Polityka pieniężna a kształtowanie konsumpcji
Polityka pieniężna, której celem jest obniżenie inflacji musi więc stosować takie narzędzia, których ostatecznym efektem jest obniżenie popytu globalnego, a to wiąże się ze wzrostem stopy procentowej; jest to efekt autonomiczny (skutek polityki otwartego rynku nakierowanej na kształtowanie podaży pieniądza) lub efekt celowy, gdy narzędziem jest ustalanie poziomu stopy (polityka stóp banku centralnego). Kwestię skutków, jakie wywołuje to w popycie globalnym trzeba jednak analizować szerzej. Wzrost stopy procentowej wpływa na zmniejszenie inwestycji i konsumpcji; może wpłynąć też na zmniejszenie eksportu netto, gdyż przyczynia się do zwiększenia kursu walutowego12. Aczkolwiek spadek krajowego popytu skłania przedsiębiorstwa do poszukiwania zbytu za granicą, a więc działa to na rzecz zwiększenia eksportu - to ostateczny efekt jest wypadkową różnych oddziaływań.
Z kolei spadek stopy procentowej z reguły daje efekt przeciwny. Te oddziaływania mają zasadnicze znaczenie dla kształtowania się podstawowych parametrów makroekonomicznych gospodarki.
Według podobnego mechanizmu wysoka stopa zniechęca też do inwestycji podmioty gospodarcze, powoduje wzrost kosztów pozyskania pieniądza i zmusza do wykorzystywania środków własnych (inwestycje z odłożonych zysków). Środki własne mają przy wysokiej stopie procentowej wysoki poziom wymaganej stopy zwrotu, co oznacza, że podmioty gospodarcze inwestują w przedsięwzięcia o wysokiej stopie rentowności.
Rozważając wpływ stopy procentowej na konsumpcję trzeba uwzględnić także oddziaływanie na bilans handlu zagranicznego. Wysoka stopa procentowa pociąga za sobą wzrost kursu złotówki. To oznacza pogorszenie opłacalności eksportu i zwiększenie importu, w tym importu dóbr konsumpcyjnych. Importowane produkty stają się relatywnie tańsze i popyt przesuwa się ku dobrom importowanym. Ostateczny efekt jest jednak wypadkową różnokierunkowych tendencji. Rezultatem wzrostu stóp procentowych może być też recesja. To oznacza spadek produkcji i konsumpcji, a więc zmniejszenie eksportu i importu. Efekt ogólny będzie zależeć też od skutków, jakie wpływ na spadek opłacalności eksportu wywołał w branżach zależnych od eksportu. Recesyjny efekt może wystąpić także w branżach produkujących dobra inwestycyjne, albowiem zmniejszenie popytu inwestycyjnego zmniejsza strumień środków przekazywanych do tych branż i w rezultacie zmniejszenie tam dochodów wpływa na zmniejszenie popytu konsumpcyjnego.
W Polsce ogólny efekt recesyjny miał miejsce tylko w pierwszych latach okresu reformy. Od roku 1993 nastąpiła poprawa koniunktury gospodarczej, co odzwierciedlają stosunkowo wysokie wskaźniki realnego wzrostu.
Istotne znaczenie dla kształtowania się konsumpcji mają oczekiwania co do kształtowania się względnych relacji cen i relacji cen do dochodów. Istotne są więc aspekty strukturalne i to z uwzględnieniem czynnika czasu. Jeśli gospodarstwa domowe oczekują spadku cen pewnych dóbr, to skłonne są odłożyć zakupy; podobnie postępują również wtedy, kiedy oczekują wzrostu dochodów własnych, na przykład w wyniku poprawy sytuacji gospodarczej.
Na tej zasadzie stopa procentowa (realna) wpływa na konsumpcję, gdyż określa jej przyszłą cenę. Wysoka realna stopa procentowa skłania do odkładania wydatków, konsumpcja jest więc niska. Zależność między stopą procentową (realną) a konsumpcją jest więc ujemna, podczas gdy dodatnia między stopą procentową a oszczędnościami.