Papiery wartościowe
Papier wartościowy – to dokument, z którego wynikają dla jego właściciela określone prawa (tzw. majątkowe) – prawo udziału w spółce, prawa do otrzymania odsetek. Cechą charakterystyczną papierów wartościowych emitowanych przez spółki giełdowe jest to, że są one emitowane w seriach, w znacznych ilościach, i że każdy papier wartościowy należący do tej samej serii daje takie same prawa.
Przykładem papierów wartościowych są: akcje, obligacje, weksle, warranty, bony skarbowe
Akcja – to udział w przedsiębiorstwie zwanym spółką akcyjną. Właściciel akcji, czyli akcjonariusz, jest współwłaścicielem spółki – proporcjonalnie do posiadanej liczby akcji, z czego wynika między innymi prawo do udziału w zyskach. Nabywając akcje uzyskuje się również prawo głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, które podejmuje najważniejsze dla spółki decyzje. Akcjonariusz ma prawo do udziału w zyskach spółki. W spółkach akcyjnych zysk, który wypłacany jest akcjonariuszom proporcjonalnie do ilości posiadanych akcji, nazywany jest dywidendą. Decyzja o wypłaceniu dywidendy, (jeżeli spółka wypracowała zysk) podejmowana jest przez samych akcjonariuszy na dorocznym walnym zgromadzeniu. Czasami właściciele decydują się przeznaczyć cały zysk na dalszy rozwój spółki. Oznacza to, że akcjonariusze nie dostaną dywidendy, za pospółka będzie mogła dynamiczniej się rozwijać, dzięki czemu w przyszłości ceny jej akcji będą mogły rosnąć.
Obligacja - to papier wartościowy, w którym emitent (spółka wypuszczająca akcje lub obligacje) stwierdza, że jest dłużnikiem obligatariusza i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia. Są to papiery wartościowe masowego obrotu, występują, więc w seriach. W przeciwieństwie do akcji, obligacje nie dają ich posiadaczowi żadnych uprawnień względem emitenta typu współwłasność, dywidenda czy też uczestnictwo w walnych zgromadzeniach. Obligacje mogą być emitowane przez skarb państwa bądź korporacje (są wtedy dopuszczane do obrotu giełdowego) lub np. gminy lub miasta (obligacje komunalne).
Weksel - to rodzaj papieru wartościowego. Pomimo tego, że jest to papier wartościowy nie musi być on wystawiany na blankiecie urzędowym, tzn. może być wystawiony nawet na zwykłej kartce papieru i będzie ważnym wekslem, jeżeli zawiera wszystkie elementy zawarte w art. 1 (weksel ciągniony) lub 101 (weksel własny) prawa wekslowego oraz znak opłaty skarbowej. Weksel zawiera w sobie prawo majątkowe polegające na zobowiązaniu wystawcy weksla do wypłacenia ściśle określonej kwoty pieniężnej (sumy wekslowej) osobie wskazanej na wekslu jako remitent (osoba, której ma być wypłacone zobowiązanie z weksla).
Warrant - to dokument (certyfikat) często dołączony do akcji lub obligacji, dający posiadaczowi ograniczone lub nieustające prawo kupna papierów wartościowych lub innych aktywów po ustalonej cenie.
Bon skarbowy - dłużny papier wartościowy Skarbu Państwa. Służą one zaciąganiu przez Skarb Państwa krótkoterminowego kredytu na sfinansowanie deficytu budżetu państwa. Oprocentowanie bonów ma charakter stały, dyskontowy (dochodem jest różnica pomiędzy ceną zakupu, a wartością nominalną bonu).
Rynek papierów wartościowych - jest przykładem rynku kapitałowego, na którym odbywają się transakcje kupna lub sprzedaży, m. in. akcji i obligacji. Przedmiotem transakcji na tym rynku są papiery wartościowe.
Giełda papierów wartościowych - to regularnie odbywające się w określonym miejscu i ustalonym czasie spotkania osób, które chcą zawrzeć transakcje kupna lub sprzedaży papierów wartościowych. Giełda papierów wartościowych jest specjalnym typem giełdy. Jako instytucja finansowa podlega szczególnym regulacjom. Jej działanie jest bardzo starannie określone i podlega ścisłej kontroli. Lecz podobnie jak każda inna giełda, umożliwia spotkanie jak największej liczby sprzedających z kupującymi, by doprowadzić do ustalenia rynkowej ceny towaru - w tym wypadku papierów wartościowych. Giełda jest instytucją rynku wtórnego. O rynku wtórnym mówimy wtedy, gdy papiery wartościowe po ich sprzedaniu przez emitenta pierwszemu właścicielowi są po raz kolejny odsprzedawane. Podstawowym zadaniem giełdy jest umożliwianie przepływu kapitałów od tych, którzy szukają jak najlepszej lokaty do tych, którzy potrafią z tych kapitałów zrobić jak najlepszy użytek. Na rynku giełdowym codziennie dokonywana jest ocena notowanych na nim spółek i całej gospodarki. Notowanie na giełdzie zapewnia spółce bezpłatną reklamę i podnosi jej wiarygodność, a inwestorom daje pewność, że wszystkie ważne informacje ze spółki podane zostaną do publicznej wiadomości.
Transakcja giełdowa to umowa kupna-sprzedaży papierów wartościowych po cenie, jaka została ustalona przez rynek. Dzięki zebraniu w jednym miejscu znacznej liczby kupujących i sprzedających (koncentracja popytu i podaży) ustalona cena jest ceną obiektywną (odzwierciedlającą sytuację rynkową).
Transakcji giełdowych dokonują biura maklerskie, które działają na zlecenie swoich klientów - inwestorów.
Bardzo ważną cechą giełdy jest zasada, iż ceny w transakcjach określane są przez inwestorów. W tym systemie cena kupna i sprzedaży jest taka sama. Makler zarabia pobierając od kupującego i sprzedającego niewielką, ustaloną z góry opłatę, tzw. prowizję maklerską.
Innym znanym na świecie systemem handlu jest rynek kierowany cenami. W systemie tym makler - nazywany "market makerem”, (czyli organizatorem rynku) - kupuje papiery po cenie niższej i odsprzedaje je po cenie wyższej, zarabiając na różnicy cen.
Dla ułatwienia śledzenia zmian na rynku, giełdy wyliczają wskaźniki zwane indeksami. Indeksy giełdowe informują o ogólnej sytuacji rynkowej, uwzględniając dużą liczbę notowanych akcji.
Dla przykładu: giełda warszawska publikuje kilka indeksów: WIG, WIG20, MIDWIG, WIRR, NIF. Indeks WIG liczony jest dla wszystkich spółek notowanych na rynku podstawowym giełdy, WIRR - na rynku równoległym, zaś WIG20 - dla 20 największych spółek z rynku podstawowego, a MIDWIG dla 40 średnich spółek z tego rynku. Indeks NIF obliczany jest na podstawie kursów akcji 15 Narodowych Funduszy Inwestycyjnych.
O przestrzeganie reguł uczciwego obrotu i zapewnienie powszechnego dostępu do informacji dba Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, która jest instytucją rządową. Sprawuje ona nadzór nad działalnością takich instytucji rynkowych jak Giełda, domy maklerskie, fundusze powiernicze, Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych. Wszelkie zmiany dotyczące funkcjonowania tych instytucji wymagają zgody Komisji. KPWiG może orzekać kary dla tych, którzy nie przestrzegają obowiązującego prawa.
Organizacja całego rynku uregulowana jest przepisami Ustawy "Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi".
Każdy, kto nabył papiery wartościowe nazywany jest inwestorem. Rozróżnia się kilka typów inwestorów - indywidualnych i instytucjonalnych, krajowych i zagranicznych, drobnych i strategicznych. Aby kupować i sprzedawać papiery wartościowe na giełdzie trzeba otworzyć rachunek inwestycyjny w jednym z biur maklerskich. Na rachunku tym przechowywane będą akcje, obligacje i inne papiery wartościowe, a także pieniądze inwestora.
Pośredników w transakcjach giełdowych nazywamy maklerami. Aby zostać maklerem trzeba zdać egzamin kwalifikacyjny organizowany przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd, która sprawuje nadzór nad całym rynkiem kapitałowym. Konieczność uzyskania licencji zapewnia, że zawód maklera wykonują jedynie osoby o wysokich kwalifikacjach i dogłębnej wiedzy z zakresu rynku kapitałowego.
W czasie sesji giełdowej na parkiecie przebywają maklerzy specjaliści, którzy mają do wykonania specjalne zadania. Dbają oni o prawidłowe ustalenie kursów giełdowych, tak, aby płynność, czyli wielkość obrotów papierów wartościowych była jak najwyższa.
Emitent to spółka wypuszczająca akcje lub obligacje. Pieniądze z ich sprzedaży pozwalają na finansowanie planów rozwojowych, a więc umacnianie pozycji na rynku. Emisja akcji wiąże się na ogół z poszerzeniem kręgu współwłaścicieli spółki, zaś emisja obligacji z obowiązkiem ich odkupienia od nabywców po upływie ściśle określonego czasu i po odpowiednio wyższej cenie. Obligacje skarbowe emituje Skarb Państwa, w imieniu, którego działa Minister Finansów. Robi to po to, aby zdobyć brakujące pieniądze na te cele, których finansowanie należy do obowiązków państwa.
Gdy nabycie papierów wartościowych proponuje nam ich emitent, mówimy wówczas o rynku pierwotnym. Każda następna odsprzedaż tych papierów innym osobom (np. poprzez giełdę) jest już wtórnym obrotem papierami wartościowymi.