Sądy międzynarodowe
Wstęp
Przez sądownictwo międzynarodowe rozumiemy taki sposób i organizację rozstrzygania sporów międzynarodowych, który jest oparty na prawie międzynarodowym, jest stale dostępny wszystkim państwom, a przy tym jest od nich niezależny.
Istotną cechą prawa międzynarodowego jest brak obowiązkowego sądownictwa międzynarodowego. Sądy międzynarodowe nie są wyposażone w kompetencję obowiązkową. Oznacza to, że kompetencja jego musi się opierać na zgodzie państw z tym, że państwo może z góry wyrazić zgodę na poddanie wszystkich swoich sporów lub określonej kategorii sądowi międzynarodowemu. Z chwilą, gdy kompetencja sądu międzynarodowego zostanie w konkretnym przypadku uznana, jego wyrok jest bezwzględnie wiążący.
Powstawanie sporów międzynarodowych jest nierozerwalnie związane ze stosunkami międzynarodowymi. Wynikają one ze sprzeczności interesów poszczególnych państw i ich ugrupowań, z ich odmiennej polityki i odmiennego podejścia do wielu zagadnień. Rolą prawa międzynarodowego w odniesieniu do sporów międzynarodowych jest więc przede wszystkim znajdywanie sposobów pokojowego załatwiania sporów.
Od czasu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej, wiedza Polaków na temat przysługujących im możliwości odwołania do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strassburgu, zwiększa się. Coraz częściej pokrzywdzeni przez polskie sądownictwo ludzie zwracają się o pomoc do tego trybunału.
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości powstał 18 kwietnia 1946 roku. Trybunał składa się z 15 niezawisłych sędziów wybieralnych bez względu na przynależność państwową spomiędzy osób o wysokim poziomie moralnym, odpowiadających warunkom w ich odnośnych krajach do zajmowania najwyższych stanowisk w sadownictwie, będących prawnikami, cieszących się autorytetem w zakresie prawa międzynarodowego. Sędziowie ci są wybierani na okres 9 lat przez Zgromadzenie Ogólne oraz Radę Bezpieczeństwa z list osób wyznaczonych przez grupy narodowe Stałego Trybunału Rozjemczego. Oba organy NZ dokonują wyboru jednocześnie bezwzględną liczbą głosów; co trzy lata następuje odnowienie 1/3 składu, jest dopuszczalna reelekcja.
W Trybunale nie może być 2 sędziów - obywateli tego samego państwa, natomiast praktyka jest taka, że zawsze zasiadają przedstawiciele 5 wielkich mocarstw, stałych członków Rady Bezpieczeństwa.
Trybunał wybiera na okres 3 lat Przewodniczącego i jego zastępcę oraz sekretarza na okres 7 lat. Obecnie, w 2005 roku, skład sędziowski przedstawia się następująco:
Prezes - Shi Jiuyong (Chiny)
Wiceprezes - Raymond Rangeva (Madagaskar)
Sędziowie:
Gilbert Guillaume (Francja)
Abdul G. Koroma (Sierra Leone)
Wladlen Wereszczetin (Rosja)
Rosalyn Higgins (Wielka Brytania)
Gonzalo Para-Aranguren (Wenezuela)
Pieter H. Kooijmans (Holandia)
Francisko Rezek (Brazylia)
Awn Szawkat Al-Kasawneh (Jordania)
Thomas Buergenthal (USA)
Nabil Elaraby (Egipt)
Hisashi Owada (Japonia)
Bruno Simma (Niemcy)
Peter Tomka (Słowacja)
Trybunał może rozpatrywać jedynie spory natury prawnej; są to:
- spory dotyczące wykładni traktatów,
- każdej kwestii prawa międzynarodowego,
- istnienia faktu, który w razie stwierdzenia mógłby stanowić pogwałcenie prawa międzynarodowego,
- rodzaju lub wysokości odszkodowania, wynikającego z pogwałcenia prawa międzynarodowego.
Sprawa rozpoczyna swój bieg w Trybunale po wniesieniu przez państwo - powoda sprawy na piśmie i zarejestrowaniu prze Sekretarza MTS. Możliwe jest wniesienie wstępnego zastrzeżenia. Trybunał podejmuje decyzję w sprawie wstępnych zastrzeżeń i jeżeli okaże się kompetentny do rozpatrzenia sprawy, nadaje jej dalszy bieg.
Stałe sądy regionalne
Tworzenie stałych sądów o charakterze regionalnym jest cechą współczesnego prawa międzynarodowego. Trybunał Europejski składa się z 15 sędzi ów mianowanych wspólnie przez rządy krajów Unii na 6 lat, po jednym z każdego kraju. Ponadto w pracy Trybunału uczestniczy 9 Rzeczników Generalnych przygotowujących sprawy dla sędziów. Zadaniem Trybunału jest ochrona prawa Europejskiego i jego interpretacja.
Europejski Trybunał Praw Człowieka
Europejski Trybunał Praw Człowieka został powołany w 1950 r. na podstawie Europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Rozpatruje wszelkie sprawy przekazywane mu przez państwa sygnatariuszy lub Europejską Komisję Praw Człowieka (obecnie niższa izba Trybunału). Swoje decyzje i sprawozdania przekazuje Komitetowi Ministrów Rady Europy, który zajmuje się egzekucją wyroków. Od 1998 r. Trybunał składa się z 40 sędziów wybieranych na 6 lat.
Trybunał Praw Człowieka rozciąga swą jurysdykcję na wszystkie państwa będące stronami Konwencji, która wraz z protokołami zawiera całe spektrum praw i wolności obywatelskich.
Prawo wniesienia skargi ma każda indywidualna osoba fizyczna, organizacja pozarządowa lub grupa osób, a także same państwa. Trzeba jednak pamiętać, że skargi mogą dotyczyć wyłącznie spraw należących do kompetencji władz publicznych, a więc organów władzy, administracji państwowej, samorządowej lub sądów.
Nie można natomiast skarżyć osób prywatnych czy firm, jak również instytucji i organizacji, takich jak stowarzyszenia, spółdzielnie, fundacje lub związki zawodowe - chyba, że w odniesieniu do zadań, które wykonują na polecenie instytucji państwowej. Podstawę skarg mogą stanowić wyłącznie czyny, decyzje i fakty, które nastąpiły po 30 kwietnia 1993r.
Warunkiem absolutnie koniecznym do złożenia skargi w Europejskim Trybunale Praw Człowieka jest całkowite wyczerpanie krajowej drogi sądowej lub administracyjnej. Dopiero, gdy procedury odwoławcze przewidziane prawem wewnętrznym nie przyniosą pożądanego efektu można zgłosić sprawę do Strassburga. Ważne jest, aby tego dokonać maksymalnie pół roku po wydaniu ostatniej decyzji oddalającej odwołanie w kraju.
Skargi należy wysyłać do Trybunału bez pośrednictwa jakichkolwiek instytucji w Polsce.
Sprawa z 1997 roku:
Bity wielokrotnie przez ojczyma chłopak nie otrzymał właściwej ochrony prawnej w Wielkiej Brytanii. O tym, że był ofiarą znęcania, często w sposób okrutny, wiedziały odpowiednie służby społeczne. Chłopiec figurował przez pewien czas w Rejestrze Ochrony Dzieci, fakt pobicia potwierdził lekarz pediatra, który stwierdził na jego ciele liczne - w tym świeże - ślady uderzeń, które mogły być wynikiem wielokrotnych silnych uderzeń kołkiem ogrodowym. Ojczyma oskarżono o pobicie. Obrona twierdziła, że A. był trudnym i niezdyscyplinowanym dzieckiem. Ława przysięgłych uniewinniła ojczyma. Trybunał uznał, że naruszony został artykuł 3 Europejskiej Konwencji (wolność od tortur i poniżającego karania). Trybunał argumentował, że państwo jest odpowiedzialne nie tylko wtedy, kiedy samo jest sprawcą złego traktowania, ale także wtedy, gdy sprawcami są osoby prywatne. Państwo ma w takiej sytuacji obowiązek zapewnienia - przez odpowiednie regulacje prawne i właściwe działania jego organów - skutecznej ochrony przed zamachami na prawa i wolności jednostki, niezależnie od tego, kto jest sprawcą. Wielka Brytania musi zapłacić skarżącemu 10 tys. funtów jako zadośćuczynienie za krzywdę moralną, oraz 20 tys. funtów (pomniejszone o pomoc prawną Rady Europy), jako zwrot kosztów i wydatków
Międzynarodowy Trybunał Karny
.Dwa trybunały doraźne: Międzynarodowy Trybunał Karny dla Rwandy i Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii zostały utworzone, aby rozpatrywać konkretne przypadki popełnienia jawnych zbrodni. Jurysdykcja tych trybunałów jest ograniczona do czasu i miejsc, w których popełniono te zbrodnie. Trybunały doraźne nie mają uprawnień do badania naruszeń prawa, które nastąpiły gdzie indziej ani do zapobiegania takim naruszeniom w przyszłości
1 lipca 2002 r. wszedł w życie Traktat Rzymski ustanawiający Międzynarodowy Trybunał Karny. Stały Trybunał ma sądzić sprawców zbrodni przeciwko ludzkości i zbrodni wojennych. Traktat został przyjęty na Konferencji Dyplomatycznej Narodów Zjednoczonych w Rzymie w dniach od 15 czerwca do 17 lipca 1998, w której wzięło udział 160 państw ze wszystkich regionów świata.
Międzynarodowy Trybunał Karny (MTK) będzie organem stałym i nie będzie podlegać żadnym ograniczeniom czasowym i terytorialnym. Stały trybunał, powołany dla osądzenia osób odpowiedzialnych za najbardziej odrażające zbrodnie, okrucieństwa i masowe mordy na świecie, będzie bardziej skuteczny Jako organ niezależny, MTK może sądzić zbrodnie podlegające jego jurysdykcji bez specjalnego upoważnienia od Rady Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych.
Międzynarodowy Trybunał Karny będzie instytucją o charakterze stałym, pozbawioną ograniczeń czasowych i terytorialnych. MTK będzie w stanie szybko podejmować odpowiednie działania i prawdopodobnie przyczyni się do ograniczenia natężenia lub czasu trwania konfliktu. Przez samo swoje istnienie MTK będzie o wiele silniejszą przestrogą niż dotychczasowe trybunały. Potencjalny zbrodniarz wojenny może ponownie zastanowić się nad swoimi planami, kiedy zda sobie sprawę, że może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej - nawet, jeśli jest głową państwa.