Skarbu Państwa albo na inny cel społeczny wskazany przez sąd. W okresie odbywania kary skazany nie może się zwolnić.
 Obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary
Sąd wymierzając karę ograniczenia wolności może nałożyć na skazanego obowiązki:
 Oddać skazanego pod dozór kuratora, osoby godnej zaufania, stowarzyszenia lub instytucji. Mają oni kontrolować obowiązki skazanego tj. wypełnianie obowiązku alimentacyjnego, przeproszenie pokrzywdzonego, obowiązek naprawienia szkody, powstrzymywanie się skazanego od używania środków odurzających.
Sąd obligatoryjnie realizuje kary zastępcze, gdy skazany nie wywiązuje się ze zobowiązań.
Celem kary ograniczenia wolności jest wzbudzanie w skazanym woli kształtowania społecznie pożądanych postaw.

21. GRZYWNA – PRZESŁANKI ORZEKANIA I WYKONANIA

Przesłanką do wymierzenia grzywny jest zagrożenie tą karą w sankcji ustawowej za dane przestępstwo. Może też być wymierzona, gdy sąd:
1) Odstępuje od wymierzenia kary lub
2) Nadzwyczajnie łagodzi karę
Wymierzenia grzywny jest możliwe, jeśli sprawca dopuścił się przestępstwa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub korzyść taką osiągnął.
Wyróżnia się grzywnę:
1) Kwotową – sąd wyznacza kwotę na rzecz państwa
2) Stawki dzienne:
Etapy:
 Określenie liczby stawek dziennych – od 10 do 360 stawek dziennie
 Orzeczenie wysokości kwoty stawki dziennie – 10 do 2000 (mnoży się przez ilość)

22. ŚRODKI KARNE – katalog, charakterystyka

Środki karne to inaczej kary dodatkowe. Mogą być:
 wymierne w czasie (trwają w pewnym czasie);
 jednorazowe.