Bezrobocie

II. Bezrobocie

1. Czym jest bezrobocie i kim jest bezrobotny?

Bezrobocie jest jednym z największych problemów społecznych w obecnych czasach, występuje na skalę masową i jest poważnym zagrożeniem ekonomicznym dla państwa, jak i dla indywidualnych jednostek społeczeństwa. Definicja określa bezrobocie jako zjawisko braku pracy dla osób zdolnych do pracy i jej poszukujących. Z bezrobociem spotykamy się, gdy znaczna liczba osób gotowych do podjęcia pracy nie znajduje zatrudnienia pomimo aktywnych poszukiwań.
Zdefiniowanie pojęcia „osoby bezrobotnej” ma znaczący wpływ dla zmierzenia poziomu bezrobocia i określenia zasad przyznawania świadczeń osobom niepracującym. Uważa się, że bezrobotny to osoba powyżej 18 lat, nieposiadająca pracy zarobkowej, ale zdolna i gotowa do pracy, nieucząca się, zarejestrowana w urzędzie pracy i niemająca stałego źródła utrzymania tj. nie ma prawa do emerytury, renty inwalidzkiej, zasiłku chorobowego, macierzyńskiego, wychowawczego i innych świadczeń.
Podstawowym miernikiem poziomu bezrobocia jest stopa bezrobocia, czyli obliczony procentowo stosunek między liczbą osób pracujących a liczbą osób bezrobotnych.


2. Rodzaje bezrobocia.

a) w zależności na formę występowania

- krótkookresowe – brak zatrudnienia do trzech miesięcy
- średniookresowe – od trzech miesięcy do roku bez zatrudnienia
- długookresowe – brak zatrudnienia powyżej roku, rodzi zmniejszenie szans na ponowne zatrudnienie
- jawne – liczba osób zarejestrowanych u urzędach pracy
- ukryte – liczba osób, które w myśl przepisów prawa nie mogą zarejestrować się w urzędzie pracy, występuje w momencie przeludnienia w rolnictwie lub nadmiernego w stosunku do potrzeb zatrudnienia w przedsiębiorstwach (charakterystyczne w państwach komunistycznych)
- lokalne – szczególne nasilenie bezrobocia w pewnych miejscowościach lub regionach

b) w zależności od przyczyn występowania

- strukturalne – związane ze strukturą gospodarki (np. zastojem gospodarczym), gdzie nie można zatrudnić wszystkich osób zdolnych do pracy, może się również pojawić w wyniku szybkich zmian strukturalnych gospodarki, za którymi nie mogą nadążyć podmioty lub w wyniku braku kapitału na nowe zasoby pracy
- frykcyjne (przejściowe) – związane ze zmianą miejsca pracy, kwalifikacji zawodowych powodującą przerwę w zatrudnieniu. Występuje w każdej gospodarce i jest dla niej korzystne
- sezonowe – występuje prawie we wszystkich krajach, jest spowodowane wahaniami aktywności gospodarczej w różnych porach roku w niektórych rodzajach działalności gospodarczej zwłaszcza w rolnictwie
- koniunkturalne (cykliczne) – zależy od tego w której fazie cyklu koniunkturalnego gospodarka się znajduje
- technologiczne – wynika z postępu technicznego, mechanizacji i automatyzacji procesów produkcyjnych kiedy pracę ludzi zastępują maszyny
- chroniczne – obejmuje grupę osób, które ze względu na brak wykształcenia czy odpowiednich kwalifikacji nie mają szans na znalezienie pracy.


3. Przyczyny bezrobocia.

- wadliwa organizacja rynku pracy
- brak odpowiednich kwalifikacji zawodowych
- trudności mieszkaniowe uniemożliwiające zmianę miejsca pracy
- oferowanie zbyt niskich stawek płac w stosunku do wysokości zasiłku dla bezrobotnych
- sezonowe wahania poziomu zatrudnienia
- rozwój technologiczny przedsiębiorstw, którego skutkiem jest zastąpienie pracy ludzkiej pracą maszyn
- likwidacja niektórych gałęzi przemysłu
- zwolnienia grupowe
- przenoszenie zakładów w inne regiony
- zmniejszenie popytu na niektóre dobra lub usługi, co wiąże się z ograniczeniami produkcji
- dążenie przedsiębiorstw do obniżenia kosztów


4. Skutki bezrobocia.

Bezrobocie występuje w każdej gospodarce, kiedy utrzymuje się w granicach naturalnej stopy bezrobocia niesie za sobą pewne pozytywne skutki m.in. wyzwala konkurencję pomiędzy poszukującymi pracy, którzy też chętniej wyjeżdżają poza miejsce urodzenia, podnosi szacunek i dyscyplinę pracy oraz hamuje presję na wzrost płac.
Długo utrzymujący się poziom bezrobocia przymusowego rodzi negatywne skutki zarówno dla państwa jak i dla poszczególnych jednostek. Z ekonomicznego punktu widzenia bezrobocie powoduje straty produktu narodowego brutto. Wysokie bezrobocie ma wpływ na dochody ludzi, przez co spada popyt na dobra i usługi. Niższy popyt oznacza mniejszy nacisk na wzrost cen, zubożenie społeczeństwa i zahamowanie rozwoju gospodarczego. Rośnie też wysokość środków przeznaczanych jako zasiłki dla bezrobotnych, szkolenia, pożyczki, wydatki z pomocy społecznej a które mogłyby być wykorzystane na inne cele ( zapewnienie emerytur, rozwój szkolnictwa i kultury). Poprzez system podatków bezrobocie krzywdzi podatników. Każdego roku pracodawcy finansują wydatki na Fundusz Pracy a mogliby te kwoty przeznaczyć na rozwój przedsiębiorstw i tworzenie nowych miejsc pracy. Coraz większa liczba osób emigruje za granicę w poszukiwaniu pracy, czego skutkiem jest marnotrawstwo zasobów ludzkich w gospodarce.
Bezrobocie nie przynosi strat tylko dla gospodarki, skutki takiego stanu dotykają bezpośrednio ludzi, wywołuje stresy, powoduje utratę kwalifikacji oraz zwiększenie zachorowalności. Osoby, które długo nie znajdują pracy tracą zdrowie psychiczne i fizyczne. Badania wykazują, że bezrobotni częściej zapadają na choroby serca aniżeli ci, którzy mają stałą pracę. Bezrobocie godzi przede wszystkim w godność człowieka, gdyż w oczach społeczeństwa jest znakiem jego małej wartości, zależności od innych i degradacji. Jeżeli towarzyszy mu bieda czy nędza poczucie upokorzenia i krzywdy staje się szczególnie dotkliwe. Zasiłki dla bezrobotnych nie rozwiązują tego problemu, bo nigdy nie wyrównają bezrobotnych z osobami pracującymi, a nawet można by twierdzić, że powiększają poczucie beznadziejności i zależności, zaspokajają minimum potrzeb, ale nie zwracają godności i szacunku do samego siebie. Utrata pracy, albo nieefektywne poszukiwania mimo przygotowania zawodowego są przyczyną głębokiej depresji, żalu i uprzedzeń do polityki państwa a czasami nawet nienawiści klasowych. Bezrobocie degraduje też życie rodzinne, powoduje napięcia, niszczy plany na przyszłość, rodzi alkoholizm i patologie, jego skutki często prowadzą do rozpadu rodziny. Bezrobocie sprzyja także powstawaniu postaw antyspołecznych, sprzyja przestępczości, narkomani i prostytucji. Bezrobotni często popadają w skrajności od głębokiego załamania psychicznego i prób samobójczych, po postawy buntownicze i agresywne. Dają się łatwo porwać do różnego rodzaju manifestacji i sekt religijnych. Ludzie nie widzą przyszłości w kolorowych barwach i mogą popadać w konflikty z prawem.
Analizując negatywne skutki bezrobocia można zauważyć, że jest ono jedną z najcięższych klęsk społecznych we współczesnym świecie. W ostatnich latach nic nie wskazuje na jego zahamowanie. Brak długofalowych planów przeciwdziałania bezrobociu, korupcja i inne nadużycia, rozwój technologii i automatyzacji przemysłu zapowiadają jego przyśpieszenie a nie zmniejszenie.


5. Mierzenie bezrobocia.

Dane o pracy i bezrobociu należą do najpełniejszych danych, są skrupulatnie obliczane ze względu na ogromną wagę problemu. Co miesiąc badaniem jest objętych około 60 000 gospodarstw domowych. Metoda ta polega na przypadkowym wybraniu pewnej grupy i jej przeanalizowaniu na podstawie ankiet. Pytania zamieszczone w kwestionariuszu dotyczą stanu zatrudnienia ich członków w ostatnim czasie.

Badanie ankietowe dzieli całość grupy od szesnastu lat wzwyż na trzy grupy:
- pracujący
- bezrobotni – grupa ludzi nie zatrudniona, ale poszukująca pracy
- nie czynni zawodowo – uczniowie szkół, prowadzący gospodarstwa domowe, emeryci, renciści nie pracujący, oraz osoby, które nie poszukują pracy.


Stopa bezrobocia – obliczana jako stosunek liczby bezrobotnych do liczby osób czynnych zawodowo.


6. Bezrobocie w Polsce na tle Unii Europejskiej.

Bezrobocie w Polsce pojawiło się w XIX w. wraz z powstaniem przemysłu. Początkowo było mało zauważalne, gdyż robotnicy tracąc pracę wracali najczęściej do swoich rodzinnych wsi. Powiększało to jednak bezrobocie utajone. Część bezrobotnych szukała pracy w rozwijającym się przemyśle lub emigrowała poza granice państwa. Na dużą skalę bezrobocie wystąpiło w czasie I Wojny Światowej i zaraz po odzyskaniu niepodległości. Przyczyną takiego przyrostu bezrobotnych była celowa likwidacja zakładów przemysłowych zwłaszcza tych największych. Największy wzrost bezrobocia nastąpił w czasie wielkiego kryzysu gospodarczego w latach 1929 – 1934, pozostało wówczas bez pracy ponad 1 mln. osób i to nie tylko robotników ale także pracowników umysłowych, drobnych kupców, rzemieślników. Nie dotyczyło to jednak tylko Polski, w USA – 24% ogółu zatrudnionych i poszukujących pracy, w Wielkiej Brytanii – 19,5%, w Niemczech – 28%, w Austrii – 29%, w Czechosłowacji – 16,9%. Wybuch II Wojny Światowej znów pozbawił pracy wielu osób. Represyjna polityka władz okupacyjnych, wywożenie na roboty przymusowe, deportacje doprowadziły do zmniejszenia liczby osób zdolnych do pracy. Znalezienie zatrudnienia było mniejszym problemem niż przetrwanie. Dla władz powojennej Polski zlikwidowanie bezrobocia było głównym celem propagandowym. Uważając, że pełne zatrudnienie jest jednym z podstawowych cech systemu socjalistycznego (prawo do pracy zostało ujęte w Konstytucji RP, jako norma ustrojowa), zatrudniano w przemyśle i administracji znacznie więcej osób niż wymagały tego rzeczywiste potrzeby. Stan ten utrzymywał się w Polsce do końca lat 80. Bezrobocie stało się znów jedną z plag społecznych od 1990 r. osiągając wysoki poziom ponad 3 mln. bezrobotnych. Obecnie bezrobocie w Polsce wynosi 17,8% (stan na dzień 31 września 2002 r.) i wykazuje tendencje wzrostową (w 1998 r. wynosiło 9,5%). Na mapie polskiego bezrobocia jego wartości rozkładają się następująco:

1. Dolnośląskie 21,3%
2. Kujawsko-Pomorskie 21,9%
3. Lubelskie 15,2%
4. Lubuskie 24,9%
5. Łódzkie 18,1%
6. Małopolskie 13,4%
7. Mazowieckie 13,6%
8. Opolskie 18,2%
9. Podkarpackie 16,3%
10. Podlaskie 14,8%
11. Pomorskie 20,4%
12. Śląskie 16,0%
13. Świętokrzyskie 18,0%
14. Warmińsko-Mazurskie 28,1%
15. Wielkopolskie 15,5%
16. Zachodniopomorskie 25,4%.

Wśród bezrobotnych dominują osoby poszukujące pracy dłużej niż rok, 44% mieszka na wsi. Najwięcej zarejestrowanych bezrobotnych to sprzedawcy, ślusarze, referenci biurowi, murarze, kucharze, krawcy, sprzątaczki, szwaczki, robotnicy budowlani i mechanicy samochodowi. Bezrobotni to częściej kobiety niż mężczyźni, połowa bezrobotnych kobiet pozostaje bez pracy powyżej roku, ok. 60% z nich jest w wieku 18 - 34 lat, a ponad 30% posiada wykształcenie, co najmniej średnie. Decydujące znaczenie dla szans na rynku pracy ma poziom i rodzaj wykształcenia. Badania z lat 1992 – 1998 wykazują, że największe bezrobocie dotyka osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym (38,6%) i podstawowym (32,2%), dla których szanse te stopniowo maleją. Osoby z wyższym wykształceniem szybko dostosowują się do warunków funkcjonowania w gospodarce rynkowej, niecałe 4% bezrobotnych to absolwenci szkół wyższych. Zagrożeni utratą pracy są również ludzie młodzi w wieku do 24 lat. Ich odsetek wśród ogółu zarejestrowanych bezrobotnych wynosi ok. 27,8%.
Jak zatem wynika z analizy bezrobocia w Polsce na przestrzeni lat jego poziom stale wzrasta. Jeżeli nie zostaną podjęte przez rząd radykalne działania mające na celu zahamowanie bezrobocia, sytuacja na rynku pracy może w ciągu kilku lat stać się katastrofalna. Zahamowaniu tempa wzrostu liczby bezrobotnych może sprzyjać przystąpienie Polski do Unii Europejskiej poprzez otwarcie unijnych rynków pracy. Jednak na pozytywne efekty trzeba czekać do kilku do kilkunastu lat (podobnie było w przypadku Hiszpanii i Portugalii). Pomimo tego, iż poziom bezrobocia w Polsce nie osiągnął jeszcze tak wysokiej skali jak w przypadku Hiszpanii w połowie lat 90, to obecnie i tak jest znacznie wyższy niż w krajach Unii Europejskiej. Na przestrzeni lat poziom bezrobocia w Polsce kształtował się następująco:



















7. Sposoby walki z bezrobociem.

- ograniczenie biurokracji związanej z otwieraniem nowych firm
- upusty w podatkach dla pracodawców uruchamiających nowe stanowiska pracy
- skracanie czasu pracy
- stawianie na małe i średnie przedsiębiorstwa
- walka z odpływem ludzi na Zachód
- przyciąganie kapitału zagranicznego
- mądre korzystanie z unijnych dotacji

DZIAŁANIA BEZROBOTNYCH
- nauka innego zawodu
- podwyższanie swoich kwalifikacji
- aktywne poszukiwanie pracy

Programy pasywne – zasiłki dla bezrobotnych, świadczenia przedemerytalne, wcześniejsze emerytury, wcześniejsze emerytury finansowane w ZUS.

Programy aktywne – szkolenie i przekwalifikowanie bezrobotnych i zasiłki szkoleniowe, prace interwencyjne (zatrudnianie bezrobotnego przez przedsiębiorcę na okres nie dłuższy niż 12 miesięcy w wyniku umowy z Urzędem Pracy, który kompensuje pracodawcy część wynagrodzenia) i aktywizacja zawodowa absolwentów, roboty publiczne kierowane z samorządów terytorialnych i administracji rządowej, pożyczki na tworzenie małych przedsiębiorstw, przygotowanie zawodowe młodocianych.

Programy specjalne – działania w celu promocji zatrudnienia.