Wiedza o Młodej Polsce.

DEKADENTYZM – postawa światopoglądowa popularna pod koniec XIX w., wynikała z przekonania o schyłkowym charakterze kultury europejskiej, akcentowała zwątpienie w wartości moralne, postęp cywilizacyjny, naukę. Koniec wieku powoduje, że pokolenie MŁODEJ POLSKI przeżywa ból, odczuwa swoja sytuacje jako dramatyczną. Termin ten pojawił się w wierszu Paula Verlaine’a Niemoc z 1884 roku.
FIN DE SIECLE [czas] – określenie na epokę końca XIX w., jest to czas wyczerpania się sił żywotnych XIX w., określenie to wyraża poczucie nadchodzącej katastrofy, świadomość kryzysu dawnej wartość, poczucie kompromitacji dotychczasowych wzorców kultury.
CHARAKTERYSTYKA POKOLENIA MŁODEJ POLSKI
1. Poczucie nadchodzącej katastrofy;
2. Poczucie zagrożenia i bezsilności;
3. Oskarżanie pozytywistów o przystosowywanie się warunków życia w niewoli;
4. Czują że ich epoka to czas degeneracji, śmierci, czują się starzy duchowo, twierdzą że wszystko już było, a ludzkość ma już za sobą czasy świetności, teraz czeka ludzkość powolne umieranie;
5. Buntują się przeciwko społecznej roli literatury;
6. Szukają nowych doświadczeń, mniej niż pozytywistów interesuje ich życie codzienne, bardziej poszukują rozwiązań o charakterze uniwersalnym;
7. Uciekają w świat wyobraźni, czują się osamotnieni brakiem zaufania do świata, ciągle cierpią;
8. W pesymistycznych barwach widzą teraźniejszość i przyszłość.
FILOZOFIA SCHOPENHAUERA
1. Przeznaczeniem człowieka jest cierpienie;
2. Ludzie podlegają prawom natury, ale natura bawi się życiem człowieka;
3. Żeby zmniejszyć cierpienie człowiek powinien zdławić w sobie popęd życia, dobrowolnie wyzbyć się pragnień, poddać się cierpieniu i nie walczyć z nim;
4. Schopenhauer stworzył koncepcję nirwany, czyli ucieczki w niebyt, stan spoczynku woli;
5. Ucieczką od cierpienia jest kontemplacja piękna sztuki, wyzwoleniem od cierpienia może być twórczość artystyczna;
6. Człowiek pragnie zdobyć szczęście, które jest niemożliwe do osiągnięcia, pragnie znaleźć sens życia którego nie ma, pragnie zrealizować cele, które są nie możliwe do osiągnięcia;
7. Do jego twórczości nawiązuje Kazio Przerwa Tetmajer.
FRIEDRICH NIETZSCHE
1. Uznał kulturę europejską za zdegenerowaną i zniszczoną;
2. Uznał chrześcijaństwo za religię słabych i biernych;
3. Prowadził koncepcję przewartościowania wartości;
4. Wprowadza koncepcje nadczłowieka – istoty zdolnej do odrzucenia zastanych norm moralnych i stworzenie nowych, nadludzie dzięki swojej sile biologicznej i intelektualnej stoją poza dobrem i złem;
5. Najważniejszymi wartościami dla niego były siła życia, moc, energia;
6. Uważał że sztuka jest sferą wyzwolenia się woli mocy;
7. Przeciwstawiał się pesymizmowi;
8. Zachęcał do kształtowania siebie wbrew swoim słabościom, do rzucania wyzwań światu;
9. Do jego filozofii nawiązywał Leopold Staff.
HENRI BERGSON
1. Nie można poznać świata za pomocą rozumu, wrażeń zmysłowych i doświadczenia;
2. Świat można poznać za pomocą intuicji – poza rozumiany, uczuciowy sposób poznawania świata;
3. Człowiek i świat przenika prawo nieustannego rozwoju, motorem rozwoju jest siła wewnętrzna wszystkich istot, siłą tą jest elan vital (pęd życia);
4. Filozofia spotykana w filozofii Leśmiana.
MOTYW ARTYSTY W MŁODEJ POLSCE
1. Dotkliwie odczuwa zmiany cywilizacyjne;
2. Najlepiej umie odczytać atmosferę i klimat swoich czasów;
3. Jest człowiekiem wrażliwszym od pozostałych;
4. Jest uprawniony do mówienia w zbiorowości;
5. Jest jednostką wyjątkową;
6. Jest przekonany o swojej wyjątkowości i niepowtarzalności.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Koniec wieku XIX
Wiersz Kazimierza Przerwy-Tetmajera Koniec wieku XIX powstał w 1894 roku. Tytuł liryku sugeruje, że tematem będą rozważania dotyczące końcówki wieku XIX. W wierszu zastosowany został niejednoznaczny pomysł kompozycyjny, „ja” liryczne albo prowadzi dialog z człowiekiem końca wieku albo prowadzi monolog z samym sobą. Podmiot liryczny poprzez zadawane pytania poszukuje wartości, które nadawałoby sens jego życiu. Pojawiają się propozycje pewnych postaw, które okazują się nieskuteczne, ponieważ nie zmieniają pesymistycznego odczuwania rzeczywistości. Wartości te pozwalają jedynie znosić nieprzyjazną rzeczywistość. Podmiot liryczny neguje aktywne rozwiązania: przekleństwo, ironia, wzgarda, walka. Rozwiązaniem nie są także postawy bierne: rozpacz, rezygnacja. Nie przynoszą też pociechy: idee, modlitwa i wiara w byt przyszły. Dla pokolenia końca wieku wszystkie wartości traciły sens. Rozpaczliwe pytania nie zyskują odpowiedzi ale rodzą nowe pytania. Podmiot liryczny nie rozstrzyga problemów. W zakończeniu wiersza pozostaje mu tylko pełne cierpienia milczenie i bezradność. Koniec wieku XIX jest typowym przedstawieniem nastrojów schyłkowych. Bezradność i rezygnacja są typowe dla dekadentów.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Lubię, kiedy kobiety…
Wiersz Tetmajera Lubię, kiedy kobiety… powstał w 1894 roku. Jest to liryk o tematyce erotycznej. Podmiot liryczny, którym niewątpliwie jest mężczyzna w subtelny sposób opisuje zbliżenie seksualne. Adresatem liryku jest czytelnik. W wierszu podmiot mówi jedynie o miłości fizycznej, nie wspomina w ogóle więzi duchowej. Kobieta-partnerka jest dla podmiotu lirycznego jedynie przedmiot zapomnienia, instrumentem chwilowej rozkoszy, odrywającym mężczyznę od świata przeżyć duchowych, które dają poczucie wielkości, ale też są źródłem cierpienia. Uniesienie miłosne odrywa od codzienności i bólu ale z drugiej strony rodzi pustkę i wyczerpanie. Okazuje się że miłość nie jest lekiem na rozpacz.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Anioł Pański
Wiersz Anioł Pański należy do tryptyku dzwony. Liryk powstał w 1898 roku. Jest to liryk pejzażowy, który służy przede wszystkim wywołaniu nastroju, a nie odtworzeniu rzeczywistego wyglądu krajobrazu. W wierszu powtarza się litanijny refren: „Na Anioł Pański…”. Powtarzalność refrenu zapewnia melodyjność, muzyczność utworu. Bohaterem lirycznym jest wędrowiec, który przemierza smutny krajobraz. Wiersz ten przypomina o przemijaniu życiu. Bohaterem lirycznym wiersza jest również Osmętnica, czyli uosobienie nieszczęścia, złego losu. Wędruje ona przez wieczorny krajobraz. Krajobraz jest nasycony smutkiem. Smutkiem również nasycona jest ludzka dusza, dusza wędrowca. W wierszu tym mamy do czynienia również ze zjawiskiem psychizacji pejzażu czyli prezentowanie krajobrazu w taki sposób żeby obrazował nastrój psychiki człowieka odczuwającego ból. Pokryty mgłą wieczorny pejzaż wywołuje nastrój przygnębienia i melancholii.
Leopold Staff
Deszcz jesienny
Liryk Leopolda Staffa pochodzi z tomu „Dzień duszy”. W wierszu tym został przedstawiony obraz deszczu widzianego z wnętrza domu przez szyby. Jesienny krajobraz wywołuje uczucie melancholii. Podmiot liryczny podkreśla monotonnie zjawiska. W wierszu występuje powtarzający się refren, który nasycony jest onomatopejami (wyrazy dźwiękonaśladowcze). Wiersz wywołuje przygnębienie podmiotu lirycznego. W liryku występuje również zjawisko psychizacji krajobrazu a także instrumentacji zgłoskowej. W pierwszej zwrotce podmiot liryczny obserwuje padający deszcz. Krajobraz za oknem jest niezmienny, monotonny. Padający ciągle deszcz i panujący mrok powodują uczucie smutku i rozpaczy. Padający ciągle deszcz przywołuje smutne wspomnienia, przywołuje odejście bliskiej osoby, uświadamia sobie swoją samotność. W ogrodzie podmiotu lirycznego pojawia się nawet szatan, na którego również oddziaływuje deszczowy pejzaż. Spacerujący szatan sieje w ogrodzie zniszczenie. Kiedy dostrzega złe konsekwencje swoich czynów płacze. Powtarzające się dźwiękonaśladowcze wyrazy w refrenie służą oddaniu rytmu padającego deszczu. Podmiot liryczny wyraża swoje osobiste uczucia i myśli, które zostały wywołane przez deszczowy dzień. Dzwoniący monotonnie deszcze oddziaływuje na psychikę podmiotu lirycznego. Budzi ponure skojarzenia, które koncentrują się wokół śmierci, pogrzebu. Deszczowy krajobraz wywołuje poczucie nieszczęścia. W deszczowy dzień nieszczęśliwy jest nawet szatan. W utworze widoczne są nawiązania do impresjonizmu – podmiot liryczny stara się wychwycić ulotne chwile jesiennego dnia.

Leopold Staff
Kowal
Wiersz Kowal Leopolda Staffa otwiera tom „Sny o potędze”. Sonet ten jest typowym wierszem dla poezji dekadencko-pesymistycznej. Podmiotem lirycznym jest „kowal”, który buduje swoją osobowość, podmiot liryczny chce być twórcą własnego życia. Według podmiotu wiersza, człowiek staje się kowalem własnego losu kiedy zaczyna walczyć ze swoimi słabościami. „ja” liryczne woli wybrać śmierć niż żyć ze świadomością własnej niemocy i bezradności. Podmiot liryczny chce walczyć ze słabościami, pokonywać je, kształtować osobowość. Osoba mówiąca w sonecie przeciwstawia się bierności i zniechęceniu dekadentów, preferuje aktywność. W wierszu widoczne jest nagromadzenie się czasowników: wyrzucam, ciskam, walę, rozbijam. Kowal chce tak wypracować swoje serce że chce żeby jego serce było hartowne, mężne, silne i dumne. Wierszem tym wzywa Staff człowieka przełomu wieku do odnowy duchowej, zmiany bezradności w chęć czynu, kształtowanie siebie i swojego losu, nie poddawania się przeciwnościom losu i własnym ograniczeniom. W wierszu widoczne są nawiązania do filozofii Nietschego. Staff odwołuje się do nietzscheańskiej koncepcji twórczej aktywności, która pozwala uzyskać wewnętrzną wolność.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Hymn do Nirwany
Adresatką wiersza Hymn do Nirwany jest tytułowa Nirwana. W liryku tym jest widoczne nawiązanie do filozofii indyjskiej, z której pochodzi hasło Nirwana. Określenie do oznacza stan wyzbycia się wszelkich pragnień życiowych, wszelkiej aktywności. Jest stanem pogrążenia się w półsen bliski śmierci. Wiersz ten jest utrzymany w tonie modlitewnym. Podmiot liryczny wzywa Nirwanę i pragnie jej. „ja” liryczne jest zmęczone okrutnym życiem, które jest pełne cierpień. Podmiot liryczny błaga Nirwanę o uwolnienie go od ziemskiej egzystencji i zakończenie jego cierpień. Podmiot liryczny tęskni za stanem nieświadomości, chce uciec od życia. Podmiot jest zniechęcony do świata i podłych ludzi. Tetmajer wprowadza w tym wierszu liczne epifory („Nirwano!”). w tym wierszu została wyrażona postawa dekadencka.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Nie wierzę w nic
Podmiot liryczny neguje wszystkie wartości. Jedynym pragnieniem podmiotu jest osiągnięcie Nirwany. Sonet ten jest skrajnie pesymistyczny. W realnym świecie nie można spełnić swoich marzeń i nadziei dlatego świat rozczarowuje podmiot liryczny. Podmiot odtrąca świat i traktuje go z dystansem. Podmiot liryczny deklaruje totalną niewiarę w ideały i wartości.

Leopold Staff – „Ars poetica”, sonet „Szalony”, „Sny o potędze”,
Tetmajer – „Widok ze Świdnicy do doliny WierchCichej”