Bezrobocie w Polsce

I. Definicja bezrobocia

Bezrobocie to zjawisko polegające na tym, że pewna część ludzi zdolnych do pracy, poszukujących pracy i akceptujących istniejący poziom wynagrodzenia nie znajduje zatrudnienia. Bezrobocie można rozpatrywać w skali makro i mikro. Z bezrobociem w skali makro mamy do czynienia w sytuacji, gdy na określonym obszarze geograficznym znaczna liczba osób zdolnych do podjęcia pracy pozostaje poza zatrudnieniem. Natomiast bezrobociem w skali mikro jest utrata pracy z powodu braku kwalifikacji lub innych umiejętności pozwalających objąć i utrzymać stanowisko.

Podstawowym miernikiem poziomu bezrobocia jest stopa bezrobocia, czyli ukazywana w procentach relacja pomiędzy liczbą zarejestrowanych osób bezrobotnych a liczbą osób czynnych zawodowo (to jest zdolnych w prawnie określonych warunkach do podjęcia pracy). Ta ostatnia grupa obejmuje wszystkich zdolnych do pracy w wieku od 15 do 65 (kobiety do 60) roku życia - to znaczy także bezrobotnych. Osoby nie osiągające lub przekraczające wymienione granice wieku stanowią odrębne kategorie, nie związane z pojęciami bezrobocia

II. Rodzaje bezrobocia

- w zależności od przyczyn występowania:

 bezrobocie strukturalne, wynika z nieaktywności struktury podaży siły roboczej i popytu na nią na rynku pracy. Wynikać może również z szybkich zmian strukturalnych zachodzących w gospodarce, za którymi nie nadąża szkolnictwo zawodowe i ogólne. Bezrobocie strukturalne występuje także, gdy zasoby kapitałowe są niewystarczalne dla zatrudnienia zasobów pracy
 bezrobocie technologiczne wynika z postępu technicznego, automatyzacji i mechanizacji procesów wytwórczych, które mają charakter praco-oszczędny. Pojawia się, gdy tempo wzrostu gospodarczego jest niskie, a inwestycje mają charakter modernizacyjny, prowadząc do wzrostu i unowocześnienia produkcji przy spadku zatrudnienia,
 bezrobocie koniunkturalne wywoływane jest spadkiem popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego, który powoduje zbyt małe wykorzystanie zdolności produkcyjnych przedsiębiorstw. Poziom popytu jest poddany stałym wahaniom cyklu koniunkturalnego, jakim podlega gospodarka. W fazach wysokiej koniunktury popyt rozszerza się i bezrobocie spada nawet do poziomu bezrobocia naturalnego
 bezrobocie frykcyjne jest rezultatem ruchu zatrudnionych na rynku pracy; dotyczy ludzi zmieniających zawód, pracę, przenoszących się do innej miejscowości;
 bezrobocie sezonowe jest efektem wahań aktywności gospodarczej w różnych porach roku, spowodowanych zmianą warunków klimatycznych

- w zależności na formę występowania:

 bezrobocie krótkookresowe - do 3 miesięcy bez zatrudnienia.
 bezrobocie średniookresowe - od 3 do 12 miesięcy bez zatrudnienia.
 bezrobocie długookresowe - dotyczy osób pozostających bez pracy od 6 do 12 miesięcy. Może przekształcić się w bezrobocie długotrwałe, ponieważ dłuższe pozostawanie bez pracy powoduje zmniejszenie szans na ponowne zatrudnienie.
 bezrobocie ukryte to pewna - nieokreślona - liczba osób, które w myśl ustawy nie mogą zarejestrować się jako bezrobotne, albo wykonywana przez nich praca nie jest niezbędna z punktu widzenia zatrudniającego. Występuje głównie na wsi (nadmiar rąk do pracy, dawniej - przerost administracji).
 bezrobocie rejestrowane to liczba osób bezrobotnych, czyli posiadających określone w ustawie cechy i zarejestrowanych w urzędach pracy.

III. Przyczyny bezrobocia w Polsce

 likwidacja niektórych gałęzi przemysłu np. górnictwa
 zmniejszenie popytu na konkretne dobra czy usługi
 ograniczanie produkcji
 brak informacji o miejscach pracy
 przeniesienie zakładu do innego rejonu
 niedostosowane do potrzeb rynku wykształcenia pracowników
 zmiany w technologii
 wysokie obciążenia fiskalne
 otwarcie gospodarki na import
 zmiana polityki celnej
 ograniczenie funduszu płac przedsiębiorstw
 pasywna postawa bezrobotnych
 słabość systemu pośrednictwa pracy
 aktywność zawodowa emerytów
 wejście na rynek roczników wyżu demograficznego


IV. Skutki bezrobocia

 niewykorzystany, nieproduktywny potencjał ludzki
 znaczne koszty materialne związane z utrzymaniem bezrobotnych oraz służb zajmujących się ich problemami i obsługą
 spadek dochodów rodzin, rozszerzenie się społecznych kręgów ubóstwa
 degradacja psychiczna i moralna osób pozostających bez pracy (poczucie beznadziejności, pesymizm, uczucie społecznej bezużyteczności)
 zjawiska patologii społecznej - alkoholizm, narkomania, przestępczość itd.
 utrata kwalifikacji

V. Problem bezrobocia w Polsce

Polską gospodarkę narodową gnębi bezrobocie strukturalne, które pojawiło się w wyniku tzw. transformacji ustrojowej i w jej efekcie niezbędnej restrukturyzacji gałęzi produkcji. Oczywiście, swoją rolę odegrał tu także kapitał zagraniczny oraz błędy popełnione przy prywatyzacji. Rzecz w tym, że jeśli przedsiębiorstwo o określonym profilu produkcyjnym sprzedano kapitałowi zagranicznemu (tzw. inwestorom strategicznym) o tym samym profilu produkcyjnym w kraju macierzystym, to efekt był łatwy do przewidzenia. Kapitał zagraniczny, po wywiązaniu się z umowy zakupu, często doprowadzał do upadku przedsiębiorstwa w Polsce lub znacznie ograniczał ich produkcję. Znany to sposób na pozbycie się konkurenta.

Równie istotne jest bezrobocie keynesowskie, czyli wynikające z braku popytu wewnętrznego i zewnętrznego (ujemny bilans handlowy). Dane statystyczne o zachowaniu się konsumpcji i inwestycji ewidentnie ten fakt potwierdzają. Konkludując, polityka gospodarczo-społeczna musi być nastawiona na zwalczanie przyczyn wywołujących bezrobocie typu strukturalnego i keynesowskiego.

VI. Stopa bezrobocia w Polsce w latach 1990-2005 (%)

Początek lat 90 przyniósł zmiany, wraz z przebudową gospodarki. Wystąpił gwałtowny wzrost liczby osób pozbawionych pracy i spowodował, że bezrobocie pojawiło się prawie natychmiast jako najpoważniejszy problem reformującego się państwa. Szybko wzrastające bezrobocie przerodziło się w zjawisko o skali masowej i spowodowało dramatyczną sytuację na krajowym rynku pracy: nadmiar rąk do pracy ustąpił niedoborowi oferowanych miejsc pracy. Mimo, że sytuacja ta jest zjawiskiem płynnym, to generalnie — rynek pracy nie był i nadal nie jest w stanie wchłonąć wzrastającej liczby bezrobotnych. Najbardziej widocznym wskaźnikiem tych zmian było pojawienie się bezrobocia, które mając wyraźnie „polskie oblicze”, cechuje się:

a. gwałtownym wzrostem — mimo, że dzisiaj nie ma już takich gwałtownych wzrostów bezrobocia, jak w pierwszych latach zmian spowodowanych masowymi zwolnieniami grupowymi, to jego stopa nieustannie wzrasta, a nowe zwolnienia grupowe są ciągle aktualne;
b. wyraźną selektywnością — polskie bezrobocie to przede wszystkim problem ludzi młodych (przed 35 rokiem życia), kobiet oraz relatywnie nisko wykształconych;
c. zróżnicowaniem geograficznym — najwyższe stopy bezrobocia występują w regionach zdominowanych przez rolnictwo, tradycyjne branże przemysłu ciężkiego i wydobywczego lub o jednej, dominującej branży przemysłowej;
d. charakterem recesyjnym niektórych gałęzi przemysłu — rodzime bezrobocie jest związane głównie z kryzysem produkcji, a zwolnienia masowe, system podatkowy i upadek eksportu ten kryzys pogłębia;
e. starzeniem się bezrobocia — bezrobocie naszego kraju ma wymiar strukturalny i długookresowy — powyżej 12 miesięcy — co prowadzi do negatywnych skutków we wszystkich sferach życia, łącznie z pogorszeniem sytuacji materialnej i zdrowotnej wielkich grup społecznych.

Powyższe cechy polskiego bezrobocia podkreślają jego specyfikę związaną z
poprzednim okresem politycznym i strukturą gospodarki narodowej, współczesną strategią przemian, mentalnością samych bezrobotnych oraz osób, które zostały powołane do instytucji wspomagających walkę z tym zjawiskiem. Jednak dominującym czynnikiem jest recesja w wielu branżach i regionach co przy braku rodzimego kapitału utrudnia przeciwdziałanie zjawisku bezrobocia. Wydaje się oczywistym fakt, że dopóki nie nastąpi wyraźny rozwój gospodarki, nie ma szans na skuteczną poprawę na rynku pracy.

Jednym z pierwszych efektów transformacji gospodarczej było pojawienie się bezrobocia w skali dotąd niespotykanej — pierwsze dwa lata (1992 — 1993) wskazują na 3 miliony bezrobotnych. Późniejsze okresy charakteryzuje względny spadek lub ponowny wzrost stopy bezrobocia. Jest to efekt nie tyle poprawy koniunktury na rynku pracy, co zmiana przepisów dotyczących tego rynku: początkowe liberalne i korzystne dla bezrobotnych przepisy zostały zaostrzone, szczególnie odnośnie przyznawania zasiłków, czasu trwania tego świadczenia oraz jego zróżnicowanej wysokości. Obecnie polskie bezrobocie ma charakter strukturalny, czyli występuje nadwyżka siły roboczej w większości działów gospodarki.

VII. Liczba bezrobotnych zarejestrowanych oraz stopa bezrobocia w poszczególnych województwach
(dane z końca lutego 2005 )

Województwa Bezrobotni
w tys. Stopa bezrobocia
[w % aktywnych zawodowo]

Polska 3094,5 19,4

Warmińsko-mazurskie [1] 168,3 29,8
Zachodnio-pomorskie [2] 187,8 27,8
Lubuskie [3] 103,0 26,4
Kujawsko-pomorskie [4] 207,4 24,0
Świętokrzyskie [5] 128,9 22,1
Pomorskie [6] 185,5 21,7
Dolnośląskie [7] 265,1 22,7
Opolskie [8] 76,6 20,2
Łódzkie [9] 224,7 19,9
Podkarpackie [10] 176,1 19,5
Lubelskie [11] 171,1 18,3
Śląskie [12] 318,8 17,1
Wielkopolskie [13] 240,1 16,6
Podlaskie [14] 78,9 16,3
Małopolskie [15] 200,6 15,4
Mazowieckie [16] 361,7 15,2

Istotną cechą jest duże zróżnicowanie rozmiarów i natężenia bezrobocia w przekroju regionalnym. W trudnym położeniu pozostają słabo rozwinięte rolnicze regiony północnej Polski, gdzie występuje dodatkowo „spuścizna” po upadłych państwowych gospodarstwach rolnych (PGR —ach), ze zdewastowaną infrastrukturą gospodarczą i mieszkaniową oraz tzw. ściana wschodnia. Dodatkowo tamtejsza ludność cechuje się niskimi kwalifikacjami zawodowymi, małą mobilnością przestrzenną oraz narastającą apatią w samodzielnym działaniu. Kryzys nie ominął także województw opartych przede wszystkim na jednej branży, np.: wydobywczej, włókienniczej czy stoczniowej. Najniższe poziomy bezrobocia występują w miastach o dużym stopniu urbanizacji, gdzie rozwijają się zróżnicowane gałęzie przemysłu i usług. Są takie regiony w kraju, gdzie stopa bezrobocia sięga powyżej 30%, ale i takie, które mieszczą się poniżej średniej stopy krajowej. Okazuje się, że miejsce zamieszkania jest ważną cechą poważnie różnicując bezrobotnych. Szanse pozyskania pracy w województwach rolniczych są wielokrotnie mniejsze niż w województwach uprzemysłowionych. Niepokojącym jest fakt, że obserwuje się trwałość tego zjawiska. Należy dodatkowo pamiętać, że w środowisku wiejskim oprócz bezrobocia jawnego, istnieje bezrobocie ukryte, które oznacza, że w gospodarstwach rolnych pracuje więcej ludzi niż wymaga tego potrzeba.
VIII. Bezrobocie w UE (grudzień 2004)


Najwyższe bezrobocie w UE jest w... Polsce
Przeciętna stopa bezrobocia w 25 państwach UE wynosi 8,9 %. Najwyższa jest w Polsce – 18,3%.
We wszystkich krajach Wspólnoty, a także w tych, które do niej przystąpią w przyszłym roku, liczba osób bez pracy spada. Jedynie Polska zawyża unijne standardy. W naszym kraju co piąty dorosły obywatel nie pracuje. Tylko niewiele ponad połowa mężczyzn ma pracę, a wśród kobiet 46% jest aktywnych zawodowo. Mniej kobiet pracuje tylko w Grecji, Hiszpanii i we Włoszech. Porównywalne zatrudnienie w Unii wśród mężczyzn sięgnęło 73%, a dla kobiet ten wskaźnik wynosi 56%.
Obecnie bezrobocie na terenie UE kształtuje się na poziomie 8,9 %. To także jest niepokojące, gdyż wzrost liczby osób bez pracy w Europie jest przejawem słabej koniunktury gospodarczej w tych krajach (w 2002 r. produkt krajowy brutto dla państw Piętnastki wzrósł tylko o 1%). Dane dotyczące bezrobocia wśród osób młodych są wymowne – ponad 42% polskich 18-25-latków pozostaje bez pracy (dla UE wskaźnik ten wynosi 15%), a tylko 22% spośród nich znalazło zatrudnienie.
Polska ma także najgorszy wskaźnik długoterminowego bezrobocia (podobnie sytuacja przedstawia się jedynie na Słowacji). W naszym kraju dłużej niż rok pozostaje bez pracy 11% bezrobotnych (kobiet około 12%).


IX. Struktura bezrobotnych ( dane z końca lutego 2005 )


Wyszczególnienie Liczba (w tys.) Udział [%]
Bezrobotni ogółem 361 726 100.0
W tym:
Kobiety 176 248 48.7
Mężczyźni 185 478 51.3
Poprzednio pracujący 270 667 74.8
Dotychczas nie pracujący 91 059 25.2
Zamieszkali na wsi 152 751 42.2
Z prawem do zasiłku 46 279 12.8
Zwolnieni z przyczyn zakładu pracy 23 330 6.5
Osoby w okresie do 12 miesięcy od dnia ukończenia nauki 13 761 3.8
Cudzoziemcy 191 0.1

X. Sposoby walki z bezrobociem w Polsce

O interesy pracowników musi zadbać państwo czyli rząd RP. Rząd powinien w pierwszej kolejności starać się ograniczyć bezrobocie oraz następnie, w nie mniejszym stopniu, powinny to robić samorządy lokalne (ważna jest właściwa współpraca tych dwu organów).

Działania rządu:

- upusty w podatkach dla pracodawców uruchamiających nowe stanowiska pracy
- uznanie całości lub części obowiązkowej składki na ZUS jako podatku od wartości dodanej pracy (zrównanie pracy z innymi towarami)
- stworzenie systemu bardziej elastycznego kształcenia
- ograniczenie biurokracji związanej z otwieraniem nowych firm
- wspieranie drobnych i średnich przedsiębiorstw
- polityka proeksportowa państwa prowadząca do zwiększenia produkcji i zatrudnienia
- zwolnienia z płatności VAT przy eksporcie
- skracanie czasu pracy

Działania samorządów (w zależności od możliwości):

- przyciąganie kapitału (głównie zagranicznego), ale bez popadania w skrajność i liczenia na cud wielkich inwestorów z Zachodu
- stawianie na drobne i średnie przedsiębiorstwa oraz współpraca z lokalnymi przedsiębiorcami
- stwarzanie dogodnych warunków do rozwoju firm (głównie drobnych) na swoim terenie
- mądre korzystanie z unijnych dotacji (np. z fundacji PHARE)
- walka z odpływem ludzi na Zachód powinna przybrać w konkretnym wymiarze: to nie robotnicy powinni wyjeżdżać do Niemiec, tylko zakłady pracy z udziałem niemieckiego kapitału powinny instalować się w Polsce
- uruchomienie robót publicznych

Działania bezrobotnych:

- muszą być bardziej elastyczni, chętniej korzystać z kursów kwalifikacyjnych, uczyć się nowego zawodu, ponieważ dzisiaj nie ma już pracy dla osób niewykwalifikowanych

Sposoby proponowane przez prezydenta A. Kwaśniewskiego:

1. Współdziałanie prezydenta, rządu, parlamentu, samorządów lokalnych i organizacji pracodawców;
2. Współdziałanie niezbędne dla ochrony obecnych miejsc pracy i tworzenie nowych;
3. Zachęcanie absolwentów do ubiegania się o prace, a nie o zasiłek; pracodawcy muszą wiedzieć, że zatrudnienie absolwenta jest opłacalne;
4. Wsparcie dla restrukturyzacji wsi i tworzenie tam nowych miejsc pracy;
5. Polityka regionalna

Zapobieganie zwiększaniu się bezrobocia:

- udostępnienie terenów pod działalność gospodarczą
- kojarzenie inwestorów kapitałowych z kontrahentem gminnym
- prowadzenie promocji posiadanych nieruchomości
- budowa obiektów użyteczności publicznej
- pomoc firmom zwiększającym zatrudnienie w Gminie
- ułatwienia dla tworzących się zakładów produkcyjnych, usługowych i handlowych



Źródła informacji:
- strony internetowe
www.bezrobocie.net
www.bezrobocie.pl
www.gov.pl
www.statystyki.gov.pl
www.ue.pl
www.bip.gov.pl
- informacje własne