Geneza systemów pedagogicznych

Pedagogika istniała od początku ludzkości. Zmieniły się formy wychowania wraz z rozwojem życia społecznego i kultury. Natomiast refleksja nad wychowaniem pedagogiczne zjawiło się późno. Sofiści pierwsi postawili problem pedagogiczny – urodzenie czy wychowanie decyduje o rozwoju człowieka? A filozofowie greccy jak Platon, Arystoteles i inni – wyrażali poglądy na sprawę wychowania jako zastosowanie swych założeń filozoficznych. Potem chrześcijaństwo wniosło nowe pojęcia i wartości, rozwinęło zasady wychowawcze wywodzące się z wiary katolickiej, religijnej. Polska dostawszy się w prąd oddziaływania kultury chrześcijańskiej przejmowała również ideały życiowe i wychowawcze ówczesnej europy zach.
Pierwsze szkoły katedralne przy ............... na ziemiach polskich powstaje w XII w. Pierwszych studentów Polaków na uniwersytetach zachodnio-europ. Spotykamy w XIII w.
Pierwsze wiadomości o szkołach parafialnych w Polsce pochodzą z 2 poł. XIII i XIV w.
W 1364r. Król Kazimierz Wielki ogłasza dyplom fundacyjny Uniwersytetu warszawskiego, miała to być wszechnica państwowa przygotowująca dla kraju wykształconych administratorów i urzędników. Jednak Papież podporządkował Akademię biskupowi krakowskiemu. Uniwersytet został odnowiony w 1940r. przez Władysława Jagiełłę. Odegrał doniosłą rolę w rozwoju polskiej nauki; rozwoju kultury umysłowej. Świadectwem przenikania do Polski ideału rycerskiego wychowania są pozostawione w kronikach Kadłubka, Długosza i innych kronikarzy opisy życia drużyn rycerskich. Obyczajom i kulturą mieszczańską przeszczepia na grunt polski m.in. kolonizacja polskich miast przez mieszczaństwo niemieckie. Pedagogika nowożytna tkwi swymi korzeniami przede wszystkim w epoce renesansu i oświecenia. Budzą się nowe prądy i poglądy kulturalne, które zostały nazwane humanizmem. Konkretnym wcieleniem ideału humanistycznego renesansu jest typ „dworzanina, którego uczono: prawa i retoryki by prowadził sprawy publiczne, j. obcych – klasycznych, greki, łaciny by poznać piękno literatury, uczono go układania poezji, gry na instrumentach muzycznych, pływania, jazdy konnej, fechtunku, po to by mógł być dowódcą w czasie wojny. W realizacji szkolnej humanistyczny typ wykształcenia oparty był wyłącznie na literaturze grecko-rzymskiej. Program gimnazjum bazował na j. klasycznych,, program ten był oderwany od życia, nie obejmował j. ojczystego stąd później zaczęto krytykować takie kształcenie; zarzucać mu werbalizm propagując coraz szerzej poglądowość, opieranie nauczania na poglądzie i doświadczeniu. Sprzyjał temu intensywny rozwój nauk przyrodniczych. Z kolei protestantyzm w XVI w. wycofał nową falę myśli pedagog. w postaci traktatów publicystycznych humanistów stojących w obronie lub krytykujących wychowanie katolickie. W polsce w epoce renesansu i w czasach bezpośrednio postrenesansową obok wielu wsławionych gimnazji w humanistycznych ..................... mieliśmy śmiało wybiegającą w przód myśl polityczno-oświatową A. F. Modrzewskiego – chciał nie tylko zreformować kościół, ale przede wszystkim stosunki społ., ustrój., kulturalne. W całokształcie swojego projektu reform, jaki zawarł m.in. w dziejach „O poprawie Rzeczpospolitej” nie pominął spraw wychowania i szkolnictwa.
Szczególnie wielkie mniemanie miał o roli szkoły w społeczeństwie i wysoko podnosi godność stanu nauczycielskiego. Widział potrzebę i pożytek kształcenia w naukach, bo to daje przygotowanie do działalności publicznej, a same zdolności i doświadczenia życiowe nie wystarczą. Dlatego wg A. F. Modrzewskiego szkoły powinny być chlubą Rzeczpospolitej, są twórczynią najlepszych praw dostarczając zdolnych mówców, doradców i władców państwa.
Zawód nauczyciela, chociaż jest urzędem największego trudu pełnym jest zawodem najznakomitszym, który może iść z najwyższymi stanami w zawody w zasługach wobec państwa.

Jan Amos Komeński:
Pedagogikę jako wiedzę i sztukę wychowania i uczenia „wszystkich wszystkiego” szczególnie posunął znany J.A. Komeński (1592-1670), który przez szereg lat działał w Polsce w Lesznie Wielkopolskim. Uznawał realną, życiową przydatność wykształcenia, a nauczanie to nie tylko sztuka, ale umiejętności wypływające z odpowiedniego przygotowania pedagogicznego. Proces dydaktyczny jeśli ma być skuteczny musi opierać się na znajomości procesu poznania ludzkiego, który polega na współdziałaniu: rozumu, mowy, działania.
W skutek tego nauczanie powinno być przede wszystkim nauką o rzeczach, a nie nauką słów. Swoje poglądy zawarł w dziele pt.: „ Wielka dydaktyka.” Dał impuls do nieustannych przemian edukacyjnych i do rozważań pedagogiki szkolnej.
W skutek szybkiego wzrostu wiedzy niektórzy pedagogowie jak np.: angielski myśliciel John Locke (1632-1704) powątpiewają w encyklopedyczny cel kształcenia i uważają, że celem kształcenia powinno być nie tylko opanowanie przez młodego człow. całości wiedzy ale pobudzenie i rozwijanie umysłu. Podobnie jak J.J. Rusoe (1912-1778) w opowieści pedagogicznej pt.: „Emil, czyli o wychowaniu” większe znaczenie przypisywał metodą zdobywania wiedzy niż nauczaniu zapełniającemu umysł mnóstwem wiadomości. W ten sposób rozwija się i zyskuje uznanie
teoria tzw. kształcenia formalnego (funkcjonalnego) stanowiąca wyżej kształcenie funkcji i sprawności poznawczych niż podawanie wiedzy.
Celem kształcenia powinno być ćw. zdolności i dyspozycji takich jak: pamięć, zdolność rozumowania, krytycyzm itp. Dostarczana wielu młodzieży wiedza powinna być wiedzą realną i utylitarną, czyli praktyczną.
Obok kształc. intelektualnego doniosłe staje się kształc. fizyczne oparte na zasadzie hartowania ciała oraz wychow. moralne oparte na zasadzie honoru i kształc. charakterem.

Równolegle w epoce oświecenia i na przełomie XVIII i XIX w. postępuje przewartościowanie i przemieszanie się z jednej str. arystokratyczny i demokratyczny, a z drugiej indywidualistycznych i społecznych celów wychowania.
Ideałem klas wyższych staje się „dżentelmen”- nie umie z łatwością czytać i komentować poezji łacińskiej, ale zna literaturę ojczystą i nowoczesne j. obce, umie się wyrażać płynnie i elegancko, jest obyty z naukami przyrodniczymi, nowoczesną historię polityczną i uznaje naturalną etykę honoru, nie znosi ciasnej ortodoksji teologicznej. Wychowanie ma mu zaszczepić elegancję zachowania się w salonie, dzielność i umiejętność w sprawach wojskowych i w służbie cywilnej kraju. Ideały te próbuje realizować arystokratyczne wychowanie prywatne organizowane w tzw. Akademiach Rycerskich. W Polsce czyniło to założone w 1740r. przez St. Konarskiego Colegium Nobilu, – czyli kolegium dla szlachty i utworzony przez St. Aug. Poniatowskiego w 1766r.korpus kadetów - szkoła rycerska.
To wychowanie dostępne było głównie dla młodzieży klas wyższych, bo jedynie one miały władzę polityczną i środki ekonomiczne dla zdobycia takiego wykształcenia.
Klasy niższe – dążono o wychowanie dzielnego żołnierza, fachowego rzemieślnika lub prawowitego rolnika, ale nie były to ideały, które mogłyby konkurować z ideałem arystokratycznym.