Wiedza o młodej polsce

KIERUNKI W SZTUCE MŁODEJ POLSKI (malarstwo, literatura)
1. Symbolizm – założenia tego kierunku sformułował Maurycy Maeterlinck (dramaturg belgijski):
a. symbolizm odrzuca wzorzec literatury opisowej,
b. nie jest ważna doskonałość formy,
c. literatura nie powinna opisywać świata, tylko to, co jest niewyrażalne i nieuchwytne,
d. świat składa się z materii i ducha, zadaniem sztuki jest uchwycenie ducha,
e. ducha nie można uchwycić za pomocą zwykłych środków stosowanych przez sztukę realistyczną,
f. świat ducha, to, co nieuchwytne, trzeba wyrazić za pomocą symboli, które mogą być interpretowane w różny sposób,
g. dramaty Wyspiańskiego.

2. Impresjonizm – kierunek ukształtowany we Francji w drugiej połowie XIX wieku:
a. sztuka powinna przedstawiać odbiór świata zewnętrznego przez jednostkę,
b. sztuka powinna notować subiektywne, indywidualne wrażenia (impresje),
c. impresjonizm nie opisuje stałych momentów tylko ulotne chwile,
d. kładą nacisk na nastrojowość, walory muzyczne i brzmieniowe (Tetmajer Na Anioł Pański, Melodia mgieł nocnych, Kasprowicz Krzak dzikiej róży, Hymny),

3. Ekspresjonizm – kierunek ukształtowany w sztuce przed I WŚ, najważniejsze nie jest odtwarzanie rzeczywistości zewnętrznej, ale przekazanie świata wewnętrznego artysty, posługuje się symbolem, groteską, hiperbolą, poetyką snu, posługuje się kontrastem, np. hymny Kasprowicza.
Autorem hasła MŁODA POLSKA jest Artur Górski, który w 1898 opublikował w Życiu cykl artykułów zatytułowanych Młoda Polska. MŁODA POLSKA termin określający zjawiska na przełomie XIX i XX wieku. MODERNIZM oznacza nowy antypozytywistyczny światopogląd, nową koncepcję sztuki i artysty. MODERNIZMEM nazywamy wczesna fazę MŁODEJ POLSKI. NEOROMANTYZM – wskazuje na bliskość haseł z koncepcją artystyczną romantyzmu.
Ważne miasta MŁODEJ POLSKI: Kraków, Lwów, Zakopane.
WESELE - wydane 1901, oparte na faktach, pierwowzorem było wesele odbywające się w Bronowicach nieopodal Krakowa, w wiejskiej chacie. Pierwszy akt jest realistyczny, pokazuje rozmowy przedstawicieli chłopstwa i inteligencji. Akt ten pokazuje, że warstwy te nie rozumieją się. Chłopi pragną świadomie uczestniczyć w życiu społecznym i narodowym, interesują się polityką. Inteligencja nie rozumie chłopów, ponieważ buduje ich obraz z własnych wyobrażeń, traktuje ich, jako skansen wiejskiego obyczaju i ponadczasowych wartości. Chłopi traktują inteligentów z wyższością, ponieważ nie znają się na gospodarce. Wyspiański pokazuje tu chłopomanię, modne bratanie się inteligencji z ludem, upatrywanie w ludzie ostoi cnót narodowych, nieskażenia cywilizacją. Chłopi są nieufni wobec inteligencji. Wyspiański pokazuje, że zbyt wiele dzieli te dwie grupy społeczne, żeby mogły razem wziąć udział w powstaniu. Osobno też niczego nie dokonają. Akt drugi, symboliczno-fantastyczny. Realnym uczestnikom wesela ukazują się zjawy będące upostaciowieniem ich własnych wątpliwości, rozterek duchowych. Są uosobieniem ich drugiego ja. Przybycie zjaw zapowiada pojawienie się Chochoła.
Osoby dramatu – postacie symboliczne:
1. Widmo – ukazuje się Marysi:
a. to jej zmarły narzeczony, malarz Ludwik de Laveaux,
b. Widmo symbolizuje indywidualny dramat miłosny,
2. Stańczyk – ukazuje się dziennikarzowi:
a. Stańczyk przemawia, jako sumienie dziennikarza, który porzucił dawne ideały walki narodowo wyzwoleńczej,
b. Stańczyk uważa, że polskie społeczeństwo jest pogrążone we śnie,
c. Stańczyk oskarża dziennikarza o małość, wskazuje jego nieumiejętność działania,
c. Stańczyk symbolizuje głęboką mądrość, dziennikarz jest świadomy swojej winy i niemocy, wybiera konformizm, nie jest zdolny do stawiania oporu.
3. Rycerz – ukazuje się poecie:
a. Zawisza Czarny wzywa go do działa, do walki narodowowyzwoleńczej,
b. Rycerz jest symbolem siły i potęgi, która wypaliła się, (pusta pod przyłbicą),
c. Rycerz przychodzi do poety, żeby pokazać mu jak bezideowe są jego dzieła,
d. Poeta w głębi duszy marzy o wielkich czynach.
4. Hetman – ukazuje się Panu młodemu:
a. Ksawery Branicki jest symbolem zdrady narodowej.
5. Upiór – ukazuje się dziadowi:
a. Duch Jakuba Szeli pokazuje nieufność chłopów do bratającej się z nimi inteligencji,
b. Przypomina chłopskie okrucieństwo wobec szlachty w czasie rabacji galicyjskiej.
6. Wernyhora – ukazuje się Gospodarzowi, żeby wręczyć mu złoty róg, który jest symbolem sprawy narodowej i walki narodowościowej,
a. Gospodarz ma rozesłać vici, czyli wezwanie do pospolitego ruszenia, czyli ma zgromadzić lud,
b. Wernyhora jest symbolem jedności narodowej,
c. Gospodarz dostaje od niego zadanie – ma poprowadzić zjednoczony naród ku wolności,
d. Koń Wernyhory gubi złotą podkowę – symbol szczęścia.
Bohaterowie WESELA (inteligencja i chłopi) mają podjąć próbę zrywu narodowowyzwoleńczego. Jednak są na to zbyt słabi i żyją w świecie oderwanym od rzeczywistości. Wyspiański oskarża polską inteligencję o płytkość myślenia, bezideowość, marazm. Chłopów natomiast uważa za niedojrzałych politycznie, pazernych, zadziornych, pamiętających nadal o konfliktach ze szlachtą, niezdolnych do poświęcenia. WESELE kończy się tańcem symbolizującym niemoc, niemożność działania, bierność. Czapka z piór – symbol korzyści materialnych. Rządy w wiejskiej chacie obejmuje Chochoł, symbol uśpionego społeczeństwa. W ostatniej scenie Chochoł każe odebrać Jaśkowi ludziom broń. Śpiewa piosenkę do melodii Stary niedźwiedź mocno śpi, a bohaterowie poruszają się w spowolnionym sennym tańcu. WESELE jest dziełem synkretycznym.
LUDZIE BEZDOMNI
Powieść wydana w 1900. Głównym bohaterem jest Tomasz Judym, młoda lekarz wywodzący się z biednej rodziny. Pragnie pomagać, dla nich rezygnuje z własnego szczęścia. Zostaje lekarzem za cenę wyrzeczeń i upokorzeń. Silne jest u niego poczucie więzi z wyzyskiwanymi i krzywdzonymi. Przekonany jest o spłaceniu długu wobec swojej warstwy społecznej (ubogiej warstwy robotniczej). Zawód lekarza traktuje jako misję społeczną. Jego postawa jest kompromisowa, ale i szlachetna. Judym popada w konflikty z otoczeniem. Jest altruistą, bezinteresowny, przeciwstawia się zasadzie zysku. Jest jednostką wrażliwą, chce ulepszać rzeczywistość, dla celów społecznych potrafi osobiste szczęście – decyduje się na rozstanie z ukochaną Joasią w obawie, żeby odpowiedzialność za rodzinę nie wiązała mu rąk w walce ze złem świata. Tomasz Judym przeżywa rozterkę wyboru między altruizmem, a pragnieniem miłości. Rozterkę tą wyraził obrazem rozdartej sosny.
LUDZIE BEZDOMNI jako powieść modernistyczna:
1. Wprowadzenie psychizacji krajobrazu,
2. Wprowadzanie narracji subiektywnej – pamiętniki Joasi, subiektywne ukazywanie świata,
3. Jest to powieść przesycona liryzmem. Elementy poezji: nastrój, elementy impresjonistyczne,
4. Odrzucenie rygoru kompozycji, wprowadza rozdziały, które mogły być odrębnymi nowelami, np. rozdział Swawolny Dyzio,
5. Wprowadza dygresje,
6. Ważną rolę odgrywają symbole – symbol rozdartej sosny, symboliczny tytuł powieści,
7. W powieści mamy do czynienia z bezdomnością realną i metaforyczną (realna – Judym nie ma stałego miejsca zamieszkania, przebywa w mieszkaniach służbowych; Joasia jako prywatna nauczycielka wędruje po domach swoich wychowanków, nie posiada własnego miejsca, Żeromski pokazuje ludzi mieszkających w przytułkach w Paryżu; metaforyczna – brak stałego miejsca na ziemi, brak stabilizacji, poczucie wyobcowania ze społeczeństwa),
8. Judym wybiera niepewne bezdomne życie, pozbawione rodzinnych więzi, żeby nie ograniczało go w wypełnianiu społecznego posłannictwa.