Rynek pieniężny i kapitałowy
WPROWADZENIE DO RYNKU FINANSOWEGO
Rynek to miejsce, w którym przechodzą dobra i usługi od sprzedających i kupujących. Każda z zawieranych transakcji jest rozliczana więc dokonuje się określony przepływ pieniężny, pewien strumień pieniężny przepływa od kupujących do sprzedających.
Transakcje gospodarcze (transakcje kupna-sprzedaży) dokonują się ustawicznie w gospodarce to również ustawicznie w ślad za tymi transakcjami dokonują się przepływy pieniężne.
We współczesnej gospodarce rozliczanie transakcji i ww. przepływy (strumienie) pieniężne dokonuje się na rynku finansowym, czyli można powiedzieć, iż przedmiotem rynku finansowego jest rozliczanie różnorakiej transakcji gospodarczej oraz finansowanie działalności gospodarczej.
W zależności od tego, co jest przedmiotem transakcji kupna-sprzedaży możemy wyróżnić takie segmenty rynku jak:
rynek towarów i usług (materiały);
rynek pracy (jeżeli przedmiotem transakcji jest praca);
rynek nieruchomości (jeżeli przedmiotem transakcji jest nieruchomość);
rynek finansowy (jeżeli przedmiotem transakcji jest kapitał albo pieniądz i kapitał);
Czyli rynek finansowy to ogół transakcji, w których przedmiotem jest szeroko pojęty kapitał. Na tym rynku następuje ustawiczny przepływ tego kapitału pomiędzy podstawowymi podmiotami rynku, którymi są:
(a) gospodarstwa domowe, które świadczą pracę na rzecz przedsiębiorstw i państw otrzymując w zamian zapłatę za pracę oraz różnego rodzaju świadczenia typu renty, emerytury, zasiłki;
(b) przedsiębiorstwa określone inaczej sektorem wytwórczym, które produkując określone dobra i świadcząc usługi sprzedają je gospodarstwom domowym oraz sektorowi państwowemu otrzymując w zamian określony przychód;
(c) państwo jest to umownie nazwana grupa podmiotów, do której zaliczamy sferę produkcji niematerialnej, czyli nie wytwarzającej dochodu narodowego tzn. zaliczamy tutaj szkolnictwo, naukę, oświatę, służbę zdrowia, wojsko i szeroko pojętą administrację. Do tej grupy należą także jednostki odpowiedzialne za kreowanie i realizację polityki gospodarczej, czyli organy administracji centralnej, a także jednostki odpowiedzialne za politykę pieniężną, czyli bank centralny. BC odpowiadając za prowadzenie polityki pieniężnej wpływa przede wszystkim na ilość pieniądza w gospodarce oraz szybkość jego w obiegu (szybkość cyrkulacji pieniądza);
(d) umownie nazywany zagranica, zaliczamy do tej grupy różnego rodzaju podmioty gospodarcze oraz instytucje finansowe, z którymi przedsiębiorstwa krajowe prowadzą różnego rodzaju transakcje eksportowo-importowe lub mogą się wspomagać pod względem finansowym mogą pożyczać kapitał np. banki;
We współczesnym świecie w rozwiniętych gospodarstwach rynkowych rozliczanie transakcji oraz finansowanie działalności gospodarczej, które dokonuje się poprzez ustawiczny przepływ strumieni finansowych pomiędzy ww. podstawowymi grupami podmiotów dokonuje się poprzez rynek finansowy (do którego rozwoju przyczynił się pieniądz), którego główną grupą podmiotów są pośrednicy finansowi.
Schemat funkcjonowania rynku finansowego można przedstawić w sposób następujący:
Udziały
Kapitały
Kredyty Kredyty
Oszczędności Oszczędności
Pośrednicy finansowi
Udziały Udziały
Pożyczki Pożyczki
Pośrednicy finansowi to instytucje rynku finansowego, które pośredniczą w przepływie środków od podmiotów posiadających je w nadmiarze, czyli określonych nadwyżek finansowych do podmiotów pragnących przyjąć te środki do zagospodarowania realizując określone przedsięwzięcia inwestycyjne, czyli na swoją działalność rozwojową. Mogą one przyjmować środki od gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, które kierują do nich swoje oszczędności.
Zgromadzenie u pośredników środki przekazywane są dalej poprzez strumienie, które nazywają się kredytami na działalność bieżącą i działalność rozwojową (modernizacje i inwestycje).
Gospodarstwa domowe korzystają na ogół z kredytów konsumpcyjnych a także po części inwestycyjnych np. zakup nieruchomości.
Natomiast podmioty gospodarcze kredytują się w bankach przeznaczając uzyskane środki na swoją działalność bieżącą (utrzymanie bieżącej płynności) oraz realizację przedsięwzięć inwestycyjnych. Poza tym nadwyżki wolnych środków zgromadzone w gospodarstwach domowych mogą być przekazywane bezpośrednio do przedsiębiorstw, jest to strumień kapitały. Odbywa się to poprzez emisję różnorakiego rodzaju papierów wartościowych np. akcji i obligacji, czyli przedsiębiorstwa emitują. W zamian za przekazane środki gospodarstwa domowe otrzymują papiery wartościowe, czyli wymienione akcje i obligacje, jest to strumień udziału, z których wynikają określone pożyczki np. prawo do udziału w zysku lub procentu, czyli kuponu odsetkowego z obligacji.
Dodatkowo pośrednicy finansowi mogą rozszerzać swoją pulę środków będących w ich dyspozycji poprzez wspomaganie się różnego rodzaju pożyczkami zaciąganymi za granicą lub w sektorze państwowym, czyli w BC. Odbywa się to na zasadzie zaciągania przez bank krajowy pożyczki w banku zagranicznym bądź kredytu redyskontowego lub lombardowego w BC danego kraju. W zamian za to finansowi pośrednicy krajowi mogą oferować pożyczkodawcom określone prawa umownie nazwane na tym schemacie udziałami.
W literaturze przedmiotu przez rynek finansowy rozumie się miejsce zawierania różnorodnych transakcji, których przedmiotem jest szeroko rozumiany kapitał finansowy. Za pośrednictwem tego rynku następuje przepływ strumieni finansowych od podmiotów posiadających nadwyżki środków (pożyczkodawców czy kapitałodawców) do podmiotów chcących przyjąć je do zagospodarowania (pożyczkobiorców czy kapitałobiorców), czyli zamienić je w aktywa realne poprzez realizację różnego rodzaju przedsięwzięć inwestycyjnych. Oddając środki do zagospodarowania kapitałodawcy oczekują wymiennych korzyści finansowych, którymi mogą być udziały w zysku kapitałobiorców bądź udział w ich majątku oraz procent.
Bardziej szczegółowa definicja rynku finansowego mówi, iż jest to ogół transakcji papierami wartościowymi będących instrumentem udzielania kredytów krótko-, średnio- i długoterminowych. Z definicji tej wynika, iż przedmiotem transakcji rynku finansowego są papiery wartościowe, które z kolei stanowią podstawowy instrument finansowy.
Przez instrumenty finansowe rozumie się określone zobowiązanie (stosunek kredytowy) lub inaczej roszczenie majątkowe kapitałodawcy w stosunku do kapitałobiorcy. Tak więc owe przemieszczanie się nadwyżek wolnych środków odbywa się za pośrednictwem papierów wartościowych, które są dokumentem potwierdzającym przekazanie środków i stwierdzających określone roszczenie kapitałodawcy w stosunku do kapitałobiorcy.
Papiery wartościowe są aktywem finansowym kapitałodawcy, a zobowiązaniem emitenta, czyli kapitałobiorcy.
Celem przekazywania środków na rynek finansowy jest ich inwestowanie, z którego winien wynikać określony dochód, czy to w formie udziału w zysku emitenta, czy w formie procentów.
Instrumenty finansowe można poklasyfikować na wiele sposobów z punktu widzenia różnorakich kryteriów.
Z punktu widzenia aspektu własnościowego wyróżniamy instrumenty:
1) instrumenty udziałowe;
2) instrumenty wierzytelnościowe;
Instrumenty (1) grupy, czyli udziałowe stwarzają prawo kapitałodawcy do udziału w majątku emitenta (kapitałobiorcy), z którego dalej wynika prawo do udziału w zysku bądź majątku w czasie likwidacji emitenta, jak również mogą z tego wynikać bardziej szczegółowe prawa. Podstawowymi instrumentami tej grupy są akcje, prawa do akcji, kwity depozytowe i certyfikaty inwestycyjne (są to zarazem udziałowe podstawowe papiery wartościowe tej grupy - instrumenty finansowe).
Instrumenty (2) grupy, czyli wierzytelnościowe są instrumentami długu (dłużnikami). Oznacza to, iż kapitałodawca udostępnia swój kapitał na ściśle określony czas, czyli musi on zostać zwrócony w terminie zapadalności danego instrumentu. Pożytkiem z tego typu papierów wartościowych jest procent w szczególności wypłacany w formie kuponu odsetkowego, dyskonta lub renty wieczystej. Do tej grupy papierów należą obligacje (w tym także zero kuponowe), różnego rodzaju weksle (w tym także skarbowe), papiery dłużne przedsiębiorstw (zwane inaczej skryptami dłużnymi), skrypty wieczyste, certyfikaty depozytowe, a także zwykłe depozyty bankowe.
Instrumenty, takie jak akcje i obligacje, a także waluty oraz niektóre indeksy giełdowe, czy ekonomiczne nazywane są instrumentami pierwotnymi lub bazowymi. Oznacza to, że na ich podstawie tworzy się następny papier wartościowy (instrument finansowy), który nazywa się instrumentem pochodnym inaczej deryfatem. Przykładem instrumentów pochodnych są kontrakty terminowe, takie jak forwards, futures, opcje, swapy.
Na rynku polskim przykładem kontraktu terminowego może być kontrakt futures na WIG20, TECHWIG, MIDWIG, a także kontrakt futures na dolary amerykańskie czy EURO. Są także kontrakty futures na akcje największych spółek giełdowych np. TP S.A., Orlen. Oznacza to, że indeksy giełdowe ww. są instrumentami bazowymi, natomiast kontrakt futures są instrumentem pochodnym. Kontrakty jest specyficzny.
Ze względu na sposób generowania przez instrumenty finansowe dochodów wyróżniamy:
1) instrumenty przynoszące stały dochód;
2) instrumenty przynoszące zmienny dochód;
Do (1) grupy zaliczamy obligacje o stałej stopie oprocentowania, czyli wypłacających w jednakowej wysokości kupony odsetkowe.
Do (2) grupy zaliczamy obligacje o zmiennej stopie oprocentowania, kupony odsetkowe mogą być wypłacane w różnej wysokości oraz akcje, z których wynika prawo do dywidendy. Dywidenda z kolei jest wielkością wynikową, czyli uzależnioną od zysku i o fakcie jej wypłacenia oraz wysokości decyduje walne zgromadzenie akcjonariuszy.
Z punktu widzenia czasu wyróżniamy instrumenty :
1) krótkoterminowe – z okresem zapadalności do 1 roku;
2) średnioterminowe – z okresem zapadalności nie przekraczającym 3 lub 5 lat;
3) długoterminowe – z okresem zapadalności powyżej 3 lub 5 lat;
Podobnie jak dokonuje się klasyfikacji instrumentów finansowych można również dokonać systematyzacji rynku finansowego. Najbardziej spopularyzowanym podziałem jest wyróżnienie dwóch segmentów operacyjnych, którymi są rynek pieniężny i kapitałowy. Wyróżnienie to przebiega według kryterium czasu i kryterium celu.
Z punktu widzenia tych kryteriów przez rynek pieniężny rozumie się taki segment rynku finansowego, poprzez który podmioty gospodarcze finansują swoją działalność bieżącą, a okres dysponowania środkami nie przekracza 1 roku. Strumienie finansowe przepływające przez ten rynek nazywają się strumieniami pieniężnymi albo w skrócie pieniądzem.
Natomiast przez rynek kapitałowy rozumiemy taki segment rynku finansowego, poprzez który podmioty gospodarstw finansują swoją działalność rozwojową (modernizacyjno-inwestycyjną), a okres dysponowania środków przekracza 1 rok. Strumienie, z którymi mamy do czynienia na rynku kapitałowym nazywają się strumieniami kapitałowymi, w skrócie kapitałem.
RYNEK PIENIĘŻNY – LOKATY MIĘDZYBANKOWE I BONY SKARBOWE
Rynek pieniężny należy do najważniejszych segmentów operacyjnych rynku finansowego. Jest wynikiem najbardziej płynnych aktywów, gdyż środki na nim występujące to w szczególności gotówka i krótkoterminowe (do 1 roku) papiery wartościowe. Tworzą go w szczególności instytucje fin. dysponujące wolnymi środkami, które chcą je oddać do zagospodarowania nawet na 1 dzień, by osiągnąć dodatkowy dochód oraz podmioty, które chcą przyjąć te środki do zagospodarowywania. Szczególnie aktywną rolę na rynku pieniężnym pełnią instytucje fin., w tym głównie BK, które pragną uzyskać dodatkowy dochód z zagospodarowywania środków na bardzo krótkie terminy (od 1 dnia do 1 tygodnia). Na rynku pieniężnym występuje także BC, który w sposób bezpośredni oddziałuje na sektor BK oraz realizuje politykę pieniężno – kredytową, wykorzystując takie instrumenty jak:
- operacje otwartego rynku
- polityka refinansowa BK, w skład której wchodzi polityka st. redyskontowej i kredyt lombardowy
- polityka rezerw obowiązkowych
Do podstawowych instrumentów rynku pieniężnego należą:
- bony skarbowe
- bony pieniężne
- krótkoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw
- certyfikaty depozytowe
- weksle przedsiębiorstw
- czeki
- akcepty bankowe
- depozyty międzybankowe
Instrumenty te, zwane także walorami mają zróżnicowane oprocentowanie (st.%), które zależą od stopnia zamiany jednego waloru na gotówkę (jego płynność) oraz oceny stopnia wypłacalności emitenta tego papieru. Ocena stopnia wypłacalności emitenta ma bezpośrednie przełożenie na ryzyko przyporządkowane danemu pap. wart., która dalej determinuje jego stopę zwrotu. Stopa zwrotu to stopa rentowności, zyskowności. Najbardziej bezpiecznymi pap.wart. na rynku pieniężnym są bony skarbowe. Ze względu na fakt postrzegania Skarbu Państwa jako emitenta, zawsze wypłacalnego. Papiery wart. emitowane przez SP są nazywane papierami bez ryzyka (wolne od ryzyka). Jednakże ponieważ na rynku fin. obowiązuje zasada, iż ryzyko kosztuje, czyli ma swoją cenę, to papiery SP posiadające zerowe ryzyko mają najniższą stopę zwrotu. Stopa zwrotu, którą przynoszą te papiery (bony skarbowe) nazywa się w literaturze „czystą st. %” bądź st.% wolną od ryzyka. Wyższe st.zwrotu przynoszą papiery wart. emitowane przez BK, których stopień niewypłacalności jest wyższy w porównaniu do stopy niewypłacalności SP. Jeszcze wyższe st.zwrotu przynoszą papiery wart. emitowane przez przedsiębiorstwa, gdyż ich stopień niewypłacalności jest wyższy od stopnia niewypłacalności BK. Cena pap.wart. na rynku pieniężnym zwana także stopą ich oprocentowania kształtuje się pod wpływem mechanizmu popytu i podaży. Największymi segmentami rynku pieniężnego są:
- rynek lokat międzybankowych
- rynek bonów skarbowych
- rynek krótkoterminowych papierów dłużnych przedsiębiorstw
RYNEK LOKAT MIĘDZYBANKOWYCH
tworzony jest przez BK i kształtuje się w zależności od wysokości nadwyżek ponadobowiązkowych rezerw gotówkowych BK. Rezerwy te wynikają z różnicy pomiędzy złożonymi w bankach depozytami a rezerwami obowiązkowymi odprowadzanymi do BC przez BK. Nadwyżki wolnych środków będących w posiadaniu niektórych BK mogą być przekazane do zagospodarowania tym bankom, które cierpią na niedobór środków i poszukują wolnych środków, które chcą przyjąć do zagospodarowania. Przekazywanie i przyjmowanie środków odbywa się po określonej cenie, którą jest st. Oprocentowania. Najbardziej znaczącą w świecie st.% rynku międzybankowego jest stopa LIBOR. Jest to roczna st.%, po której banki są skłonne oddać swe środki do zagospodarowania. Stopa ta wywiera bardzo znaczący wpływ na inne st.% rynku fin., to jest w szczególności na st. oprocentowania kredytów. Drugą st.% jest stopa LIBID, która jest roczną st.% oferowaną przez banki chcące przyjąć środki do zagospodarowania. Na międzybankowym rynku w Polsce obowiązują dwie st.%, którymi są WIBOR określana jako roczna st.%, po jakiej bank skłonny jest udzielić kredytu innemu bankowi. Drugą st.% to stopa WIBID określana jako roczna st.%, jaką bank jest gotów zapłacić za środki przyjęte w depozyt od innego banku. Stopy te są obniżane jako średnie arytmetyczne z kwotowań 15 BK będących dealerami BC. Dealer oznacza w tym przypadku możliwość zawierania transakcji z NBP.
Depozyty międzybankowe ze względu na długości okresów ich trwania dzielą się na:
- krótkoterminowe – do 1 m-ca włącznie
- długoterminowe – powyżej 1 m-ca, ale nie przekraczające 1 roku.
Do najczęściej spotykanych depozytów krótkoterminowych należą depozyty 1-dniowe, w których występują 3 rodzaje. Są nimi:
- O/N „overnight” – rozpoczynający się w momencie zawarcia transakcji i zapadająca w następnym dniu roboczym
- T/N „tommorow next” – rozpoczynający się w pierwszym dniu roboczym po zawarciu transakcji i zapadający w dniu następnym (roboczym)
- S/N „spot next” – rozpoczynający się w drugi dzień roboczy po dniu zawarcia transakcji i zapadający w następnym dniu roboczym.
Do innych krótkoterminowych depozytów międzybankowych należą depozyty na 1 tydzień, 2 tygodnie i 1 m-c.
Do depozytów długoterminowych międzybankowych należą depozyty o okresie zapadalności 2 m-ce, 3 m-ce, 6 m-cy, 9 m-cy i 1 rok.
BONY SKARBOWE
są drugim ważnym instrumentem rynku pieniężnego. Należą do grupy papierów wierzytelnościowych, a ich emitentem jest SP. Poprzez emisję tych papierów wart. SP zaciąga pożyczkę (kredyt) u inwestorów, najczęściej w celu sfinansowania potrzeb budżetu państwa. Z uzyskanych kwot państwo finansuje w szczególności deficyt budżetowy, ujemne salda handlu zagranicznego, spłata zobowiązań długoterminowych państwa. Zasadą jest, iż potrzeby budżetu państwa mogą być finansowane w dłuższym okresie poprzez tzw. rolowanie (powtarzanie) emisji bonów skarbowych. Dla przykładu, wykup przypadający w danym dniu bonów skarbowych o rocznym terminie zapadalności może być sfinansowany przez emisję tych bonów o krótszym terminie zapadalności. Emitentem bonów skarbowych w Polsce jest SP, którego reprezentantem jest Ministerstwo Finansów, które z kolei ma agenta. Jest nim NBP i odpowiada on za organizację ich emisji, wykup bonów w dniu zapadalności oraz dokonywanie rozliczeń transakcji bonami. Bony są emitowane w postaci zdematerializowanej, co oznacza, że nie występują w postaci fizycznego dokumentu, tylko w postaci elektronicznej (impuls elektroniczny). Są emitowane jako pap.wart. na okaziciela o wartości nominalnej 10 tys. zł Są emitowane na okres od 1 tygodnia do 52 tygodni. Bony skarbowe od emitenta (na rynku pierwotnym) mogą być nabywane przez podmioty posiadające status uczestnika przetargu, gdyż rynek pierwotny jest zorganizowany w formie przetargów odbywających się w każdy pierwszy dzień roboczy tygodnia. Status uczestnika przetargu dany podmiot nabywa, jeżeli w okresie ostatnich 3 m–cy poprzedzających przetarg nabył bony skarbowe w wysokości przynajmniej 0,2 % wszystkich bonów sprzedanych na przetargach w tym okresie. Inne podmioty chcące kupić bony skarbowe na rynku pierwotnym mogą je kupować po zawarciu umowy cywilno – prawnej z uczestnikiem przetargu . Jednakże warunkiem złożenia oferty na rynku pierwotnym jest jej wysokość, która powinna wynosić co najmniej 100 tys. zł Cenę przetargową zgłasza się jako cenę, za którą nabywający chce zakupić 10 tys. zł wypłacane przez emitenta w dniu zapadalności umowy. Bony skarbowe należą do instrumentów dyskontowych, co oznacza, że ich cena zakupu kształtuje się poniżej wartości ceny nominalnej. Różnica pomiędzy wartością nominalną bonów a ceną jego zakupu nazywa się dyskontem (kwotą dyskonta).
D = N – P
D – kwota dyskonta (dyskonto)
N – wartość nominalna
P – wartość rynkowa (cena nabycia, rynkowa)
Kwota dyskonta oznacza koszt emitenta i stanowi dochód inwestora. Dla ważną informacją jest stopa dyskontowa bonu skarbowego, którą obliczamy w sposób następujący:
d = (D/N) * (360/n) * 100 d – roczna st. dyskontowa (%)
n – liczba dni od momentu zakupu bonu do dnia jego wykupu
Stopa dyskontowa bonu skarbowego jest roczną st.%, która wynika ze stosunku kwoty dyskonta do wartości nominalnej pomnożonego przez proporcję upływu czasu. Dla inwestora najważniejszą informacją jest st. rentowności bonu skarbowego zwana również st. zwrotu. Jest ona obliczana w sposób następujący:
r = (D/P) * (360/n) * 100 r – roczna st. rentowności bonu skarbowego
St. rentowności jest roczną st.% wynikającą ze stosunku kwoty dyskonta do ceny nabycia i proporcji upływu czasu. St. rentowności jest wyższa od st. dyskontowej.
Przykład
Dla zgłoszonej ceny przetargowej w wysokości 9371 zł dla bonu 26–tyg. kwota
St. rentowności jest roczną st.% wynikającą ze stosunku kwoty dyskonta do ceny nabycia i proporcji upływu czasu. St. rentowności jest wyższa od st. dyskontowej.
Przykład
Dla zgłoszonej ceny przetargowej w wysokości 9371 zł dla bonu 26–tyg. kwota dyskonta wynosi:
D = 10000 – 9371 = 629 zł – koszt emitenta / dochód inwestora
d = (629/10000) * (360/182) * 100 = 12,44%
Dla tego bonu st. rentowności jest równa:
r = (629/9371) * (360/182) * 100 = 13,28%
Dla nabywcy tego bonu, który sprzedał go po 60 dniach od daty zakupu za 9541 zł rzeczywista st. rentowności wyniosła:
r = [(9541-9371)/9371] * (360/60) * 100 = 10,88%
Natomiast nabywca, który przetrzymał bon do okresu zapadalności uzyskał st. zwrotu w wysokości:
r = [(10000-9541)/9541] * (360/122) * 100 = 14,2%
KRÓTKOTERMINOWE PAPIERY DŁUŻNE FIRM
Krótkoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw (papiery dłużne, skrypty dłużne, papiery komercyjne) są źródłem krótkoterminowego finansowania działalności przedsiębiorstwa. Służą do podtrzymywania bieżącej płynności fin., w swej istocie są krótkoterminową pożyczką. Najbardziej są one podobne jako źródło finansowania do klasycznego kredytu bankowego. Należą do papierów wierzytelnościowych, co oznacza, iż udzielona emitentowi pożyczka powinna być zwrócona w terminie zapadalności wg wartości nominalnej. Papiery te są instrumentem rynku pieniężnego, ponieważ termin ich wykupu nie przekracza 1 roku. W stosunku do klasycznego kredytu bankowego jest to źródło tańsze i bardziej elastyczne. Pierwsze emisje papierów pojawiły się w latach 50. w USA i Kanadzie.
Krótkoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw na rynku polskim pojawiły się w 1992r., a ich prekursorem był Polski Bank Rozwoju. Względna taniość korzystania z tego źródła finansowania wynika m.in. z faktu, iż emisja tych papierów może być rolowana (odnawialna, zastępowanie poprzedniej emisji nową), co oznacza, iż przedsiębiorstwo – emitent może zgromadzone poprzez emisję środki wykorzystywać także w okresach średnich, czyli powyżej 1 roku. Czyli może finansować swoje przedsięwzięcia inwestycyjne po koszcie wynikającym z krótkoterminowych st.%, które są niższe od st. oprocentowania w okresach dłuższych niż 1 rok.
Inną korzyścią finansowania działalności przedsiębiorstwa poprzez emisję krótkoterminowych papierów dłużnych w porównaniu do korzystania z klasycznego kredytu bankowego jest fakt, iż przedsiębiorstwo nie składa tak dużego zestawu informacji wymaganych przy aplikacji o kredyt oraz przedsiębiorstwo nie musi przedstawiać odpowiedzialnego zabezpieczenia oraz nie musi posiadać odpowiedniego udziału środków własnych. Poza tym przedsiębiorstwo – emitent może wyemitowana wykupić przed terminem ich zapadalności na rynku wtórnym wg obowiązujących cen rynkowych, jeżeli posiada wolne środki i nie chce finansować dłużej zaciągniętej pożyczki. Z kolei większa elastyczność tego źródła wynika z faktu, iż wielkość emisji, jej transze oraz terminy wykupu mogą być dostosowane do aktualnych potrzeb przedsiębiorstwa. Także procedura emisji jest mniej skomplikowana niż w przypadku klasycznego kredytu bankowego. Z reguły trwa ona krótko (kilka dni). W przypadku emisji krótkoterminowych papierów dłużnych przedsiębiorstwo nie musi specyfikować jej celu i nie poddaje się kontroli kredytodawcy zgodności sposobu wydatkowanych środków z określonym celem.
Poprzez emisję k.p.d. przedsiębiorstwo zaczyna budować swój wizerunek na rynku i nabywać zaufania inwestorów, co też jest pozytywną cechą. Procedura emisji k.p.d. przedsiębiorstwa rozpoczyna się od złożenia u organizatora emisji, którym jest zazwyczaj Biuro Maklerskie lub bank wniosku o organizację emisji wraz z niezbędną informacją o sytuacji finansowej emitenta. Organizator emisji po sprawdzeniu wiarygodości kredytowej emitenta podejmuje decyzje o organizacji emisji lub odrzuca wniosek. W wyniku pozytywnej decyzji organizatora emisji ustalany jest program emisji oraz niezbędny zakres informacji, głównie finansowych, które emitent przekazuje organizatorowi, który następnie przygotowuje memorandum informacyjne udostępnione później inwestorom. Papiery komercyjne przedsiębiorstw są emitowane w formie na okaziciela i w postaci zdematerializowanej, co ułatwia obrót nimi na rynku wtórnym. Jednakże ich nominały są stosunkowo wysokie, zazwyczaj wynoszą one 100 tys. zł, bądź wielokrotność tej kwoty. Ze względu na wysokość nominałów ograniczony jest krąg ich nabywców, którymi zazwyczaj są duże przedsiębiorstwa i instytucje fin. typu BK, zakłady ubezpieczeniowe i ewentualnie fundusze inwestycyjne. Po dokonaniu emisji jej organizator zwany również agentem dokonuje albo jej zakupu w całości od emitenta (na rynku pierwotnym) albo organizuje dla nich przetarg. W przypadku pierwszym, zakupione papiery organizator odsprzedaje inwestorom na rynku wtórnym. Natomiast przetarg organizowany jest, gdy istnieje duże zainteresowanie wyemitowanymi papierami na rynku fin. Po dokonaniu emisji i sprzedaży papierów agent organizuje dla nich rynek wtórny. Dokonuje na nim kwotowań papierów (podawanie ceny) oraz prowadzi rejestr transakcji dokonywanej pomiędzy inwestorami i rozlicza je. Agent dokonuje także wykupu papierów w terminie ich zapadalności ze środków przekazanych przez emitenta. Procedura emisji k.p.d. przedsiębiorstwa graficznie może być zobrazowana w sposób następujący:
zlecenie przekaz
środków
zabezpieczenie
płynności
sprzedaż pozyskanie
środków
Ze schematu wynika, iż w procedurze emisji skryptów dłużnych bierze udział także bank – gwarant, który poprzez odpowiednią linię kredytową, zabezpiecza płynność obrotu wyemitowanymi papierami na rynku wtórnym oraz ich wykup w przypadku, gdyby emitent nie miał środków na ich wykup w terminie zapadalności. W przypadku gdy kwota emisji papierów dłużnych jest wysoka, zamiast banku – gwaranta może wystąpić konsorcjum banków lub w przypadku grupy kapitałowej gwarantem może zostać spółka – matka dla spółki – córki.
K.p.d. przedsiębiorstwa należą do papierów dyskontowych co oznacza, iż są sprzedawane z dyskontem, czyli poniżej wartości nominalnej, a wykupywane wg wartości nominalnej. Oznacza to, iż wpływy netto emitenta z ich emisji wynikają z pomniejszenia nominalnej wartości emisji o dyskonto i prowizję dla organizatora emisji.
K.p.d. przedsiębiorstwa w Polsce mogą mieć formę obligacji, weksla bądź długu zaciągniętego w oparciu o przepisy KC. Wynika z tego, iż egzekucja długu może odbywać się w oparciu o ustawę o obligacjach, Prawo wekslowe i KC.
Emisja k.p.d. firm w formie obligacji na rynku polskim jest stosunkowo słabo spopularyzowaną ze względu na uciążliwą procedurę i wysoki koszt emisji. Wprawdzie Prawo o Publicznym Obrocie Papierami Wartościowymi zezwala na emisję obligacji o terminie wykupu do 1 roku, ale muszą one opiewać wyłącznie na wierzytelności pieniężne i nie mogą być notowane na rynku publicznym. Aby tak się stało emitent w terminie 7 dni przed rozpoczęciem emisji takich obligacji powinien zawiadomić KPWiG, która będąc organem administracji centralnej wydaje zgodę na wprowadzenie papierów wartościowych do obrotu publicznego. Emitent w ten sposób wyłącza emisję swoich obligacji z rynku publicznego i nie musi jej poddawać rygorystycznej procedurze przed Komisją. Nie musi m.in. przygotowywać i przedstawiać prospektu emisyjnego, którego koszt jest znaczący. Emisja obligacji zacznie wówczas podlegać Ustawie o obligacjach, która zezwala na ich obrót publiczny. Jednakże, aby tak było, to wartość nominalna jednej obligacji powinna być co najmniej równa równowartości 40 tys. Euro. W przypadku publicznej emisji obligacji podlegającej Ustawie o obligacjach emitent jest zobowiązany do opublikowania w Dzienniku Ogólnopolskim warunków emisji, które stanowią odpowiednik skróconego prospektu emisyjnego bądź memorandum informacyjnego. Winny się w tym dokumencie znaleźć standardowe informacje o emisji oraz emitencie takie jak: wartość nominalna emisji, cena sprzedaży obligacji, sposób ich oprocentowania oraz warunki wykupu, forma zabezpieczenia, jeżeli ją zastosowano, cel emisji, jeżeli go określono, jak również zaudytowane sprawozdanie fin. emitenta. Ponadto w okresie od momentu emisji do terminu wykupu emitent jest zobowiązany do publikacji również w Dzienniku Ogólnopolskim zaudytowanych sprawozdań fin. Fakt publikacji tak dużego zbioru informacji o emitencie powoduje, iż przedsiębiorstwa niechętnie korzystają z emisji obligacji jako formy k.p.d. Emitenci nie chcą również narażać się, by publikowane informacje były udostępniane bezpośrednio ich klientom.
Drugą formą emisji bardziej popularną k.p.d. w Polsce jest emisja w formie weksla. Przyjmuje ona postać weksli własnych emitenta, których treścią jest bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty sumy wymienionej na wekslu. Suma ta winna być zapłacona przez wystawcę remitentowi. Wystawca występuje w charakterze ostatecznego dłużnika. Zaletą tej formy emisji krótkoterminowych skryptów dłużnych jest fakt, iż Prawo wekslowe nie specyfikuje zestawu informacji, które emitent winien przekazać inwestorom. Jednakże niezbędne informacje, których zestaw jest uzgadniany pomiędzy emitentem a organizatorem emisji w postaci memorandum informacyjnego jest przygotowywany i przesyłany inwestorom, ale tylko tym, którzy deklarują chęć nabycia weksla. Oznacza to, iż emitent może uniknąć publikacji niechętnych informacji oraz że nie muszą one być udostępnione bezpośrednim konkurentom emitenta. Emisja k.p.d. w formie weksla może mieć postać weksla globalnego opiewającego na całą kwotę nominalną emisji albo postać weksla własnego wystawianego oddzielnie na każdy nominał wyemitowanego papieru dłużnego. W przypadku emisji weksla globalnego jest on deponowany przez organizatora emisji w banku powierniczym, a inwestorzy otrzymują świadectwa depozytowe poświadczające ich odpowiedni udział w wekslu globalnym.
W przypadku emisji weksli pojedynczych, czyli opiewających na każdy nominał papieru, inwestorzy otrzymują tyle weksli, ile zakupili papierów, które mogą przechowywać u siebie lub oddać w depozyt do banku. Pozytywną cechą emisji skryptów dłużnych w postaci weksla jest brak opłaty skarbowej od obrotu nimi na rynku wtórnym. Jedyną opłatą, która tutaj występuje jest opłata skarbowa w wys. 0,1% sumy wekslowej, którą pono0si emitent w momencie emisji. Obecnie w Polsce większość BK ma w swoim portfelu usługę organizowania emisji papierów dłużnych przedsiębiorstw w formie weksla. Przykładami emisji tych papierów w formie weksla mogą być:
- komercyjne weksle inwestycyjno-terminowe (KWIT), których organizacją zajmuje się ING Bank
- weksle inwestycyjno-komercyjne (WIK), których organizacją emisji zajmuje się Kredyt Bank
Trzecią formą emisji k.p.d. w Polsce jest ich emisja w oparciu o przepisy KC. Odnoszą się one w szczególności do przepisów udzielania pożyczek. Papiery dłużne emitowane w tej formie noszą najczęściej nazwę bonów komercyjnych, ale także stosowane są inne nazwy np. bony handlowe lub bony inwestycyjne. Każdy bank organizujący emisję takich papierów stara się przyjąć jakąś swoją nazwę. Bon komercyjny jest zobowiązaniem emitenta do zwrotu określonej na nim nominalnie kwoty w dniu zapadalności aktualnemu posiadaczowi bonu. Są one instrumentem krótkoterminowej pożyczki udzielonej emitentowi przez uczestników rynku pieniężnego. Nabywcy bonów zakupują je z dyskontem, czyli poniżej wartości nominalnej, natomiast emitent wykupuje je wg wartości nominalnej. Dyskonto oznaczające różnicę pomiędzy wartością nominalną a ceną sprzedaży bonu jest kosztem emitenta stanowiąc zarazem dochód inwestora. Obecnie w Polsce większość BK ma w swojej ofercie organizację emisji bonów komercyjnych np. organizatorem emisji tych bonów jest Kredyt ?Bank. Organizuje on dla nich rynek wtórny, na którym dokonuje kwotowań bonów, rejestracji i rozliczeń transakcji oraz wykupu w dniu zapadalności. Organizatorem emisji bonów handlowych jest Dom Maklerski Banku Handlowego (poprzednio Centrum Operacji Kapitałowej Banku). Oferuje on bony handlowe zarówno krajowym, jak i zagranicznym inwestorom oraz organizuje dla nich publiczny rynek wtórny, na co zezwoliła mu KPWiG. Pozwala to na oferowanie bonów szerszemu kręgowi podmiotów. Kluczowym parametrem ustalanym w programie emisji bonów handlowych jest ogólny limit zadłużenia i terminy emitowania poszczególnych transz emisji. Standardowo termin wykupu bonów nie przekracza roku, jednakże poprzez ich rolowanie emitent może dysponować środkami nawet przez kilka lat. Głównymi wyznacznikami stopy oprocentowania bonów handlowych jest rentowność bonów skarbowych lub stawka rynku międzybankowego. Ustalenie ceny może odbywać się także poprzez przetarg. Kwotowanie na rynku wtórnym odbywa się poprzez tablicę notowań udostępnianą poprzez łącza telekomunikacyjne we wszystkich punktach obsługi klientów DM Banku Handlowego.
Emisja k.p.d. przedsiębiorstw jest korzystna także dla inwestorów, gdyż uzyskiwana przez nich st. zwrotu jest wyższa od st. zwrotu z bonów skarbowych oraz standardowych terminowych lokat bankowych. Emitent z kolei uzyskuje źródło finansowania krótko- lub średnioterminowego po koszcie niższym od kosztu korzystania z klasycznego kredytu bankowego.
Dobrym przykładem wykorzystania emisji k.p.d. przedsiębiorstw, dofinansowania działalności gosp. jest ich emisja zamknięta, czyli odbywająca się w określonej grupie podmiotów np. tworzących grupę kapitałową. W grupie takiej przedsiębiorstwa cierpiące na niedobór środków (poszukujące środków na swoją działalność gosp.) emitują skrypty dłużne, które nabywają te przedsiębiorstwa - grupy, które posiadają nadmiar wolnych środków, które chcą oddać do zagospodarowania. Emisja taka jest korzystna dla wszystkich przedsiębiorstw, gdyż wysokość emisji oraz terminy wykupu papierów są dostosowane do potrzeb wszystkich przedsiębiorstw - grup oraz oprocentowanie dla przedsiębiorstw – emitentów jest ustalane na niższym poziomie niż oprocentowanie klasycznego kredytu bankowego, jak również jest korzystny dla przedsiębiorstw – inwestorów, które otrzymują oprocentowanie wyższe od oprocentowania terminowych lokat bankowych. Poza tym korzyścią z emisji zamkniętej jest fakt, iż przedsiębiorstwa nie muszą zabezpieczać emisji oraz korzystać z banku gwaranta zabezpieczającego płynność. Innym przykładem emisji k.p.d. jest emisja bonu komunalnego. Jego emitentem może być gmina bądź jednostka samorządu terytorialnego. Gminy mogą emitować te bony w celu zebrania środków na pokrycie krótkoterminowego niedoboru w kasie miejskiej lub też w celu finansowania swoich przedsięwzięć infrastrukturalnych, gdyż poprzez rolowanie bonów komunalnych gmina może dysponować uzyskanymi z ich emisji środkami nawet przez kilka lat. Bon komunalny jest instrumentem dyskontowym i jego oprocentowanie może być oparte o stawkę rynku lokat międzybankowych lub rentowność bonów skarbowych. Bony komunalne po raz pierwszy na polskim rynku zostały wyemitowane przez gminę Radom. Emisja bonów komunalnych może mieć także charakter emisji zamkniętej, czyli organizowanej w grupie gmin lub jedn. ST. Organizowana jest wówczas w taki sam sposób jak emisja zamknięta w grupie kapitałowej. Może być ona jeszcze tańsza, ponieważ gminy na ogół między sobą dobrze znają i oprocentowanie bonów może być ustawiane w taki sposób, by koszty ich emisji były minimalne.
SEKURYTYZACJA
Polega na zamianie przyszłych wierzytelności pieniężnych na gotówkę za pomocą emisji pap .wart., którymi mogą być: papiery emitowane w okresie krótkim (skrypty dłużne), jak również w okresach przekraczających 1 rok. Emitowane pap. wart. w programie sekurytyzacji są zastawiane wierzytelnościami pieniężnymi wynikającymi np. z udzielonych kredytów hipotecznych, pożyczek na zakupy ratalne, zawartych umów leasingowych, opłat czynszowych lub dzierżawnych czy innych np. z tytułu rachunków telefonicznych. Sekurytyzacji nie przeprowadza bezpośrednio przedsiębiorstwo – inicjator programu, które jest zainteresowane pozyskaniem środków, tylko utworzona w tym celu specjalna spółka. Nazywa się ona spółką specjalnego przeznaczenia. Spółka ta przejmuje od przedsiębiorstwa inicjującego program sekurytyzacji aktywa, które poddaje badaniu przez agencję ratingową. Agencja ta ocenia stopień jakości aktywów i będących zabezpieczeniem przyszłej emisji pap. wart. Do programu sekurytyzacji trafiają jedynie aktywa, które mają wysoki rating (są jakościowo dobre), co oznacza, iż inwestycja w pap. wart. uczestniczące w programie sekurytyzacji jest wyjątkowo bezpieczna. Jeżeli agencja ratingowa uzna, iż jakość przekazywanych aktywów w spółce specjalnego przeznaczenia przez przedsiębiorstwa inicjujące program sekurytyzacji nie jest zadowalająca, obliguje inicjatora przedsięwzięcia do dodatkowego zabezpieczenia aktywów. Fakt powołania spółki specjalnego przeznaczenia w procesie sekurytyzacji oznacza, iż wpłaty z tytułu wierzytelności nie mogą być użyte na doraźne cele przedsiębiorstwa – inicjatora tylko na wykup wyemitowanych przez spółkę specjalnego przeznaczenia pap. wart. Dodatkową zaletą dla firm inicjujących program sekurytyzacji jest fakt, iż stanowi ona dla niej źródło finasowania pozabilansowego, co oznacza, iż firma ta nie pogarsza sobie wskaźników zadłużenia, czyli nie pogarsza sobie wiarygodności kredytowej.
Podstawowe elementy programu sekurytyzacji:
1. utworzenie spółki specjalnego przeznaczenia (SPV)
2. wybór banku – agenta emisji
3. opracowanie programu emisji k.p.d.
4. określenie zasad doboru aktywów
5. uzyskanie pozytywnej oceny agencji ratingowej
6. opracowanie i zawarcie umów pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w programie
Graficznie organizację emisji k.p.d. poprzez sekurytyzację można przedstawić następująco:
przeniesienie
własności
aktywów zapłata za aktywa
przygotowanie programu
aktywów ś środki z emisji
środki na wykup pap.wart.
przyznanie zapłata za wykup
ratingu nabyte pap. pap.
CERTYFIKATY DEPOZYTOWE
Są instrumentami rynku pieniężnego, których emitentem jest BK. Certyfikat stanowi rodzaj lokaty terminowej złożonej w banku, jednakże ze względu na prowadzenie rynku wtórnego certyfikatów depozytowych emitowanych przez banki, inwestorzy mogą je sprzedać przed terminem zapadalności wraz z oprocentowaniem, czyli nie tracą w żaden sposób na odsetkach, które mogłyby stracić w przypadku złamania terminu lokaty terminowej w części lub w całości. Prowadząc rynek wtórny emitenci C.D. starają się rozliczać je w czasie rzeczywistym w swoich oddziałach. BK emitują C.D. w celu pozyskiwania środków na prowadzenie swojej działalności kredytowej. Dla inwestorów są one korzystną inwestycją, gdyż ich oprocentowanie jest wyższe od oprocentowania bonów skarbowych. Wynika to z faktu, iż BK posiada niższą wiarygodność kredytową (wyższe ryzyko) niż w skali państwa, które powszechnie uważne jest jako zawsze wypłacalne.
Wyróżnia się cztery rodzaje C.D.:
1. krótkoterminowe certyfikaty o stałym oprocentowaniu emitowane na okres od 1 m-ca do 1 roku. Ich oprocentowanie może być negocjowane pomiędzy stronami, zależy od wysokości kwoty nominalnej. Są one emitowane w postaci papierów na okaziciela.
2. długoterminowe certyfikaty o stałym oprocentowaniu emitowane na okres od 1 roku do 5 lat. Wypłata odsetek następuje co 6 m-cy lub rok.
3. dyskontowe certyfikaty depozytowe, które są emitowane po cenie niższej od ich wartości nominalnej. Wartość nominalną certyfikat ten uzyskuje w dniu zapadalności.
4. certyfikat depozytowy ze zmienną st.% emitowane na okres od 3 m-cy do 5 lat. Ich oprocentowanie jest zrelatywizowane do innej stopy rynku pieniężnego i zmienia się wraz z nią. Odsetki są naliczane z częstotliwością 3, 6 lub 12 m-cy.
C.D. są emitowane w postaci zdematerializowanej zazwyczaj w dużych okrągłych kwotach np. 100 tys. zł. Stanowią dobre zabezpieczenie dla płatności realizowanych za dokonanie transakcji importowych. Jednakże ich oprocentowanie musi być związane ze zmiana kursu walutowego waluty, w której ma nastąpić płatność. Mogą być także wykorzystywane w celach spekulacyjnych przez inwestorów oczekujących określonych zmian w kursie walutowym. Przykładem C.D. na rynku polskim były certyfikaty emitowane przez Bank Rozwoju Eksportu. Bank ten emitował:
- certyfikaty 3 m-czne denominowane w markach, które posiadały 1 kupon odsetkowy oprocentowany wg stawki LIBOR dla 3 m-cznych depozytów markowych minus 0,2%.
- certyfikaty roczne denominowane w markach, posiadające 4 kupony odsetkowe, z których każdy był oprocentowany wg stawki LIBOR dla 3 m-cznych depozytów markowych. Nominał wynosił 50 tys. DM
Obecnie na rynku polskim emisją C.D. prowadzi Bank Handlowy, który emituje dwa ich rodzaje. Typ A posiadający nominał 1 tys. zł przeznaczony dla osób indywidualnych oraz typ B posiadający nominał 100 tys. zł przeznaczony dla podmiotów gosp.
KAPITAŁOWY RYNEK PIERWOTNY - ISTOTA I FUNKCJE
Z punktu widzenia kryterium czasu i kryterium celu przez rynek kapitałowy rozumie się ten segment rynku finansowego, na którym okres dysponowania środkami przekracza 1 rok i gromadzone przez emitentów środki mogą być przeznaczone jedynie na działalność rozwojową tzn. przedsięwzięcia inwestycyjne, czy modernizacyjno-inwestycyjne. Rynek kapitałowy jest tym segmentem rynku finansowego, na którym dokonuje się mobilizacje kapitału w okresach średnich i długich. Z jednej strony na tym rynku występują jednostki indywidualne i podmioty gospodarcze dysponujące nadwyżkami wolnych środków i chcące oddać je do zagospodarowania na okresy średnie i długie. A z drugiej strony podmioty gospodarcze, które są zainteresowane przyjmowaniem środków do zagospodarowania w celu realizacji określonych przedsięwzięć inwestycyjnych. Na tym rynku występuje również pewna grupa inwestorów zawierająca transakcje o charakterze spekulacyjnym. Szczególnym miejscem takiej transakcji jest giełda, która będąc domeną rynku kapitałowego umożliwia zawieranie takich transakcji. Jedną z podstawowych cech rynku kapitałowego jest fakt, iż uczestniczy na nim znacznie większa liczba podmiotów niż na rynku pieniężnym oraz iż składa się on z wielu segmentów operacyjnych. W transakcjach zawieranych na tym rynku występują przedsiębiorstwa (podmioty gospodarcze) jednocześnie w charakterze pożyczkobiorców jaki i pożyczkodawców. Na rynku kapitałowym jest również znacznie wyższy poziom ryzyka w odniesieniu do czynionych inwestycji niż na rynku pieniężnym. Wynika to z tego, iż okres wykupu instrumentów rynku kapitałowego jest średni bądź długi (powyżej roku), a z dłuższym okresem inwestycji związana jest większa niepewność co do przyszłych warunków gospodarowania, ponieważ rzeczywiste warunki gospodarowania w okresach przyszłych zazwyczaj różnią się od tych których oczekuje inwestor, co oznacza, iż oczekiwanie przyszłe warunki gospodarowania realizują się z określonym stopniem prawdopodobieństwa to im stopień ten jest niższy to ryzyko osiągnięcia oczekiwanej stopy zwrotu z inwestycji jest większe. A ponieważ na rynku finansowym obowiązuje zasada, iż za ryzyko się płaci odpowiednią cenę to im wyższe ryzyko dokonywanej inwestycji na rynku kapitałowym to inwestorzy żądają wyższych premii. Stąd też stopy zwrotu z uzyskiwanych na rynku kapitałowym inwestycji dokonywanych na rynku pieniężnym. Dotyczy to jednakże okresów średnich i długich, natomiast w okresach krótkich bądź bardzo krótkich stopy zwrotu z dokonywanych inwestycji na rynku kapitałowym mogą się znacznie bardziej wahać niż stopy zwrotu z inwestycji rynku pieniężnego. Jak również stopy zwrotu na rynku kapitałowym będzie cechować znacznie większe zróżnicowanie pomiędzy instrumentami niż na rynku pieniężnym.
Inną cechą odróżniającą rynek kapitałowy od rynku pieniężnego jest fakt powiązania każdego z tych segmentów z BC. Podczas gdy rynek pieniężny jest powiązany z BC w sposób bezpośredni tzn. iż BC bezpośrednio wpływa poprzez sektor bankowy i instrumenty polityki pieniężno-kapitałowej na podaż pieniądza w gospodarce i szybkość jego obiegu. To na rynku kapitałowym wpływa w sposób pośredni kształtując na nim stopy procentowe (zwrotu), które są determinowane stopami procentowymi występującymi na rynku pieniężnym kształtującymi się pod wpływem polityki nominalnej BC.
Inną jeszcze cechą odróżniającą rynek kapitałowy od pieniężnego jest fakt, iż przeciętna wartość transakcji zawierana na rynku kapitałowym jest o wiele niższa niż na rynku pieniężnym, który defakto jest rynkiem hurtowym, gdyż zawierane na nim transakcje opiewają na duże okrągłe kwoty np. 100.000 zł. bądź wielokrotność tej kwoty.
Wyróżniamy dwa podstawowe segmenty rynku kapitałowego (takie same segmenty występują na rynku pieniężnym), są to:
(1) rynek pierwotny;
(2) rynek wtórny;
(1) to taki segment, na którym emitent dokonuje sprzedaży wyemitowanych pap. wart. Inwestorom po raz pierwszy. Oznacza to, iż emiteny jest zasilany w kaiptał. Emisje pap. wart. emitent może dokonywać wielokrotnie w zależności od sytuacji na rynku i zapotrzebowania na swoje walory. W myśl polskich przepisów za pap. wart. będące instrumentami rynku finansowego uważa się:
(a) akcje, prawa do akcji, kwoty depozytowe, obligacje, listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne oraz inne pap. wart. wyemitowane na podstawie przepisów prawa polskiego lub obcego [podstawowe pap. rynku kapitałowego];
(b) zbywalne prawa majątkowe wynikające z pap. wart., o których mowa wyżej np. prawo poboru – jest to prawo do zakupienia nowej akcji;
(c) inne prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od cent pap. wart. wyemitowanych w powyższych punktach (chodzi tutaj o pap. pochodne, instrumenty pol... inaczej derywaty);
Ważną informacją jest fakt, iż uzyskany na rynku kapitałowym emitentów kapitał nie może być przeznaczony na działalność konsumpcyjną emitenta, czyli np. płacę, premię, odsetki do płacy itd., a jedynie na działalność inwestycyjną. Z punktu widzenia rachunkowego musi być ewidencjonowany na oddzielnych rachunkach. Podstawowe segmenty rynku pieniężnego to rynek publiczny i rynek niepubliczny (zwany także prywatnym). Występujące na nich emisje określane są jako publiczna i niepubliczna. Podstawowym kryterium wyróżniającym daną emisję jest liczba osób, do której jest ona kierowana, a także środki poprzez które jest upowszechniana.
Za emisję publiczną uważa się taką, której proponowanie nabycia lub nabywanie pap. wart. odbywa się za pomocą środków masowego przekazu i oferta jest kierowana do inwestorów w liczbie powyżej 300. Oznacza to, iż kierowana jest ona do nieoznaczonego adresata w zasadzie do nieograniczonej liczby osób.
Jeżeli oferta ta jest do 300 lub mniejszej liczby osób to uważa się ją za emisję prywatną (niepubliczną). Warunkiem prowadzenia emisji na rynku publicznym jest również wymóg dematerializacji wprowadzonych pap. wart. Na wprowadzenie pap. wart. do publicznego obrotu wyraża zgodę Komisja Pap. Wart. i Giełd, która jest organem Centralnej Administracji Państwowej. Przed komisją tą emitent przechodzi odpowiednie kwalifikacje wprowadzając się do przedłożenia komisji prospektu emisyjnego i poddania go odpowiedniej weryfikacji. Pap .wart. emitowane przez skarb państwa oraz NBP dopuszczane są na rynek publiczny z mocy prawnej. W niektórych przypadkach emitenci mogą wprowadzać pap. wart. na rynek publiczny według procedury uproszczonej. Mogą to robić emitenci, którzy egzystują już na rynku publicznym oraz przez okres co najmniej 18 m-cy podlegali obowiązkom informacyjnym i komisja nie wniosła zastrzeżeń co do poprawnego wypełniania tego obowiązku. W takim wypadku emitent powinien zawiadomić pisemnie komisję najpóźniej na 30 dni przed rozpoczęciem subskrypcji lub sprzedaży pap. wart.
Drugi przypadek procedury uproszczonej spółka może zastosować, gdy emisja kierowana jest wyłącznie do inwestorów kwalifikowanych, za których uważa się m.in. biura maklerskie, banki, fundusze inwestycyjne i emerytalne oraz akcjonariuszy strategicznych – kupi co najmniej 20 % akcji.
Spółki mogą pap. wart. wprowadzić na rynek publiczny za pośrednictwem domów maklerskich, które pełnią rolę pośredników rynku. Ich rola w procesie emisji może być pasywna lub aktywna.
Pełniąc rolę pasywną biuro maklerskie udostępnia jedynie swoje placówki w celu sprzedaży emitowanych walorów inwestorom. Pobiera za świadczoną usługę jedynie odpowiednią prowizję i nie ponosi żadnego ryzyka związanego z nie dojściem emisji do skutku. Za emisję, która dochodzi do skutku uważa się taką, której uplasowanie następuje w ciągu 3 m-cy od momentu subskrypcji lub sprzedaży.
Z kolei biuro maklerskie pełniąc rolę aktywną udostępnia swoje placówki do dystrybuowania emitowanych pap. oraz ponosi ryzyko nie dojścia emisji do skutku. Polega ono na tym, iż biuro maklerskie na swój rachunek zakupuje od emitenta pap. wart., które nie zostały rozprowadzone na rynku pieniężnym. Pobiera określoną prowizję za usługę dystrybucji oraz dyskonto w cenie za przeprowa...waluty. Biuro maklerskie w tym przypadku jest gwarantem dojścia emisji do skutku. W przypadku emisji o wysokich kwotach gwarantem dojścia emisji do skutku może być określone konsorcjum podmiotu, z których każdy przejmie na siebie taką część ryzyka na jaką będzie go stać (w zależności od posiadanych kapitałów). W tym konsorcjum biuro maklerskie może pełnić jedynie funkcję dystrybutora emisji.
Inną formą gwarantowania dojścia emisji do skutku jest jej przejęcie w całości przez instytucje specjalizującą się w obrocie pap. wart. Na współczesnych rynkach kapitałowych zdecydowana większość ok. 97 % emisji odbywa się za ich pośrednictwem. Takimi instytucjami są zazwyczaj banki inwestycyjne. Pełnią one wówczas rolę underwritera emisji, a proces gwarantowania nazywa się underwriting.. W praktyce underwriteing wykupuje w momencie rozpoczęcia emisji całą emisję od emitenta i rozprowadzą następnie pap. na rynku pierwotnym lub wtórnym. Zaletą takiej formy emisji jest fakt, iż emitent na samym początku emisji otrzymuje całość kapitału i jest pewien, iż emisja doszła do skutku. Natomiast wadą jest fakt, iż emitent nie musi otrzymać w tym przypadku najwyższej kwoty kapitału, gdyż underwritera kupując od niego emitowane pap. pragnie wynegocjować jak najniższą cenę w obawie przed tym, iż gdyby cena ta była zbyt wysoka to nie mógłby rozprowadzić wszystkich walorów.
W Polsce rolę gwaranta emisji pełni subemitent inwestycyjny, z którym emitent może zawrzeć umowę o subemisję inwestycyjną najpóźniej przed momentem rozpoczęcia subskrypcji lub sprzedaży pap. Subemitentem inwestycyjnym może być wyłącznie dom maklerski, fundusze inwestycyjne, banki, zakłady ubezpieczeniowe oraz zagraniczne instytucje finansowe mające swe siedziby w krajach należących do OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju) lub konsorcjum tych podmiotów. Rolę underwritera w Polsce może pełnić subemitent usługowy, któremu może być wyłącznie dom maklerski, bank, zagraniczna instytucja finansowa mająca swą siedzibę w jednym z krajów OECD lub konsorcjum tych podmiotów. Umową o subemisję usługową emitent winien zawrzeć najpóźniej przed rozpoczęciem subskrypcji lub sprzedaży pap. wart.
PRAWO DO AKCJI I KWITY DEPOZYTOWE
Prawo do akcji (pda) jest pap. wart. w myśl ustawy „Prawo o publicznym obrocie pap. wart.”. Jest instrumentem rynku kapitałowego. Przez pda rozumie się pap. wart., który inkorporuje pda nowej emisji powstałej w wyniku dokonania przydziału akcji i zapisania tego pap. wart. w depozycie pap. wart. prowadzonym przez Krajowy Depozyt Pap. Wart. i istniejący do momentu zapisania przydzielonej akcji na rachunku inwestycyjnym inwestora. Tak więc pda jest praktycznie tym samym pap. wart. co akcja, gdyż posiada te same prawa co akcja, jednakże okres zapadalności tego pap.[czyli pda] jest ograniczony do momentu zapisania akcji na rachunku pap. wart. inwestora. Pda jako pap. wart. stworzono by dać możliwość wyjścia z inwestycji (bezpośrednio po jej dokonaniu) tym inwestorom, którzy uznali iż się pomylili dokonując takiej inwestycji, bądź w skutek nie przewidywanych wcześniej okoliczności potrzebują zmiany dokonanej inwestycji na gotówkę. Dla tych inwestorów, którzy nie skorzystają ewentualnie z takiej możliwości pda zamienia się samoistnie (automatycznie) w akcję – staje się to w momencie rejestracji podwyższenia kapitału zakładowego przez sąd lub zapisania akcji na rachunku pap. wart. inwestorom. Korzystać z pda mogą w szczególności drobni inwestorzy, gdyż więksi (duzi) inwestorzy inwestują w akcje z zamiarem ich przytrzymywania przez dłuższe okresy. Pda nowej emisji może także wygasnąć z dniem uprawomocnienia się postanowienia sądu rejestrowego odmawiającego wpisu podwyższenia kapitału zakładowego spółki, która dokonała emisji akcji na skutek m.in. zaskarżenia przez któregoś z akcjonariuszy uchwały walnego zgromadzenia o podwyższeniu kapitału zakładowego. Spółka wówczas jest zobowiązana do zwrotu pieniędzy wniesionych przez akcjonariuszy na zakup akcji dokonywanej emisji.
Na emisję pda jest wymagana zgoda Komisji Pap. Wart. i Giełd (KPWiG) – jest to Komisja Dopuszczeniowa, która dopuszcza pap. wart. obrotu na rynku publicznym. Komisji tej składa się wniosek o dopuszczenie akcji z nowej emisji do obrotu publicznego przedkładając zarazem prospekt emisyjny i wniosek o dopuszczenie pda. Komisja wyrażając zgodę na dopuszczenie akcji do obrotu publicznego wyraża automatycznie zgodę na dopuszczenie do tego obrotu także pda. Z pda łączy się ryzyko (jest ono minimalne) polegające na tym, iż mogą się zdarzyć przypadki zaskarżenia lub nie zarejestrowania przez sąd emisji, na którą został wyemitowany ten pap. wart. Mogłoby to oznaczać, iż właściciel pda otrzymałby jedynie kwotę odpowiadającą cenie emisyjnej, a nie kwotę, którą zapłacił za kupione prawo. Wynika to z tego, iż pda są przedmiotem obrotu giełdowego i urzeczywistnienie tego ryzyka nastąpiłoby w przypadku gdyby pda miało wyższą cenę niż cena emisyjna akcji.
Kwity depozytowe (kd) są pap. wart., który w oparciu o emisję akcji dokonanej w kraju funkcjonuje na rynkach zagranicznych. Wynika to z tego, iż akcjami emitowanymi w kraju spółki emitenta nie można obracać na rynku zagranicznym. Natomiast kd można, gdyż jest on emitowany według przepisów kraju na rynku, których się nim obraca. Tak więc dla emitentów krajowych kd dają możliwość gromadzenia kapitału na rynkach zagranicznych. Jest to szczególnie ważne w okresie kiedy rynek danego kraju jest jeszcze słabo rozwinięty i płytki tzn. nie pozwala emitentom na zabranie większych kwot kapitału na ich działalność rozwojową a rynki zagraniczne taką możliwość stwarzają. Emitenci z kd korzystają głównie w pierwszym okresie rozwoju krajowego rynku kapitałowego.
Kd występują w dwóch formach, którymi są:
(a) forma SDR (American Depositary Receipts);
(b) forma GDR (Global Depositary Receipts);
Obie te formy kwitów mają te same właściwości(te same cechy charakterystyczne), a różnica w nazwie wynika jedynie z tego, iż ADR występuje w obrocie na rynku amerykańskim, a GDR w obrocie na rynkach innych krajów.
Kd jest dokumentem (pap. wart. w myśl ustawy „Prawo o publicznym obrocie pap. wart.”) inkorporującym prawo własności jednej lub wielu akcji spółki oraz prawa z nimi związane. Oznacza to, iż nabywca kd , którym jest inwestor zagraniczny ma dokładnie te same prawa co akcjonariusz posiadający akcje półki emitenta.
Podstawą emisji kd jest określona liczba akcji spółki, która polega zdeprawowaniu. Kwity te są emitowane i stanowią przedmiot obrotu na rynkach zagranicznych. Z punktu widzenia sposobu emisji kwitów wyróżniamy emisję nie sponsorowaną i sponsorowaną.
Emisja nie sponsorowana dokonywana jest bez udziału spółki emitenta. Jej podstawą są akcje już wyemitowane i znajdujące się w obrocie giełdowym. Polega ona na tym, iż inwestor zagraniczny, którym najczęściej jest bank inwestycyjny lub określona inwestycja finansowa dokonuje zakupu określonego pakietu akcji na rynku wtórnym, który następnie deprawuje w banku depozytowym (może nim być również bank inwestycyjny kupujący akcje). Na podstawie zdeponowanego pakietu akcji bank depozytowy emituje kd, z których każdy odzwierciedla prawo do jednej bądź wielu zdeponowanych akcji. Kwit taki jest prawomocnym pap. wart. na rynku innego państwa, gdyż został wyemitowany w oparciu o jego przepisy. Wyemitowany przez bank kd przekazywane są następnie instytucji, która zdeponowała akcje, która dalej odsprzedając je inwestorom odzyskuje swoje pieniądze wyłożone na zakup akcji.
Drugą formą emisji kd (bardziej popularną) jest emisja sponsorowana. Odbywa się ona z inicjatywy spółki emitenta, który podpisuje formalną umowę z wybranym bankiem depozytowym, którym najczęściej jest znany bank zagraniczny operujący w kraju, na rynku którego kd mają być przedmiotem obrotu. Spółka emitent ustala z bankiem depozytowym, program emisji kwitów oraz ich strukturę, a także sposób jej przeprowadzenia. W programie emisji kwitów uczestniczy także zazwyczaj bank inwestycyjny, który organizuje i przeprowadza emisję (może nim być także bank depozytowy). Emisję sponsorowanych kwitów można przeprowadzać w oparciu o akcje już wyemitowane bądź akcje nowych emisji. Dodatkowo w programie emisji kwitów może uczestniczyć jeszcze bank powierniczy. Jest to bank działający w kraju spółki emitenta. Może nim być bank krajowy lub afiliacja banku depozytowego mająca swą siedzibę w kraju spółki emitenta. Bank ten otwiera i prowadzi rachunki spółki emitentam, na którym będą zdeponowane akcje na podstawie których dokona się emisji kd. Oznacza to, iż określona część akcji musi być wyłączona z obiegu. Bank powiernik pełni rolę łącznika pomiędzy emitentem, a nabywcami kwitów. Rola ta polega na tym, iż emitent przelewa na rachunek banku powierniczego dywidendę, która następnie poprzez bank depozytowy trafia na rachunki inwestycyjne nabywców kd. Poprzez bank powierniczy przekazywane są również do posiadaczy kwitów informacje, które emitent jest zobligowany przekazywać do wiadomości publicznej. Także nabywcy kwitów mogą realizować swoje prawo do udziału w walnych zgromadzeniach emitenta poprzez bank powierniczy. Wystarczy aby scedowali to prawo na bank depozytowy a ten z kolei uczynił swym pełnomocnikiem do udziału w walnym zgromadzeniu bank powierniczy.
Największymi centrami finansowymi na rynkach wtórnych emitują swoje kd emitenci polscy są giełda w Nowym Jorku, następnie giełda w Londynie oraz w Luksemburgu.
Wyróżniamy trzy poziomy emisji kd w trybie ADR.
Najprostszym poziomem jest poziom I. Podstawą emisji są akcje już wyemitowane co oznacza, iż spółka nie gromadzi kapitału a jedynie buduje swój wizerunek na rynku amerykańskim. Korzyścią emisji kwitów poziomu I jest możliwość zwolnienia spółki z obowiązków informacyjnych sformułowanych przez Amerykańską Komisję Depozytową. Spółka winna jedynie zarejestrować emisję tej komisji. Poziom ten zwalnia również spółkę z obowiązku dostosowania z tych standardów rachunkowości do standardów amerykańskich. Nabywcami kd poziomu I mogą być inwestorzy amerykańscy, a także podmioty z innych państw. Poprzez taką emisję spółka może odnieść korzyści, do których m.in. można zaliczyć:
(a) wzrost zainteresowaniami akcjami spółki na giełdowym rynku w kraju spółki – emitenta wskutek wykupu ich przez bank depozytowy;
(b) wejście na rynek kapitałowy Stanów Zjednoczonych zwiększy uznanie spółki na rodzimym rynku giełdowym i może pozytywnie wpłynąć na notowania akcji;
(c) przejście fazy wstępnej do uruchomienia następnych stopni emisji kd.
Amerykańskie kd poziomu I można nabyć poprzez ofertę niepubliczną i obracać nimi na rynku poza giełdowym.
Emisja ADR poziomu II jest już bardziej skomplikowana, bowiem wyemitowanymi kwitami można obracać na rynku publicznym jednej z amerykańskich giełd lub w systemie elektronicznym (na giełdzie komputerowej) systemie notowań NASDAQ.
Spółka emitująca kwity jest zobligowana do zarejestrowania emisji Amerykańskiej Komisji Dopuszczającej i ma obowiązek podporządkowania się jej wymogą informacyjnym. Musi także dostosować swoje standardy rachunkowości do standardów amerykańskich. Podstawą emisji kwitów poziomu II są akcje wcześniej wyemitowane, co oznacza, że spółka również nie gromadzi kapitału a jedynie chce upowszechniać swój wizerunek wśród inwestorów zagranicznych.
Najwyższym poziomem emisji ADR jest poziom III. Wyemitowanymi kwitami obraca się na rynku publicznym giełd amerykańskich. Jego emisja wymaga rejestracji w Amerykańskiej Komisji Dopuszczeniowej podporządkowania się jej wymogą informacyjnym oraz do stosowania systemu rachunkowości i sprawozdawczości do standardów amerykańskich. Program emisji kwitów poziomu III odbywa się w oparciu o nowo emitowane akcje spółki, co oznacza iż gromadzi ona kapitał na rynku zagranicznym. Poziom ten jest również najbardziej kosztownym programem emisji kwitów.
Polskie przepisy prawne zezwalają spółką publicznym, których akcje występują w obrocie giełdowym na emisję kd. Występowanie z emisjami kd na rynkach zagranicznych przez polskie spółki ma na celu nie tylko zebranie określonych kwot kapitału, ale przede wszystkim upowszechnianie ich wizerunku w oczach inwestorów zagranicznych. Także ceny akcji notowanych na giełdzie w Warszawie zachowują się podobnie w wielu przypadkach jak ceny kd spółek, które je wyemitowały na rynkach zagranicznych. Tak więc niejednokrotnie notowania kd są punktem odniesienia do kursów akcji notowanych na rynku polskim. W Polsce wprowadzono również możliwość emisji przez spółki zagraniczne polskich kd (PDR). Stworzono je przede wszystkim z myślą o spółkach mających swe siedziby przede wszystkim w krajach sąsiadujących z Polską (Litwa, Słowacja, Czechy, Białoruś, Ukraina, a także mające swoją siedzibę na Węgrzech, Estonii, Łotwie i Finlandii). Giełda Polska stwarza w ten sposób możliwość gromadzenia kapitału dla spółek pochodzących z tych państw.
RYNEK WTÓRNY ISTOTA I FUNKCJE
Rynek wtórny jest drugim podstawowym segmentem rynku kapitałowego (także rynku pieniężnego).Dokonywane są na nim