Ochrona obrotu gospodarczego i Sąd Antymonopolowy

ANALIZA PRZEPISÓW USTAWY O OCHRONIE OBROTU GOSPODARCZEGO (Z UWZGLĘDNIENIEM NOWEGO KODEKSU KARNEGO)
Ustawa o ochronie obrotu gospodarczego i zmianie niektórych przepisów prawa karnego miała na celu wypełnienie luki powstałej w penalizacji pojawiających się w związku z procesem transformacji ustrojowej przestępstw gospodarczych nie znanych wcześniej systemowi opartemu na centralnie sterowanej gospodarce i monopolu państwa jako właściciela. Dla tego bowiem ustroju najbardziej charakterystyczne były przestępstwa dokonywane przez pracowników powołanych do zarządu i nadzoru nad powierzonym im mieniem państwowym takie jak: spowodowanie oraz pomoc w ukryciu niedoboru w mieniu społecznym, spekulacja czy wykorzystywanie jednostki gospodarki uspołecznionej do działalności prywatnej. Przestępstwa te (zamieszczone w rozdziale XXX kodeksu karnego z 1969 r.), pomimo pozostawienia odpowiednich przepisów w mocy, nie spełniają już swej represyjnej funkcji, co związane jest nie tyle ze zmianą ustroju politycznego w naszym państwie, co ze zmianą w stosunkach własnościowych i zmniejszającą się szybko liczbą przedsiębiorstw państwowych. Zaznaczyć należy, że pomysł uchwalenia ustawy, która zawierałaby przepisy karne regulujące sferę działalności gospodarczej (oczywiście nie dotyczy to przepisów karnych zawartych w innych ustawach, np. w ustawie o działalności gospodarczej) nie jest nowy. Już kodeks karny z roku 1932 zawierał rozdział XL "Przestępstwa na szkodę wierzycieli", do których to przepisów nawiązywali twórcy projektu nowego kodeksu karnego. Sama ustawa o ochronie obrotu gospodarczego stanowi wyjątek z projektu nowego kodeksu karnego, choć w pierwotnej wersji miała się pojawić w postaci nowelizacji rozdziału XXX kodeksu karnego z 1969 r. W związku z przedłużaniem się prac nad nowym kodeksem karnym Sejm zadecydował o uchwaleniu ustawy o ochronie obrotu gospodarczego w formie ustawy specjalnej. Przyjęty 6 czerwca 1997 r. nowy kodeks karny przejmuje do swego zakres penalizacji przestępstwa gospodarcze regulowane dotychczas innymi ustawami. Dotyczy to również omawianej ustawy o ochronie obrotu gospodarczego, która z dniem wejścia w życie kodeksu karnego, traci moc obowiązując Kodeks karny, który wejdzie w życie 1 września 1998 roku, zawiera rozdział XXXVI zatytułowany "Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu". W jego ramach znalazło się trzynaście artykułów określających – przejęte z ustawy o ochronie obrotu gospodarczego – typy przestępstw (część z nich w nowym brzmieniu) oraz typ przestępstwa występujący do tej pory w obowiązującym kodeksie karnym z 1969 r., tj. przestępstwo lichwy, a także nowy rodzaj przestępstwa w postaci fałszerstwa znaków identyfikacyjnych.

Przepisy ustawy o ochronie obrotu gospodarczego podzielić można na cztery podstawowe grupy.
· Pierwszą tworzy art. 1 zawierający nowe ujęcie przestępstwa niegospodarności. Przepis ten wprowadza odpowiedzialność karną za umyślne i nieumyślne nadużycie zaufania, którego skutkiem jest powstanie szkody majątkowej.
· Druga grupa, obejmująca artykuły 2 - 4 ustawy, to przestępstwa polegające na udaremnieniu przetargu, nierzetelnym złożeniu oświadczenia lub dokumentu celem uzyskania kredytu, gwarancji kredytowej, dotacji lub zamówienia publicznego oraz oszustwo ubezpieczeniowe.
· Trzecią stanowi tzw. pranie pieniędzy (art. 5), czyli "środków finansowych pochodzących ze zorganizowanej przestępczości powiązanej z handlem narkotykami lub broni”
· Czwartą grupę tworzą przestępstwa na szkodę wierzycieli z art. 6 - 10 ustawy, które nie znalazły miejsca w kodeksie karnym z 1969 roku ze względu na to, że "nie miały szczególnego znaczenia z punktu widzenia interesów państwa ludowego w tej dziedzinie życia gospodarczego." Ponadto ustawa o ochronie obrotu gospodarczego wprowadziła szereg zmian do ustaw z 1969 r.: kodeksu karnego, kodeksu postępowania karnego oraz ustawy karnej skarbowej.

Nowy Kodeks karny zawiera w rozdziale XXXVI przepisy określające “przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu”. Zgodnie z nowymi uregulowaniami n. KK, karalne są;
· nadużycie zaufania (art. 296);
· przestępstwa kapitałowe (art. 297);
· oszustwa ubezpieczeniowe (art. 298);
· pranie pieniędzy ( art. 299);
· przestępstwa na szkodę wierzycieli (art.300–302);
· naruszenie zasad dokumentowania działalności gospodarczej (art. 303);
· lichwa (art. 304);
· udaremnienie lub utrudnienie przetargów publicznych (art. 305);
· usuwanie, podrabianie lub przerabianie oznaczeń na towarach lub urządzeniach (art. 306).
Polityka antymonopolowa, ogół działań państwa mających na celu przeciwdziałanie procesom monopolizacji lub ich skutkom i ochronę zasad wolnej konkurencji. Konieczność prowadzenia polityki antymonopolowej motywowana jest powstawaniem społecznych kosztów związanych z monopolizacją. Przejawiają się one głównie: w zmniejszaniu przez monopole rozmiarów produkcji i podaży, co prowadzi do wzrostu cen i osiągania przez nie wyższego niż w warunkach wolnej konkurencji zysku, zwanego zyskiem monopolowym, w niepełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych i wyższych przeciętnych kosztach produkcji, hamowaniu postępu technicznego, narzucaniu innym podmiotom gospodarczym warunków transakcji niezgodnych z zasadami uczciwej konkurencji. Polityka antymonopolowa może przyjmować dwie formy:
· pierwsza - realizowana np. w USA - polega na całkowitym zakazie działań zmierzających do ograniczania produkcji lub handlu i konkurencji pomiędzy firmami. Zakazane są m.in. takie formy działania, jak: jawne lub tajne umowy i porozumienia dotyczące wielkości produkcji lub różnicowania cen, umowy wiązane, wyłączność handlowa, fuzje przedsiębiorstw lub wykupywanie akcji konkurentów, tworzenie połączonych dyrekcji. Sąd antymonopolowy może nawet nakazać rozbicie monopolu, jeśli wcześniej zaistniał.
· druga - występująca np. w Wielkiej Brytanii - polega na dopuszczeniu istnienia monopoli (uznaje się, że w niektórych przypadkach ich istnienie jest nawet korzystne dla gospodarki, np. gdy wielka skala produkcji pozwala wydatnie obniżyć przeciętne koszty wytwarzania) i poddaniu ich działania kontroli państwa, przede wszystkim poprzez nadzór nad cenami i zyskami, z możliwością nakazania obniżki cen lub opodatkowania nadmiernych zysków.
Polityka antymonopolowa może obejmować także pomoc państwa dla przedsiębiorstw wchodzących na rynki zmonopolizowane, w celu stworzenia konkurencji dla istniejących monopoli. Polityka antymonopolowa stanowi część ekonomicznej polityki państwa. W Polsce organem realizującym politykę antymonopolową jest - będący agendą rządową-Urząd Antymonopolowy, utworzony na początku 1990, opierający swoją działalność na ustawie o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym z 24 II 1990.



Orzecznictwo Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Sądu Antymonopolowego) z zakresu problematyki samorządu terytorialnego
Sąd Antymonopolowy (obecnie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów) został utworzony pod rządami poprzednio obowiązującej ustawy z 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i ochronie interesów konsumentów . Obecnie obowiązuje w tej materii ustawa z 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów . Zasadniczym celem ustawodawstwa antymonopolowego jest ochrona konkurencji w działalności gospodarczej w interesie przedsiębiorców i konsumentów. Już od samego początku istnienia regulacji antymonopolowych do Urzędu Antymonopolowego wpływały skargi przedsiębiorców na działalność gmin, w których zarzucano im stosowanie praktyk monopolistycznych. Jednak Urząd Antymonopolowy uznawał się za niewłaściwy do rozpoznawania tej kategorii spraw. W pewnej mierze powodem tego był brak przejrzystych regulacji prawnych w kwestii stosowania wobec gmin sankcji antymonopolowych. Pierwszą taką sprawą była skarga kupców, którzy spotkali się z dyskryminacyjnym wypowiedzeniem im przez gminę umowy najmu lokalu użytkowego. Sąd Antymonopolowy, do którego wpłynęło odwołanie od odmawiającej wyciągnięcia sankcji wobec gminy decyzji Urzędu Antymonopolowego, stanął przed rozstrzygnięciem zagadnienia, czy i w jakim zakresie Urząd Antymonopolowy, jako centralny organ administracji państwowej w sprawach przeciwdziałania praktykom monopolistycznym, dla realizacji swoich ustawowych zadań może podejmować na podstawie ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym działania przeciwko gminie, posiadającej samodzielność chronioną sądownie (art. 2 ust. 3 ustawy obecnie: o samorządzie gminnym terytorialnym). Dylemat ten wynikał przede wszystkim z tego, że przestrzeganie ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym było zasadniczo obowiązkiem osób prawnych i fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, a także ich związków. Natomiast gmina w zakresie zadań własnych dotyczących zaspokajania zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej, o których mowa w art. 7 ustawy o samorządzie gminnym, wykonywanych w różnych formach działania (wydawanie decyzji administracyjnych, stanowienie przepisów prawnych, podejmowanie czynności prawnych w rozumieniu prawa cywilnego czy też innych czynności), nie prowadziła działalności gospodarczej w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy o działalności gospodarczej. W szczególności działalność gminy nie była ukierunkowana na osiągnięcie zysku będącego istotną cechą działalności gospodarczej. (...)

Orzecznictwo Sądu Antymonopolowego (w związku z wejściem Polski do UE)
Prawo konkurencji jest jedną z dziedzin wymienionych w art. 69 UE, podlegających dostosowaniu do regulacji wspólnotowych. Ze względu na fakt, iż proces tworzenia zrębów prawa konkurencji w Polsce, a następnie jego udoskonalania rozpoczął się niedługo przed podpisaniem Układu Europejskiego, a dążeniem ustawodawcy było jak największe zbliżenie polskiej regulacji do wspólnotowych przepisów antymonopolowych naturalne było sięgniecie przez Sąd Antymonopolowy ("SA") do dorobku prawodawstwa i orzecznictwa Wspólnot. Stąd w wielu orzeczeniach Sądu Antymonopolowego znajdujemy odniesienie do orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, a zwłaszcza wypracowanych w decyzjach TS definicji (rynku właściwego, pozycji dominującej, substytutu, porozumienia monopolistycznego), które, zdaniem Sądu, powinny mieć odpowiednie zastosowanie do interpretacji polskiej ustawy antymonopolowej w związku z zobowiązaniami nałożonymi na Polskę przez Układ Europejski. O "odpowiednim zastosowaniu" rozwiązań funkcjonujących na gruncie Unii Europejskiej co do zakresu informacji, jakim powinno odpowiadać zgłoszenie zamiaru łączenia zdecydował także SA w wyroku z dnia 8 października 1997 roku, decydując o możliwości domagania się przez organ antymonopolowy dodatkowych informacji, wymienionych w rozporządzeniu Rady (EWG) Nr 4046/89, a nie wymienionych ówcześnie ani w polskiej ustawie, ani wydanym na jej podstawie rozporządzeniu. Bazując na wcześniejszych orzeczeniach Sąd Antymonopolowy doszedł do bardziej ogólnego wniosku, iż wykładnia ustawy antymonopolowej powinna uwzględniać w miarę możliwości rozwiązania funkcjonujące w Unii Europejskiej.