Zmienność społeczna

ZMIENNOŚĆ SPOŁECZNA

Społeczeństwa od czasu do czasu ulegają zasadniczym modyfikacjom. Dziś są inne niż były kiedyś, a będą inne niż są dzisiaj. Tę dynamikę zmian zachodzących w określonym dłuższym czasie historycznym można nazwać dziejami społeczeństwa lub jego historią.
Jest to jedna z najbardziej złożonych form zmienności społeczeństw, na którą składa się:
• Zmiana społeczna,
• Proces społeczny,
• Rozwój społeczny,
• Postęp społeczny.
„Pierwsza z nich to pojęcie zmiany społecznej. Rozumiemy przez to różnicę między stanem systemu społecznego ( grupy organizacji) w jednym momencie czasu i stanem tego samego systemu w innym momencie czasu. Stan wcześniejszy i stan późniejszy różnić się mogą pod rozmaitymi względami.”
Różnica pomiędzy stanem wcześniejszym a stanem późniejszym może polegać na :
 zmianie składu systemu ( migracje ludności, rekrutacja nowych członków do grupy bądź organizacji),
 zmianie struktury systemu ( powstawanie nowych struktur interakcyjnych, wyłanianie się nowych struktur interesów, tworzenie się nowych struktur normatywnych, kreowanie się nowych struktur idealnych),
 zmianie funkcji pełnionych przez elementy społeczeństwa (przejęcie niektórych funkcji rodziny przez np. Kościół lub szkołę, zwiększenie zadań instytucji),
 zmianie granicy systemu ( połączenie partii politycznych, organizacji, fuzje przedsiębiorstw),
 zmianie w otoczeniu systemu ( zniszczenia sieci dróg w wyniku powodzi, wchłonięcie podmiejskich wiosek w wyniku urbanizacji miasta).
Najważniejszą zmianą jest zmiana struktury systemu. Gdy zmiany strukturalne rozprzestrzeniają się na wszystkie struktury, najczęściej dochodzi do zmian rewolucyjnych.
Opisane wyżej pojęcie zmiany społecznej dotyczy pojedynczego zdarzenia, natomiast w sytuacji, gdy zmiany łączą się ze sobą i w konsekwencji ich następowania pociągają za sobą kolejne zmiany wówczas mówimy o procesie społecznym.
„ Pojęcie procesu służy do opisania ciągu, sekwencji następujących po sobie i przyczynowo uwarunkowanych zmian systemu ( nazywamy je wtedy fazami lub etapami). Aby można mówić o jednym procesie, system pomimo tych zmian zachowywać musi podstawową tożsamość.”
Spośród procesów społecznych do najbardziej interesujących należą:
 procesy kierunkowe ( nieodwracalne)
 procesy cykliczne( powracające do punktu wyjścia, powtarzalne).
Proces rozwoju jest jednym z rodzaju procesów kierunkowych, z tym, że charakteryzuje się on jeszcze dwiema dodatkowymi cechami:
o kierunek procesu jest pozytywny – zwiększa się ( wzrost liczby ludności, wzrost produktu globalnego społeczeństwa, wzrost przestępczości),
o kierunkowe następstwo zmian społecznych jest uruchomione przez mechanizmy immanentne , czyli wewnątrzspołeczne ( różnicowanie się struktur i funkcji w społeczeństwie – od prostoty do złożoności, od chaosu do zorganizowania).
Przez pojęcie rozwój należy rozumieć „proces kierunkowy napędzany czynnikami endogennymi, w których poziom pewnych istotnych zmiennych jest stale rosnący”.
Możemy wyróżnić dwa rodzaje rozwoju, które w ostatecznym efekcie osiągają podobne skutki,ale różnią się w swoim przebiegu:
 rozwój liniowy ( na który składa się : rozwój jednoliniowy- unilinearny- w którym sekwencja zmian zawsze biegnie jednym i tym samym torem po regularnej trajektorii i rozwój wieloliniowy – multilinearny- w którym różne sekwencje zmian mają jedynie ogólnie zbliżony kierunek, ale przebiegają różnymi torami i trajektoriami w zależności od danych warunków historycznych czy kulturowych danego społeczeństwa)
 rozwój skokowy (polegający na tym iż po okresie kumulowania się zmian dochodzi do pewnego progu nasycenia, a po jego minięciu występuje wyraźna zmiana jakościowa. Po pewnym czasie znów nawarstwiają się zmiany cząstkowe dochodzące do pewnego progu nasycenia.
Postęp społeczny, z kolei jest procesem rozwojowym, którego kierunek jest wartościowany, oceniany pozytywnie.
„ Postęp przybliża nas nieustannie do takiego stanu społeczeństwa, który realizuje jakieś ważne społeczne wartości; jest uważany za dobry, sprawiedliwy, szczęśliwy, godny itp.”
Z kolei przez regres- przeciwieństwo postępu należy rozumieć jako „proces, który oddala społeczeństwo od stanu uważanego za pożądany z punktu widzenia rozpowszechnionych w społeczeństwie wartości”
Sama zmiana społeczna nie może być nazywana postępem. Ale może zostać zakwalifikowana jako postęp wówczas, gdy stanie się przedmiotem masowej w danej zbiorowości pozytywnej oceny.
W związku z tym postępowość lub regresyjność jest zawsze zrelatywizowana do pewnych czynników:
 do jakiejś zbiorowości , która takie oceny formułuje ( dany proces jedna grupa może traktować jako postęp, z kolei inna grupa jako regres),
 historycznie ( jeśli dziś dany proces traktujemy jako postęp, nie oznacza to, że ten sam proces wcześniej traktowany był jako postępowy),
 przyjętych kryteriów postępu , uznawanych wartości ( np. uprzemysłowienie jest postępem jeśli chodzi o wzrost produkcji, natomiast może być traktowane jako regres jeśli chodzi o zniszczenie środowiska ).
Generalnie o stwierdzeniu czy dany proces rozwojowy jest postępem decydują kryteria postępu będące w interesie uniwersalnym, czyli wszystkich członków danej społeczności.
Bywają sytuacje, gdy kryteria postępu dotyczą interesów partykularnych jakiejś grupy. Wówczas brak jest powszechnej zgody, co do tego, co jest postępowe.
Gdy kryteria postępu określone są cząstkowo, jednowymiarowo łatwiej zgodzić się na postępowość pewnych procesów, natomiast gdy kryteria postępu określone są kompleksowo, wielowymiarowo może dojść do ich sprzeczności , wówczas mówimy o utopiach społecznych.
„ Utopie społeczne: wizje dobrego, szczęśliwego, doskonałego społeczeństwa przyszłości, na tyle wyidealizowane i skrajne, że całkowicie nierealistyczne.”
Postęp kojarzy się nierozerwalnie ze zmiennością, dynamiką społeczną. Zakłada kierunkowość procesu, czyli zmian prowadzących do nowych stanów społecznych, biegnących jakimś torem, przybliżających do określonego stanu idealnego. Oznacza to, że dany proces społeczny prowadzi do czegoś lepszego, doskonalszego.
Cechy postępu to: procesowość, kierunkowość i optymizm.
Można wyróżnić trzy interpretacje ogólnego pojęcia postępu:
 wizja sakralna zakładająca iż sprawcą i twórcą historii jest Bóg,
 wizja mechanistyczna zakładająca iż sprawcą i twórcą postępu jest
system społeczny,
 wizja humanistyczna zakładająca iż sprawcą i twórcą postępu jest
zarówno wybitna jednostka indywidualna jak i zbiorowość ludzka.
Propozycja nowego pojęcia postępu (aktywistyczne, podmiotowe) wypływa z wizji humanistycznej.
„ Społeczeństwo złożone z ludzi motywowanych do twórczej aktywności i zdolnych do uczenia się, dzięki nieustannym ludzkim działaniom, stale się przekształca. Otóż owa zdolność społeczeństwa do twórczego przekształcania się, przekraczania własnych granic, pokonywania własnych przeszkód, samodoskonalenia się- to właśnie jego postępowość.”
Społeczeństwem aktywnym możemy nazwać takie, które jest postępowe, posiada zdolność do samoprzekształcania się , natomiast społeczeństwo pasywne to takie w którym ta zdolność do samoprzekształcania zanika.
O tym, czy społeczeństwo jest aktywne czy pasywne decydują następujące czynniki:
 cechy jednostek ( w społeczeństwie aktywnym jednostki cechują się twórczością, innowacyjnością, wiedzą, wyobraźnią i realizmem),
 właściwości struktur społecznych ( społeczeństwo aktywne musi posiadać struktury otwarte, elastyczne, tolerancyjne),
 stosunek do tradycji, przeszłości (rozwój oparty jest na silnie zakorzenionych tradycjach, własnej historii),
 wizja oczekiwanej przyszłości ( rozwój oparty na myśleniu perspektywicznym i strategicznym).
O postępowości społeczeństwa decyduje jego potencja i dążność do osiągania.
Za człowieka postępowego uznamy zatem jednostkę która przyczynia się do tworzenia warunków społecznych umożliwiających samoprzekształcania się społeczeństwa, ale i też jednostkę która podejmując jakieś działania maksymalnie wykorzystuje szanse, możliwości, wiedzę, nadając tym działaniom znamiona twórczości i zarazem realizując się w tych działaniach. Zatem postęp można wcielać w życie zarówno w działaniach przedstawicielskich jak i w działaniach realizacyjnych.
Wpływ na ludzkie działania, zarówno te stymulujące jak i hamujące rozwój mają rozpowszechnione koncepcje społeczne. Koncepcje te różnie wpływają na naszą aktywność, na szanse realizacji postępu:
 koncepcje sakralne sprzyjają stagnacji,
 koncepcje mechanistyczne prowadzą do bierności,
 koncepcje katastroficzne prowadzą do załamania i regresu,
 koncepcje relatywistyczne i postmodernistyczne prowadzą do zbytniej konsumpcji,
 koncepcja aktywistyczna jest mobilizująca do działania, samodoskonalenia i samorealizacji.
W trakcie pisania niniejszego referatu uświadomiłam sobie, iż każdy z nas ma wpływ na postęp społeczny. Nie jest on wyłącznie udziałem polityków, wielkich indywidualności, aczkolwiek ich rola jest znacząca. Ale to również od nas, zwykłych ludzi w dużej mierze zależy czy będziemy postrzegani jako społeczeństwo aktywne, czy też jako społeczeństwo pasywne. Czy będziemy swoje obowiązki( praca, nauka, rodzina) traktowali jako zło konieczne, czy też wykonywali je rzetelnie , z pasją i zaangażowaniem.




BIBLIOGRAFIA
1. Sztompka Piotr; Socjologia.Analiza społeczeństwa; Wydawnictwo Znak 2002