Papiery wartościowe.

Pierwsze transakcje papierami wartościowymi miały miejsce kilkaset lat temu. Rolę parkietu giełdy pełniły kawiarniane stoliki, przy których kupujący i sprzedający wymieniali miedzy sobą papierowe akcje na gotówkę.

W przedwojennej Polsce istniało kilka giełd, na których handlowano papierami wartościowymi. Najważniejszą z nich była Warszawska Giełda Kupiecka, która powstała w 1817 roku. Pod zmienioną nazwą i z przerwą spowodowaną I Wojną Światową, przetrwała ona do 1939 roku. Zgodnie z teorią głoszoną przez komunistów o tym, że największymi wrogami postępu są imperialiści z giełdy nowojorskiej oraz zrzucana przez nich, na spadochronach stonka ziemniaczana, giełda w okresie Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej była zbyteczna. Dopiero w 1990 roku zaczęły pojawiać się w Polsce pierwsze giełdy towarowo-pieniężne, które faktycznie były porozumieniem pośredników towarowych oraz minigiełdami papierów wartościowych. Jedyna istniejąca obecnie Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie zainaugurowała swoją działalność w kwietniu 1991 roku. Początkowo giełda znajdowała się w stadium uśpienia, co wiązało się ze słabą znajomością możliwości zarabiania pieniędzy, jaką może dać rynek papierów wartościowych. Wytworzona przez lata komunizmu mentalność spowodowała, że posiadanie akcji wiązało się zazwyczaj z możliwością pewnego otrzymywania wysokiej dywidendy. Gdy zaś się okazało, że spółki wypłacały ją w symbolicznych wysokościach, lub zgoła nie płaciły jej wcale, rozpoczął się silny spadek notowań, który trwał prawie do końca pierwszego półrocza 1992 roku. Jednakże niska cena emitowanych i niewielka ilość notowanych na Giełdzie Warszawskiej akcji oraz zwolnienie zysków ze spekulacji od podatku dochodowego do końca 1995 roku stało się inspiracją do coraz większego zainteresowania nową formą zarabiania pieniędzy. W drugim kwartale 1993 roku kursy wzrosły, o 152% co stanowiło rekord światowy. Wracając do Giełdy Warszawskiej należy wiedzieć, że wszystkie notowane na niej papiery wartościowe istnieją tylko w formie niematerialnej tzn. kupujący otrzymują wyciągi, podobne do bankowych wyciągów o stanie konta. System ten jest wzorowany na lyońskiej giełdzie papierów wartościowych (Francja). Wszystkie dokonywane na polskiej giełdzie transakcje są rejestrowane w Centralnym Depozycie Papierów Wartościowych. Jest to niezwykle wygodne, zarówno dla posiadaczy papierów wartościowych, jak i dla maklerów. Pierwsi mogą nie bać się kradzieży, a drudzy nie muszą codziennie przeliczać setek tysięcy sztuk akcji i obligacji.

Papiery wartościowe są to dokumenty stwierdzające prawa majątkowe o charakterze rzeczowym, czyli prawo własności towaru oraz o charakterze finansowym, czyli prawo własności kapitału.

Do najpopularniejszych papierów wartościowych zalicza się akcje, obligacje, bony skarbowe, bony oszczędnościowe, banknoty, czeki i weksle, a także jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych (w Polsce także świadectwa udziałowe programu Narodowego Funduszu Inwestycyjnego) i losy loteryjne.

Z punktu widzenia praw majątkowych można wyróżnić:

a) papiery wartościowe własnościowe, np.: akcje, które potwierdzają udział własnościowy w kapitale danej spółki,
b) papiery wartościowe wierzycielskie, np.: obligacje, czyli dłużne papiery wartościowe stanowiące potwierdzenie zaciągnięcia zobowiązania.

Papierem wartościowym jest również weksel, który jest w formie ściśle określonej przez prawo wekslowe charakteryzujący się tym, że złożenie na nim podpisu stanowi podstawę i przyczynę zobowiązania wekslowego podpisującego.

Weksel wyraża zobowiązanie na mocy, którego wystawca sam bezwarunkowo przyrzeka zapłatę oznaczonej sumy pieniężnej (suma wekslowa) lub bezwarunkowo poleca (tzw. weksel trasowany) zapłatę oznaczonej sumy osobie trzeciej np. bankowi.

Weksel może być:
a) papierem wartościowym opiewającym na świadczenie sumy pieniężnej; jako papier wartościowy, weksel spełnia też wymóg obiegowości,
b) papierem jednostkowym, nie emitowanym w serii, lecz w pojedynczym egzemplarzu,
c) ułatwia też identyfikację podmiotów praw w nim inkorporowanych, co jest charakterystyczne dla wszystkich papierów wartościowych,
d) potwierdza istnienie zobowiązania osób, które go podpisały, a jedyną osobą uprawnioną do realizacji praw majątkowych wskazanych na wekslu jest prawny posiadacz weksla.
Rodzaje weksla:
a) weksel własny (suchy, prosty, sola) – jest to papier wartościowy sporządzony w formie ściśle przez prawo wekslowe określonej, zawierający bezwarunkowe przyrzeczenie wystawcy zapłacenia określonej sumy pieniężnej we wskazanym miejscu i czasie oraz stwarzający bezwarunkową odpowiedzialność osób na nim podpisanych; wystawca weksla własnego jest głównym dłużnikiem wekslowym, czyli takim dłużnikiem, na którym ciąży przede wszystkim obowiązek zapłaty sumy wekslowej; weksel własny może być wystawiony wyłącznie w jednym egzemplarzu; możliwe jest sporządzenie odpisu weksla własnego;

b) weksel trasowany (ciągniony, trata) – to papier wartościowy sporządzony w formie ściśle określonej w prawie wekslowym, zawierający skierowane do oznaczonej osoby bezwarunkowe polecenie zapłaty określonej sumy pieniężnej w określonym miejscu i czasie oraz stwierdzający bezwarunkową odpowiedzialność osób na nim podpisanych; w stosunku wekslowym muszą występować co najmniej 3 podmioty: wystawca, emitent (osoba na rzecz której ma być dokonana wpłat) i trasat (osoba, która ma zapłacić sumę wekslową);

Weksel może być imienny lub na zlecenie, natomiast nie jest możliwe wystawienie weksla na okaziciela, co wynika z bezwarunkowej odpowiedzialności za zapłatę.

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, znajdująca się w Centrum Giełdowym jest jedynym rynkiem w Polsce, na którym, od blisko 10 lat, można dokonywać transakcji, obejmujących wtórny obrót tak specyficznym towarem, jakim są papiery wartościowe.
W przeciwieństwie jednak do wszystkich innych rodzajów rynków, na których dochodzi do zakupu lub sprzedaży towarów występujących w formie materialnej, Giełda Papierów Wartościowych działa w systemie, w którym nie ma fizycznej dostawy zakupionych papierów wartościowych. Cały obrót prowadzony na rynku giełdowym jest obrotem niematerialnym tzn., że tak naprawdę nie istnieje drukowana postać papierów wartościowych. Wszystkie papiery wartościowe przechowywane są w formie zapisów elektronicznych w systemie komputerowym Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych. Zapisy te znajdują również szczegółowe potwierdzenie w zapisach na rachunkach inwestycyjnych klientów w biurach maklerskich. Zawarcie na Giełdzie jakiejkolwiek transakcji pociąga za sobą zmiany w zapisach na kontach prowadzonych przez KDPW oraz zmiany na rachunkach klientów uczestniczących w transakcji w domach maklerskich.

Aby handel papierami wartościowymi na Giełdzie odbywał się w jak najbardziej płynny sposób na rynku działają animatorzy. Na podstawie umów zawartych z Emitentem lub Giełdą zobowiązani są do stałego składania ofert kupna lub sprzedaży danego papieru wartościowego w celu utrzymania jego płynności.

Papiery wartościowe notowane są w ramach dwóch różnych systemów notowań:
- kursu jednolitego z dwukrotnym określaniem kursu (fixingiem) oraz
- w systemie notowań ciągłych, w ramach, którego następują ciągłe zmiany cen (kursów), po jakich dochodzi do zawarcia transakcji.