Upośledzenie umysłowe a rozwój

Mówiąc o niepełnosprawności intelektualnej musimy brać pod uwagą wszystkie sfery rozwoju. Niepełnosprawność intelektualna (niepełnosprawność umysłowa, upośledzenie umysłowe) odnosi się nie tylko do sfery poznawczej człowieka, ale dotyczy wszystkich sfer jego funkcjonowania, obejmuje całą jego osobowość. Nie możemy pomijać tego, co wydaje się tak naturalną rzeczą: porozumiewanie się, samoobsługa, podejmowanie decyzji, troska o siebie, zainteresowania, umiejętność współdziałania. Do rozpoznania upośledzenia umysłowego nie wystarcza zatem stwierdzenie niższego poziomu funkcjonowania intelektualnego, który oceniany jest za pomocą ilorazu inteligencji uzyskanego przy zastosowaniu wystandaryzowanych testów inteligencji, w trakcie badania psychologicznego. Nie rozpoznaje się upośledzenia umysłowego u osoby, jeśli nie towarzyszy jej odpowiednio niski poziom funkcjonowania przystosowawczego, czyli tego, co pozwala mu funkcjonować w życiu w sposób samodzielny, niezależny i odpowiedzialny. Funkcjonowanie przystosowawcze, to efektywność z jaką radzimy sobie z wymogami życia codziennego, to samodzielność stosowna do naszego wieku życia, środowiska społecznego i sytuacji społecznej.
Jeżeli chodzi o tempo przemian u dzieci upośledzonych umysłowo to, w ich rozwoju widać postępy, ale są one wolniejsze niż u ich rówieśników. Tempo uczenia się (przyswajania wiadomości i umiejętności) jest wolniejsze niż tempo życia.
Obniżenie sprawności intelektualnych, wiąże się z wynikiem pomiaru funkcjonowania intelektu przy pomocy ilorazu inteligencji (I.I lub IQ), mierzonego testami psychologicznymi. W orzecznictwie jest on podstawa do określania stopnia niepełnosprawności intelektualnej.
Klasyfikacja obejmuje następujące stopnie, z przyporządkowanymi im przedziałami ilorazu inteligencji:
Lp. Stopień upośledzenia umysłowego Iloraz inteligencji Wiek rozwojowy możliwy do osiągnięcia wg Inhelberg
1 Lekkie upośledzenie umysłowe I.I 50-55 do ok. 70 11-12 lat
2 Umiarkowane upośledzenie umysłowe I.I. 35-40 do 50-55 7-8 lat
3 Znaczne upośledzenie umysłowe I.I. 20-25 do 35-40 5-6 lat
4 Głębokie upośledzenie umysłowe I.I poniżej 20 lub 25 3-4 lat
5 Nieokreślony stopień upośledzenia umysłowego*
· Nieokreślony stopień upośledzenia umysłowego rozpoznaje się w klinicystyce najczęściej wtedy, gdy jesteśmy przekonaniu o upośledzeniu umysłowym osoby, ale jej poziom nie może być zmierzony przy zastosowaniu standardowych testów psychologicznych, ze względu na to iż, osoba ta nie podejmuje współpracy z badającym.

Przyczyny upośledzenia umysłowego nie zawsze są znane. Najczęściej dzieli się je biorąc pod uwagę okres występowania, a więc:
· przed urodzeniem np.: wiek matki, czynniki dziedziczne, niedotlenienie płodu, uszkodzenia chemiczne, mechaniczne i radiacyjne występujące wskutek używania i nadużywania leków, wstrząsów, prześwietleń promieniami Roentgena, choroby infekcyjne matki - grypa w pierwszych trzech miesiącach ciąży, różyczka i inne choroby zakaźne;
· w okresie porodowym: uszkodzenia mechaniczne i niedotlenienie dziecka;
· po urodzeniu: urazy fizyczne, choroby mózgu, ciężkie zaburzenia przemiany materii, niekorzystne warunki psychospołeczne, które hamują rozwój psychiczny dziecka


U dziecka upośledzonego występuje niedorozwój cech psychicznych / hamuje procesy poznawcze i psychiczne / tj postrzeganie , wrażliwość na bodźce, zdolność do wyobrażeń , zapamiętywanie kojarzenie , motywację . U dzieci z upośledzeniem umysłowym występują nieprawidłowości i zaburzenia o różnych wymiarach i zróżnicowanym stopniu nasilenia w zakresie percepcji wzrokowej, słuchowej, koordynacji wzrokowo - słuchowej, słuchowo - ruchowej, pod względem rozwoju mowy, w ogólnym rozwoju motorycznym.
Im głębsze upośledzenie tym większe odchylenia od normy w rozwoju fizycznym / anomalie w budowie ciała , defekty narządów wewnętrznych , zaburzenia motoryki i mowy /.
W upośledzeniu występują zaburzenia orientacji w prawej i lewej stronie ciała co w konsekwencji powoduje zaburzenia koordynacji.

Opóźniony w stosunku do normy poziom sprawności intelektualnych powoduje opóźnienie rozwoju motorycznego i działa hamująco na rozwój fizyczny.
Nieumiejętność wykonywania czynności zgodnie z wiekiem metrykalnym powoduje opóźniony rozwój narządów ruchu . Obniża wydolność organizmu, powoduje opóźnienie rozwoju sprawności motorycznej.
Zmniejszona aktywność ruchowa nie stymuluje w sposób prawidłowy przebiegu rozwoju fizycznego , prowadzi do dysharmonii i zaburzeń.
Opóźnienie rozwoju motorycznego powoduje opóźnienie procesu adaptacji w społeczeństwie

Stopień upośledzenia umysłowego a zaburzenia motoryki :

Upośledzenie w stopniu lekkim – opóźniony rozwój ruchowy

siadanie w końcu 1 r. ż. , chodzenie pod koniec 2 r. ż. , brak precyzji ruchów , ruchy słabo skoordynowane . Dziecko osiąga pełen zakres samoobsługi , może opanować czynności zawodowe .

Upośledzenie w stopniu umiarkowanym – opóźniony rozwój ruchowy :

siadanie w 2 r. ż. , chodzenie w 3 r. ż. . Dość dobrze radzi sobie z samoobsługą .

Wyuczalne w wykonywaniu prostych czynności zawodowych , pod nadzorem , obsługuje proste urządzenia i maszyny . Ruchy mało precyzyjne , niezgrabne . Wolne tempo czynności ruchowych .

Upośledzenie w stopniu znacznym – opóźniony rozwój ruchowy :

Siadanie i chodzenie opanowuje w wieku przedszkolnym . Może przyswoić sobie proste czynności niezbędne do samoobsługi / wymaga to dłuższego ćwiczenia /. Poważnie upośledzona motoryka rąk .

Upośledzenie w stopniu głębokim – zdolne do opanowania chodzenia . Ruchy automatyczne , stereotypowe , które nie służą wykonywaniu czynności .

Upośledzenie umysłowe a rozwój mowy

Częstym zjawiskiem towarzyszącym upośledzeniu umysłowemu jest znacznie późniejsze pojawienie się poszczególnych stadiów rozwoju mowy.
Rozwój mowy u dzieci upośledzonych umysłowo jest zazwyczaj wyraźnie opóźniony, a wady są znacznie bardziej złożone, nawarstwione, często występuje cały zespół wad. Reedukacja mowy u tych dzieci trwa znacznie dłużej i jest mało efektywna ze względu na brak współpracy, szybką męczliwość i niemożność koncentracji.
Opóźniony rozwój mowy (ORM)-jest to istotnie niższa sprawność językowa, powstała w okresie kształtowania się mowy dziecka i spowodowana wieloma czynnikami.
ORM jest ściśle skorelowany z głębokością opóźnienia umysłowego czego dowiódł J. Kostrzewski w 1966r.
Pierwsze słowa pojawiają się u dzieci lekko upośledzonych umysłowo najczęściej w wieku 2-5 lat, zaś pierwsze frazy występują u tych dzieci między 3 a 7 rokiem życia (G. Kuźniecowa, 1976). U dzieci upośledzonych umysłowo mija długi okres pomiędzy pojawieniem się pierwszych słów i fraz (z reguły dłuższy niż 2 lata). Spowodowane to jest, być może opóźnionym procesem przyswajania reguł gramatycznych, umożliwiających produkowanie zdań.

Większość dzieci głęboko upośledzonych umysłowo nie posługuje się zdaniami i pozostaje na etapie komunikacji niejęzykowej. Dzieci umiarkowane i lekko upośledzone, stopniowo rozwijają umiejętność budowania zdań początkowo prostych, a później złożonych. Dzieci lekko upośledzone umysłowo mają zdolność samoczynnego ( wrodzonego ) rozwoju i przebiega on według tych samych faz, co u dzieci z normą intelektualną.
W przypadku upośledzenia umysłowego, można zauważyć wiele ograniczeń, które utrudniają rozwój społeczny, a to z kolei wiąże się z uniemożliwieniem osiągnięcia maksymalnego dla nich poziomu rozwoju umysłowego. Te ograniczenia wynikają z zaburzeń czynności orientacyjno - poznawczych, motywacyjno - emocjonalnych i intelektualnych. Proces dojrzewania społeczno - moralnego u dzieci z upośledzeniem umysłowym, przebiega podobnie jak u dzieci w normie, chociaż jego tempo jest znacznie zwolnione.
W zakresie emocjonalno-motywacyjnym najczęściej są to jednostki o wzmożonej ruchliwości typu anormalnego, niestałe i łatwo poddające się sugestii lub praktycznie niewrażliwe na bodźce zewnętrzne i apatyczne. Zwykle ich sprawność manualna jest bardzo mała, a orientacja przestrzenna znikoma.
Ze zrozumiałych względów dzieci te są całkowicie niezaradne i niesamodzielne. Łatwo się męczą, co spowodowane jest dużym napięciem emocjonalnym przy wykonywaniu jakichkolwiek czynności i wywołuje niechęć do ich wykonywania, do wszelkiej dokładności i systematyczności w działaniu. Należy pamiętać, że te cechy są szczególnie ważne dla osób głębiej upośledzonych, gdyż umożliwiają im lepsza orientację w przestrzeni, która i tak jest znacznie utrudniona, ponieważ wymaga spostrzeżeń, szybkich kojarzeń i dobrej pamięci, a właśnie tych właściwości w tym typie kalectwa brakuje.