Terapia Gestalt

Czym charakteryzuje się terapia Gestalt?
Terapia Gestalt charakteryzuje się tym, że przywiązuje ogromną wagę do poszerzania świadomości i to nie tylko w sensie intelektualnego wglądu w to, co jest przyczyną naszych aktualnych problemów - to może nawet najmniej istotne - ale także świadomości tego, co się dzieje w ciele, w emocjach i tego, co jest odbierane przez nasze zmysły, tj. wzrok, słuch, smak, węch. To podejście jest bardzo skoncentrowane na tzw. "tu i teraz". Doświadczenie, przeżycie jest możliwe tylko w czasie teraźniejszym ("tu i teraz"). Także przeszłość i przyszłość przeżywamy w teraźniejszości. A więc mając możliwie dużą świadomość tego "tu i teraz" wiemy wszystko, co jest nam potrzebne do sensownego kierowania swoim życiem.

Założenia teoretyczne
Organizm zmierza do osiągnięcia stanu pełni funkcjonowania - dopełnienia całości (Gestaltu), skompletowania wewnętrznej organizacji. W figury (postacie, całości, Gestalty) organizują się wszelkie aspekty ludzkiego funkcjonowania: spostrzeganie, emocje, potrzeby, myślenie itp. Zasada pregnancji (domykania czy dopełniania figury, skompletowania całości, uzupełniania braków) jest podstawowym prawem funkcjonowania gestaltów. Niedopełnione figury ("niezakończone sytuacje") stanowią motywację naszych działań, np. głód jest niedomkniętą figurą, która motywuje nas do szukania pokarmu i dopełnia się przez jego przyjęcie, strawienie i zasymilowanie.
Jednostka funkcjonuje dzięki procesowi permanentnej samoregulacji - zaspokaja potrzeby i utrzymuje równowagę w zmieniających się warunkach. Obowiązuje tu prawo dominującej potrzeby (figury na tle) - w normalnych warunkach jedna figura wpływa na funkcjonowanie człowieka aż do jej domknięcia i wyłonienia się kolejnej figury.
Jednostka funkcjonuje w polu środowiska, które stanowi jej całe otoczenie. Jednostka wyodrębnia się z pola środowiska dzięki granicom. Kontakt graniczny stanowi proces agresywnego (w rozumieniu teorii Gestalt) wkraczania w środowisko, selekcji treści poprzez ich rozdrabnianie i "smakowanie" (agresja dentalna w pobieraniu pokarmu jest pierwowzorem tego procesu) oraz asymilacji treści pożytecznych i odrzucenia "toksyn" (nie tylko pokarmowych). Samoregulacja jest procesem kontaktu-wycofania, asymilacji-eliminacji.
Człowiek jest całością funkcjonalną. Całość organizmu ma prymat nad sztucznie wyróżnianymi częściami. Organizm jako całość reaguje i oddziałuje na otoczenie, angażując w te działania różny poziom energii.
Podstawowym procesem integrującym działanie organizmu jest świadomość (ang. awareness), rozumiana jako ciągła orientacja w stanie i przebiegu zjawisk i procesów zachodzących w organizmie. Teoretycznie można wyróżnić trzy sfery, które obejmuje świadomość: bodźce zewnętrzne, pobudzenia (emocje i doznania wewnątrzcielesne) oraz myśli. Świadomość jest zawsze świadomością w teraźniejszości ("tu i teraz"). Tylko świadomość umożliwia podejmowanie adekwatnych działań zmierzających do przywrócenia równowagi.
Cykl samoregulacji i doświadczania przebiega zgodnie z modelem Zinkera: pojawia się potrzeba (figura wyodrębnia się z tła i organizuje nasze zachowanie), następuje mobilizacja energii, działanie mające na celu zaspokojenie potrzeby (domkniecie figury), po czym następuje kontakt (zaspokojenie potrzeby) i wycofanie się (stopienie się figury z tłem, utrata znaczenia).
Specjalna formą kontaktu jest kontakt z drugim człowiekiem w relacji dialogu Ja-Ty, przeciwstawianego uprzedmiatawiającej relacji Ja-To (widoczne inspiracje filozofią Bubera). W kontakcie, w relacji tworzy się świadomość własnego Ja. Tożsamość powstaje na granicy kontaktu z drugim człowiekiem, a kontakt zawsze powoduje zmiany w podmiocie, partnerze relacji i samej relacji.
Człowiek jest odpowiedzialny za swoje decyzje. Im bardziej jest świadomy, tym bardziej jest wolny.



Koncepcja zaburzeń
Nawiązując do wcześniej przedstawionych założeń teoretycznych można przedstawić koncepcje zaburzeń w terapii Gestalt.
Przyczyn zaburzeń możemy upatrywać w istnieniu zbyt wielu "niedomknietych sytuacji" z przeszłości, które wiążą naszą energię i ograniczają wolność naszych wyborów.
U podstaw wszystkich zaburzeń tkwi zakłócenie procesu samoregulacji. Następuje zachwianie równowagi wewnątrz organizmu i w wymianie z otoczeniem. Powstające figury nie są domykane, a organizm nie może się od nich uwolnić. Naturalny przepływ procesu samoregulacji ulega zahamowaniu. Ten stan nazywany jest impasem.
Zakłócenie samoregulacji przejawia się w zaburzeniach kontaktu granicznego. Ich pierwotnym źródłem są zakłócenia agresji dentalnej. Mogą być one spowodowane, np. karmieniem dziecka pokarmem płynnym, gdy powinno już gryźć, a więc blokowanie jego naturalnej agresji w kontakcie z otoczeniem. Zaburzenia kontaktu granicznego można podzielić na:
zaburzenia mięśniowo-motoryczne, przejawiające się w mięśniowym opancerzeniu charakteru i ograniczaniu naturalnego oddychania, będące wynikiem blokowania naturalnego przepływu energii agresywnej na zewnątrz i prowadzące do dysharmonii w ciele (tzw. rozszczepienia w ciele);
mechanizmy obronne; wymienia się 5 mechanizmów, z których dwa pierwsze inspirowane są w wyraźny sposób psychoanalizą; mechanizmy obronne w Gestalcie rozumiane są głównie jako źródła patologii i nie posiadają funkcji przystosowawczej:
· introjekcja - polega na biernym, nieselektywnym ("pochłanianie bez dentalnego przeżuwania, smakowania i asymilacji") włączaniu różnych treści z otoczenia (sądów, norm, pojęć, autorytetów, itp.). Różne introjekty powodują bolesne pokawałkowanie osobowości, której uchronienie przed dezorganizacją wiąże wiele energii. Introjekcja jest przesunięciem granicy własnego prawdziwego Ja ku sobie, ściśnięciem pod naporem obcych treści.
· projekcja - polega na odcięciu się od kontaktu i wyrzucenia (wyprojektowania) na zewnątrz części siebie. Organizm nie rozpoznaje tych części jako Ja, zostają uprzedmiotowione. Projekcja jest nieświadomym przesunięciem granicy własnego Ja ku otoczeniu.
· retrofleksja - to skierowanie agresji przeciw sobie zamiast na zewnątrz, ku środowisku. Manifestuje się unikaniem (agresywnego) kontaktu, kuleniem się, ściśnięciem ciała (np. zaparcia), tendencjami samobójczymi, poczuciem winy, samokaraniem.
· defleksja - to unikanie zaangażowania energii w otoczeniu. Podobnie do retrofleksji, defleksja jest unikaniem kontaktu, ale energia ulega rozproszeniu na zewnątrz. Manifestuje się przypadkowością, brakiem poczucia sensu egzystencji.
· konfluencja - polega na zamazaniu granic między jednostką a otoczeniem, stapianiu się. Jednostka traci tożsamość, nie odróżnia tego co jej, od tego co nie jej. Krańcowym przejawem konfluencji jest psychoza.

Zaburzenia można widzieć także jako zaburzenia świadomości, które można podzielić na:
zaburzenia sensoryczne, polegające na odcięciu się od odczuwania, zmysłowej "martwocie" ciała;
zaburzenia emocjonalne, polegające na blokowaniu uczuć i przyjmujące postać nerwicy, która składa się z 5 warstw oddzielających człowieka od doświadczania autentycznego Ja:
· I warstwa frazesowa - polega na codziennej wymianie frazesów, komunałów i nic nie znaczących słów i gestów.
· II warstwa fałszywa - to warstwa grania ról społecznych i podejmowania "gier" (w rozumieniu analizy transakcyjnej), przybierania maski manipulacji. Na co dzień funkcjonujemy na poziomie tych dwóch warstw. Pozostałe najczęściej ujawniają się dopiero w procesie terapii.
· III warstwa fobijna - to lęk przed autentycznym obrazem siebie i ból smutek, rozpacz i desperacja z powodu utraty złudzeń warstwy fałszywej.
· IV warstwa impasu - przejawiająca się poczuciem pustki, martwoty, braku energii.
· V warstwa implozji - to przypływ silnej energii skierowanej do wewnątrz, w stanie kompresji.
· VI. warstwa eksplozji - przejawia się gwałtownym wybuchem, rozkurczeniem emocjonalnym. Perls wymienia cztery główne rodzaje eksplozji: rozpacz, orgazm, złość i radość. Pojawienie się poszczególnych rodzajów eksplozji zależy od tego jakie uczucia były blokowane w bardziej wierzchnich warstwach Ja.
· VII warstwa to autentyczne Ja wyłaniające się spod nerwicowych mechanizmów.

Istotna cechą zaburzeń wg teorii Gestalt jest zakłócenie kontaktu z drugim człowiekiem polegające na próbach sprowadzenia go do pozycji To, wchodzenia samemu w taką pozycję, zamazywania granic jednostkowych lub unikania kontaktu.
Osoba cierpiąca usiłuje nie brać odpowiedzialności za swój stan psychiczny. Tym samym pogłębia swoje cierpienie i uniemożliwia zmianę. Wg teorii Gestaltu, tylko wzięcie odpowiedzialności za siebie "tu i teraz" umożliwia zmianę, decydowanie za siebie.
Wskazania do terapii
Terapia Gestalt jest zalecana przez psychoterapeutów w leczeniu zaburzeń psychosomatycznych, fobii, depresji, nerwicach natręctw i u osób cechujących się lękliwością, zahamowaniem, perfekcjonizmem, czy paranoicznością.
Ponadto trening Gestalt stosowany jest w przypadku osób nie szukających pomocy terapeutycznej, ale jako metoda samopoznania i rozwoju potencjału osobowości.
Jak twierdzą terapeuci Gestalt, mniejsze zastosowanie znajduje terapia Gestalt w czystej postaci w leczeniu histerii, psychozy i uzależnień. W tych przypadkach zalecają jej łączenie z innymi podejściami (np. analizą transakcyjną, podejściem poznawczym).

Cele terapii
- Realizowanie siebie w „tu i teraz”
- Dojrzewanie jednostki
-Stawanie się odpowiedzialnym
-Zależenie tylko od siebie i własnych możliwości, nie od innych
- Osiągnięcie integracji
- Formowanie kompletnej, doskonałej całości
- Usunięcie objawów (wtórne)
-Zmiana świadomości
- Zaakceptowanie siebie takim, jakim się jest
- Funkcjonowanie w środowisku zewnętrznym