Państwo- wiedza ogólna

Państwo- to trwała wspólnota ludzi, zajmująca określone terytorium, poddana zwierzchniej władzy.
Państwo jest organizacją terytorialną- ponieważ obejmuje ludzi związanych ze ściśle określonym terytorium. Za terytorium państwa uważa się zarówno obszar lądowy, jak wodny przybrzeżny, obszary pod powierzchnią ziemi, przestrzeń powietrzną w granicach państwa, statki wodne i powietrzne, a także obszar placówek przedstawicielskich państwa za granicą.
Państwo jest organizacją Przymusową- gdyż przynależność do niej ma charakter sformalizowany. Przynależność jednostki do danego państwa określa się mianem obywatelstwa. Obywatele jakiegokolwiek państwa zobowiązani są do przestrzegania państwowego porządku prawnego, a w wypadku jego naruszenia ponoszą konsekwencje przewidziane przez prawo.
Koncepcje Genezy Państwa
-Koncepcja teistyczna- zakłada że państwo powstało dzięki działaniu siły nadprzyrodzonej
- Koncepcja umowy społecznej- zakłada że państwo jest rezultatem umowy społecznej pomiędzy członkami społeczeństwa lub między społeczeństwem a władzą oraz neguje tezę o boskim pochodzeniu władzy.
- Koncepcja podboju i przemocy- zakłada że państwo jest konsekwencją podboju plemion słabszych przez silniejsze
- Koncepcja Marksistowska- zakłada że państwo powstało w wyniku rozpadu wspólnoty pierwotnej w której panowała wspólna własność narzędzi i środków na klasy co nastąpiło głównie w wyniku powstania własności prywatnej.
Władza- to zdolność wydawania i egzekwowania decyzji. Jednym z najważniejszych rodzajów władzy społecznej jest władza polityczna, czyli zdolność wydawania, narzucania i wymuszania decyzji w skali społecznej, możliwość wpływania na ludzi, tak aby zachowywali się w sposób oczekiwany i pożądany.
Legitymizacja to proces społeczny, polegający na dialogu między osobami pragnącymi władzy i tymi, które mają się jej podporządkować. Końcowym rezultatem tego procesu jest potwierdzenie ważności podstaw tej władzy i jej akceptacja przez osoby podporządkowane (rządzone)..
Istotą władzy legalnej jest przekonanie, iż rządzący zdobywają i sprawują władzę z mocy obowiązującego prawa. Władzą legalną jest więc na przykład władza prezydenta Rzeczypospolitej, wybieranego w demokratycznych wyborach powszechnych. Legalna jest również władza sprawo?wana przez Sejm i Senat Rzeczypospolitej, których skład jest wynikiem decyzji wyborców.
Źródłem władzy tradycyjnej jest utrwalona, "święta" tradycja, dająca określonym osobom (radom) prawo do dziedzicznej władzy, która pochodzi od Boga, przez co jest trwała i cięgla. Przykładem takich rządów była władza faraona w starożytnym Egipcie, cesarza w Chinach.
Władza charyzmatyczna oparta jest na przeświadczeniu, ze sprawujący władzę nabył do niej prawo dzięki posiada?niu jakichś wyjątkowych właściwości i zdolności którymi mógł przekonać i przyciągnąć do siebie szerokie grupy społeczeństwa. Za przykład mogą służyć takie postacie, jak Józef Piłsudski, Charles de Gaulle, Mahatma Gandhi, John Kennedy.
Centralizacja uprawnień to wzrost kompetencji i możliwości decyzyjnych organów centralnych państwa przy jednoczesnym zmniejszeniu lub całkowitej utracie uprawnień organów władzy lokalnej (administracja terenowa, samorząd terytorialny). Wyższym stopniem centralizacji uprawnień jest koncentracja uprawnień na najwyższym szczeblu władzy (np. w ręku prezydenta, premiera, parlamentu). Wyróżnić można:
- centralizację biurokratyczną polegającą na skupieniu władzy na szczeblu centralnym, czego świadectwem jest wzrost roli budżetu centralne?go w wydatkach państwa i ograniczenie budżetów władz lokalnych;
- centralizację technokratyczną związaną z tak zwanymi rządami specjalistów (ekspertów), których fachowa wiedza ma bezpośredni wpływ na decyzje polityczne organów państwowych;
- centralizację militarystyczną, wysypującą w wypadku grupy dowód?ców wojskowych lub cywilnych ekspertów do spraw bezpieczeństwa państwa, decydujących a wzroście nakładów na armię i rozwoju przywilejów wyższych oficerów ponad rzeczywiste potrzeby.
centralizację plutokratyczną gdy wąska grupa ludzi najbogatszych (elita finansowa) skupia w swoim rę?ku zarówno władzy polityczną, jak i ekonomiczną (np. rządy bogatego mieszczaństwa w republikańskiej Wenecji w XIII-XV w.).
Biurokratyzacja władzy- to mnogość przepisów i procedur, dzięki którym urzędnik może uniknąć osobistej odpowiedzialności za podejmowane decyzje, podnosić polityczną i społeczną rangę swej funkcji, a przez to zwiększyć swą władzę nad obywatelem. Bezduszność biurokracji polega na tym że urzędnik widzi tylko konkretny przepis, który musi zastosować, nie zaś głębię problemu spraw zgłaszanych przez petenta.
Korupcja władzy- występuje Wedy, gdy dochodzi do procesu swoistej prywatyzacji struktur państwa. Osoby sprawujące władzę przez przyjmowanie bądź wymuszanie korzyści majątkowych czy osobistych podejmują decyzję ze szkodą dla interesu społecznego.
Funkcja państwa to całokształt działalności prowadzonej przez państwo w określonych dziedzinach życia społecznego.
Ze wglądu na zasięg przestrzenny tej działalności oraz jej dziedziny funkcje państwa można ogólnie podzielić na funkcję zewnętrzną i funk?cję wewnętrzną.
Funkcja zewnętrzna obejmuje aktywność państwa na arenie międzynarodowej, dotyczy więc wszelkich działań rzutujących na stosunki z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi. Państwo, prowadząc aktywną działalność poza swoimi granicami, powinno rozwijać korzystne dla siebie kontakty polityczne, gospodarcze i kulturalne z innymi podmiotami prawa międzynarodowego, zapewniać swoim obywa?telom pokój oraz bezpieczeństwo. Taką funkcję wypełniają służby dyplo?matyczne danego państwa.
Funkcja wewnętrzna polega na zapewnieniu porządku i bezpieczeństwa wewnątrz państwa, obejmuje jednostki, grupy społeczne czy rozmaite instytucje pozostające w jego granicach. W ramach tej funkcji można wyróżnić funkcję prawodawczą, porządkową, administracyjną, gospodarczo - organizatorską, socjalną oraz kulturalną.
Funkcja prawodawcza polega na tworzeniu przez państwo systemu prawnego obowiązującego na danym terytorium, a więc na wyznaczaniu norm społecznego zachowania.
Funkcja Porządkowa polega na podejmowaniu przez właściwe organy państwa (prokuratura, policja) działań mających na celu zapewnienie ładu i porządku publicznego oraz wymuszenie przestrzegania przepisów prawa
Funkcja administracyjna polega na tym, ze określone organy państwowe (np. Rada Ministrów) zarządzają odpowiednimi dziedzinami życia publicznego (gospodarka, finanse, oświata, ochrona zdrowia itp.).
Funkcja gospodarczo-organizatorska polega na organizowaniu gospo?darki i oddziaływaniu na nią przez państwo. Istnieją dwa przeciwstawne stanowiska dotyczące działalności gospodarczej państwa. W państwie liberalnym działalność ta sprowadza się do zapewnienia ram prawnych nie?zbędnych dla właściwego funkcjonowania gospodarki.
Funkcja socjalna wyraża się w dążeniu państwa do zapewnienia obywatelom minimum egzystencji, w efektywnym zwalczaniu bezrobocia, w polepszaniu warunków pracy (bezpieczeństwa i higieny), w dbałości o ochronę środowiska naturalnego oraz w doskonaleniu systemu świadczeń socjalnych.
Funkcja kulturalna obejmuje działalność państwa w zakresie budo?wy i koordynacji systemu oświaty, wspierania badan naukowych, promowania kultury narodowej za granicą ochrony zabytków i miejsc pamięci narodowej itd.
Forma rządów oznacza między innymi struktury najwyższych orga?nów władzy, ich wzajemne relacje i sposób powoływania głowy państwa.
Ze względu na formy rządów podzielić można państwa na monarchie i republiki.
Monarchia to forma rządów, w której stanowisko głowy państwa nale?ży do monarchy (cesarz, kró1, sułtan, ksiądz). Władzę swą monarcha uzy?skuje przez dziedziczenie (współcześnie np. w Danii, Holandii, Szwecji, Wielkiej Brytanii) albo w wyniku wyboru (monarchia elekcyjna w Rzeczy?pospolitej Obojga Narodów w XVI w.) i z reguły sprawuje ją dożywotnio.
Państwo demokratyczne ma swe początki w starożytnej Grecji.
Współczesne państwo demokratyczne to państwo opierające się na konstytucyjnych zasadach: suwerenności narodu, trójpodziału władzy i pluralizmu politycznego. W demokratycznym państwie prawa wyznawane są też takie wartości, jak tolerancja, równość wobec prawa, rozwinięte wolności i swobody jednostki, sprawiedliwość i porządek (lad) społeczny.
Państwo Liberalne to państwo, w którym przy obowiązującej formalnie zasadzie trójpodziału władzy parlament zajmuje czołowe miejsce wśród organów państwowych. Państwo liberalne gwarantuje nienaruszalność własności prywatnej oraz przestrzega zasad gospodarki rynko?wej, ograniczając do minimum własną interwencję w różne sfery tej go?spodarki.
Państwo socjalne ściśle wirze ze sobą sprawy gospodarcze, społeczne i polityczne. Dużą aktywność państwa można zaobserwować zwłaszcza w procesach gospodarczych i kształtowaniu polityki socjalnej (elementy planowania perspektywicznego
Państwo autorytarne to państwo, w którym nie ma warunków do
działania społeczeństwa obywatelskiego i idei samorządności. Udziel obywateli w życiu politycznym podlega stałej kontroli i sprowadza się do pewnych rytualnych zachowań i przyzwyczajeń, nie wynika z wewnętrznych przekonań, nie jest odzwierciedleniem poglądów politycznych czy społecznych.
Państwo totalitarne- największe zagrożenie dla demokracji stanowi totalitaryzm. Istotą państwa totalitarnego jest powszechna kontrola wszelkich przejawów życia społecznego oraz postępująca, totalna indoktrynacja. Władza państwowa skupiona jest w rykach jednej partii (np. partii komunistycznej w ZSRR czy niemieckiej partii faszystowskiej NSDAP), nie ma więc mowy ani 0 zasadzie podziału władzy, ani o legal?nie działającej opozycji.
Państwo unitarne to państwo jednolite wewnętrznie. Na jego obszarze obowiązuje tylko jeden porządek prawny i społeczny, jedno obywatelstwo, a jednostki administracyjno-terytorialne, podporządkowane centralnym organom władzy, nie mają żadnej samodzielności politycznej. Przykładami państw unitarnych są między innymi Polska, Wągry, Szwecja, Dania, Holandia czy Finlandia.
Państwo złożone to takie, które swoim częściom składowym daje niemal zupełną samodzielność, a wraz z nią możliwość posiadania własnego systemu prawodawczego, wykonawczego i sadowniczego.
Federacja- jest państwem związanym, którego części składowe mają samodzielność prawną i pewien zakres samodzielności politycznej, nie mają jednak prawa do secesji i nie mogą samodzielnie nawiązywać stosunków międzynarodowych.
Konfederacja- to związek państw połączonych ze sobą dla realizacji określonych celów politycznych. Państwa te pozostają suwerenne , aczkolwiek pewne funkcje pragną wykonać wspólnie. Stosunki między nimi oparte są na prawie międzynarodowym.
Prezydent jest wybierany na pięcioletnią kadencję w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, większościowych i w glosowaniu tajnym. Ta sarna osoba może być wybrana tylko dwukrotnie. Wybory prezydenckie zarządza Marszałek sejmu, a ważność wyboru stwierdza Sąd Najwyższy a prezydenta może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów ukończył 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do sejmu. Kandydat jest poddawany postępowaniu lustracyjne?mu, polegającemu na sprawdzeniu, czy złożył on zgodne z prawdą oświadczenie o wspó1pracy z organami bezpieczeństwa PRL. Kandyda?ta zgłasza co najmniej 100 tysięcy obywateli. O wyborze decyduje bez?względna większość ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska takiej większości, to przeprowadzana jest druga tura wybo?rów, do której przechodzi dwóch kandydatów, którzy uzyskali największą liczbę głosów w pierwszej turze.
Kadencja prezydenta rozpoczyna się w dniu złożenia przez niego przysięgi wobec Zgromadzenia Narodowego, a kończy wraz z upływem pięciu lat od dnia objęcia prezydentury. Powody wcześniejszego zakończenia urzędowania mogą być następujące:
- śmierć prezydenta,
- zrzeczenie się prezydentury,
- uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwalej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, - złożenie z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu.
Jeżeli prezydent nie może tylko przejściowo pełnić swych obowiązków, to zawiadamia o tym Marszałka sejmu, który je tymczasowo od nie?go przyjmuje.
Prezydent za swoją działalność nie ponosi odpowiedzialności politycznej (parlamentarnej), natomiast za naruszenie konstytucji, ustawy lub popełnienie przestępstwa ponosi odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu. Decyzję o postawieniu prezydenta w stan oskarżenia podejmuje Zgromadzenie Narodowe większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków na wniosek co najmniej 140 parlamentarzystów.
Kompetencje prezydenta można podzielić na sześć głównych grup.
Kompetencje w stosunku do parlamentu: zarządzanie wyborów, zwoływanie pierwszego posiedzenia, inicjatywa ustawodawcza, prawo weta za?wieszającego w stosunku do ustawy, podpisywanie ustaw i zarządzanie ich ogłoszenia w "Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej", skracanie kadencji sejmu, występowanie z wnioskiem do sejmu o powołanie prezesa Narodowego Banku Polskiego.
Kompetencje w stosunku do Rady Ministrów: powoływanie rządu, dokonywanie na wniosek premiera zmian w składzie rządu. Wytypowanie z wnioskiem do sejmu o pociągnięcie członka Rady Ministrów do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu, zwoływanie w sprawach szczególnej wa?gi Rady Gabinetowej (Rada Ministrów pod przewodnictwem prezydenta).
Kompetencje w stosunku do władzy sądowniczej: powoływanie sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, powoływanie prezesów Naczelnego Sadu Administracyjnego. Sadu najwyższego. Trybunału Konstytucyjnego oraz jednego członka Krajowej Rady Sadownictwa.
Kompetencje w zakresie stosunków zagranicznych: reprezentowanie państwa w stosunkach międzynarodowych (we współdziałaniu z premie?rem i właściwym ministrem), zatwierdzanie i wypowiadanie umów międzynarodowych, mianowanie i odwoływanie polskich ambasadorów, przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujących przedstawicieli dyplomatycznych innych państw akredytowanych w Polsce.
Kompetencje w zakresie zwierzchnictwa sit zbrojnych i obronności państwa: jest najwyższym zwierzchnikiem sil zbrojnych (w czasie pokoju sprawuje to zwierzchnictwo za pośrednictwem ministra obrony narodowej), zarządza powszechną lub częściową mobilizacją i wydaje decyzję o użyciu sił zbrojnych do obrony kraju, a gdy sejm nie może się zebrać na posiedzenie, zarządza wprowadzenie stanu wojny, stanu wojennego lub stanu wyjątkowego.
Tradycyjne uprawnienia głowy państwa: nadawanie obywatelstwa polskiego, orderów i odznaczeń, tytułów naukowych profesora, korzystanie z prawa łaski.
Do zadań rady ministrów należy
- zapewnienie wykonania ustaw,
- nadawanie rozporządzeń,
- kierowanie, koordynowanie i kontrolowanie działalności całej administracji w państwie,
- uchwalanie projektu budżetu i kierowanie jego wykonaniem,
- ochrona interesów skarbu państwa,
- zapewnienie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa,
- prawowanie ogó1nego kierownictwa w dziedzinie obronności,
- prawowanie ogó1nego kierownictwa w dziedzinie stosunków międzynarodowych.
Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszech?nych i wojskowych w zakresie orzekania. W jego skład wchodzą: pierw?szy prezes, prezesi oraz sędziowie. Pierwszego prezesa Sądu Najwyższe?go powołuje prezydent na sześcioletnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższe?go. Sędziów Sądu Najwyższego powołuje także prezydent na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa a stanowisko sędziego może być powoła?ny obywatel polski, mający nieskazitelny charakter, ukończone studia prawnicze, wyróżniający się wysokim poziomem wiedzy prawniczej i doświadczeniem zawodowym.
Sąd Najwyższy dzieli się na cztery izby:
- Administracyjną, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych,
-Cywilną,
- Karną,
- Wojskową.
Każda z nich nadzoruje orzecznictwo sądowe w sprawach należących do jej kompetencji.
Najważniejsze funkcje Sądu Najwyższego to:
- rozpoznawanie kasacji wnoszonych od prawomocnych orzeczeń sądów odwoławczych kończących postępowanie sądowe;
- podejmowanie uchwal mających na celu wyjaśnienie przepisów praw?nych budzących wątpliwości w praktyce;
- stwierdzanie ważności wyborów: do sejmu i senatu, na prezydenta, a tak?że prawomocności referendum ogó1nokrajowego i konstytucyjnego.
Sądami powszechnymi są sądy rejonowe, sądy okręgowe i sądy apelacyjne. Sądy powszechne rozstrzygają wszelkie sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, które nie są zastrzeżone dla innych sądów. Wszystkich sędziów sądów powszechnych powołuje minister sprawiedliwości. Sadami kierują prezesi podlegający ministrowi.
Postępowanie sądowe oparte jest na zasadzie instancyjności. Dzięki temu możliwe jest naprawienie wszelkich uchybień dokonywanych w sądach pierwszej instancji. Najniższą instancję stanowią sądy rejonowe, rozpatrujące wszystkie sprawy z wyjątkiem tych, które są przypisane sądom okręgowym (sąd okręgowy jest sądem pierwszej instancji np. w sprawach o zbrodnię, 0 rozwód, 0 naruszenie dóbr osobistych). Sądy okręgowe rozpoznają odwołania (apelacje) od orzeczeń sądów rejonowych. Odwalania od orzeczeń sądów okręgowych (kasacje) rozpatrują natomiast sądy apelacyjne. Kontrola w trybie kasacyjnym dokonywana jest wyłącznie pod względem zgodności z prawem i prowadzi do utrzymania lub uchylenia orzeczenia oraz przekazania go do ponownego rozpatrzenia. Kasacje od orzeczeń sądów apelacyjnych rozpatruje Sąd Najwyższy.
Postępowanie przed sądami toczy się na zasadzie równości stron, z zapewnieniem stronom prawa do obrony, a takie odwołania się (apelacji) do sądu wyższej instancji. Sędziowie są w sprawowaniu swojego urzędu niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji RP oraz ustawom. Gwarancje niezawisłości sędziowskiej to:
- nieusuwalność - sędzia może być usunięty ze swojego stanowiska jedynie na podstawie orzeczenia sądu;
- immunitet sędziowski - sędzia nie może być zatrzymany ani pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego;
- niepołączalność - zakaz łączenia stanowiska sędziego ze sprawowaniem mandatu posła lub senatora;
- apolityczność - sędzia nie może być członkiem partii politycznej i związku zawodowego.
Sąd lustracyjny zastał utworzony na podstawie ustawy z 11 kwietnia 1997 roku 0 ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa, bądź tez współpracy z nimi w latach 1944-1990 os6b pełniących funkcje publiczne (tzw. ustawa lustracyjna). Sąd ten stanowi organ Sądu Apelacyjnego w Warszawie. Obowiązek złażenia oświadczeń dotyczących pracy lub współpracy ze służbami bezpieczeństwa mają osoby urodzone przed 1972 rokiem, kandydujące na prezydenta, posłów, senatorów, osoby desygnowane na stanowisko prezesa Rady Ministrów, kandydaci na kierownicze stanowiska państwowe. Lustracja bada prawdziwość oświadczenia, a nie fakt współpracy z organami bezpieczeństwa.
W procesie lustracyjnym szczególną rolę odgrywa rzecznik interesu publicznego. Do zadań rzecznika należy analiza oświadczeń wpływających do sadu lustracyjnego, zbieranie informacji niezbędnych do sprawdzenia oświadczeń, składanie wniosków do tego sądu 0 wszczęcie postępowania lustracyjnego w razie wątpliwości co do prawdziwości oświadczenia. Postępowanie lustracyjne wszczyna się na wniosek rzecznika lub jego zastępcy. Od orzeczenia sądu można się odwołać.
Sądownictwo administracyjne zostało reaktywowane w Polsce w 1980 roku na mocy ustawy 0 Naczelnym sądzie Administracyjnym (NSA). NSA sprawuje wymiar sprawiedliwości przez sądową kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie 0 zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji Rządowej. Do zadań SA należy rozstrzyganie spraw spornych między obywatelem a organem administracji, który podjął decyzję odmawiającą mu pewnego uprawnienia lub nakładającą nam określony obowiązek praw?ny. NSA rozpatruje także spory kompetencyjne między organami administracji samorządowej i administracji rządowej. Zatem każda decyzja administracyjna może być zaskarżoną do sądu administracyjnego w razie jej niezgodności z prawem.
Wymiar sprawiedliwości w silach zbrojnych należy do Sądów wojsko?wych, które organizacyjnie wchodzą w ich skład. Zgodnie z zasadą instancyjności sądy wojskowe pierwszej instancji to sądy garnizonowe, a drugiej - sądy okręgu wojskowego.
Krajowa Rada Sądownictwa została wprowadzona do polskiego systemu konstytucyjnego w 1989 roku i jest organem państwa stojącym na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. W jej skład wchodzą trzy grupy członków, wybieranych na czteroletnią kadencję
- osoby wchodzące w skład Rady z urzędu: pierwszy prezes Sądu Najwyższego, minister sprawiedliwości, prezes NSA oraz osoba powołana przez prezydenta;
- piętnastoosobowa reprezentacja środowiska sędziowskiego;
- czterech posłów i dwóch senatorów, wybranych przez obydwie izby.
Trybunały
Trybunał Konstytucyjny w Polsce funkcjonuje od 1985 roku. W jego skład wchodzi obecnie 15 sędziów, wybieranych przez sejm na dziewięcioletnią kadencję obowiązuje zakaz reelekcji) sposr6d os6b wyr6iniajqcych się wiedzą prawniczą. Prezesa i wiceprezesa powołuje prezydent. Sędziowie Trybunału są niezawiśli.
Podstawową funkcją Trybunału Konstytucyjnego jest orzekanie
- o konstytucyjności i legalności aktów prawnych. Funkcję tę realizuje on w następujących formach:
- orzeka o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją;
- orzeka 0 zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi;
- orzeka 0 zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne or?gany państwowe z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami;
- orzeka w sprawach skarg konstytucyjnych;
- orzeka w sprawach sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi
organ amii państwa;
- orzeka 0 zgodności z konstytucją celów oraz działalności partii politycznych.
Trybunał Stanu orzeka w sprawach uchybień popełnianych przez przedstawicieli władzy w trakcie jej sprawowania. Obecnie instytucja ta działa w Stanach Zjednoczonych. W Europie zaś 0 odpowiedzialności konstytucyjnej orzeka na ogol specjalny sąd na wniosek parlamentu.
Takie tez rozwiązanie przyjmowano w konstytucjach polskich, poczynając od Konstytucji 3 maja. Tylko w okresie powojennym negowano instytucję odpowiedzialności konstytucyjnej. Współcześnie w Polsce Trybunał Stanu przywrócono w niekompletnej postaci w 1982 roku, a znacznie zreformowano w latach 1989-1992.
Trybunał Stanu jest instytucją sądowniczą powołaną do orzekania o odpowiedzialności osób zajmujących najważniejsze stanowiska państwowe. Jako oskarżeni mogą przed nim stanąć:
- prezydent - za czyn naruszający konstytucję i ustawy oraz za przestępstwo pospolite;
- prezes i członkowie Rady Ministrów - za naruszenie konstytucji i ustaw raz za przestępstwo, ale popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem;
- prezes narodowego Banku Polskiego, prezes Najwyższej Izby Kontro?li oraz członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji ? wyłącznie za naruszenie konstytucji i ustaw;
- posłowie i senatorowie - za naruszenie zakazu prowadzenia działalność i gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku skarbu państwa lub samorządu terytorialnego.
Samorząd jest to forma organizacji wyodrębnionej grupy społecznej, która może dzięki temu decydować w granicach prawa 0 istotnych dla siebie sprawach, działając bezpośrednio lub za pośrednictwem demokratycznie wybranego przedstawicielstwa. Istnieje wiele rodzajów samorządu: samorząd terytorialny - oparty na więzi wynikającej z wspólnego za?mieszkania, samorząd pracowniczy - oparty na więzi pracy, samorząd zawodowy - oparty na więzi zawodu czy wreszcie samorząd uczniowski, akademicki itp.
Tradycje samorządu terytorialnego w Polsce są bardzo bogate. Wywodzą się jeszcze z Konstytucji 3 maja. Samorząd istniał również na wszystkich ziemiach polskich objętych zaborami. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wprowadziła go także Konstytucja marcowa z 1921 roku. Samorząd zlikwidowano w Polsce w roku 1950, a przywrócono go dopiero w 1990 roku. Powołano wówczas do życia samorząd terytorialny jako podstawową formą lokalnego życia publicznego najpierw na szczeblu gminy, a od 1999 roku także na szczeblu powiatu i województwa.
Od 1999 roku w Polsce obowiązuje trójstopniowy podział terytorialny państwa. Jednostkami tego podziału są gmina, powiat i województwo. Terytorium Polski zostało podzielone na 16 województw. Tworzy się je na mocy ustawy. W ramach województw funkcjonują powiaty, a najniższy szczebel podziału stanowią gminy. W każdej z tych jednostek funkcjonuje samorząd. Tak więc mamy samorząd gminny, powiatowy oraz wojewódzki. System samorządu terytorialnego nie jest hierarchiczny. Zakres działania samorządu województwa nie narusza samodzielności powiatu i gminy, podobnie samorząd powiatowy nie narusza samodzielności samorządu gminy. Tak więc organy samorządu działające na wyższych szczeblach podziału terytorialnego nie Są nadrzędne w stosunku do pozostałych jednostek.
Samorząd gminny
Mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową.
Władzami gminy są następujące organy:
- referendum gminne - jest formą bezpośredniego sprawowania władzy w gminie i może być przeprowadzane w każdej ważnej dla gminy sprawie (np. dotyczące planu zagospodarowanie przestrzennego gminy); - rada gminy - jest organem uchwałodawczym i kontrolnym, składa się z radnych wybieranych w wyborach gminnych na czteroletnią kadencje, obraduje na sesjach, a ze swego grona wybiera przewodniczącego rady;
- zarząd gminy - organ wykonawczy, na którego czele stoi wójt (bur?mistrz lub prezydent), wybierany przez rady gminy; prezydent stoi na czele zarządu gminy, gdy jego siedziba znajduje się w mieście liczącym ponad 100 tysięcy mieszkańców lub byłym mieście wojewódzkim, a burmistrz - na czele miasta do 100 tysięcy mieszkańców.
Jednostkami pomocniczymi gmin wiejskich są sołectwa, a miejskich dzielnice (osiedla).
Gminy mogą tworzyć związki komunalne, zawierać porozumienia i tworzyć stowarzyszenia. W Polsce istnieje kilkanaście związków komunalnych i stowarzyszeń gmin (np. Podhalański Związek Gmin, Związek Miast Polskich).
Samorząd powiatowy
Ustawa 0 samorządzie powiatowym przenosi podstawowe treści z ustawy 0 samorządzie gminnym na szczebel powiatu. Powiat posiada osobowość prawną i wykonuje zadania publiczne 0 charakterze ponad? gminnym. Zadania powiatu nie mogą naruszać zakresu działania gmin, a mają mieć charakter uzupełniający. Mieszkańcy powiatu mogą podejmować rozstrzygnięcia bezpośrednio poprzez referendum lub za pośrednictwem organów powiatu, którymi są;
- rada powiatu - organ uchwałodawczy i kontrolny,
- zarząd powiatu - na jego czele stoi starosta.
Miastem na prawach powiatu (tzw. powiat grodzki) jest miasto liczą?ce ponad 100 tysięcy mieszkańców oraz miasto, które przestało być siedzibą wojewody po reformie terytorialnej kraju. Funkcje organ6w powiatu w takich miastach sprawuje rada miasta i zarząd miasta.