Rozwój nowoczesnych systemów szkolnych w XIX wieku

Nowoczesne systemy szkolne zaczęły się kształtować od czasów rewolucji francuskiej 1789–99; racje ideowe, polityczne, ekonomiczne, kulturalne i in. decydowały o konieczności upowszechniania oświaty, podnoszenia jej poziomu i większego różnicowania programów. W XIX w. rozwijało się ustawodawstwo szkolne, organizację szkół przejmowały w swoje ręce rządy poszczególnych państw; uformowała się charakterystyczna tzw. drabina oświatowa składająca się ze szkół elementarnych, średnich, zawodowych i wyższych

Narodziny i rozwój nowoczesnego systemu oświatowego w XIX i XX wieku

a. Periodyzacja
b. Wpływ rewolucji francuskiej na powstanie liberalnego systemu szkolnego w XIX w.
c. Początki opieki nad dzieckiem żłobkowym i przedszkolnym
d. Rewolucja przemysłowa a upowszechnienie oświaty elementarnej
e. Elitaryzm systemów szkolnych XIX w. Rola gimnazjów klasycznych
f. Przejawy nacjonalizmu w oświacie i wychowaniu
g. Rozwój szkolnictwa realnego i zawodowego
h. Powstanie szkolnictwa specjalnego
i. Przemiany funkcji uniwersytetów
j. Dopuszczenie kobiet do studiów wyższych
k. Uniwersytety powszechne i ludowe
l. Kształcenie nauczycieli szkół elementarnych i średnich

Geneza i rozwój pedagogiki naukowej w XIX w.

m. Próby osadzenia myśli edukacyjnej na podstawach filozofii nowożytnej: J. H. Pestalozzi
n. Pedagogika filozoficzna J. F. Herbarta; herbartyzm
o. Początki socjalistycznej myśli edukacyjnej: C. Saint-Simon, R. Owen
p. Geneza teorii wychowania przedszkolnego: F. Froebel
q. Pedagogika społeczna i „nauczycielska” F. A. Diesterwega
r. Filozofia pozytywistyczna w myśli edukacyjnej: H. Spencer
s. Zmiana w poglądach na dziecko i młodzież moralnie zagrożoną

Od XIX w. obserwuje się kształtowanie i rozwój nowoczesnych systemów szkolnych. Rok 1789 i następne dają początek prądom liberalnym, a na gruncie oświatowym znajduje to wyraz w pedagogice projektującej organizację powszechnego wychowania publicznego. Projekty te jedynie w Polsce zostały wyprzedzone przez KEN. „Projekt organizacji wychowania publicznego” przedstawiony władzom rewolucyjnym we Francji w 1792 przez Condorceta postulował publiczne, powszechne, obowiązkowe, bezpłatne (tzn. dostępne) dla wszystkich nauczanie na wszystkich poziomach oświatowych. Celem wychowania powinno być rozwijanie każdej generacji zdolności fizycznych, intelektualnych i moralnych, aby w ten sposób przyczynić się do do stopniowego i ogólnego podnoszenia ludności na wyższy poziom. Każdy człowiek przez wychowanie musi mieć możliwość rozwijania swoich talentów, zaspokajania swych potrzeb, musi znać i umieć korzystać ze swych praw, rozumieć i spełniać swoje powinności, aby podnosić ogólny dobrobyt społeczności „równych obywateli”. W następstwie rewolucji francuskiej XIX w. liberalizm przyznał każdej jednostce podstawowej prawa człowieka, niezależnie od pochodzenia społecznego i pracy zawodowej i podnosiły godność „człowieka zwykłego”.

System wychowania liberalnego ma znacznie krótszą historię niż wychowanie chrześcijańskie - jego początki to przełom XIX i XX wieku i wielka reforma szkoły określana jako "nowa szkoła" bądź "nowe wychowanie". Wychowanie liberalne stanowiło ostrą reakcję wobec dotychczasowej szkoły herbartowskiej, której podstawą było pamięciowe uczenie ogromnej liczby wiadomości, czyli encyklopedyzm (materializm dydaktyczny).

Idea encyklopedyzmu wynikała z założeń atomistycznych - Herbarta, według którego na duszę składają się atomy psychicznych wyobrażeń, które wzajemnie się przyciągają i kojarzą. Dzięki procesowi kojarzenia (czyli asocjacji) w psychice tworzą się masy apercepcyjne wyobrażeń, które mogą przyswajać nowe idee (wyobrażenia) do już istniejącego systemu (jest to proces apercepcji). Całokształt połączonych mas apercepcyjnych składał się na charakter moralny, który miał być celem nauczania osiągalnym właśnie w toku zapamiętywania kolejnych wiadomości. Zatem szkoła w wieku XIX była szkołą książkową, której ośrodek stanowił program nauczania, podręcznik i nauczyciel. Cała klasa urządzona była w sposób umożliwiający jak najlepsze słuchanie; uczniowie siedzieli bez ruchu w ciasnych ławkach, ręce mieli założone do tyłu bądź trzymali je przed sobą, byli całkowicie bierni a ich jedynym zadaniem było słuchanie i zapamiętywanie tego, co mówił nauczyciel. Na ogólną, niesławną atmosferę tej szkoły składały się takie czynniki jak:

o uczenie na pamięć zupełnie niezrozumiałych treści
o ogromna ilość ćwiczeń
o nauka zarówno przed jak i po południu
o niezwykle surowi nauczyciele
o absolutnie nieliczenie się z uczniami, ich zainteresowaniami
o absolutny brak znajomości uczniów, ich psychiki

To wszystko składało się na nieznośną atmosferę w tradycyjnej szkole, której skutki nierzadko bywały tragiczne (samobójstwa wśród uczniów). Wychowankowie starali się w jakiś sposób przeciwstawić panującym zasadom, czego wyraz dawali w różnego rodzaju wybrykach, figlach robionych swoim belfrom. Nauczyciele z kolei starali się utrzymać dyscyplinę poprzez takie metody jak nakazy, zakazy, sankcję i kary, włącznie ze stosowaniem kar fizycznych (bicie kijem czy rózgą). Do bardziej wymyślnych metod zaliczyć tutaj można kary polegające na: przepisywaniu setek razy różnych sentencji umoralniających, klęczeniu na grochu czy stosowaniu wyzwisk. Nierzadko zdarzali się belfrowie - sadyści, którzy lubowali się karach. Podczas gdy w szkole panował reżim, w domu stosowane były różnego rodzaju zachęty w postaci słodyczy czy wyjścia do kina. łakocie, spacer, potem kino).

Nie trzeba chyba wspominać, iż efekty tak funkcjonującej były niewielkie - uczenie się na pamięć zrodziło werbalizm, a więc znajomość słów (z łac. "verbum" - słowo) bez jakiegokolwiek rozumienia ich sensu. Inną kwestią było to, iż zdobywana wiedza była zupełnie nieprzydatna w codziennym życiu (gramatyka łacińska czy metryka), a brak kształtowania charakteru prowadził do demoralizacji uczniów w postaci: kłamstw, oszustw, hazardu, alkoholizmu czy seksualizmu. W taki sposób między szkołą a życiem zrodziła się przepaść, za którą to opinia publiczna krytykowała szkołę szukając sposobów na jej reformę.

W 1895 roku amerykański psycholog John Dewey opublikował artykuł dotyczący woli, gdzie dowodził, iż ani rygoryzm szkolny ani też domowy hedonizm pedagogiczny nie kształtowały odpowiednio woli uczniów. Zarówno lęk przed karą jak i chęć zdobycia przyjemności nie stanowi dobrej motywacji do nauki, która powinna bazować na zainteresowaniu, które rozwija i wzmacnia wolę dziecka. Korzeni tego stanowiska należy się doszukiwać w założeniach pragmatyzmu (z gr. "pragma" - czyny, działanie), których głosił, iż prawdziwe jest to, co użyteczne oraz skuteczne w działaniu. Pragmatyzm przekształcił tradycyjny pogląd na człowieka, ujmujący go jako istotę myślącą (homo sapiens) na istotę działającą (homo faber). Dewey rozwinął ponadto ideę instrumentalizmu, polegającą na tym, iż myślenie to narzędzie pomocnicze działania, zatem gdy człowiek w swoim działaniu natrafia na pewne trudności, to w jego umyśle pojawia się problem, który należy rozwiązać umysłowo poprzez postawienie właściwej hipotezy roboczej. Można zatem stwierdzić, iż instrumentalizm głosił: nie żyjesz po to, by myśleć, lecz myślisz po to, by lepiej żyć.

W poprzednim systemie centrum edukacji stanowił nauczyciel oraz program nauczania, gdzie uczeń pełnił rolę satelity dostosowującego się do wymagań. Wychowanie liberalne przyniosło centrum w postaci swobodnego rozwoju zainteresowań uczniów, do których to nauczyciel miał się przystosowywać. W miejsce biernej, pamięciowej szkoły weszła nowa, opierająca się na aktywności i samodzielności uczniów.

Prądy reformatorskie pojawiły się także w Europie w końcu XIX wieku. W Hamburgu zaczęto zwracać uwagę na samorzutną twórczość uczniów w zakresie rysunku, modelowania czy lepienia oraz jej pozytywny wpływ na rozwój dzieci. Dało to podstawę dla ukształtowania się kierunku określanego jak o "wychowanie przez sztukę", którego celem był swobodny rozwój osobowości, stanowiący przeciwwagę dla biernego nauczania pozostałych szkolnych przedmiotów. Ten kierunek zmian podjął i rozwinął jako "szkołę pracy" niemiecki pedagog Georg Kerschensteiner, który podstawą kształcenia i wychowania uczynił pracę rzemieślniczą w postaci obróbki drewna, metalu czy szkła na warsztatach szkolnych. Nauka prac ręcznych stanowiła w "szkole pracy" nowy przedmiot nauczania, którego celem był to, by uczniowie pożytkowali nabywane umiejętności związane z wykonywaniem modeli oraz pomocy poglądowych we wszystkich innych przedmiotach dla zilustrowania zdobywanych wiadomości. Prace ręczne rozwijały również charakter moralny uczniów poprzez wyrabianie w nich szacunku do pracy fizycznej oraz cech takich jak sumienność, dokładność, wytrwałość. Kerschensteiner do swojego systemu wprowadził również ideę samodzielności - każdy uczeń rozpoczynał swoją pracę od stworzenia własnego projektu, planu oraz kosztorysu rzeczy, jaką miał wykonać. Następnym etapem pracy była samodzielna realizacja zatwierdzonego projektu oraz ocena swojej pracy wraz z poprawkami.

Z czasem, liczba nowatorskich pomysłów "nowego wychowania" zaczęła się zwiększać (wiejskie szkoły z internatem w Anglii, Francji czy Niemczech), a w międzyczasie pojawiła się pedologia - nowa nauka zajmująca się dzieckiem, jego rozwojem psychicznym i fizycznym.

W roku 1921 w Calais została założona Międzynarodowa Liga Nowego Wychowania (pod egidą Ligi Narodów w Genewie), gdzie zostało przeniesione Międzynarodowe Biuro Nowego Wychowania. Ta nowa organizacja wśród swoich członków skupiała twórców systemów pedagogicznych oraz rządy państw deklarujących zaprowadzenie w swoim kraju reformy szkolnej zgodnie z określonym programem. Również Polska, zaraz po odzyskaniu niepodległości weszła w szeregi Ligi Narodów, której międzynarodowy program obejmował następujące postulaty:

* celem wychowania miało być zachowanie oraz potęgowanie duchowych sił dziecka
* należało szanować indywidualność dziecka, by oswobodzić jego wewnętrzne siły
* nauczanie miało się opierać na wrodzonych i spontanicznych zainteresowaniach uczniów, które ujawniały się podczas prac ręcznych, umysłowych, artystycznych i społecznych
* podstawą dyscypliny miało być samoopanowanie i samorządność dzieci
* zasada współzawodnictwa miała zostać zamieniona na współpracę indywidualności
* należało wprowadzić zasadę koedukacji - wspólne nauczanie i wychowanie obu płci
* absolutnie zakazane było stosowanie wszelkiego rodzaju kar zarówno fizycznych jak psychicznych (swoboda wewnętrznych sił dziecka)

Lidze Nowego Wychowania przyświecała ponadto idea pacyfizmu, a jej działalność trwała aż do roku 1932 (organizowanie co dwa lata światowych zjazdów). Koniec przyszedł wraz z kryzysem ekonomicznym kapitalizmu oraz faszyzacją Europy. Po II wojnie światowej Liga Nowego Wychowania została przyłączona do UNESCO. W tym czasie również jej zasady, pod wpływem ciągłego postępu w nauce, przybrały nieco innego charakteru (bardziej pedologicznego niż teozoficznego). Nowe reguły ustalały następujące sprawy:

* należy patrzeć na dziecko jako odrębną i wartościową istotę (postawa szacunku dla dziecięctwa)
* należy wzbudzać aktywność dziecka
* zamiast nauczać, należy pobudzać dziecko i rozwijać je
* zainteresowania dziecka miały stanowić ważny punkt kształcenia
* dziecko należy angażować do pełnego udziału w życiu
* klasy miały tworzyć swego rodzaju społeczności dziecięce
* należy łączyć aktywność praktyczną z pracą umysłową dziecka
* należy rozwijać twórcze zdolności dziecka
* wprowadzona została zasada indywidualizacji
* w miejsce karności zewnętrznej należy wprowadzić wolność wewnętrzną

Zatem istotą systemu liberalnego wychowania była swoboda dziecka, którą uzasadniano teorią ekspresji oraz sprzeciwem wobec metod stosowanych w starej szkole. Postęp wychowawczy należało uzyskiwać na drodze następujących czynności:

* rozwijanie dziecka od wewnątrz zamiast formowania go z zewnątrz
* zamiast przygotowywania dziecka do dorosłego życia - zaspakajanie jego potrzeb i zainteresowań na obecnym etapie życia
* zamiast przekazywania dorobku kulturowego - umożliwianie dziecku spontanicznego wyrażania
* zamiast zmuszania do opanowywania wiedzy - angażowanie dziecko w czynności spontaniczne
* zamiast przyswajania przez dziecko określonego materiału - rozwijanie doświadczenia dziecka
* zamiast przystosowywania dziecka do panującego porządku społecznego - pobudzanie w nim krytycznej postawy wobec otaczającej rzeczywistości
* zamiast narzucania karności zewnętrznej - dyscyplinowanie przez zezwalanie dzieciom na ich działania



System socjalistyczny wychowania

W drugiej połowie XIX wieku ruch robotniczy, w celu podniesienia poziomu kultury wśród mas robotniczych oraz w celu odpowiedniego przygotowania przywódców partyjnych, rozwinął działalność w zakresie prac oświatowych. pierwsze tego typu działania miały miejsce w Anglii - założony tam został uniwersytet (1836 rok ) w charakterze zjednoczonego Uniwersytetu Londyńskiego o oświatowo - społecznych celach, który jako pierwszy dawał możliwość uzyskiwania stopni naukowych bez przygotowania na uczelni. Ruskin College stanowiło kolegium, które przygotowywało robotników znajdujących się w związkach zawodowych do zdawania egzaminów. Największy wpływ na rozwój idei wychowania socjalistycznego miał Włodzimierz Lenin, który w 1903 roku opracował program oświaty wprowadzający następujące zasady:

o wprowadził bezpłatną naukę w języku ojczystym
o cerkwie zostały oddzielone od państwa i szkoły
o obowiązkowe nauczanie do 16 roku życia
o zakaz pracy do 16 roku życia
o stypendia państwowe
o żłobki przyfabryczne itd.

Lenin również sformułował również w 1920 roku podstawy systemu wychowawczego, gdzie w celu budowania nowego, komunistycznego społeczeństwa, młodzież związkowa miała wypełniać następujące przypisanej jej zadania:

* uczenie się zasad komunizmu w codziennym życiu poprzez realizację założonych zadań partyjnych, takich jak na przykład walka z analfabetyzmem, dbanie o wygląd osiedli, uprawa ogródków itp.
* odrzucenie ze szkoły wszystkiego, co wiązało się z podziałem klasowym i interesami burżuazji
* uczenie się w celu przyswojenia jak największej części całego zasobu wiedzy ludzkiej
* tworzenie kultury proletariackiej
* krytyczne opanowywanie wiedzy w taki sposób, by wzbogacać swój umysł, a nie pamięć
* zastosowanie zdobywanej wiedzy w pracy nad rozwojem rolnictwa i przemysłu w oparciu o nowoczesną podstawę techniczną, naukę, technikę oraz elektryczność
* wychowywanie na komunistów o moralności podporządkowanej walce klasowej
* wiązanie wykształcenia, nauki i wychowania ze wspólną pracą proletariatu

Podstawą naukową dla nowego systemu były 2 teorie pedagogiczne:

1. W.N. Szulgin - teoria obumierania szkoły; według niej podczas rozwoju społeczeństwa bezklasowego, szkoła stanowiąca narzędzie kapitalizmu będzie stopniowo zanikała, podczas gdy wychowanie polegało będzie na uczestnictwie jednostek w społecznym, produkcyjnym i kulturalnym życiu

2. P. Błoński - teoria szkoły pracy produkcyjnej; kształcenie wychowanie powinno być realizowane w praktyce bądź na roli w bezpośredniej pracy produkcyjnej

W ostatecznym rozrachunki, wprowadzono następujące zasady socjalistycznego systemu wychowawczego:

* komunistyczna partyjność nauki, kultury, wychowania i moralności
* u podstaw szkoły i wychowania leżała ideologia (marksizmu - leninizmu)
* wiązanie teorii i praktyki w drodze wychowania przez pracę społecznie użyteczną
* idea wychowania w kolektywie, przez kolektyw (A. Makarenko)
* wszechstronny rozwój uczniów zgodnie z indywidualnymi cechami wieku rozwojowego

Zrozumienie socjalistycznego systemu wychowawczego wymaga uświadomienia sobie podstaw filozofii materializmu dialektycznego i historycznego, na którą składają się następujące części:

1. materializm
2. dialektyka
3. teoria rozwoju społeczeństwa

Te części razem tworzą jeden system, dlatego nie wolno ich oddzielać. Podstawę tej filozofii stanowią następujące twierdzenia:

* materializm filozoficzny zakłada istnienie odwiecznej materii, która pozostaje w ciągłym ruchu, czego wynikiem jest rozwijanie się jej w coraz to subtelniejsze stany materialne, gdzie ostatnim stadium jest świadomość i duchowość człowieka; zatem teoria ta zakłada istnienie zjawisk duchowych, lecz mają one materialny charakter, gdyż związane są z funkcjonalnymi stanami materii o najwyższej formie organizacji, znajdującej się w ośrodkach systemu nerwowego

* istnieje związek myślenia z praktycznym działaniem - inaczej odbicie rzeczy w świadomości byłoby jedynie abstraktem zupełnie oderwanym od praktyki; to praktyka stanowi zarówno źródło poznania jak i kryterium, miernik jego prawdziwości

* istnieje związek człowieka poznającego z innymi ludźmi, którzy stanowią odbicie rzeczywistości (a więc łączność jednostki z klasą pracującą wraz z jej celami) - w innym wypadku myślenie pozostawało by na usługach klasy kapitalistycznej, przez co ulegałoby deformacji, złudzeniu i mistyfikacji

* zatem materializm marksistowski dysponuje swoją własną teorią poznania, wytyczającą kierunki myślenia w nauce, podczas gdy dialektyka tworzy w nim pewną obiektywną metodę poznania, nie zmąconą jakąkolwiek interpretacją czy klasową mistyfikacją; u jej podstaw leżą następując prawa:

1. prawo wszech związku zjawisk oraz jedności przyrody - świat wraz z kosmosem składają się z takich samych pierwiastków chemicznych, z takiej samej materii, dlatego też wszelkie zjawiska materialne istnieją we wzajemnej zależności; analizując zjawisko wychowania należy uwzględniać wpływ innych czynników, takich jak kultura, ustrój społeczny, gospodarka - ich wzajemne powiązania oraz oddziaływanie na psychikę jednostki

2. prawo ruchu i zmian - wszystkie zjawiska są w nieustannym ruchu i podlegają ciągłym zmianom, zatem wszystko przechodzi z jednego stanu w inny, przez co ulega rozwojowi bądź rozkładowi a następnie śmierci

3. prawo przechodzenia ilości w jakość - przedstawia proces rozwoju w ten sposób, iż dana rzecz przechodząc od niewielkich zmian ilościowych, nagle skokowo zmienia się w zjawisko innej jakości

4. prawo jedności i walki przeciwieństw - proces rozwoju jest tutaj tłumaczony w taki sposób, iż leżące u podstaw każdego zjawiska przeciwieństwa wzajemnie się zwalczają tworząc w ten sposób motor rozwoju, składający się z tezy, antytezy, syntezy, które odnawiają się na coraz to wyższych poziomach

* materializm historyczny jest teorią rozwoju społeczeństwa, zbudowaną na podstawach materializmu filozoficznego oraz dialektyki; główną zasadą materializmu historycznego jest założenie, iż to "byt społeczny określa świadomość" - jej treści określane jako "nadbudowa ideologiczna" uzależnione są od bytu społecznego, czyli sytuacji społeczno - ekonomicznej jednostek i całej klasy (bazy ekonomicznej)

Założenia światopoglądowe i filozoficzne wyznaczają określone idee, przybierające w zetknięciu z potrzebami wychowania postać kierowniczych idei pedagogicznych przystosowanych do zagadnień danej epoki oraz społeczeństwa. Jak wynika z analiz sytuacji wychowawczej w okresie po II wojnie światowej, oprócz naczelnego zagadnienia stworzenia "nowego człowieka", na główny plan wysunęły się następujące problemy związane z tym zadaniem:

1. idea humanizmu - właściwy przebieg ludzkich stosunków
2. idea moralizmu - konieczność wprowadzenia wychowania moralnego w celu odnowy moralności
3. idea personalizmu - poszanowanie osoby ludzkiej

W systemie wychowania socjalistycznego, mimo początkowych problemów, rozwój dziejowy doprowadził do procesów wyrównawczych, co wprowadziło do refleksji zagadnienie problemów wychowania. Skłoniło to do poszukiwania rozwiązań problemów związanych z moralnością, człowiekiem jako osobą oraz ze stosunkami międzyludzkimi zgodnie z założeniami światopoglądowymi marksizmu - leninizmu:

* idea moralizmu socjalistycznego kształtowała się już od wystąpienia Marksa i Engelsa w Manifeście komunistycznym, gdzie krytykowali oni moralność mieszczańską jednocześnie broniąc się przed zarzutami amoralności. Natomiast w praktyce ruchów robotniczych tworzyły się nowe normy moralne wyznaczające sposób postępowania, takie jak solidarność, wierność towarzyszom, wzajemna pomoc itp.
* personalizm socjalistyczny w formie rozwiniętej teorii nie istnieje, choć zagadnienie dotyczące godności człowieka jako osoby zawarte jest w antropologii filozoficznej, a pojęcie "osobowości" wprowadzone zostało po raz pierwszy przez francuskiego filozofa - marksistę, Rogera Garaudy

Marksizm starał się nie używać terminu "personalizm". Idee personalizmu są bowiem krytykowane tutaj za chrześcijańskie rozumienie osobowości (tomizm, encykliki społeczne, filozofia J. Maritaina, E. Mouniera i E. Gilsona) jak i za uświęcanie ziemskiej rzeczywistości (P. Teilhard de Chardin). Marksizm wysuwa swoją własną, materialistyczną koncepcję osobowości dynamicznej, gdzie postuluje się, by społeczeństwo przyszłości dążyło do osiągania wszechstronnego rozwoju osobowości, który to proces miałby pozostawać w harmonii z uspołecznianiem postaw jednostek, zakorzenianiem ich w autentycznej wspólnocie. Jak głosi B. Suchodolski, historycznie utworzyły się w pedagogice 3 następujące nurty:

1. pedagogika kształcenia osobowości - odpowiadała, jaki powinien być człowiek przez następujący okres czasu: jej początki to antyk, następnie chrześcijaństwo, humanizm, naturalizm oraz idealizm (XIX wiek), dzisiejsza psychoanaliza i egzystencjalizm
2. pedagogika przygotowania do życia społecznego - określała, co człowiek powinien robić w otaczającej go rzeczywistości (starożytność, feudalizm, demokracja i nacjonalizm)
3. pedagogika kształtowania systemu powszechnego - obejmuje ona całe ludzkie życie, rozwija organizacje oraz planową instytucjonalizację procesu wychowania (obecny wiek)

Naczelną zasadą systemu wychowania socjalistycznego jest idea humanizmu socjalistycznego. Stanowi ona najwyższą normę moralności, która reguluje stosunek jednostki do otoczenia, stanowi sposób wychowania osobowości, charakteru człowieka socjalizmu i jest regulatorem stosunków międzyludzkich. Ideologia humanizmu socjalistycznego zyskała charakter społeczny, gdyż zwracała się ona w kierunku mas ludowych, zapewniając jednocześnie wszechstronny rozwój młodego pokolenia w następujących dziedzinach:

* wychowanie umysłowe - przekazanie podstaw wiedzy oraz rozwijanie myślenia i kształtowanie światopoglądu naukowego
* kształcenie politechniczne - przekazanie podstaw produkcji oraz opanowanie narzędzi
* wychowanie moralne- kształtowanie następujących cech charakteru:
o patriotyzm
o internacjonalizm
o kolektywizm
o socjalistyczny stosunek do pracy i własności społecznej
o dyscyplina pracy
o siła woli
o inicjatywa
o odwaga i inne
* wychowanie fizyczne - wyrabianie w wychowankach zdrowia oraz tężyzny w celu zwiększenia wydajności pracy oraz obrony państwa
* wychowanie estetyczne - kształtowanie wrażliwości człowieka na różnego rodzaju przejawy sztuki

Tak pojmowane wychowanie miało przekształcać naturę człowieka, jaka ukształtowana została przez kapitalizm, zatem był to proces przebudowywania jednostek egoistycznych, wyzyskujących innych, leniwych itd. Wychowanie komunistycznej świadomości obejmowało następujące zadania:

* kształtowanie w jednostkach naukowego światopoglądu
* wychowywanie przez pracę
* kształtowanie postawy komunistycznej moralności
* rozwijanie proletariackiego internacjonalizmu oraz socjalistycznego patriotyzmu
* harmonijny i wszechstronny rozwój osobowości
* demaskacja burżuazyjnej ideologii

Najbardziej rozwinięty natomiast został kodeks moralny budowniczego komunizmu, który zawierał następujące zasady:

* całkowite oddanie sprawie, miłość do ojczyzny i krajów socjalizmu
* rzetelna praca której celem jest dobro społeczeństwa w myśl zasady: kto nie pracuje, ten nie je
* troska o zachowanie oraz pomnażanie społecznego dorobku
* świadomość społecznych obowiązków, nieprzejednanie w stosunku do naruszania społecznych interesów
* kolektywizm, obywatelska wzajemna pomoc w myśl zasady: jeden za wszystkich, wszyscy za jednego
* humanitarne stosunki, szacunek dla innych ludzi: człowiek człowiekowi - przyjaciel, towarzysz i brat
* uczciwość, szczerość, moralność, prostota oraz skromność
* szacunek w rodzinie i troska o odpowiednie wychowanie dzieci
* walka z niesprawiedliwością, pasożytnictwem, nieuczciwością
* przyjaźń oraz braterstwo wszystkich narodów ZSRR
* walka z narodowościową i rasową wrogością
* walka z wrogami komunizmu, przeciwnikami sprawy pokoju oraz wolności narodów
* solidarność z osobami pracującymi

Bibliografia:

* Suchodolski B., Wychowanie moralno - społeczne
* Sośnicki K., Podstawy wychowania państwowego
* Ratyński J., O wychowaniu nowego człowieka
* Kunowski S., Podstawy współczesnej pedagogiki