Wykłady - dr Zajac
Temat 1 : RZECZYWISTOŚĆ SPOŁECZNA I PROCES JEJ POZNANIA
1.Czym jest rzeczywistość
Rzeczywistość ? jest to, to wszystko co rzeczywiście istnieje, wszystko to co jest obiektywne, obiektywnie istnieje, prawdziwe. To co przeciwstawia się fikcji, a co jest zgodne z faktami. Rzeczywisty to ten niezmyślony, niefałszowany, autentyczny, prawdziwy. Wszystko to co posiada właściwości przestrzenne, trwa w czasie. Rzeczywistość jest niezależna od nas, co jest uchwytne przez rozum (poznawalne).
2.Czym jest rzeczywistość społeczna
Rzeczywistość społeczna ? część dostępnej człowiekowi rzeczywistości obejmującej swym zakresem znaczenia zjawisk, procesów, idei, sytuacji, przedmiotów przy czym znaczenia te powstały dzięki nadaniu im cech nabytych w trakcie wzajemnych oddziaływań jednostek i grup społecznych.
3.Koncepcje bytu społecznego
KONCEPCJE BYTU SPOŁECZNEGO
Koncepcje przyrodnicze
fiskalna
biologiczna
psychologiczna
Uważają rzeczywistość społeczną za kontynuację procesów przyrodniczych i nie odróżniają zjawisk, procesów i faktów społecznych od zjawisk przyrodniczych.
Wspólne cechy:
są w pewnym sensie materialistyczne, przynajmniej w zakresie koncepcji
przyjmują, a także integrują w swych rozważaniach tezę ewolucjonistyczną
zmierzają do sformułowania podstawowych praw ewolucji
w niedostatecznym stopniu uwzględniający znaczenie jednostek w życiu społecznym
traktują rzeczywistość społeczną jako całość bytową, której przypisują wymiar ponadczasowości
owa ponadczasowość i ewolucjoność nadaje tylu koncepcją charakter filozoficzny
Indywidualizm i liberalizm
Tezy indywidualizmu
Człowiek jest zdany na siebie i powinien przede wszystkim troszczyć się o siebie ( to jego prawa a zarazem obowiązek )
Człowiek jest dla siebie miarą i celem działania i wg tej miary może i powinien pojmować oraz porządkować świat.
A społeczeństwo?
,, Społeczeństwo ludzkie nie jest (...) tworem naturalnym, lecz zostało stworzone przez ludzi i nie może ono powstać inaczej, jak tylko w wyniku ugody ( Hobes, Locke, Rosseau )
Umowa społeczna nie może zmuszać pierwotnej suwerenności osobowości człowieka, nie jest zrzeczeniem się wszystkich jej uprawnień i powinna gwarantować każdej jednostce bezwzględną wolność ??
Hasła liberalizmu
Wolność jest naturalnym atrybutem, istotną cechą jednostki, bowiem to właśnie ona konstytuuje człowieka, bez niej nie mógłby istnieć.
Socjologizm
Społeczeństwo jako rzeczywistość składa się z faktów społecznych. Fakt ,, (...) polegają one na sposobach działania, myślenia i odczuwania, zewnętrznych wobec jednostki, a zawdzięczających swoje istnienie potędze przymusu, za której pomocą jednostce się narzucają. Nie można ich wtedy mieszać ani ze zjawiskami organizacyjnymi, gdyż polegają na wyobrażeniach i działaniach, ani ze zjawiskami psychologicznymi, które istnieją wyłącznie w świadomości intelektualnej i dzięki niej.??
Fakty społeczne są zewnętrzne, a więc niezależne od świadomości jednostki oraz obiektywne i powszechne, a także samoistne.
Więź społeczna to szczególny rodzaj integracji różnych grup społecznych, od których zależą działania i zachowania jednostki.
Materializm historyczny
Społeczeństwo jest produktem ewolucji materii, stanem jej wyższej organizacji, która znajduje się w ciągłym ruchu, zmianie i rozwoju powodowanym czynnikami materialnymi, które należy traktować jako ostateczne.
Zasadnicza teza materializmu historycznego
,, nie świadomość określa byt społeczny ludzi, lecz przeciwnie, ich byt społeczny określa ich świadomość??
Byt społeczny to materialne warunki życia społeczeństwa.
Człowiek, czyli jednostka ludzka, jest rezultatem układów społecznych ,,całokształtu stosunków społecznych??, które go kształtują, a nawet istotnie tworzą. Człowiek sam tworzy swoją historię i do tego tworzenia konieczne jest świadome i celowe oddziaływanie ludzi.
Humanistyczna
Budowana jest na fenomenologii, która jest krytyką klasycznej metafizyki, a wraz z hermeneutyką, pozwala na jej gruncie ,,interpretować?? i rozumieć badane zjawiska
Jej podstawowym celem jest rozumienie, a nie wyjaśnienie w sensie przyczynowym tego wszystkiego co ma wymiar i charakter bytu społecznego, w przeciwieństwie do bytów przyrodniczych.
Rzeczywistość społeczna jest sensownym działaniem człowieka posiadającym określoną intencję. W oparciu o takie działania społeczne wyrastają formy życia społecznego: stosunki społeczne i wytwory społeczne. Stosunki społeczne, to zachowania których treści znaczeniowa wskazuje na reakcje międzyosobowe, zaś wytwory społeczne, to instytucje typu kościół, państwo, małżeństwo.
Rzeczywistość społeczna to postawy i działania ludzi zmierzające do realizacji określonych wartości kulturowych mających jakieś dla nich znaczenie. Rzeczywistość społeczna jest wytworzona przez człowieka, jako podmiot działający. Ma charakter aksjologiczny, a zarazem moralny ( Znaniecki )
Społeczeństwo jest, (...) rzeczywistością duchową i dynamiczną, jest przepływem zdarzeń i faktów, których uczestnikami są ludzie jako elementy składowe tej całości ( Dilthey )
Warunkiem koniecznym społeczeństwa jako określonego sensu związku człowieka z człowiekiem jest komunikacja. (...) Bez komunikacji żadne życie społeczne nie byłoby możliwe, komunikacja otwiera sensowny horyzont życia społecznego ( Hussler )
4.Struktura świata społecznego
Struktura świata społecznego wg Szmatki jest układem trzech poziomów integracji zjawisk społecznych:
poziom działających jednostek
poziom ponad indywidualnych struktur jakościowo odmiennych od działań i zachowań indywidualnych, a jednocześnie zachowujących spójność cech i wartości
poziom makrostruktur społecznych
Świat społeczny ? to inaczej rzeczywistość społeczna, która jest wielopoziomowym układem, niejednorodnym wewnętrznie oraz zróżnicowanym ilościowo i jakościowo
Poziomy te przenikają się, determinują, warunkują.
Rzeczywistość ? to realnie istniejący czasowo i przestrzenie usytuowany układ idei, obiektów, ludzi, zjawisk, relacji miedzy nimi, który jest dostępny i do ogarnięcia przez ludzkim rozum będący w znacznej wierze jego wytworem.
Rzeczywistość wychowawcza ? to ta część rzeczywistości, która odnosi się do wychowania jest ona jedną z form wyrażania się człowieka, oznacza pewien fakt, stan naszego życia społecznego, indywidualnego, który jest umieszczony w konkretnej perspektywie czasowej, kulturowej.
Poznanie ? proces zdobywania szeroko rozumianej wiedzy, która odnosi się do określonego fragmentu, rzeczywistość wraz z rezultatami poznania tej rzeczywistości. Rezultaty : teorie naukowe, twierdzenia, hipotezy.
Charakter poznania :
świadomościowy
refleksyjny
asymilacyjny ( podmiot przyswaja sobie przedmiot )
intencyjny ( podmiot odnosi się do przedmiotu )
aspetywność ( podmiot ujmuje przedmiot pod jakimś kątem )
Elementy wchodzące w akt poznania:
podmiot poznający ? człowiek poznający wraz z narzędziami, które pomagają poznać
przedmiot poznawczy ? to co podmiot poznaje
punkt widzenia ? aspekt w jakim dany przedmiot jest poznawany
Rodzaje poznanie
Poznanie przednaukowe
Poznanie zmysłowe, rezultatem jest wiedza potoczna (zdroworozsądkowa), celem jest : uzyskanie wiedzy ocenianej wg kryterium skuteczności. Wiedza ta służyć będzie realizacji konkretnych skuteczności. Wiedza ta służyć będzie realizacji konkretnych działań , jest mocno obciążona subiektywizmem. Wiedza ta ma charakter odtwórczy, nie wymaga odpowiedniego przygotowania, kwalifikacji, nie stosuje jednorodnej techniki, zdeterminowana jest doświadczeniem wcześniejszych pokoleń. Wiedza potoczna uzyskuje w ramach tzw. habitusu pierwotnego ? pierwotne wyposażenie, np. z domu rodzinnego.
Habitus ? ogół właściwości, które składają się na wygląd człowieka, zachowania, postawy człowieka, które świadczą o byciu człowiekiem na danym etapie rozwoju.
Poznanie naukowe
Poznanie ogólniejszych zjawisk, wychodzące poza poznanie zmysłowe.
FORMY
Czynności poznania naukowego:
muszą być zgodne z metodami naukowymi
stosowany język powinien pozwolić na ścisłe, jednoznaczne formułowanie wyników poznania
stosowane twierdzenia powinny być dostatecznie uzasadniane, sprawdzane, spójne, niesprzeczne
Efekt poznania naukowego:
Powinien mieć charakter twórczy i otwarty aby móc poddawać go weryfikacji.
Rezultat poznania naukowego:
Powinien być możliwy do praktycznego wdrożenia.
Struktury wiedzy naukowej
Typy orientacji
rozeznanie się w tym, co:
Nauka potrzebna jest do:
poznawania rzeczywistości
rozumienia rzeczywistości
przekształcania rzeczywistości
przekształcania nas samych
Nauka ? ,,wszelka całość godna tego by być podmiotem nauczania intelektualnego w szkolnictwie wyższym w charakterze odrębnej specjalności??; ,, pewien zespól czynności badawczych zmierzających do poznania istniejącej rzeczywistości ( przyrodniczej, społecznej ), wytworów tych czynności ( system twierdzeń, system hipotez ), które dotyczą badanej rzeczywistości?? ( wg T. Kotarbińskiego )
Nauka - ,,to tyle co rzemiosło uczonych czyli ogół czynności wykonywanych przez uczonych jako uczonych?? ; ,,wytwór tych czynności czyli system twierdzeń do których uznania doszli uczeni w swoim dążeniu do poznania rzeczywistości ( wg Ajdukiewicza )
Wg Johana Bernal?a naukę można jedynie opisać. Nauka jest :
narastająca historycznie tradycją poznawczą
metodą poznania rzeczywistości
pewien układ instytucjonalny
ważny czynnik utrzymania i rozwoju produkcji
pewna forma światopoglądu
wg T. Pilcha, W. Okonia
Sens
Dydaktyczny Treściowy Instytucjonalny
Historyczno ? socjologiczny Funkcjonalny
Nauka przybiera sens:
dydaktyczny ? czynności nauczania i uczenia się
instytucjonalny ? kryje się pod określoną dyscypliną naukową, która uprawiana jest na poziomie wyższym lub innej placówce naukowo ? badawczej
treściowy ? kompletny system uzasadnionych twierdzeń i hipotez odzwierciedlających określony wycinek rzeczywistości, sposobu jego poznawania, przekształcania. Zespól obiektywnej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, człowieku, związkach miedzy nimi, genezie, rządzących jego prawidłowościami
historyczno ? socjologiczny ? nauka to dziedzina nauki, która obejmuje:
całokształt historycznie rozwijającej się działalności poznawczej prowadzonej przez uczonych jako odrębną grupę społeczną
wytwory tej działalności w postaci określonych systemów rzeczywistości
narzędzia i środki tej działalności
instytucje badawcze, które są powołane do uprawiania nauki
upowszechnienie wyników badań, wdrażanie wyników badań do praktyki
funkcjonalny ? ogół czynności składających się na działalność badawczą prowadzącą do tworzenia i rozwijania się nauki w sensie treściowym zgodnie z metodami naukowymi, które mają zapewnić uzyskanie uporządkowanej, zasadnej, obiektywnej wiedzy o rzeczywistości
Nauki
Formalne <= KRYTERIA => Empiryczne
<= PRZEDMIOT BADAŃ =>
Aksjomatyczno ? dedukcyjna <= METODA => hipotetyczno - dedukcyjna
<= SYSTEM NAUKOWY =>
matematyka logika przyrodnicze społeczne
(humanistyczne)
fizyczne biologiczne
Schemat klasyfikacji nauk
Nauka
Formalno ? dedukcyjne Empiryczne
Logika Matematyka Przyrodnicze Społeczne
Przyrodnicze Fizyczne Społeczne Humanistyczne
Temat 2 : TEORIA JAKO NARZĘDZIE POZNANIA RZECZYWISTOŚCI
Teoria: theore ? oglądam (gr.)
Poznanie zmysłowe, które wychodzi poza zmysłowe poznanie
S. Nowak
Teoria ? wiedza teoretyczna przeciwstawia się terminu praktyka
Teorii przeciwstawia się fakty, ma je jedynie wyjaśnić, uogólniać
Język teorii przeciwstawia się językowi obserwacji (tak się mówi na granice logiki i metodologii badań)
J. Such teorią jest:
Zbiór logicznie uporządkowanych praw odgrywających w nauce najważniejsza rolę
Zbiór luźno powiązanych ze sobą stwierdzeń, które dotyczą danej dziedziny
Zbiór luźno powiązanych ze sobą stwierdzeń na oznaczenie jakiejś mniej lub bardziej szczegółowo opracowanej koncepcji
Zbiór luźno powiązanych ze sobą stwierdzeń na oznaczenie praw o wyraźnym charakterze teoretycznym
Nowak
Teoria to zespół praw uporządkowanych w taki sposób aby stanowiły one pewne zewnętrznie spójne konstrukcje logiczne bez względu na to czy twierdzenia zawarte w tych teoriach dotyczą zjawisk mniej lub bardziej obserwowanych.
Tchorzewski teoria to:
Usystematyzowana wiedza na którą składają się prawa oraz definicje
Zbiór zdań empirycznych wyjaśniających za pomocą praw, hipotez i twierdzeń, a także sądów klasyfikujących fakty
Fakt:
baza wszystkich nauk społecznych, widać to szczególnie w naukach empirycznych
każde pojęcie, zdarzenie lub stan rzeczy, który jest zlokalizowany w czasie i przestrzeni
Poziomy dojrzałości rozważań teoretycznych:
Refleksje teoretyczne ? Najwyższy poziom
Koncepcje ? Niższy poziom
Teorie naukowe ? Najniższy poziom
Teoria naukowa ? to taki i tylko taki rezultat badawczy, który pełni funkcję eksploatacyjną (odpowiada na pytania dlaczego pewne zjawiska przebiegają tak, a nie inaczej).
W teorii zawarte są:
Ogólne orientacje teoretyczno ? metodologiczne
Zespół założeń na temat charakteru rzeczywistości, szans i możliwości poznania rzeczywistości, badanie tej rzeczywistości
Model pojęciowy
Tzn. powiązanych ze sobą kategorii analitycznych, które tworzą wizję współczesnego świata, odnoszą się do mechanizmów funkcjonowania tego świata, ich zmian w świecie
Warstwa empiryczna
Zbiór twierdzeń o związkach i zależnościach pomiędzy zjawiskami i procesami, które stanowią przedmiot obserwacji
Rodzaje teorii:
Ogólne (orientacji) ? teorie o najszerszym zasięgu i charakterystyczne dla orientacji filozoficzno ? metodologicznej. Struktura: zespół założeń ontologicznych (teorie bytu). Dotyczą rzeczywistości, określają ją:
Założenia epistemologiczne (teorie poznania) ? odnoszą się do granic i możliwości poznania rzeczywistości
Założenia metodologiczne ? dyrektywy, które odnoszą się do sposobu gromadzenia materiału empirycznego, sposobu przetwarzania jego, sposobu uzasadniania twierdzeń, budowania teorii naukowych
Średniego zasięgu (modele) ? system twierdzeń, hipotez, które opisuj i wyjaśniają pewnie fragment rzeczywistości, np. związek miedzy rozwojem jednostki, a społecznym. Struktura:
możliwe do sformułowania w jej ramach pytania, problemy badawcze
stosowane uporządkowane hierarchicznie pojęcia
kryteria klasyfikacji i typologii zjawisk
twierdzenia i hipotezy tworzące system
Empiryczne (szczegółowe) ? mają najszerszy zasięg. Charakterystyczne właściwości:
Wykrywanie zależności miedzy zmiennymi, może przyjmować postać zależności przyczynowe, funkcjonalnej, korelacyjnej
Tymi zmiennymi są pewne zjawiska, cechy, procesy a zależności mogą być potwierdzone lub oddalone
Teorie prakseologiczne ? określone są tak, ponieważ dotyczą praktycznego, celowego działania człowieka związane są bezpośrednio z działaniem edukacyjnym
Funkcje teorii:
Eksploatacyjna ? opis, wyjaśnienie badanej rzeczywistości sprowadza się do porządkowania, systematyzacji wiedzy
Heurystyczna ? polega na tym, że w obszarze każdej konkretnej teorii zachodzą warunki do sformułowania nowych hipotez, problemów, których źródeł są ustalenia jakie wynikają z funkcji eksploatacyjnej
Muszyński
Wstęp do metodologii pedagogiki
Warszawa 1971 PWN
Teoria to zespół twierdzeń, które dotyczą danego wycinka rzeczywistości i które spełniają określone warunki. Twierdzenia musza być przedstawione za pomocą ogólnych terminów, które dotyczą całych (ogólnych terminów) i winny odnosić się do całych klas rzeczy i zjawisk, a to ma służyć dokonywaniu przewidywań dotyczących danych zjawisk.
Reszke
Nierówności płci w teoriach
Warszawa 1981
Teoria jest to taki powiązany treściowo zbiór twierdzeń lub hipotez, który dostarcza wyjaśnień empirycznych uogólnienie wypowiedzianych z wyników konkretnych badań.
P. G Zimbardo
Ruch Psychologia i życie
Warszawa 1996 PWN
Teorię określa się także jako ,,usystematyzowane zestawienie związków między założeniami, regułami postępowania różnymi obserwowanymi faktami oraz wprowadzanymi z nimi wnioskami.
J. Such
Czy istnieje experimentum crucis?
Warszawa 1974 PWN
Teoria to pewien opis zjawisk, instrument poznania, w szczególności wyjaśniania i przewidywania, a co za tym idzie skutecznego działania
K. R. Popper
Logika odkryć naukowych
Warszawa 19977 PWN
Teorie są zadaniami uniwersalnymi, systemami znaków lub też systemami symboli. Nazywa się je także ,,sieciami chwytającymi to co nazywamy ,,światłem?? ? służą do racjonalnego ujmowania, wyjaśniania i opanowania świata.??
T. Kotarbiski
Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk
Wydawnictwo Ossolineum
Teoria dotycząca określonego wycinka rzeczywistości jest ,,zbiór tzw. sądów klasowych opisujących ten wycinek, a więc takich, które obejmują tym co głoszą wszystkie przedmowy z cechą będąca przedmiotem orzekania
S. Nowak
Metodologia badań socjologicznych
Warszawa 1970 PWN
Teoria jest spójnym systemem praw nauki, zintegrowanym wedle pewnej jednolitej zasady wyjaśnienia i ewentualnego przewidywania zjawisk określonej kategorii. Nie jest to jednak pojedyncze prawo nauki, ale zbiór praw czy system uporządkowanych wedle pewnych kryteriów, systematyzacji. Nowak wyróżnia trzy takie systematyzacje:
Dydaktyczną porządkującą
Twierdzenia wedle zamierzeń dydaktycznych, systematyzację ideologiczną, w której twierdzenia klasyfikowane są ze względu n zamierzony efekt ideologiczną
Systematyzację praktyczną- porządkuje twierdzenie ze względu na potrzeby praktyczne
Muszyński
Zarys teorii wychowania
Warszawa 1977 PWN
Teorią można nazwać ,,pewien zbiór wewnętrznie spójnych sądów uogólnionych, które wyjaśniają jakąś grupę zjawisk lub dziedzinie rzeczywistości??
Katula
Teoria i współczesna praktyka wychowawcza
Edukacja 1986/2
Teoria to społecznie określony i wypracowany system sądów o rzeczywistości
S. Blackbum
Oksfordzki słownik filozoficzny
Warszawa 1997 Książka i wiedza
Teoria to zbiór ogólnych twierdzeń na określony tematy lub o określonej dziedzinie
E. Nihitin
Wyjaśnienie jako funkcja nauki
Warszawa 1973 PWN
Teorią nazywa się ,,uporządkowany strukturalnie zbiór twierdzeń naukowych odzwierciedlających system świata obiektywnego.
R. Wójcik
Wykłady z metodologii nauk
Wrocław 1977
Teorie najczęściej utożsamiają się ze zbiorami twierdzeń, ale jednak nie każdy zbiór twierdzeń może zasługiwać na miano teorii. Teorią można nazywa jedynie takie systemy twierdzeń, które są nie tylko tematycznie spójne (a więc dotyczą pewnej ustawianej klasy zjawisk) ale składają się z twierdzeń dostatecznie ogólnych, tj. takich, które mają charakter praw, a nie zdań o faktach jednostkowych.
J.Such
Problemy weryfikacji wiedzy
Studium metodologiczne
Warszawa 1975 PWN
Teorię można także określać jako zbiór logicznie uporządkowanych ze sobą twierdzeń dotyczących danej dziedziny. Termin ten można odnieść do jakichś koncepcji o różnym stopniu szczegółowości czy też twierdzeń teoretycznych, praw o charakterze teoretycznym.
E. Kałuszyński
Modele teorii empirycznych
Warszawa 1994 PAN
Teoria to zbiór twierdzeń, formalnie i merytorycznie powiązanych ze sobą.
W. Okoń
Nowy słownik pedagogiczny
Warszawa 1998 Wyd. Akademickie ,,Żak??
Teoria to w określeniu potocznym ,,zespół twierdzeń wyjaśniających daną dziedzinę rzeczywistości oraz mechanizmy jej przekształcenia. W naukach empirycznych ,,system twierdzeń tłumaczących jakieś fakty w sposób logicznie niesprzecznych, ów system twierdzeń może również obejmować całą dyscyplinę naukową. Składają się nań prawa nauki, hipotezy i definicje powiązane ze sobą tak, że prawa ogólne znajdują uzasadnienie i wyjaśnienia w prawach hipotezach bardziej szczegółowych. Teoria służy zarówno tłumaczeniu faktów, jak i ich przewidywaniu
Z. Zaborowski
Wstęp do metodologii badań pedagogicznych
Wrocław 1973
Teorie stanowi ,,pewien wewnętrznie zintegrowany układ twierdzeń wyjaśniających ściśle określoną dziedziną zjawisk.
Hender
Lexikon der Pedagogik Freiburg ? Bardwien
Herder Verlag 1979
Teoria to zestawiona razem naukowa wiedza o poznaniu, a także systematyczny opis takiej wiedzy
Leksikon der Pedagogik z Band Bern 1930
Ogólny pogląd jednolicie zestawiony w zespół zjawisk i problemów dotychczas rozwiązywanych, ma on na celu wskazywanie możliwości ich rozwiązań.
Nowa encyklopedia powszechna Tom 6 Warszawa 1997 PWN
,,Usystematyzowana wiedza wyjaśniająca daną dziedzinę rzeczywistości.??
Teoria o charakterze naukowym definiowana jest jako ,,system twierdzeń logicznie i rzeczowo uporządkowanych, powiązanych określonymi stosunkami logicznymi, występującymi w danej nauce oraz spełniający przyjęte w niej kryteria naukowości i poprawności metodologicznej
P.Szopka
Teoria i wyjaśnienie z metodologicznych problemów socjologii Warszawa 1972
Teoria stanowi ,,wiedze abstrakcyjną ? symboliczną i selektywną reprezentacje faktów zacierającą ich konkretność i wieloaspektowość??
Teoria określona jest jako autonomia wiedzy potocznej jako ,,każda wiedza intuicyjna, niezgodna z pozanaukowym, spontanicznie wytworzonym pogląd na pewne zjawiska, zdarzenia, procesy.??
Teoria to (...) taki i tylko taki rezultat badaczy, który pełni funkcję eksplanacyjną.
W. Krajeński
Prawa nauki. Przegląd zagadnień metodologicznych i filozoficznych
Warszawa 1998
Teoria jest usystematyzowaną wiedzą, która obejmuje szereg praw i definicji powiązanych określonymi stosunkami logicznymi
W. Pusiecki
Wiedza i jej składniki
Jelenia góra 1988
Teoria w znaczeniu najogólniejszym jest to wyjaśniająca określone dziedziny bytu, a więc wszystko, co istnieje, natomiast teorię naukową autor ten definiuje jako ,,zespół praw naukowych. Definicji, twierdzeń i hipotez dotyczących określonej dziedziny zjawisk, rzeczowo i logicznie powiązanych w spójną całość
S.Kamiński
Nauka i metoda. Pojęcia nauki i klasyfikacja nauk Lublin 1992
W naukach empirycznych teoria jest ,,system dedukcyjnym (...) albo ma postać zbliżoną do systemu dedukcyjnego.??
Inaczej określić można teorię w stosunku do nauk empirycznych ? mianowicie jako ,,układ logicznie i rzeczowo, powiązanych tez, tzn. najogólniejszych (zasad) i ogólnych hipotez. Praw i definicji. Które teoretycznie wyjaśniają wskazaną jednoznacznie dziedzinę??
J.H.Torner (red)
Struktura teorii socjologicznej
Warszawa 1985 PWN
Teoria to działalność umysłowa, jest to ,,proces rozwijania idei pozwalających badaczom wyjaśnić, dlaczego muszą zajść określone zdarzenia. Teoria jest skonstruowana z szeregu podstawowych elementów lub składników: pojęć, zmiennych, twierdzeń i form teoretycznych.??
P. Sztopka
Teoria i wyjaśnienie. Z metodologicznych problemów socjologii
Teoria może być rozumiana jako przeciwstawieństwo praktyki i wówczas stanowi ona, zbiór dyrektyw czy norm działania, takich jednak, które nie są (..) realizowane w działaniach rzeczywistych.??
Może być też definiowana jako przeciwieństwo empatii, które może oznaczać ,,badanie doświadczalne?? ? i wówczas teoria to ,,wszystkie operacje poznawcze nie mające charakteru doświadczalnego??. Empiria jednak może stanowić też dane uzyskane w wyniku badań doświadczalnych ? i wtedy teoria określana jest jako dowolne ,,spekulacje nie poparte danymi doświadczeniami.??
M Malewski
Teorie andragogiczne. Metodologia teoretyczności dyscypliny naukowej
Wrocław 1998
Teoria jest systemem teoretycznie zorganizowanych praw nauki, jest ona konstruktorem pojęciowym
A. Tchorzewski
Teoria wychowanie. Próba określenia przedmiotu i zadań badawczych
Teoria określana jest jako zbiór ,,zadań empirycznych wyjaśniających za pomocą praw, hipotez, definicji, twierdzeń oraz sądów klasyfikujących fakty oraz tez, które należą do rzeczywistości społecznej.
Temat 3 : GENEZA I RZWÓJ TEORII WYCHOWANIA JAKO SUBDYSCYPLINY PEDAGOGICZNEJ I JEJ MIEJSCE W STRUKTURZE NAUK O WYCHOWANIU
1. Geneza:
Wyłoniła się na skutek intensywnego rozwoju nauk społecznych na skutek poszukiwania coraz bardziej doskonałych metod poznania rzeczywistości, a także różnorodności powtarzania tej rzeczywistości.
Tchorzewski wyróżnia w genezie dwie perspektywy:
Czasy Herbarta (1776 ? 1841)
Herbart dokonał wewnętrznego podziału pedagogiki i wyróżnił w strukturze:
pedagogikę ogólna (ogólna teoria wychowania)
dydaktykę (teoria nauczania)
zręby historii wychowania
Przedmiotem badań teorii wychowania miała być istota i geneza wychowania. Miała zajmować się celami wychowania, zadaniami wychowania, metodami i środkami wychowania. Miała opiera się na etyce i psychologii.
Perspektywa obejmująca teorię wychowania w okresie powojennym
Teoria wychowania wyraźnie zorientowana ideologicznie marksistowska. Między tymi perspektywami jest okres dzielący. To przełom XIX/XX w. Mamy tu do czynienia z wielopostaciową teorią wychowania. W okresie powojennym do 1947 (włącznie) utożsamiano teorię wychowania z pedagogiką . podzielono przekonanie, że teoria wychowania posiada swój rodowód filozoficzny, akcentuje się normatywny charakter pedagogiki, a także możliwość istnienia wielu teorii wychowania. Po 1948r nastąpił przełom w naukach pedagogicznych. Wywarł on znaczące piętno w teorii wychowania. Dotyczył on:
przeprowadzenia obrachunku z pedagogicznym dziedzictwem przeszłości
zapoznania z dorobkiem pedagogiki radzieckiej
twórcza kontynuacja teorii pedagogicznej, która oparta jest na założeniach filozofii marksistowsko ? leninowskiej
Po 1948 r miała zajmować się analizą zjawisk wychowawczych, wykraczaniem prawidłowości wychowawczych, przebiegu tego wychowania, określeniem uwarunkowań celów i zadań wychowawczych, wytyczania metod wychowawczych, wytyczanie założeń wychowawczych. Tak było do 1989r. Od tego czasu rozwija się teoria wychowania humanistycznie.
2. Teoria wychowania
Józef Mirski po raz pierwszy wyodrębnił teorię wychowania w pracy ,,projekt pracy o nauczycielu??.
Mirski obok filozofii wychowania, sztuki i techniki wychowania wyodrębnił teorię wychowania.
Co miało się składać na teorię wychowania ?
pedagogika normatywna ? rozumiał ja jako naukę o celach wychowania. Nauka oparta na aksjologii ? nauka o wartościach
pedagogika praktyczna ? rozumiał ją jako naukę o metodach, środkach wychowania oraz organizacji wychowania. ,,Zagadnienia sztuki wychowawczej?? ?drugie dzieło Józefa Mirskiego. W niej wyróżnił 3 dyscypliny : nauki o wychowaniu, sztuki wychowania teorie wychowania.
Teoria wychowania powinna zajmować się wychowaniem jako działaniem (teoretyk wychowania ma się zajmować aktem wychowania ). Ma szukać odpowiedzi na pytanie ,,Za pomocą jakich środków należy prowadzić działalność wychowawczą???
Nauka o wychowaniu ma badać istotę wychowania jako zjawiska. Taka nauka miała stanowić podstawę dla teorii wychowania. Natomiast teoria wychowania ma być podstawą sztuki wychowania rozumianej jako dziedziny działalności praktycznej (technologia wychowania)
3. Rozwój teorii wychowania
Prof. M. Łobocki wyróżnił kilka etapów rozwoju teorii wychowania w powojennej Polsce.
I.1945 ? 1948
Następuje korzystanie z dorobku pedagogiki międzywojennej ale z drugiej strony podaje krytyce niektóre założenia pedagogiki międzywojennej, np. pajdocentryzm
II.1949 ? 1956
Teoria wychowania tego okresu jest obiektem ideologicznym manipulacji, następuje nacisk ideologiczny na teorię wychowania. Słuszne poglądy to poglądy pedagogiki radzieckiej. Mówiła ona o potrzebie urabiania osobowości jednostki wedle ścisłych celów.
III.X 1956
Teoria wychowania przestaje od tego czasu (uwalnia się) od uprawniania ogólnikowych haseł na temat wychowania. Przyziemne sprawy. Teoria wychowania pełni nadal funkcję ideologiczną do lat 70.
1989r ? przestaje pełnić funkcję ideologiczną.
Prof. H. Muszyński wyróżnił 3 etapy w rozwoju teorii wychowania:
I.Empiryczno ? doświadczalnego podejścia w badaniach nad wychowaniem ? etap ten stanowi wyraz tendencji do przezwyciężania pseudofilozoficznych (ogólnikowych, destrukcyjnych) rozważań nad teorią wychowania.
II.Projektująco ? innowacyjne podejście ? koncentruje się na poszukiwaniu sposobów i warunków skutecznego realizowania celów.
III.Integralne podejście wyjaśniająco ? optymalizacyjnego ? o zjawiskach, procesach, celach, zasadach, skutkach, uwarunkowaniach społecznych, szansach i ograniczeniach wychowania. Ma spełniać funkcje utylitarne.
A. Tchorzewski podkreśla etapowość w teorii wychowania
W I dziesięcioleciu PRL konstruowano teorię wychowania opartą na :
przesłankach materializmu dialektycznego
dialektyzmu marksistowskiego
Uprawiana teoria wychowania w której dominowały hasła ideologii socjalistycznej.
Teorię wychowania cechuje się:
afilozoficznością
ateoretycznością
W PRL-u koncentruje się na tworzeniu wiedzy technologicznej, która ma na celu realizację celów ideologicznych.
II przełom lat 50-60 nastąpił rozpad teorii wychowania jako subdyscyplin pedagogicznej na szereg szczegółowych teorii wychowania, np. teoria wychowania moralnego/fizycznego/estetycznego.
Później teoria wychowania patriotycznego, teoria środków wychowania, teoria karania wychowawczego, teoria nagradzania wychowawczego.
Od lat 80. XX wieku teoria wychowania humanistycznego.
Prof. B. Śliwerski
Wskazuje on na historyczne granice rozwoju pedagogiki ogólnej i teorii wychowania w XX w
I.Okres do 1945r
Intensywny rozwój pedagogiki ogólnej jako pedagogiki teoretycznej
II.1946 ? 1989
Następuje powstanie, rozwój i dominacja teorii wychowania, w tych latach intensywny rozwój. To lata ideologii socjalistycznej.
III.1990 ? 1995
Następuje rewitalizacja pedagogiki ogólnej (ożywienie, powrót) i zanik teorii wychowania i pedagogiki ogólnej.
Pojawiają się badania w zakresie:
metateorii wychowania
metapedagogiki
Następuje integracja wiedzy o wychowaniu
4. Znaczenia terminu teoria wychowania.
K.Wołoszko:
Pojmowanie teorii wychowania jako zbioru przesłanek teoretycznych, funkcjonowanie rzeczywistych systemów wychowawczych. Te przesłanki to zdania uzasadniające przyjęty model praktyki wychowawczej, bądź też zadań, które są uogólnionym opisem modelu
(teorie wychowania tak pojmował Kazimierz Sośnicki)
Określanie mianem teorii wychowania usystematyzowanego zbioru wypowiedzi na temat wychowania pojawiającego się poza pedagogiką w ramach innej dyscypliny nauk społecznych
(np. socjologiczna teoria wychowania Florian Znaniecki)
Odnoszenie terminu wychowania w znaczeniu integracyjnym, której głównym zadaniem jest zbieranie i scalanie teoretycznych wyników badań nad wychowaniem, które prowadzone są przez różne dyscypliny pedagogiczne i pozapedagogiczne
(integracyjna teoria wychowania Krzysztofa Konarzewskiego)
Ujmowanie teorii wychowania w znaczeniu integracyjnym, której głównym zadaniem jest zbieranie i scalanie teoretycznych wyników badań nad wychowaniem, które prowadzone są przez różne dyscypliny pedagogiczne i pozapedagogiczne
(integracja teorii wychowania Krzysztof Konarzewski)
Ujmowanie teorii wychowania w znaczeniu najszerszym. Utożsamiano teorię wychowania z pedagogiką
Ujmowanie teorii wychowania jako samodzielnej nauki o wychowaniu (J. Filek)
Dziś nie ma jednej teorii wychowania!
Współcześnie
B. Śliwerski
Teoria wychowania to jedna z podstawowych dyscyplin pedagogiki, której przedmiotem badań jest usystematyzowana, spójna i uporządkowana wiedza o wychowaniu, o celach wychowania, treściach wychowania, środkach wychowania, metodach wychowania, uwarunkowaniach wychowawczych
M. Łobocki
Uważa, że przedmiotem teorii wychowania jest wychowanie w wąskim rozumieniu. Ma się zajmować:
gromadzeniem i systematyzacją wiedzy na temat wychowania w wąskim rozumieniu
formułowaniem celów jakie mógłby lub powinny być realizowane w programie wychowawczym
ukazaniem związków, celów z wartościami
projektowaniem działalności wychowawczej, czyli sposobami, które umożliwiają realizowanie celów wychowawczych
czynnikami psycho ? społecznymi, które warunkują pochodzenie lub nie pochodzenie zaprojektowanej działalności wychowawczej
W. Okoń
Teoria wychowania to dyscyplina uważana w Polsce za jedną z podstawowych nauk pedagogicznych
Górniewicz
Teoria wychowania to dyscyplina naukowa, której przedmiotem zainteresowania są wszelkie świadome akty wychowawcze, ich uwarunkowania, przebieg, skutki.
K. Konarzewski
Jego zdaniem ostatecznym zadaniem pedagogiki jest projektowanie działalności wychowawczej. Wyróżnił w pedagogice 3 części:
Aksjologię pedagogiczną ? ma zajmować się formułowaniem celów wychowania, badaniem spójności tych celów, uzasadnieniem tych celów poprzez odwoływanie się do określonych systemów wartości
W pedagogice wyróżnił teorię wychowania jako część. Bada sposoby i warunki wywoływania zmian w psychice człowieka
Technologia wychowawcza
Ma się zajmować sporządzaniem projektów działalności wychowawczej
5. Miejsce teorii wychowania wśród innych nauk pedagogicznych (nauk o wychowaniu)
Wołoszyn
Charakteryzuje pedagogikę jako naukę. Wyróżnia w niej:
Teorię wychowania
Pedagogikę ogólna
Dydaktykę
Teorię i organizację szkolnictwa
Teoria wychowania rozpada się na inne teorie wychowania : moralne, estetyczne, fizyczne.
Okoń
Pedagogika rozwinęła się w szereg nauk pedagogicznych. Zalicza tu:
Pedagogikę ogólna
Teorię wychowania
Dydaktykę (ogólną i szczegółową)
Pedagogikę kształcenia zawodowego
Pedagogikę specjalna
Pedagogikę społeczna
Andragogikę
Pedntologię
Pedagogikę systemu oświatowego
Pedagogikę porównawczą
Historię oświaty
Historię wychowania
Historię myśli pedagogicznej
Stanisław Kawula
Należy mówić o kompleksie nauk o wychowaniu, a w ramach tego kompleksu mówi się o kompleksie nauk pedagogicznych:
Kryteria klasyfikacji nauk pedagogicznych:
Kryterium uwzględniające cele działalności wychowawczej:
Dydaktyka (ogólna i szczegółowa)
Teoria wychowania szczegółowego
Teoria wychowania
Kryterium metodologiczne, w ramach tego kryterium wydziela się:
Pedagogikę ogólną
Pedagogikę społeczną
Kryteria instytucjonalne ? dotyczy praktyki niż refleksji teoretycznej, wyróżnia się:
Pedagogikę szkolną
Pedagogikę przedszkolną
Pedagogikę szkoły wyższej
Pedagogikę wojskową
Kryterium rozwojowe:
Pedagogikę wieku żłobkowego
Pedagogikę wieku wczesnoszkolnego
Pedagogikę dzieci i młodzieży
Andragogikę
Kryterium uwzględniające rozwój działalności jednostkowej lub grupowej
Pedagogika obronna
Pedagogika rekreacji
Pedagogika działalności ludzkiej
Pedagogika sportu
Pedagogika pracy
Pedagogika czasu wolnego
Kryterium dewiacji i defektów rozwojowych
Oligofrenopedagogika
Pedagogika rewalidacyjna
Tyflopedagogika
Pedagogika resocjalizacyjna
Pedagogika problemowa
Kryterium problemowe ? dotyczy przekrojowego ujęcia zagadnień praktyki badań
Polityka oświatowa
Kształcenie zawodowe
Problemy zawodu nauczycielskiego (pedeutologia)
Wiartowski
Podstawowe dyscypliny:
Pedagogika ogólna
Historia oświaty i wychowania i doktryny pedagogicznej
Teoria wychowania
Dydaktyka
Dyscypliny specjalistyczne wyznaczone linią rozwoju człowieka:
Teoria wychowania rodzinnego
Teoria wychowania przedszkolnego i wczesnoszkolnego
Pedagogika szkolna
Pedagogika zawodowa
Pedagogika szkoły wyższej
Pedagogika społeczna
Pedagogika dorosłych
Pedagogika specjalna
Inne dyscypliny pedagogiczne
Pedagogika porównawcza
Pedagogika oświatowa
Ekonomia oświatowa
Organizacja oświaty i wychowania
Pedeutologia
Dyscypliny naukowe, które są ściśle związane z pedagogiką:
Psychologię wychowania
Socjologię wychowania
Gerontologię pedagogiczną
Lenz
Wyróżnił 3 pola związane z poszczególnymi dyscyplinami:
1 Ważniejsze dyscypliny pedagogiczne (pedagogiki)
Pedagogika ogólna
Teoria wychowania
Antropologia pedagogiczna
Pedagogika społeczna
Pedagogika pracy
Historia wychowania
Pedagogika porównawcza
Pedagogika szkolna
Pedagogika specjalna
Pedagogika dorosłych
2 Niektóre zawody pedagogiczne, które zmierzają do daleko idącej socjalizacji:
Pedagog teoretyk
Historyk wychowania
Pedagog pracy
Pedagog ruchu
Pedagog wojskowy
Pedagog kultury
Pedagog muzeów
Pedagog ekologii
3 Konkretne miejsca, instytucje gdzie odbywa się wychowane, gdzie odbywa się doświadczenie, które doprowadziły do powstania różnych specjalizacji zawodowych wśród pedagogów, a także wyodrębnienia poszczególnych dyscyplin pedagogicznych:
Wychowanie dla pokoju
Wychowanie zdrowotne
Wychowanie dla ruchu drogowego
Wychowanie seksualne
Wychowanie dla zarządzania
Wychowanie ekologiczne
Dyscypliny pedagogiczne pokrewne:
Psychologia wychowania
Socjologia wychowania
Dydaktyki szczegółowe
Mówi o systemach pedagogicznych m.in.:
Pedagogika racjonalna ? krytyczna
Pedagogika krytyczna
Pedagogika historyczno ? materialistyczna
Pedagogika psychoanalityczna
Pedagogika humanistyczna
Pedagogika personalistyczna
Pedagogika fenomenologiczna
Pedagogika strukturalistyczna
Doktryny pedagogiczne:
Pedagogika Montesonii
Pedagogika Freinetowska
Pedagogika Waldorwska
Pedagogika reformatorska
Pedagogika anarchistyczna
Pedagogika antyautorytatywna
Pedagogika socjalistyczna
Pedagogika liberalna
Pedagogika chrześcijańska
Teoria wychowania zajmuje centralne miejsce w podstawowych dyscyplinach pedagogicznych.
Temat 4 : TEORIA WYCHOWANIA OKRESU TRANSFORMACJI SPOŁECZNO ? USTROJOWEJ
1.Transformacja
Łac. transformatio, transformere ? przemiana, przekształcenie, przeobrażenie.
Transformacja w Polsce rozpoczęła się w 1989.
1930 ? zaczęto uważać biologię, szczególnie na gruncie genetyki, zaczęli używać dla określenia procesu interwencji w cechy dziedziczne biorąc przy użyciu dawcy, dzięki czemu biorca uzyskuje cechy dziedziczne dawcy.
Transformacja w naukach przyrodniczych wiąże się z ewaluacją, czyli z procesem przemian stopniowych, powolnych, które związane są z przystosowaniem się organizmów do zmieniających się organizmów. Systemy ekonomiczne na dwa sposoby:
ewolucyjny
rewolucyjny
Transformacja na gruncie nauk społecznych. Następowały zmiany w systemach społecznych tzw. państw postkomunistycznych. Dotyczyły one całej rzeczywistości, społeczeństwa całego państwa, a szczególnie poszczególnych komponentów tej społeczności.
Transformacja ustrojowa (wg słownika polityki) ? proces przejścia od jednego do drugiego ustroju politycznego, który oznacza zawsze przejście od ustroju autokratycznego do demokratycznego i który powoduje zmiany personalne w obrębie rządzącej elity politycznej, wymiarze instytucji władzy, powoduje przeobrażenie społeczne.
Transformacja (wg Chołaja) ? proces polegający na przejściu od jednej formacji o następnej (formacja- ustrój), przejście od jednego stadium cywilizacyjnego do następnego. Zmiana systemu wartości.
Transformacja (wg Jabłonieckiego) ? proces, który obejmuje wszystkie sfery funkcjonowania człowieka, sięga głęboko w życie codzienne, każdego człowieka, a istotne są przemiany polityczne, ustrojowe, ekonomiczne, kulturowe, te które zachodzą w strukturze społecznej.
Cechą charakterystyczne polskiej transformacji jest jej ewolucja, która przebiega na wielu płaszczyznach rzeczywistości społecznej, który ma zakorzenienie w zachodniej myśli liberalnej.
2.Wymiary transformacji ustrojowej
Wymiar polityczny ? proces przechodzenia od ładu centralistycznego i totalitarnego do demokratycznego tworzenia instytucji, zapewniający pluralizm i policentryzm życia politycznego.
Wymiar ustrojowy ? proces przechodzenia od normy państwa socjalistycznego do ustroju demokratycznego i społeczeństwa obywatelskiego.
Wymiar gospodarczy ? proces przechodzenia od scentralizowanego systemu gospodarki planowe opartej na dominacji własności państwowych gospodarki rynkowej opartej na dominacji własności prywatnej
Wymiar społeczny ? proces zmiany w kierunku pluralistycznego struktury społeczeństwa z rozwiniętą klasą średnią, zróżnicowanego regionalnie i religijnie.
Wymiar zmian kulturowych ? proces wyrównywania poziomu i możliwości uczestnictwa obywateli w korzystaniu z dóbr nauki, sztuki, itp. oraz wzrostu poziomu wykształcenia społeczeństwa.
Wymiar aksjologiczny ? kryzys wartości prospołecznych wypieranych przez wartości indywidualne związane z motywacją osiągania korzyści osobistych.
3.Koszty społeczne transformacji
Obdarowywanie ludzi wolnością stało się źródłem frustracji i lęku związanego z wzięciem na siebie odpowiedzialności
Poczucie rozczarowania i lęku przed przyszłością
Brak wyraźnej więzi jednoczącej społeczeństwo na bazie której by budowano nową tożsamość indywidualną i zbiorową
Poczucie anomii społecznej:
utrata akceptacji dla dotychczasowych reguł organizacji systemu społecznego
utrata zdolności do zaspokajania podstawowych potrzeb członków społeczeństwa
utrata ważności dotychczas obowiązujących celów i norm kulturowych
Radykalna zmian warunków urzeczywistniania się wartości
Zróżnicowanie materialne społeczeństwa
Antynomia między stanem świadomości społecznej niezbędnym do kontynuowania przemian ustrojowych, a postawi, oczekiwaniami i nawykami będącymi dziedzictwem minionej epoki (socjalistycznej)
Dezintegracja norm i zamęt w sferze wartości
4.Transformacyjne implikacje dla teorii i praktyki wychowawczej
Zmiana paradygmatu edukacji z adaptacyjnego na krytyczno ? kreatywny
Odrzucenie koncepcji człowieka jednomiarowego na rzecz wielowymiarowego
Powiązanie procesów edukacji z wieloma obszarami złożonej rzeczywistości
Decentralizacja, demokracja i uspołecznienie oświaty
Pluralizm edukacyjny
Załamanie zasad monopolizacji podręczników i przyzwolenie nauczycielom na swobodną interpretację programów nauczania
Pojawienie się alternatywnych koncepcji wychowania
Funkcja emancypacyjna edukacji
Poszukiwanie i odczytywanie na nowo wartości ? zadaniem współczesnej szkoły
5.Reakcje pedagogów polskich na transformacje społeczno ? ustrojowe w Polsce
Prof. Zbigniew Kwieciński wyróżnił pięć reakcji:
Brak reakcji ? pogłębia nieprzystosowalność wiedzy i kompetencji pedagogicznych i skazuje taką pedagogikę na odrzucenie
Adaptacje formalne, zewnętrzne, pozorne ? rzeczywiste kontynuowanie dotychczasowych wzorów myślenia, badań, nauczania akademickiego przy jednoczesnym wprowadzeniu elementów nowoczesności, mody
Reakcje ucieczkowe ? świadomy wysiłek przystosowawczy pedagogów i ich pracy do wezwań nowego kontekstu.
Idiosynkrazje i konwersje ? reakcje przystosowawcze o charakterze uczuleniowo ? obronnym. Polegają na odwróceniu dotychczasowych orientacji na dokładnie odwrotne
Próba stwarzania lub zrekonstruowania teorii adekwatnej do nowej sytuacji
Trzy możliwe dopełniające się strategie rozwoju teorii i badań edukacyjnych.
Sporządzenie map współczesnych teorii pedagogicznych w świecie
Rekonstrukcje najbardziej zaawansowanych w świecie metadyskursów krytycznych
Poszukiwanie najtrafniejszych teorii zrodzonych wobec podobnych jak w Polsce sytuacji, a także z wyzwań, które wynikają z transformacyjnego ustroju w naszym kraju
6.Charakterystyczne tendencje w teorii i praktyce kształcenia i wychowania w okresie transformacji.
Kwieciński
Przejście od modelu szkoły autorytarnej (tradycyjnej) do szkoły demokratycznej
Przejście od modelu transmisji gotowej wiedzy przez nauczyciela do modelu komunikacji, poszukiwanie prawdy, otwartego dialogu.
Przejście od przygotowania do przyszłych ról pracowniczych, obywatelskich, żołnierskich do przeżywania dzieciństwa, młodości
Zmiana strategii restrykcji wobec społeczeństwa na strategie substytucji ? otwarcia oddanych, lokalnych, twórczych działań, które są organizowane w szkole uspołecznionej, upodmiotowionej
Odchodzenie od pedagogiki neopozytywistycznej ? zorientowanej na racjonalność instrumentalną, ku pedagogice humanistycznej ? zorientowanej na racjonalność krytyczno ? emancypacyjną
Porzucany jest taki model szkoły gdzie nauczyciel jest jedyny, słusznym przekazicielem wiedzy. Jest jednym z wielu i gdzie uczeń jest biernym odbiorcą.
7.Kryzys w teorii wychowania
J. Górniewicz na wskazuje na obszary zagadnień podejmowanych na gruncie teorii wychowania w których kryzys najbardziej się uwydatnia.
Ogólne problemy metodologiczne związane z określeniem przedmiotu teorii wychowania, metod badawczych teorii wychowania, konstruowania teorii i modeli
Problemy związane z niska samooceną teoretyków wychowania, przejawem tego jest ciągłe porównywanie teorii wychowania do innych nauk, ciągłe udowadnianie swojej naukowości, podawanie swojej naukowej twórczości pod osąd swojej twórczości naukowej innych dyscyplin naukowych.
Problem z funkcjonowaniem studiów pedagogicznych, orientacje:
powinny być typowo teoretyczne ? pedagogika sytuuje się wśród nauk teoretycznych, prowadzi badania podstawowe nad rzeczywistością
studia pedagogiczne powinny nauczyć młodzież konkretnych technik, działania w rzeczywistości wychowawczej
8.Niski status metodologiczny teorii wychowania
Górniewicz wykazał 5 aspektów:
Teoria wychowania ma stosunkowo krótką historię i ścisły związek z praktyką to sprawia, że obecnie teoria wychowania uważana jest za dyscypliną nie dojrzałą. Za dojrzałą uważa się taką dyscyplinę, która prowadzi badania podstawowe i nie ma związku z praktyką.
Teoria wychowania jest ciągle na etapie poszukiwania nie ma sprecyzowanego przedmiotu badań to dyscyplina martwa
Brak precyzyjnej aparatury pojęciowej: teoria wychowania zapożycza terminy nauk w szczególności nauk społecznych to skutkuje na wieloznaczność
Teoria wychowania nie wypracowała własnej metodoligii badań empirycznych nad wychowaniem. Często korzysta z badań wypożyczonych z innych nauk (najczęściej psychologia, socjologia) i nie odnosi się do nich krytycznie.
Wiedza z zakresu teorii wychowania nie wyjaśnia w dostatecznym stopniu złożonej rzeczywistości wychowawczej, jej opis jest nieadekwatny do zmieniającego się świata i w obrębie jednej teorii twórcy posługują się sprzecznymi założeniami.
9.Teoria wychowania czy teoria edukacji.
Górniewicz proponuje wprowadzić teorię edukacji.
Educatio ?wyciąganie czegoś do góry ? przedstawienie idei człowieka, który przekracza swoje możliwości, wznosi się poza swoja zwierzęcość.
Teoria edukacji nie ma obciążenia socjalistycznego. Teoria edukacji obejmuje nie tylko wychowanie ale także akcentowanie idei, samokierowania swojego rozwoju przez uczenie, wspieranie idei wychowania. Obejmuje całość zjawisk, procesów między człowiekiem poznającym i przekształcającym świata, a światem, poznającym i przekształcającym.
Temat 5 : ZJAWISKO PLURALIZMU WE WSPÓŁCZNENEJ TEORII WYCHOWANIA (POTOCZNEJ I NAUKOWEJ)
Pluralizm ? łac. pluralis ? mnogi, plus ? więcej
Teoria z myśl której rzeczywistość składa się z bytów różnorakich nie sprowadzalnych do jednej realności. Zakłada, że w obrębie jakiegoś fragmentu rzeczywistości występuje wielość zróżnicowanych względem siebie, a jednocześnie zachowujących się autonomicznie zjawisk, czynników, wydarzeń. Dotyczy również wychowania ? nauk i wychowaniu.
Rodzaje:
strukturalny
polityczny
kulturalny
konserwatywnym
liberalnym
krytyczny
radykalny
Czym charakteryzuje się społeczeństwo obywatelskie wg Wolf?a Poweska
jest to społeczeństwo zorganizowane poziomo w przeciwieństwie do pionowej organizacji charakterystycznych dla systemów totalitarnych
jest to społeczeństwo aktywne w przeciwieństwie do społeczeństwa pasywnego
jest to społeczeństwo otwarte w przeciwieństwie do zamkniętego
1.Wielość teorii wychowania
Podział :
Ze względu na znaczenie(patrz wykład geneza teorii wychowania)
Ze względu na przedmiot badań jakim jest wychowanie
Teoria wychowania w rozumieniu samodzielnej dyscyplinie naukowej zajmującej się istotą aktu wychowawczego rozumianego jako jedność działania, doznawania. (Filek)
Teoria wychowania jako dyscyplina naukowa, której przedmiotem badań jest wychowanie rozumiane jako bycie z wychowankiem (Ruciński)
Przedmiotem badań teorii wychowanie jest wychowanie jako byt społeczny, który jest wytworem przynajmniej dwóch osób pomiędzy którymi zachodzi relacja wyrażająca się w przekraczaniu przestrzeni międzypodmiotowej za pomocą obranej formy kontaktu w ramach którego podmiot wychowujący kierując się powszechnie uznanym dobrem, umożliwia podmiotowi wychowywanemu dążyć do określenia swojej tożsamości (Tchorzewski)
Ze względu na kategorię dobra ? wartości
Dobro ? czynnik sprawczy wychowania (Tchorzewski)
Nawiązując do uniwersalistycznej filozofii Arystotelesa i św. Tomasza z Akwinu wyróżnia się trzy dobra:
dobro pożyteczne (bonum utile)
dobro przyjemne (bonum delectabile)
dobro godziwe, zacne (bonum honestum)
Wprowadzone z nich wartości stanowią podstawę wyodrębnienia bardziej szczegółowych teorii wychowania, które mogą przybierać postać o ograniczonym zasięgu. Np. :
piękno ? teoria wychowania estetycznego
prawda ? teoria wychowania umysłowego
dobro ? teoria wychowania moralnego
Wszystkie te teorie mają swój wspólny fundament filozoficzno ? teoretyczny mają podobne aspekty epistemologiczne, ontologiczne, metodologiczne i tkwią w aksjologicznej teorii wychowania (Cichoń)
Koncepcje ? w oparciu nich mówi się o wielości teorii wychowania
Aspektywności ? pozwala na wyodrębnienie wiele teorii wychowania z uwagi na fakt, odmiennego skonstruowania się przedmiotu poznania, który stanowi jeden z możliwych aspektów przedmiotu badania jakim jest określony fragment rzeczywistości społecznej
Emergencja ? tłumaczy istnienie wielu teorii ze względu na odnoszenie się ich do różnych poziomów rzeczywistości społecznej
Zarówno koncepcja aspektywności i emergencji pozwalają nam na to że możemy mówić o tym, że mamy wiele różnych teorii wychowania które nie muszą pozostawać w sprzeczności, konkurencyjnej, opozycji względem siebie.
Kryterium pozwalające nam wyodrębnić wiele teorii wychowana mogą być dziedzinami działalności ludzkiej, której celem jest rozwój człowieka, społeczności, przeciwdziałanie, pojawiających się założeniom, np. teoria wychowania ekologicznego, obywatelskiego itd.
Czy istniej potrzeba wyodrębniania tylu teorii wychowania?
Jakie wychowanie taka teoria (Gawlina)
Stwórzmy teorie edukacji, która była bardziej pojemna. (Górniewicz)
2.Metateoria / metadyskurs we współczesnej teorii wychowania.
Jak zachować się w sytuacji wielości teorii wychowania?
Sposoby zaproponowane przez socjologów
analizując pluralistyczną mozaikę ogólnych i szczegółowych teorii wychowania można zadowolić się prostą diagnozą, że tak oto jest
analizując różne teorie można odwoływać się do źródeł historycznych, filozoficznych, a zakorzenieniem jakiejś teorii odczytywać dwojako:
jeśli teoria jest zakorzeniona w jakiejś tradycji to oznacza jej słabość w kwestii przedmiotu poznania, zarzuca się brak nowoczesności, oryginalności
zakorzenienie teorii w przeszłości daje możliwości odczytania na nowo teorii
można poszukiwać podobieństwa miedzy teoriami, pracując jednocześnie wykazać, że nie koniecznie teorie wybierać, odrzucać, ponieważ nierzadko te wszystkie teorie mają wspólny poziom orientacji teoretyczno ? metodologiczne, takie są założenia epistemologiczne, ontologiczne
można poszukiwać różnice miedzy teoriami, jeśli już zachodzą można pokusić się ustalenie kryteriów wyboru tych teorii, które są bardziej trafne, bardziej wartościowe. Kryteria:
możliwości empirycznego potwierdzenia prawdziwości istniejących teorii
określa się mianem formalnej koherencji, to precyzja, oszczędność, wysoka zawartość informacyjna ? zachodzi w przypadku teorii wychowania ponieważ większość teorii jest teoriami tylko z nazwy, jakimiś koncepcjami, refleksjami
alternatywa, dogmatyzm lub eklektyzmu, oznacza wybór jednej teorii na podstawie preferencji światopoglądowych, filozoficznych, ideologicznych, lub też wybór z różnych teorii tych elementów, które wydają się być użyteczne dla sformułowania, rozszerzenia wiedzy o przedmiocie badań
Sposoby zaproponowane przez psychologów
Chodzi o orientacje na metateorie i metadyskurs
Meta ? oznacza późniejszy, następny, przewyższający, wyższego stopnia
Metateoria ? teoria , której przedmiotem analiz jest jakaś inna teoria bądź teorii wraz z jej podstawowymi założeniami, metodami, wnioskowanie, terminami, uzyskiwanymi wynikami. Znaczenia:
szerokie ? zajmuje się interdyscyplinarnym badaniem teorii wogóle
wąskie ? zajmuje się badaniem określonej teorii w ramach tylko jednego paradygmatu, podejścia
B. Śliwerski i Palka zwracają uwagę na skonstruowanie metateorii wychowania, bo mogłaby stać się subdyscyplin pedagogiki i dzięki temu mogłaby wprowadzić tą dyscyplinę z chaosu badawczego i tym samym nadała jednolity naukowy charakter.
Przedmiot badań koncentrowałby się wokół trzech kwestii
analizy teoretycznej różnych kierunków, prądów, teorii
odkrywanie i systematyzacja prawidłowości dotyczących wychowania, kształcenia, samokształcenia człowieka nieograniczonych czasowo i przestrzennie
analizy i porządkowanie dorobku pedagogiki zorientowanej praktycznie oraz projektowanie kierunków głównych badań
Metateoria wychowania ma być względnie niezależna od doraźnych sytuacji społecznych, ideologicznych, kulturowych. W. Brezinka podkreśla niezależność swojej teorii wychowania.
Zadania metateorii:
zbadać istniejące teorie
ustalenie przesłanej i intencji ich konstruowania
ustalenie sposobów budowy tych teorii
Wg Brzezinki spełnienie tych zadań ma być podstawą do dokonywania ocen, a ta z kolei ma stanowić podstawę do tworzenia lepszych teorii.
Metateoria teorii wg Śliweskiego:
Dwa poziomy badań
metanalizę teorii wychowania w ogóle
szczegółową materię w obrębie jednego nurtu nauki o wychowaniu
Orientacje na metadyskurs w teorii wychowania
Metadyskurs (wg Witkowskiego) ? otwarcie się na wielość teorii, zdecentrowany świat kultury, nie odrzucenie żadnej z teorii, nie ferowanie ocen co do ostatecznej wartości teorii.
Trzy modele podejścia badawczego w metadyskursie (Śliweski)
rekonstrukcja pozytywna teorii wychowania : rozumiana jako otwierani się na nowe teorie, na nowe spostrzeżenia, znaczenia i sposoby poznawania świata przy założeniu, że nie ma konieczności wykluczenia żadnych z nich
rekrutacja hermeneutyczna nie chodzi tylko o reprodukcję jakiejś teorii wychowania ale o jej konstrukcję (badacz opisuje dane teorii, wzbogaca je)
badanie porównawcze (komparatystyczne)
Przedmiotem badań powinno być sporządzenie współczesnych mar teorii wychowania, dzięki nim będziemy mogli dostrzegać wzajemne usytuowanie tych teorii względem siebie dostrzec odniesienie tych teorii do uwarunkowań społecznych.
Temat 6 : ORIENTACJE BADAWCZE W TEORII WYCHOWANIA
Orientacje (Górniewicz):
Orientacja tradycyjna ? podkreśla ciągłość problematyki badawczej i nie możność oderwania problematyki badawczej teorii wychowania. Badawcze poszukują wspólnych pól zainteresowań teorii wychowania i nauk z nią współdziałających: filozofii, psychologii, socjologii
Orientacja fenomenologiczne ? następuje przezwyciężanie ograniczeń teorii wychowania, które wynikają z jej bliskich związków i innymi naukami. W ramach tego stanowiska następuje odwołanie się do praktyki próbuje opisać, charakteryzować proces wychowania poprzez fenomenologiczną analizę struktury procesu. Teoria wychowania jest nauką tylko gdy opisuje praktykę edukacyjną. Przyjmuj się, że rozwój wiedzy jest efektem rozwoju praktyki, a także ciągłego udoskonalania metod tej praktyki
Orientacja scjentystyczna ? maksymalna obiektywizacja procesu badania zjawisk wychowawczych. Podejmuje się badania nad zagadnieniami edukacyjnymi na wzór badań przyrodniczych, które traktowane są jako bardziej dojrzałe pod względem metodologicznym
Orientacja antypedagogiczna ? podejmuje się krytykę rzeczywistości wychowawczej, chodzi o krytykę instytucji pedagogicznej, przedstawiciele głoszą hasła
Orientacje (Śliwerski)
Orientacja socjologiczna
Przedstawiciele: F. Znaniecki, Z. Mysłakowski, R. Miller
Koncentracja na - teorii społeczeństwa wychowującego
Zadania teorii wychowania:
badanie społecznych warunków wychowania
badanie procesu wychowania i jego wyników
gromadzenie i uogólnienie wiedzy dotyczącej działalności wychowawczej
ustalenie granic wychowania
Podstawowe pojęcia : WYCHOWANIE, ŚRODKOWISKO WYCHOWAWCZE, STOSUNEK WYCHOWAWCZY, SAMOWYCHOWANIE, PROCES WYCHOWAWCZY, WYNIKI WYCHOWANIA
Wychowanie to ? działalność społeczna o funkcji adaptacyjnej, uwikłana w społeczne warunki życia jednostki w dobie historii, kultury
Orientacja normatywno ? ideologiczna
Przedstawiciele : H. Krawczyk, H. Muszyński
Koncentracja na - ideologii socjalistycznej normatywnej
Zadania teorii wychowania:
określenie ideału i celów wychowania
badanie rzeczywistych procesów wychowania, wyjaśnianie ich i stawianie diagnoz wychowawczych
wypracowanie sposobów działania wychowawczego
gromadzenie, sprawdzanie i systematyzacja wiedzy na temat organizacji działań wychowawczych wychowania
dostarczanie praktykom wiedzy dotyczącej działalności wychowawczej
Podstawowe pojęcia: WYCHOWANIE, SAMOWYCHOWANIE, IDEAŁ WYCHOWANIA, CELE WYCHOWANIA, PROCES WYCHOWANIA, SKUTECZNOŚĆ WYCHOWANIA
Wychowanie to ? świadoma działalność jednych osób zmierzająca do wywołania poprzez interakcje społeczne trwałych zmian w osobowości innych osób (zmierza do trwałej modyfikacji, ukształtowania dyspozycji wolicjonalno ? emocjonalnych)
Orientacja normatywno ?filozoficzna
Przedstawiciele: S. Kunowski, W.Cichoń, K. Kotłowski
Koncentracja na ? filozoficznych założeniach wychowania, antropologia filozoficzna i aksjologia
Zadania teorii wychowania:
diagnozowanie istniejącego stanu wychowania
formułowanie norm dla działalności wychowawczej
planowanie, konstruowanie i realizowanie modeli osobowościowych funkcjonalnych dla społeczeństwa
określenie prawidłowości i wypracowania sposobów działania wychowawczego
gromadzenie, systematyzacja wiedzy o wychowaniu o wypracowanie założeń systemów wychowawczych
Podstawowe pojęcia: WYCHOWANIE, PROCES WYCHOWAWCZY, STYMULACJA WYCHOWAWCZA, SAMOWYCHOWANIE, AKT PEDAGOGICZNY, ODDZIAŁYWANIE WYCHOWAWCZE
Wychowanie to ? społecznie ceniony system działań pokoleń starszych na dorastające celem pokierowania ich wszechstronnym rozwojem wg określonych ideału nowego człowieka przeszłości
Orientacja psychologiczna
Przedstawiciele: Z. Zaborski, M. Łobocki, K.Korzewski
Koncentracja na ? psychologicznych koncepcjach człowieka, jego osobowości, zadaniach, charakterze
Zadania teorii wychowania:
opis i klasyfikacja zjawisk wychowawczych oraz ich zależności
gromadzenie i systematyzacja twierdzeń ogólnych o wychowaniu
formułowanie dyrektyw praktycznych dotyczących realizacji wychowania
konfrontacja różnorodnych teorii wychowania i formułowanie problemów badawczych
Podstawowe pojęcia: WYCHOWANIE, OSOBOWOŚĆ WYCHOWANKA, SYTUACJA WYCHOWAWCZA, METODY WYCHOWANIA, SKUTECZNOŚĆ WYCHOWANIA
Wychowanie to ? celowa działalność, w której jeden człowiek stara się zmienić zachowanie innego przebiegająca we wspólnej sytuacji symbolicznej
Orientacja eklektyczna
Przedstawiciele: J. Górniewicz, P. Petrykowski, T. Kukułowicz, E. Kubiak ? Szymborska, D. Zając, H. Kupiec, A. Tchorzewski
Koncentracja na ? różnych źródłach wiedzy o wychowaniu bez ich wartościowania oraz wskazywania różnorodności dorobku na temat wychowania
Zadania teorii wychowania:
pobudzenie refleksji metateoretycznej i wprowadzanie odbiorców tekstów o wychowaniu na drogę dyskursywnego myślenia o wychowaniu i rzeczywistości wychowawczej
ukazanie stanu debaty nad teorią wychowania i wychowaniem jako zjawiskiem i działalnością społeczną
Podstawowe pojęcia: WYCHOWANIE PODMIOTOWE, METATEORIA, METADYSKURS, AKSJODEONTOLOGICZNE ASPEKTY WYCHOWANIA, ANTROPOLOGIA WYCHOWANIA, TELEOLOGICZNY, PRAKSEOLOGICZNY WYMIAR WYCHOWANIA, DEWIACYJOŚĆ WYCHOWANIA,
Wychowanie to ? wspieranie, wspomaganie, wprowadzanie w życie wartościowe, pomoc w gromadzeniu społecznego doświadczenia, relacja dwupodmiotowa.
Temat 7 : TEORIA WYCHOWANIA ZORIENTOWANA HUMANISTYCZNIE I SPOSOBY JEJ UPRAWIANIA.
1989 ? Teoria wychowania miała charakter ideologiczny ? teoria wychowania socjalistyczna
po 1989 ? Teoria wychowania nie ma charakteru ideologicznego ? teoria wychowania zorientowana humanistycznie
Humanizm ? prąd umysłowy epoki odrodzenia lub postawy intelektualnej i moralnej, która nawiązuje do dz