Omówienie wybranych zaburzeń mowy- dyslalia i mutyzm

OMÓWIENIE WYBRANYCH ZABURZEŃ MOWY – DYSLALIA I MUTYZM

Zaburzenia mowy przejawiają się w sposób różnorodny i mają różny stopień nasilenia. Mogą dotyczyć tylko artykulacji – wymowy niektórych głosek, mogą dotyczyć większości, a nawet wszystkich głosek i wówczas wypowiedź będzie niezrozumiała dla otoczenia.

PRZYCZYNY POWSTAWANIA ZABURZEŃ MOWY:
Mogą być wewnątrzpochodne oraz zewnątrzpochodne (środowiskowe):

Przyczyny wewnątrzpochodne:
- nieprawidłowa budowa narządów mowy lub obniżenie słyszalności, powodujące zniekształcenie dźwięków mowy a nawet niemożność ich wytwarzania (dysglozja);
- uszkodzenie ośrodków i dróg unerwiających narządy mowne ( artykulacyjny, fonacyjny, oddechowy ), powodujące również zniekształcenie dźwięków lub niemożność ich wytwarzania (dyzartria, anartria);
- opóźnienie funkcji pewnych struktur mózgowych, które może powodować trudności w opanowaniu mowy i opóźnienie w jej przyswajaniu (dyslalia, alalia);
- uszkodzenie pewnych struktur mózgowych doprowadzające do częściowej lub całkowitej utraty mowy (afazja);
- nerwice i inne zaburzenia o podłożu nerwicowym stanowiące przyczynę powstania jąkania, mutyzmu, afonii, bradylalii (spowolnienie), tachylalii (przyspieszenie), kiksów (załamania głosu);
- upośledzenie umysłowe;
- choroby psychiczne związane z zaburzeniami myślenia.

Przyczyny zewnątrzpochodne:
- wadliwe wzorce wymowy (mowa pieszczotliwa, zdrobnienia, nieprawidłowa wymowa, itp.);
- zaniedbania opiekuńczo wychowawcze (brak kontaktu językowego od urodzenia).


RODZAJE ZABURZEŃ MOWY:
1. Dyslalia;
2. Alalia;
3. Jąkanie;
4. Afonia;
5. Mutyzm;
6. Dysglozja;
7. Dyzartria;
8. Anartria;
9. Afazja;
10. Oligofazja;
11. Schizofazja.


DYSLALIA

Dyslalia- wada wymowy polegająca na wadliwej realizacji fonemów (najmniejsze elementy składowe wyrazów) w sposób niezgodny z ustaloną przez zwyczaj społeczny normą.
[Praktyczny przewodnik logopedyczny P.W.D. Apex Centrum Logopedyczne]

Dyslalia- wada wymowy wywołana nieprawidłowym ukształtowaniem lub uszkodzeniami peryferyjnych organów artykulacyjnych (język, zęby, wargi, podniebienie). Dotknięta nią osoba nie potrafi prawidłowo wymówić określonego słowa lub dźwięku (np. „zaba” zamiast „żaba” albo „szer” zamiast „ser”). Skorygowanie tej wady jest możliwe w wyniku terapii prowadzonej przez specjalistę (logopedę).
[Słownik psychologii- Norbert Sillamy]

Ze względu na objawy wyróżniamy:
1. Seplenienie (sygmatyzm);
2. Wymowę bezdźwięczną;
3. Reranie ( rotacyzm);
4. Rynolalię (rynofonia, rynizm, nosowanie);
5. Palatolalię (przy podniebieniu gotyckim);
6. Nieprawidłowa wymowa głosek tylnojęzykowych k, g, x.

1. SEPLENIENIE
Polega na nieprawidłowej artykulacji głosek szeregu syczącego (s, z, c, dz), szumiącego (sz, rz, cz, dż) oraz szeregu ciszącego (ś, ź, ć, dź).
Przyczyny seplenienia:
• wady zgryzu,
• proces wymiany zębów mlecznych na stałe, ubytki zębowe,
• urazy twarzoczaszki,
• wady rozwojowe narządów artykulacyjnych (np. wadliwa budowa języka, żuchwy itp.)
• zaburzenia funkcjonalne narządów artykulacyjnych (np. niska sprawność języka, warg),
• upośledzenie słuchu,
• zaburzenia słuchu fonetyczno – fonematycznego,
• porażenie języka i mięśni twarzy,
• brak napięcia mięśniowego,
• naśladownictwo wymowy osób wadliwie mówiących.
Rodzaje seplenienia:
• międzyzębowe,
• boczne
• wargowo-zębowe,
• przyzębowe,
• nosowe,
• krtaniowe,
• gardłowe,
• ostre.

2. WYMOWA BEZDŹWIĘCZNA
Objawia się brakiem realizacji spółgłosek dźwięcznych i zastępowaniem ich odpowiednikami bezdźwięcznymi np. b-p, d-t, z-s, ź-ś, ż-sz, dz-c, dź-ć, dż-cz, w-f, g-k .
Przyczyny mowy bezdźwięcznej:
1. Zaburzenia słuchu mownego ( fonetyczno – fonematycznego );
2. Upośledzenie słuchu, niedosłuch lub głuchota;
3. Brak koordynacji między pracą więzadeł głosowych a pracą narządów jamy ustnej;
4. Inercja (bezwład) więzadeł głosowych, a także zakłócania w koordynacji mięśni fonacyjnych i oddechowych, które utrudniają napięcie więzadeł głosowych, warunkujących ich drganie.

3. ROTACYZM
Jest wadą wymowy polegającą na nieprawidłowej realizacji głoski r.

Przyczyny rotacyzmu:
1. Zbyt niska sprawność ruchowa języka (zwłaszcza jego czubka);
2. Nieprawidłowa budowa anatomiczna języka (zbyt duża masa, zbyt wiotki i cienki język, krótkie wędzidełko, język o wzmożonym lub osłabionym napięciu mięśniowym);
3. Upośledzenie słuchu;
4. Brak lub słaba koncentracja uwagi na dźwięki mowy ludzkiej;
5. Opóźniony rozwój motoryczny;
6. Upośledzenie umysłowe;
7. Porażenie mózgowe;
8. Wadliwy wzór wymowy osób z otoczenia dziecka.

Rodzaje rotacyzmu:
• języczkowy;
• policzkowy;
• wargowy;
• wargowo-zębowy;
• krtaniowy;
• podniebienny;
• gardłowy;
• międzyzębowe.

4. RYNOLALIA

Polega na mówieniu z nieprawidłowym rezonansem nosowym.
Wyróżniamy nosowanie otwarte i zamknięte.
Przyczyny nosowania otwartego:
1. Rozszczepy podniebienia;
2. Krótkie podniebienie;
3. Nieprawidłowa praca pierścienia zwierającego gardła.
Przyczyny nosowania zamkniętego:
1. Niedrożność jamy nosowo-gardłowej (nosogardzieli) spowodowana przerostem śluzówki nosa.;
2. Obrzęk śluzówki przy ostrych i przewlekłych stanach kataralnych;
3. Przerost trzeciego migdałka;
4. Polipy;
5. Skrzywienie przegrody nosowej;
6. Uraz nosa.
5. PALATOLALIA
Termin ten jest stosowany do określenia sprzężonych zaburzeń mowy, tj. dyslalii (wielorakiej, złożonej) oraz rynolalii (nosowania), występujących w przypadkach rozszczepów podniebienia, podniebienia gotyckiego (łukowatego), budowy języka i wad zgryzu.
6. NIEPRAWIDŁOWA WYMOWA GŁOSEK TYLNOJĘZYKOWYCH k g x
Najczęściej jest wynikiem nieprawidłowej pracy języka (zbyt sztywny, napięty język). Głoski te wymawiane są jak t d f.

TERAPIA:

Celem terapii wad mowy jest usunięcie wszelkich wadliwych dźwięków i wytworzenie na ich miejsce nowych, prawidłowych.
Terapia logopedyczna to oddziaływanie mające na celu:- usuwanie zaburzeń mowy- nauczanie mowy, która się nie wykształciła- wyrównywanie opóźnień rozwoju mowy- likwidacja pierwotnych przyczyn i skutków zaburzeń mowy.
Warunkiem prawidłowego wymawiania głosek są sprawne narządy mowy. Realizacja każdej głoski wymaga określonego układu artykulacyjnego i pracy określonych mięśni.
Terapię zaburzeń wymowy można prowadzić indywidualnie lub zespołowo w zależności od rodzaju i stopnia nasilenia zaburzeń.
Metodyka ćwiczeń logopedycznych w nauczaniu prawidłowej artykulacji uwzględnia:
a) ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mowy (języka, warg, podniebienia, żuchwy);
b) ćwiczenia słuchowe w różnicowaniu poprawnego i zaburzonego brzmienia;
c) ćwiczenia polegające na ustawieniu narządów mowy dla uzyskania prawidłowego brzmienia;
d) ćwiczenia wykonywane pod kontrolą wzrokową (lustro), kinestetyczną (dotykiem) i słuchową;
e) ćwiczenia usprawniające wymowę wyćwiczonych głosek w izolacji, w sylabie, w wyrazie, w zdaniu, w mowie potocznej;
f) ścisłą współpracę z domem i innymi nauczycielami.


MUTYZM

Mutyzm- niemota; uporczywe milczenie jako objaw chorób psychicznych. Etymologia słowa- fr. Mutisme „ niemota; milczenie” z łac. Mutus „niemy”.
[www.slownik-online.pl/index.php – Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych Władysława Kopalińskiego].


Mutyzm- zanik mowy z przyczyn innych niż fizjologiczne tj. nie związany z uszkodzeniami narządów mowy. Mutyzm może być wybiórczy np. gdy dziecko nie mówi w obecności konkretnej osoby, a w obecności innych komunikacja werbalna odbywa się normalnie.
[Wikipedia- Encyklopedia internetowa].


Mutyzm- zahamowanie wypowiadania się (zarówno spontanicznego jak i w odpowiedzi na pytania) przy braku uszkodzenia jakiejkolwiek ze struktur biorącej udział w taj czynności; objaw niektórych chorób psychicznych.
[Encyklopedia Popularna PWN – 1992].


W mutyzmie zachowane jest rozumienie mowy, a w niektórych przypadkach dziecko może udzielać pisemnych odpowiedzi (często korzysta się z tej strategii w szkole) oraz wykorzystywać komunikację niewerbalną (np. gestykulacja, gest potakiwania lub zaprzeczenia, wyraz twarzy, oczu itp.). U niektórych dzieci z mutyzmem obserwuje się bardzo żywą gestykulację i mimikę twarzy, u innych jednak komunikacja niewerbalna jest także zredukowana, podobnie jak językowa (np. dziecko unika kontaktu wzrokowego z rozmówcą, opuszcza głowę, mimika twarzy mało wyrazista).

Na próby nawiązania z nim kontaktu dziecko reaguje ucieczką lub wybuchem płaczu. Negatywne nastawienie dziecka do kontaktu z innymi ludźmi często jest wzmacniane przez niechętne nastawienie środowiska. Jest ono oceniane w szkole jako mające trudności w uczeniu się, czasami jako dziecko z niedorozwojem umysłowym. Nieprawidłowy stosunek otoczenia do trudności dziecka może prowadzić do wtórnych zaburzeń emocjonalnych (negatywizmu emocjonalnego, zachowań agresywnych lub wycofujących się itp.). Nawet osoby najbliższe, albo terapeuci mogą przejawiać niechętny stosunek do dziecka, gdy brak kontaktu utrudnia pracę terapeutyczną i nie daje spodziewanych efektów. Wczesne poznanie specyfiki zaburzeń dziecka z mutyzmem i odpowiednia terapia mogą dawać dobre efekty, tym bardziej, że objawy mutyzmu selektywnego są czasami niezbyt głębokie.


Ze względu na etiologię wyodrębnia się dwa rodzaje mutyzmu- mutyzm funkcjonalny (psychogenny) i organiczny.
Podział ten nie jest rozłączny, często obraz mutyzmu tworzą zarówno czynniki organiczne, jak i psychogenne. Niekiedy nawet nieznaczne dysfunkcje organiczne mogą dawać głęboki stopień zaburzenia, gdy współwystępują z nimi niekorzystne czynniki zewnętrzne.

Mutyzm funkcjonalny:
rozpoznajemy, gdy spełnione są następujące warunki:
- wykluczona lub mało prawdopodobna dysfunkcja mózgowa;
- brak zaburzeń w budowie i funkcjonowaniu narządów mowy;
- obecność zewnętrznych czynników patogennych o różnym charakterze (np. deprywacja środowiskowa, nieprawidłowa struktura rodziny, błędy wychowawcze, silne przeżycia psychiczne typu szoków lub długotrwałe sytuacje stresowe).
Dziecko z mutyzmem funkcjonalnym przejawia uogólnioną i trwałą niechęć do mówienia, nie mówi lub mówi mało.

Wymienia się dwa rodzaje mutyzmu funkcjonalnego:

mutyzm selektywny i sytuacyjny oraz całkowity


Mutyzm selektywny:
W pewnych sytuacjach i z pewnymi osobami dziecko rozmawia, z innymi - nie (ale niezależnie od sytuacji widoczna jest niechęć do mówienia w postaci odpowiadania monosylabami, braku inicjowania spontanicznych wypowiedzi itp.).
Oprócz mutyzmu selektywnego mówimy o sytuacyjnym, który pojawia się u dzieci normalnie mówiących, w sytuacjach nowych czy trudnych, i który wycofuje się wraz ze zmianą sytuacji. Na przykład okresowy mutyzm mogą przejawiać dzieci w pierwszych dniach (lub tygodniach) pobytu w przedszkolu lub szkole. Gdy sytuacja pobytu w przedszkolu lub szkole przestaje być dla nich sytuacją nową, zazwyczaj zaczynają normalnie rozmawiać.


Zachowanie dziecka z mutyzmem selektywnym i sytuacyjnym:
Na przykład dziecko nie mówi na lekcjach w klasie, ale rozmawia z niektórymi nauczycielami i niektórymi rówieśnikami poza lekcjami; może rozmawiać w domu, ale nie zawsze ze wszystkimi członkami rodziny (np. tylko z ojcem lub tylko z matką lub tylko z rodzeństwem). Czasami, w obecności obcych osób, dziecko przestaje rozmawiać nawet z członkami rodziny.
Dziecko często zachowuje dystans w stosunku do otoczenia.

Mutyzm selektywny, którym bywa dotknięte 1 na 500 dzieci (częściej dziewczynki niż chłopcy) to fobia społeczna, to lęk przed rozmowami z nieznajomymi. Takie dziecko jest gotowe na wszystko by uniknąć tego lęku, sądzimy, że celowo przestaje mówić, tymczasem przestaje mówić by się nie bać. Dzieci dotknięte mutyzmem są bardzo czułe na swoim punkcie, boją się zostać wyśmiane, obmówione przez kolegów. Są nadwrażliwe, chcą być pewne że wszystko robią dobrze i nie wypadają głupio. Nie chcą odpowiadać dopóki nie są pewne w 100% swojej odpowiedzi. Mają niskie poczucie własnej wartości.
Dla takich dzieci pierwszy dzień w przedszkolu czy szkole jest wstrząsającym przeżyciem. Czują się osamotnione. Koledzy nie chcą ich poznać bo z nimi nie rozmawiają. Nauczyciele również bywają zniechęceni bo w klasie (grupie) jest dziecko, które nawet nie skinie głową a czasem w ogóle nie reaguje.


Przyczyny:
Przyczyną wystąpienia mutyzmu może być nagła zmiana w życiu dziecka (np. przeprowadzka) ale może to także być upór bądź bardzo silna wola.
TERAPIA:

Dzieci dotknięte mutyzmem musza kontaktować się z ludźmi, muszą znajdować się w sytuacjach, sytuacjach których spotkają nieznajomych. Celem terapii dzieci dotkniętych mutyzmem jest zwiększenie ich pewności siebie oraz uwolnienie dziecka od lęku przed mówieniem. Początek terapii to proste zabawy polegające na liczeniu. Dzieci oceniają swój poziom lęku w skali od 1-5 (starsze). Terapeuta celowo zadaje pytania na które nie ma jednoznacznej odpowiedzi np. Do czego służy mapa? Do czego się przydaje?- zachęca do odpowiedzi, chwali za każde usłyszane słowo.
Ważnym elementem terapii jest próba zmniejszania irytacji otoczenia. Gniew najbliższych zwiększa lęk dziecka. To krępujące kiedy dziecko nie odpowiada ludziom w sklepach. Terapia zaczyna się od stawiana dziecku bardzo prostych zadań, takich jak w/w liczenie. Stopniowo wprowadza się zadania budzące coraz większy lęk, przeplatane relaksem. Stopniowo zwiększa się wymagania. Rodzice delikatnie zmuszają dziecko do mówienia, odmawiają wsparcia okazywanego do tej pory. Powinni stwarzać sytuacje, w których dzieci zechcą mówić (np. zaprosić kolegów), gdyż w domu dzieci te całkowicie się zmieniają, bawią są pewne siebie.
Terapia dzieci dotkniętych mutyzmem bywa żmudna i wymaga zarówno od terapeuty, nauczycieli jak i rodziców wiele cierpliwości. Kiedy takie dzieci podrosną ich stosunek do świata się zmieni ale już zawsze będą bardzo ostrożnymi ludźmi.


BIBLIOGRAFIA:
1. Praktyczny przewodnik logopedyczny P.W.D. Apex Centrum Logopedyczne;
2. Mutyzm selektywny - Stefania Kulij [opracowanie na podstawie filmu telewizji BBC emitowanego w TVP 2 17 maja 2003 r.];
3. Zaburzenia mowy- przyczyny, rodzaje, terapia - opracowała Małgorzata Lipka;
4. Słowniczek logopedyczny - opracowała Teresa Orzechowska – logopeda w Zespole Szkół nr 4 Specjalnych w Ełku;
5. Plan Pracy Logopedy Szkolnego - Elżbieta Ćwiertnia Szkoła Podstawowa im. Henryka Sienkiewicza w Grojcu;
6. Encyklopedia Popularna PWN – 1992;
7. www.slownik-online.pl/index.php – Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych Władysława Kopalińskiego;
8. Wikipedia- Encyklopedia internetowa.