Opóźniony rozwój mowy a upośledzenie umysłowe

Ogromny wpływ na prawidłowy rozwój osobowości dziecka ma kształcenie mówienia tj. umiejętności komunikowania się za pomocą przekazu werbalnego. Na bazie materiału językowego dziecko konkretyzuje wytwory i przebiegi swoich myśli, uczuć i pragnień. Sprawność mówienia konieczna jest do nabywania nowej wiedzy i prawidłowego funkcjonowania w najrozmaitszych sytuacjach życia codziennego. Bez kontaktu językowego z innymi ludźmi nie jest możliwe osiągnięcie przez człowieka pełni rozwoju intelektualnego i emocjonalnego. Dzieci, u których opanowanie mowy jest z powodu różnych przyczyn zaburzone, przejawiają także, w mniejszym lub większym stopniu trudności w społecznym przystosowaniu się, które to przystosowanie się jest warunkiem prawidłowego funkcjonowania jednostki.

Częstym zjawiskiem towarzyszącym upośledzeniu umysłowemu jest znacznie późniejsze pojawienie się poszczególnych stadiów rozwoju mowy.

Opóźniony rozwój mowy (ORM)-jest to istotnie niższa sprawność językowa, powstała w okresie kształtowania się mowy dziecka i spowodowana wieloma czynnikami.

Terminologia :
Pojęcie ORM występuje w klasyfikacji opracowanej przez Komisję Międzynarodowego Towarzystwa Logopedów i Foniatrów.
Objawy :
Podstawowy symptom ORM to znaczne opóźnienie pojawiania się poszczególnych stadiów rozwoju mowy.
Przyczyny :

niska inteligencja
upośledzenie słuchu
uszkodzenie mózgu
zaburzenie psychiczne i emocjonalne
opóźnienie dojrzewania układu nerwowego
dysfunkcja motoryki narządów mowy
deprywacja kulturowa i środowiskowa
bilingwilizm
Przyczyny te mogą występować pojedynczo lub łącznie. Nieraz etiologia ORM jest nieznana lub trudna do ustalenia.

I. Ze względu na znajomość etiologii ORM dzielimy na:

Samoistny ORM
Niesamoistny ORM
ad 1. Dzieci zaczęły później mówić, a dalszy rozwój ich mowy przebiegał z pewnymi trudnościami. Do tej grupy należą przypadki opóźnienia rozwoju mowy czynnej, występujące przy prawidłowym słuchu, dobrym rozumieniu wypowiedzi oraz przy normalnym poziomie rozwoju umysłowego. Niektórzy autorzy traktują ten zespół jako przejaw dolnej granicy prawidłowego rozwoju mowy.

ad 2. Towarzyszy afazji, dyzartrii, dyslalii, jąkaniu, niedosłuchowi, upośledzeniu umysłowemu, mózgowemu porażeniu dziecięcemu, autyzmowi.

II. Ze względu na rozległość ORM dzielimy na:

a) globalny (rozumienie + mówienie)
b) parcjalny-dotyczy wybiórczo:

-Rozumienia (stosunków przestrzenno-czasowych, relacji gramatyczno-logicznych, wyrazów, zdań, dłuższych wypowiedzi).
-Mówienia (słownictwa czynnego, struktur gramatycznych, wymowy).
-Porozumiewania się (językowej sprawności sytuacyjnej, społecznej, pragmatycznej).
III. Ze względu na głębokość ORM dzielimy na :

Głęboki
Znaczny
Umiarkowany
Lekki
Opóźniony rozwój mowy jest cechą opóźnienia umysłowego. Te zespolone opóźnienia są często sprzężone z różnymi zaburzeniami mowy i zachowania.

Z tego wynikają kombinacje:

opóźniony rozwój umysłowy + opóźniony rozwój mowy + zaburzenia mowy + zaburzenia zachowania


Charakterystyka ORM w opóźnieniu umysłowym.

ORM jest ściśle skorelowany z głębokością opóźnienia umysłowego. J. Kostrzewski ( 1966 ) wykazał, że u głębiej upośledzonych mongoloidów gaworzenie pojawiło się między 7 miesiącem a 6 rokiem życia.

Pierwsze słowa pojawiają się u dzieci lekko upośledzonych umysłowo najczęściej w wieku 2-5 lat, zaś pierwsze frazy występują u tych dzieci między 3 a 7 rokiem życia (G. Kuźniecowa, 1976). U dzieci upośledzonych umysłowo mija długi okres pomiędzy pojawieniem się pierwszych słów i fraz (z reguły dłuższy niż 2 lata). Spowodowane to jest, być może opóźnionym procesem przyswajania reguł gramatycznych, umożliwiających produkowanie zdań.

Większość dzieci głęboko upośledzonych umysłowo nie posługuje się zdaniami i pozostaje na etapie komunikacji niejęzykowej. Dzieci umiarkowane i lekko upośledzone, stopniowo rozwijają umiejętność budowania zdań początkowo prostych, a później złożonych, początkowo złożonych współrzędnie, a później podrzędnie, początkowo w czasie teraźniejszym, a później w przeszłym, a nawet przyszłym. Dzieci lekko upośledzone umysłowo mają zdolność samoczynnego ( wrodzonego ) rozwoju i przebiega on według tych samych faz, co u dzieci z normą intelektualną. Na podstawie licznych badań ( Tarkowski 1989, 1990 ) można wysunąć wnioski:

W porównaniu z innymi dziećmi, dzieci upośledzone używały najmniej przymiotników ( stanowiących jedną z najbardziej abstrakcyjnych części mowy).
Dokonywały najmniej dokładnej zamiany rzeczowników na przymiotniki.
Popełniały najwięcej błędów podczas konstruowania zdań.
Miały największe trudności w poprawnym lokalizowaniu przymiotników, w związkach syntagmatycznych i paradygmatycznych.
Wykazywały najniższą kontrolę gramatyczną poprawności produkowanych wypowiedzi.
Charakterystyczne dla dzieci lekko upośledzonych umysłowo w wieku przedszkolnym jest nieukształtowane się w pełni etapów programowania wewnętrznego i strukturalizacji gramatycznej wypowiedzi słownej. W mowie dzieci z lekkim upośledzeniem umysłowym (LUU) występują objawy agramatyzmu ( błędy w związku zgody i rzędu, opuszczenie lub zbyteczność elementów w zdaniu, niepoprawne określenie formy czasownika ).

Zaobserwowano pozytywną tendencję polegającą na tym, iż wraz z wiekiem umysłowym i chronologicznym dzieci LUU coraz lepiej posługują się regułami syntaktycznymi i semantycznymi. Jednak postęp ten jest znacznie wolniejszy niż u normalnych rówieśników.

Jassman twierdzi, że dzieci upośledzone niedostatecznie kontrolują przekaz werbalny pod względem poprawności, co stanowi przyczynę budowania zdań niegramatycznych, bądź bezsensownych, bądź obu naraz.

Mowa opowieściowa.

Opowiadania dzieci LUU stanowią swoisty ciąg, łańcuch gramatycznie podobnych elementów. Upośledzeni pierwszoklasiści posługują się zdaniami prostymi, niekompletnymi i ubogimi treściowo. Dopiero w klasie trzeciej dzieci upośledzone tworzą bardziej rozwinięte wypowiedzi. Przejście do zdań złożonych następuje u uczniów opóźnionych, bardzo powoli i z licznymi trudnościami. Wypowiedzi złożone są stosunkowo często i prawidłowo budowane na poziomie klasy ósmej.

Nowsze badania ujawniają, ze ubogi zasób słów i słabe opanowanie struktur składniowych wcale nie jest równoznaczne z niemożnością porozumienia się. Mimo znacznych zaburzeń artykulacji, słabo opanowanej gramatyki i niewielkiego słownika dzieci opóźnione potrafią nawiązać i utrzymać dialog z innymi ludźmi- członkami rodziny i nieznajomymi.

Zaburzenie mowy

Na tle ORM towarzyszącego opóźnieniu umysłowemu, pojawiają się różne zaburzenia mowy. J. Spradlin ( 1963 ), ustalił, iż zaburzenia te ma:

od 57 do 75 % osób upośledzonych umysłowo, objętych opieką specjalistyczną w szkołach specjalnych
od 75 do 85% głębiej upośledzonych dzieci uczęszczających do szkół życia
od 8 do 26% lekko upośledzonych dzieci z klas specjalnych w szkołach masowych
Rozpatrując patogenezę upośledzenia umysłowego i zaburzeń mowy można wyróżnić relacje:

zaburzenia mowy i upośledzenie umysłowe mają wspólną etiologię
zaburzenia mowy i upośledzenie umysłowe mają różną etiologię
upośledzenie umysłowe jest przyczyną zaburzeń mowy
zaburzenia mowy stanowią przyczynę upośledzenia umysłowego.
W porównaniu z dziećmi normalnie rozwijającymi się występuje u nich więcej zaburzeń mowy. Są one często sprzężone ze sobą ( wielorakie ) i mają nie zawsze jasną etiologię.


--------------------------------------------------------------------------------

Bibliografia:
Tarkowski Z. współpraca Jurkiewicz C. „ Rozwijanie Mowy Dziecka” program terapeutyczno-stymulacyjny, wyd.PFZM Lublin 1993.
Gałkowski T. „ Dzieci specjalnej troski”, Wiedza Powszechna, Warszawa
Bogdanowicz M. „Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym”, WSiP, W-wa 1985.