Systemy Ekonomiczne

W załącziki opis systemów ekonomicznych - wg "Współczesne Systemy Ekonomiczne" T. Kowalik

Mega systemy – wielkie rodziny systemów, różnych wariantów, odmian zarówno kapitalizmu jak socjalizmu
1. komunizm – realny socjalizm (Korea Pn, Kuba, Chiny deklarują)
2. kapitalizm
W ramach tych mega systemów istnieje duża różnorodność systemów, pod pewnymi względami podobnych, ale pod innymi różnych.
System ekonomiczny to zespół, kompleks organizacji, gospodarstw domowych oraz jednostek działających wg określonych zasad, bodźców, zakazów, nakazów w dziedzinie produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji dóbr i usług.
W skład systemu wchodzą 3 składniki
1. Podmioty gospodarcze: konsumenci indywidualni, producenci jako pracownicy najemni, gosp. domowe, przedsiębiorcy, organizacje gospodarcze: spółki, zrzeszenia spółek, holdingi, organizacje, pozarządowe organizacje non-profit, fundacje – pracujące nie dla zysku – ich rola we współczesnym świecie rośnie, zw. zaw.), państwo- to największy podmiot gospodarczy – czynnik kontrolujący, sterujący, państwo jako przedsiębiorca ,
2. Wzajemne relacje między podmiotami
- wzajemne relacje pomiędzy podmiotami gospodarczymi: wzajemne współzależności, określone przez stosunki własności, stosunki współzawodnictwa, kooperacji, współzależności, podległości, zależności
- w komunizmie – stosunki miały charakter pionowe, hierarchiczny
3. Zasady postępowania – reguły, bodźce, nakazy, zakazy, normy. Często przez instytucję nazywa się zasady jej postępowania.
Organizacja staje się instytucją gdy nastąpi internalizacja nakazów, zakazów, przyjętych statutów. Gdy zaczniemy stale, powtarzalnie zachowywać się w określony sposób. Zasady postępowania: są dwa rodzaje 1. kształtują się w wyniku świadomego działania jakiś ciał: organizacji, państwa, stowarzyszenia; 2. kształtują się samorzutnie.
System ekonom. – to dana gospodarka postrzegana z punktu widzenia tych trzech składników. Istnieje wiele systemów społ-ekonomicznych – różnych wariantów, odmian poszczególnych systemów. Są pewne grupy krajów których systemy sa do siebie podobne – system anglosaski, nordycki, azjatycki. Cechą systemową jest polityka kształtująca ramy prawne i organizacyjne dla działalności gospodarczej.
System ekonom. jest tylko jednym z czynników określających ekonomiczną efektywność gospodarki
Model to konstrukcja teoretyczna – szkielet systemu
Kryteria porównań systemów -najważniejsze
1. Władza, własność, decyzje – czynnik ustrojowy
2. Wzrost gospodarki czyli wzrost aparatu produkcyjnego PKB, przemysłu, konsumpcji.
3. Postęp techniczny - zdolność do kreowania lub kopiowania postępu technicznego
4. Rozwój kapitału ludzkiego – human capital s. 18
5. Zdolność do zatrudnienia siły roboczej
6. Podział dochodu narodowego, nierówności, ubóstwa
Ad. 1 Władza: o charakterze własności decydowała władza.
a. państwa totalitarne zarządzające za pomocą nakazów i zakazów – scentralizowany system podejmowania decyzji; współistnieje jako dominująca na ogół własność państwowa, własność prywatna często podporządkowana celom stawianym przez władzę,
b. państwo tzw „Nocny stróż” – wolna konkurencja rynkowa, zdecentralizowany system podejmowania dec; dominująca własność prywatna; przeds. stanowiące własność państwowa na ogół działające na zasadach komercyjnych,
Własność:. odróżnienie w sensie ekonomicznym prawa własności od tytułu własności. Własność to wiązka uprawnień, które nie muszą być sformalizowane ustawowo. Prawa własności mogą być różnie rozdzielanie, analiza systemu ekonom. bada m.in. dystrybucję tych praw. Partycypacja pracownicza powoduje scedowanie na pracowników części praw. Inna część praw może należeć do administracji państwowej, samorządowej. Związek między własnością a systemem decyzyjnym. Teoria własności funkcjonalnej (Szwecja), że własność to wiązka praw które mogą należeć do różnych podmiotów. Można ograniczyć prywatą własność przekazując poszczególne jej funkcje państwu lub organizacjom pracowniczym.
Ad. 2 wzrost gosp. – bada się najczęściej do jakiej stopy wzrostu gosp. dany system jest zdolny. Badanie tylko stopy wzrostu PKB ogólnej lub per capita, nie przedstawia całej gospodarki, Istotne są od począwszy 1990, raporty czynników rozwoju gospodarczego (zawierają indeks stopy życia) – przedstawiają jakościowe czynniki rozwoju gospodarczego. Istotny jest przyrost wyrażony w porównawczej sile nabywczej waluty krajowej. Wzrost gosp. – to wynik szeregu różnych czynników, nie tylko systemowych. Sam wzrost PKB nie gwarantuje wzrostu stopy życiowej.
Ad. 3 postęp techniczny
Zdolność do ekonomicznego wykorzystania zdobyczy technicznych, do ich upowszechniania i absorbowania, a nie tylko wynalazczość. Ale o dynamice systemu decyduje bardziej zdolność do tworzenia nowych produktów i zasobów niż umiejętność efektywnego produkowania i wykorzystywania już istniejących czynników produkcji.
Ad 4 Rozwój kapitału ludzkiego – human capital – inwestycje w człowieka. Są głównym źródłem rozwoju gospodarczego. Wydatki na edukację, badania i rozwój nauki i zdrowie są z jednej strony kosztami ale z drugiej inwestycją w długofalowy rozwój. Miernikami kapitału ludzkiego są: po stronie nakładów wydatki na jednego mieszkańca, po stronie rezultatów stopień scholaryzacji, długość lat kształcenia, udział ludzi ze średnim i wyższym wykształceniem. Powstaje raport Human Development Reports ogłaszany przez agendę ONZ – określający index HDI określa miarę życia ludzkiego, jego poziom, jakość, wykształcenie, poziom kształcenia.
Ad. 5 zdolność do zatrudnienia siły roboczej kraju, do tworzenia miejsc pracy odpowiadających jej zasobom krajowym. Są dwie szkoły. Ekonomiści neoklasyczni uważają że gospodarka rynkowa w sposób spontaniczny prowadzi do zatrudnienia całej siły roboczej. Natomiast bezrobocie jest wynikiem sztywnych płac, czyli swoistego monopolu na rynku pracy. Drugi biegun twierdzi że gosp. kapitalistyczna żywiołowo rodzi bezrobocie a biznes jest zainteresowany utrzymaniem bezrobocia, jako czynnika dyscyplinującego pracowników. Uważają, że państwo powinno realizować politykę pełnego zatrudnienia.
Ad. 6 Podział dochodu narodowego, nierówności, ubóstwo – jest to kryterium najbardziej różnicujące obecny świat. Różnice dotyczą spraw instytucjonalno -organizacyjnych oraz stopnia rozpiętości dochodowych i majątkowych.
Uważa się obecnie, złagodzenie nierówności jest czynnikiem sprzyjającym rozwojowi gospodarczemu. Państwowe wydatki na cele społeczne do pewnej granicy sprzyjają wzrostowi gospodarczemu. Podział dochodu narodowego mierzy się w wielkościach globalnych: jak udział w dochodach ludności takich grup społecznych jak pracownicy najemni, emeryci, inwalidzi itp.; lub podział dochodu na poszczególne kategorie: płace, zyski, renty itp. Prowadzi się tez ankietowe badania dochodów i wydatków gospodarstw domowych. Nowe podejście koncentruje się na problematyce podziału, równości, nierówności, biedy, głodu itd.
Nierówności porównuje się za pomocą np. podziału gosp. domowych na grupy decylowe lub kwintylowe, Stopień nierówności wyraża stosunek najniższego decyla do najwyższego. Inna miara to krzywa Lorenza wyrażająca odchylenia od linii podziału równego.
Bieda ubóstwo – jest bardzo duże zróżnicowanie zakresu biedy i ubóstwa w krajach wysoko rozwiniętych. Np. udział dzieci żyjących poniżej linii ubóstwa Od kilku procent w Szwecji, Norwegii, Finlandii, Belgii, Luksemburgu, do ponad 25% w Meksyku, 20% USA, dalej Włochy, Anglia.
Wzrost nierówności to nie jest powszechną tendencją dotycząca całego świata. Globalizacja przynosi tą tendencję w większości krajów. Ale istnieją tendencje wzrostu nierówności (USA), utrzymujących się na tym samym poziomie (Kanada) lub spadku nierówności (Francja). Są więc kraje które prowadza taką politykę, która potrafi się przed tendencją wzrostu nierówności obronić. Za tymi różnicami kryje się odmienna struktura organizacyjno-gospodarcza.
Metody badania i mierzenia ubóstwa – za kryterium przyjmuje się kilka różnych linii ubóstwa np. minimum socjalne, minimum egzystencji, minimalną emeryturę lub połowę średniego dochodu. Głębokość biedy mierzy się za pomocą np. luki ubóstwa – czyli dochodów jakie trzeba by było przeznaczyć dla wyrównania dochodów ubogich do poziomu wyznaczonego przez linię ubóstwa. Walka z ubóstwem dokonuje się najczęściej przy pomocy redystrybucji dochodów od grup zamożniejszych do uboższych.
GŁÓWNE MEGA SYSTEMY – porównanie
KOMUNIZM
1. Monopol władzy i własności
2. Dominacja własności państwowej i zbliżonych
3. Przewaga kontroli biurokratycznej
4. Słaba: dyuscyplina budzetu, reakcja na ceny, nie wartość a ilość i plan
5. „ekonomia niedoboru”
pełne zatrudnienie
KAPITALIZM
1. Władza sprzyjająca prywatnej własności i rynkowi
2. Dominacja własności prywatnej
3. Przewaga kontroli rynku
4. Duża dyscyplina budżetowa, silna reakcja na ceny
5. niedostateczny popyt, rynek nabywcy, bezrobocie
W gosp. Rynkowej – mały udział państwa (kilka %) w dochodach i wydatkach PKB.
Obecnie jest coraz większy udział państwa – należy mówić o gosp. Państwowo-rynkowej.

Konwergencja
a. systemowa
b. doganianie
ad.a systemowa – Już w latach 1950-1960 zauważono, że oba systemy socjalistyczny i kapitalistyczny zaczynają się upodabniać, zacierają się pomału różnice. W systemie socjalistycznym zaczęto ograniczać centralne planowanie na rzecz rynku, a kapitalizm coraz szerzej zaczął sięgać po narzędzia planowania, sterowania. Np. we Francji stosowano tzw. planowanie indykatywne. Uspołeczniano tez kapitalizm za pomocą systemu zabezpieczenia społecznego, służby zdrowia, powszechności bezpłatnego nauczania itp. Polsko-brytyjski ekonomista Stanisałw Gomułka twierdził, że sam rozwój ekonomiczny wyzwala siły demokratyzujące i uspołeczniające gospodarkę. Idea ta ujawnia się we współczesnych problematykach gospodarek mieszanych
Ad. b doganianie - Obecnie konwergencja ustrojowa zajmuje się problematyką procesu wyrównywania poziomu rozwoju gospodarczego w świecie kapitalistycznym. Dościgania krajów wysoko rozwiniętych przez kraje zapóźnione w rozwoju, biedne, słabo rozwinięte. Jednak kraje zapóźnione nieprędko dościgną kraje rozwinięte. Konwergencja ma miejsce, ale wśród krajów względnie rozwiniętych. Możliwość konwergencji mają kraje względnie uprzemysłowione.

Kraje skandynawskie to: Szwecja, Norwegia, Finlandia, Dania, Islandia.
Model szwedzki upowszechnił się we wszystkich tych krajach.






System ekonomiczny Chin
Starategia rozwoju gospodarki w trzech etapach
X i pięcio latka
1. Przed powstaniem Chińskiej Republiki Ludowej w 1949 roku Chiny były jak nagi i skrajnie słaby gigant. Na ziemiach terytorialnych o powierzchni 9 milionów 600 tys. kilometrów kwadratowych żyło około 500 milionów ludzi. Największa produkcja głównych produktów przemysłowych w całym kraju wynosiła wtedy tylko: 445 tys. ton przędzy, 2 miliardy 790 milionów metrów tkanin, 61 milionów 880 tys. węgla, 6 miliardów kilowatogodzin energii elektrycznej; Największe roczne plony zbóż wynosiły tylko 150 milionów ton a bawełny ? 849 tys. ton. Wszystko to stanowiło podstawę rozwoju gospodarki w ludowych Chinach.
Ponad 50 lat później Chiny już są jednym z mocarstw gospodarczych o największym potencjale rozwoju na świecie a stopa życiowa ludności także osiągnęła wstępne bogactwo. W okresie od 1953 ? 2000 roku Chiny wykonały 9 pięciolatek i uzyskały przyciągające uwagę świata sukcesy, co dało podstawę do rozwoju gospodarki narodowej; Dzięki polityce reformy i otwarcia Chin na świat od 1979 roku chińska gospodarka uległa niebywale szybkiemu rozwojowi.
2. Reforma systemu ekonomicznego to jedna z najważniejszych treści reformy chińskiej. W ciągu pierwszych 30 lat po powstaniu ludowych Chin rząd chiński konsekwentnie wprowadzał system gospodarki planowej. Państwowa Komisja Planowania planowała i opracowała cele rozwoju gospodarczego we wszystkich dziedzinach. W owych latach fabryki produkowały zgodnie z państwowym planem, wsie uprawiały rośliny zgodnie z planem państwowym, sklepy zgodnie z planem państwowym prowadziły działalność handlową, a asortymenty i ilość oraz ceny wszystkich towarów były ustalone przez resorty planowania w sposób jednolity. System ten zapewniał stabilny rozwój gospodarki chińskiej w sposób planowy i celowy, ale też poważnie ograniczał jej siłę i tempo rozwoju. W końcu lat 70-tych XX wieku ówcześni przywódcy chińscy wzięli pod uwagę dystans gospodarki chińskiej i jej tempa rozwoju do świata i podjęli doniosłą decyzję o wprowadzeniu reformy systemu ekonomicznego.
W 1978 roku reforma najpierw została wprowadzona na wsiach. Chodziło o osiągnięcie samowystarczalności w wyżywieniu narodu. Dzięki wprowadzeniu systemu odpowiedzialności wiążącej wynik produkcji z dochodem zagród chłopskich (wprowadzono system kontraktów dla brygad produkcyjnych) chińscy rolnicy ponownie otrzymali prawo korzystania z ziemi, wydłużano czas dzierżawy kontraktowej aż do 30 lat. Ziemie dzierżawią brygady, grupy produkcyjne, rodziny; W wyniku zniesienia centralnego skupu i zbytu produktów rolnych przez państwo oraz uwolnienia cen większości produktów rolniczych chłopi mogą zgodnie ze swoją wolą uprawiać produkty rolne i sprzedawać je po cenach rynkowych; Chłopi mogą zajmować się gospodarką wielogałęziową i mogą być właścicielami przedsiębiorstw gminnych, co w ogromnej mierze uruchomiło ich produkcyjną aktywność. Dochody pracowników rolnych wzrosły co spowodowało wzrost zakupów art. Przemysłowych.
Reprezentantem państwa są organy gminne powstałe z przekształcenia komun. One zawierają kontrakty i są egzekutorem praw właścicielskich państwa. Nastąpił wzrost zapotrzebowania na usługi oraz produkty nierolnicze. Spadł udział produkcji czysto rolniczej. Wzrosła produkcja hodowlana a spadla zbóż. Powstała hybryda określana jako przedsiębiorstwa miejsko-wiejskie. Występuje w niej element współwłasności grupowej.
W 1984 roku reforma systemu ekonomicznego została przeniesiona ze wsi do miast.
W 1992 roku rząd chiński rozpoczął nowy kierunek reformy, było to właśnie stworzenie socjalistycznego systemu gospodarki rynkowej.
Główne treści reformy chińskiego systemu ekonomicznego to: utrzymując kurs wspólnego rozwoju różnych elementów gospodarczych, których główną częścią są spółki o własności publicznej, zmieniać mechanizm działania przedsiębiorstw państwowych i tworzyć system współczesnych przedsiębiorstw odpowiadających warunkom gospodarki rynkowej; Restrukturyzacja nie powiodła się, Chiny rozpoczęły sprzedaż głównie małych i średnich przedsiębiorstw. Sprzedani ok. 60%, w południowych prowincjach prawie wszystkie. Duże przeds. przekształcono w jednoosobowe spółki skarbu państwa a następnie częściowo sprywatyzowano. Tworzenie w całym kraju jednolitego i otwartego systemu rynkowego, realizacja ścisłego połączenia rynków miejskich z rynkami wiejskimi i rynków krajowych z rynkami światowymi celem wymiany zasobów (otwarcie na świat). Zmiana funkcji rządu w zakresie zarządzania gospodarką i tworzenie systemu kontroli makroekonomicznej. Inwestycje zagraniczne są kontrolowane przez rząd. Władze niektórych prowincji przejęły kontrolę nad wielkimi firmami, mogły zawierać dość swobodnie kontrakty z kapitałem obcym. Utrudnia się dostęp do inwestycji portfelowych. A inwestycje bezpośrednie uzależnia się od kreowania eksportru.
Zlikwidowano ministerstwa zajmujące się planowaniem i nakazywaniem firmom, co mają produkować. Menadżerowie wybierani przez rząd kontrolują wielkie firmy. Tworzenie systemu podziału dochodów, który uzależniony jest od włożonego nakładu pracy, jednocześnie system ten przestrzegać będzie zasady sprawiedliwości i zachęca niektóre regiony i niektórych ludzi do uzyskania wyższych dochodów na drodze realizacji wspólnego bogactwa.
W 1997 roku rząd chiński ogłosił, że spółki o własności niepaństwowej są ważną częścią składową chińskiej socjalistycznej gospodarki, zachęcał kapitały i inne ważne czynniki produkcyjne do udziału w podziale dochodów i interesów. Zrobiono, więc jeszcze większy krok w reformie systemu ekonomicznego.
Do roku 2001 osiągnięto widoczne efekty w różnych reformach. W dzisiejszych Chinach tworzony jest system socjalistycznej gospodarki rynkowej, widocznie wzmacnia się rola rynku jako podstawy podziału zasobów, wstępnie wykształcił się system kontroli makroekonomicznej; Stopniowo toczy się zmiana sposobu wzrostu z gospodarki ekstensywnej do intensywnej. Zgodnie z przewidywanym planem, do 2010 roku zostanie utworzony w Chinach stosunkowo doskonały system socjalistycznej gospodarki rynkowej a do 2020 roku wykształci się dojrzały system socjalistycznej gospodarki rynkowej.
Źródła sukcesu –
Chiny są w stanie inwestować wyjątkowo dużą część dochodu narodowego (prawie 40%).
1. reforma zapoczątkowana w rolnictwie co dało nadwyżki produkcji rolniczej dla sektora poza rolniczego
2. brak wymienialności juana – ułatwia sterowanie procesami gospodarczymi za pomocą instrumentów pieniężnych, a nawet fiskalnych, chroni przed destabilizacją zewnętrzną.
3. autorytarny system polityczny ułatwia utrzymanie wysokiej stopy akumulacji. Dla kapitału zagranicznego też jest mniejszym złem, gdyż silna władza jest lepsza niż chaos, brak kompetencji.
Autorytarna władza a transformacyjna recesja str. 253

To jest tekst z Internetu a to co na górze trochę zmieniałam.
Strategia rozwoju gospodarki w trzech etapach
Rząd chiński ma bardzo jasny cel rozwoju gospodarki, w 1987 roku wysunął ogólną strategię rozwoju gospodarki chińskiej w trzech etapach: Celem w pierwszym etapie jest wzrost PKB Chin o 100% w porównaniu z rokiem 1980 i rozwiązanie problemu dot. żywotności i podstawowych potrzeb ludności. Cel ten został już w zasadzie zrealizowany w końcu 80-tych lat XX wieku; Celem drugiego etapu jest czterokrotne zwiększenie się PKB w końcu XX wieku w porównaniu z rokiem 1980, cel ten także został przed terminem zrealizowany w 1995 roku; Celem w trzecim etapie jest zrealizowana modernizacja w drugiej połowie XXI wieku. Przeciętny PKB na głowę dojdzie do poziomu średnio rozwiniętych krajów a ludzie będą żyli w dostatku.
X-a pięciolatka
Chiny osiągnęły ogromne sukcesy w okresie IX 5-letniego planu 1996-2000 roku i zaplanowały pierwszy ambitny programowy plan w nowym wieku w X pięciolatce, który zostaje wcielony w życie od 2001 roku. Główne cele rozwoju gospodarki narodowej i społeczeństwa Chin w okresie X pięciolatki od 2001 do 2005 roku są jak następujące:
-- Gospodarka narodowa trwale będzie się rozwijać w stosunkowo szybkim tempie, zostaną osiągnięte widoczne sukcesy w strategicznym uregulowaniu struktury ekonomicznej, widocznie podniesie się jakość i efektywność wzrostu gospodarki, co stworzy bazę dla podwojenia się PKB w 2010 roku w porównaniu z 2000 rokiem; Zostanie osiągnięty doniosły postęp w wysiłkach na rzecz utworzenia systemu współczesnych przedsiębiorstw w przedsiębiorstwach państwowych, wykształci się stosunkowo udoskonalony system ubezpieczeń społecznych, postawiony zostanie istotny krok w udoskonaleniu systemu socjalistycznej gospodarki rynkowej.
-- Przewidywane tempo wzrostu gospodarki wyniesie przeciętnie 7% rocznie, do 2005 roku licząc po cenach w 2000 roku PKB wyniesie 12 bilionów 500 miliardów juanów Renminbi, przeciętny PKB na głowę wyniesie 9400 juanów; w ciągu 5 lat liczba nowo zatrudnionych w miastach i miasteczkach oraz przeniesionej rolnej siły roboczej wyniesie oddzielnie 40 milionów osób, udział bezrobotnych w miastach i miasteczkach wyniesie prawie 5%; Ogólny poziom cen będzie w zasadzie stabilny; Międzynarodowe dochody i wydatki zachowają w zasadzie równowagę.
-- Struktura przemysłowa polepszy się i wzmocni międzynarodowa konkurencyjność; Do 2005 roku udział dodatkowej wartości produkcji rolnictwa, przemysłu i usług w PKB ? Produkcie Krajowym Brutto Chin wyniesie oddzielnie 13%, 51% i 36%, a udział zatrudnionych osób w globalnej liczbie zatrudniających całego społeczeństwa wyniesie oddzielnie 44%, 23% i 33%; Poziom gospodarki narodowej i informatyzacji społecznej podniesie się widocznie; Urządzenia infrastrukturalne będą w dalszym ciągu udoskonalane; Poziom urbanizacji podniesie się.
-- Do 2005 roku udział wydatków na badania naukowe i eksploatację nowych technologii całego społeczeństwa w PKB zostanie podniesiony do 1.5%. Zdolność do innowacji technologicznej wzmocni się a postęp technologiczny przyśpieszy się; Frekwencja w szkołach podstawowych wyniesie ponad 90% a w średnich szkołach na wyższym poziomie i w wyższych szkołach wyniesie oddzielnie około 60% i około 15%.
-- Przyrost naturalny ludności zostanie ograniczony do poniżej 0.9%j. Do 2005 roku ogólna liczba Chińczyków nie przekroczy miliarda 330 milionów osób; Udział zalesienia zwiększy się do 18.2%, a udział obszarów zalesionych i zadrzewionych w miastach wyniesie 35%; Poprawią się warunki ekologiczne w miastach i na wsiach, ogólna emisja głównych przemysłowych ścieków, spalin i odpadów zmniejszy się o 10% niż w 2000 roku.
Przeciętne dochody mieszkańców miejskich na głowę i przeciętne czyste dochody mieszkańców wiejskich na głowę zwiększać się będą o 5% rocznie; Do 2005 roku przeciętna powierzchnia domów mieszkalnych na głowę mieszkańców miast i miasteczek zwiększy się do 22 metrów kwadratowych. W całym kraju 40% rodzin korzystać będzie z telewizji kablowej; W miastach i na wsiach poziom służby medycznej i sanitarnej w dalszym ciągu będzie się podnosił a życie kulturalne mieszkańców stanie się jeszcze bardziej obfite



Szwecja
4 pod względem wielkości kraj , a jednym z najmniejszych pod względem ludności.
Szwedzka socjaldemokracja rządziła ponad 60 lat. Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza SAP powstała w 1889 r. W końcu XIX w przyjęto reformistyczny a nie rewolucyjny punkt widzenia. Pod koniec II wojny wprowadzono myśl o dążeniu do gospodarki mieszanej. W latach 1960 zaczęła dominować koncepcja socjalizmu funkcjonalnego. Teoria że własność to wiązka praw które mogą należeć do różnych podmiotów. Można ograniczyć prywatą własność przekazując poszczególne jej funkcje państwu lub organizacjom pracowniczym
Szwedzka szkoła ekonomiczna
Wiele tez dotyczących cyklu koniunkturalnego i polityki nakręcania koniunktury.
Podejście do bezrobocia – odrzucano tezę, że źródłem bezrobocia są wysokie płace. Inwestycje państwowe – roboty publiczne miały odwrócić rozpoczynająca się recesję. W okresie wielkiego kryzysu zalecano organizowanie takich robót jak: elektryfikacje kolei, budowa elektrowni wodnych, które po zakończeniu same się likwidują.
Polityka zrównoważonego budżetu: dążyć do niego należy w ramach cyklu koniunkturalnego, czyli korzystania z deficytu w czasie recesji.
Porozumienie i Umowa społeczna
Cechy gospodarki:
- Znaczące regulacje rynku obejmowały głównie rynek finansowy (poza powszechnymi dotyczącymi standardów higieny itp.)
- wyjątkowo wysoki udział redystrybucji w dochodzie narodowym (ponad 60%), co na pewno prowadzi do ograniczenia rynku
- wysoce egalitarna powszechność dobrobytu, małe zróżnicowanie dochodów, powszechność uprawnień pracowniczych i opiekuńczych.
Założenia SAP 1932 r. – państwo jako dom ludu a społeczeństwo jedną wielką rodziną, troszcząca się o byt i bezpieczeństwo każdej jednostki; płace musza być postrzegane jako składnik nie tylko kosztów ale jako istotna część globalnego popytu; postulowanie reform socjalnych zmierzających do poprawy warunków bytu najuboższych, co miało zapobiec spadkowi liczby ludności.
Umowa społeczna - współtworzenie systemu drogą porozumień społecznych.
I porozumienie 1932 r. SAP i partia chłopska – dotyczyła spraw gospodarczych: uzyskano poparcie dla robót publicznych jako środka zaradczego dla bezrobocia oraz zasiłków dla bezrobotnych w zamian za poparcie dla wyższych cen płodów rolnych.
II porozumienie – 1938 r. w Saltsjobaden – między najsilniejszą centralą związkową LO i najsilniejsza federacja pracodawców (SAF). Nazwane Porozumieniem Podstawowym. Postanowiono powołać Rade Rynku Pracy o szerokich kompetencjach. Ustalało: zasady negocjacji płacowych, procedurę zwalniania pracowników, zasady rozwiązywania zatargów i negocjacji wprowadzono ograniczenia akcji strajkowych i protestacyjnych w czasie trwającego zatargu. Państwo było arbitrem ostatniej instancji.
Centralne negocjacje płacowe
Są one cechą tzw. liberalnego korporacjonizmu (czyli neokorporacjonizmu) – jest to system negocjacji i porozumień zawieranych poza procedurami parlamentarnymi pomiędzy głównymi grupami społecznymi.
Po wojnie te porozumienia zostały sprzężone z tzw. płacami solidarystycznymi – równa płaca za taka sama prace, niezależnie gdzie tą prace się wykonuje i jakie ona przynosi korzyści na rynku. Powodować to miło zwiększenie efektywności przeds. słabszych, zmuszenie ich do wprowadzenia postępu technologicznego i organizacyjnego lub spowoduje to ich wypadnięcie z rynku. Pomysł ten zastępował recesje jako twórczą destrukcję. Jednak nastąpiły procesy negatywne. Stawał się on systemem centralistyczno-zdecentralizowanym. Na szczeblu centralnym ustalono stopę wzrostu płac i minimalna wielkość wzrostu płac dla wszystkich pracowników, a na szczeblu lokalnym pozostawiono do podziału kolejna wielkość w skali rocznej. Na tym drugim szczeblu dochodziło do konfliktów i dryfowania płac ponad wynegocjowany poziom. Zw. zaw. dążyły do zrównania płac w ogóle, co prowadziło do skutków inflacyjnych. Występowały trudności w zatrudnieniu wykwalifikowanych pracowników. Płace uległy nadmiernemu spłaszczeniu. Przeciwko temu występowali menedżerowie i przedsiębiorcy, zw. zaw. sektora państwowego i urzędniczego i pod koniec 1960 r.,. domówiły LO prawa do negocjowania ich płac.
Fundusze Pracownicze 1976 – projekt zmierzał do wykupienia prywatnych korporacji. Koncepcja uspołecznienia (deprywatyzacji) wielkiego biznesu prywatnego za pomocą wykupienia akcji przez fundusze tworzone z części zysków korporacji. To łącznie z partycypacja pracowniczą miało doprowadzić do demokracji ekonomicznej. Cele jakim miały służyć fundusze: rozszerzenie polityki solidarnych płac, zapobieżenie dalszemu wzrostowi bogactwa wynikającemu z samofinansowania korporacji, zwiększenie wpływu pracowników na ekonomiczny proces decyzyjny.
Cel 1 – zauważono, ze zasada równa płaca za taka sama pracę powoduje nadzwyczajne zyski w firmach lepiej prosperujących, koncentrację bogactwa w czym nie uczestniczyli pracownicy. W 198 r. projekt uległ zmianom, dołączono cel dostarczenia kapitału szwedzkiemu przemysłowi. W 11982 r. Sap zakładała by fundusz był tworzony z zysków korporacji oraz wpłat wszystkich pracowników na fundusz ubezpieczeniowy. Zarządzanie funduszem miało być oddane w ręce rad wzbieranych bezpośrednio przez pracobiorców. Było to krytykowane założenie przez LO , koła biznesu i partie mieszczańskie. W 1983 r. uchwalono mocno okrojona wersje funduszy. Stworzono pięć funduszy Pracowniczych , finansowanych głównie z podatków pracobiorców a zarządzanych przez nominatów rządowych. Fundusze mogły wykupywać w danej firmie nie więcej niż 8% akcji. Fundusze powodowały trwały konflikt pomiędzy socjaldemokracją i partiami mieszczańskimi. W 1991 r. zlikwidowano je.
Koniec centralnych negocjacji płacowych
Konflikty dotyczące negocjacji płac występowały nieustannie, przeciwko nim występowały niektóre zw. zaw. np. pracowników sektora publicznego, gdyż ich płace miały być podwyższane wg wynegocjowanych podwyżek przez LO, a centrala LO składała się głównie z związków robotników fizycznych. W 1980 r. zw. zaw. metalowców dowodził że centralne ograniczenia płacowe powodują deficyt wysokiej klasy specjalistów i hamowały postęp techniczny. W 1992 r. SAF – najsilniejsza federacja przedsiębiorców wycofała się z negocjacji płacowych na szczeblu centralnym.
Obecnie każdy zw. zaw. negocjuje swe postulaty odrębnie. Podwyżki zależą od siły przetargowej poszczególnych zw. Wzrastają one 2 – 6%, przy wzroście produkcyjności ok. 2% rocznie.
Polityka zatrudnienia.
Panuje przekonanie że społeczeństwo jest odpowiedzialne za pełne zatrudnienie i warunki pracy. Istnieją urzędy pracy subsydiowane przez państwo. W 1914 r. Powstała Państwowa Komisja Bezrobocia. Zadaniem jest pomoc w organizowaniu lokalnych komitetów bezrobocia i pomocy społecznej oraz koordynacja programów. Stworzono wówczas pierwsze fundusze ubezpieczeniowe od bezrobocia o charakterze mieszanym: rządowo-municypialnym. Do zasiłków zostały uprawnione wszystkie osoby powyżej 15 lat. W 1918 r. opracowano program robót publicznych: budowa dróg, regulacje rzek, zalesienia, rozbudowa portów, budowa stadionów sportowych. Pracownicy otrzymywali płace niższą o ok. 15-25% iż na rynku pracy. W latach 1920 Szwecja przeznaczała ok 80% wydatków związanych z bezrobociem na aktywne jego zwalczania. W 1930 r. zaakceptowano korzystanie z deficytu budżetowego w czasie recesji oraz zrównano płace zatrudnionym w programach aktywizacji z pozostałymi. Szwecja zaczęła stosować popytowe środki przywracania koniunktury i polityki pełnego zatrudnienia.
Rząd troszczy się o pełne zatrudnienie przez: roboty publiczne, roboty interwencyjne, duże środki przeznacza się na szkolenie, wysokie zasiłki ok. 70-80% ostatniego wynagrodzenia, ale obecnie ustanowiono górny pułap zasiłków ok. 63 Euro dziennie.
Państwo – pracodawca i żywiciel.
W Szwecji jest nikły sektor własności państwowej, największy natomiast użyteczności publicznej. Sektor publiczny zatrudnia ponad 30% siły roboczej kraju. 1,5 raza więcej ludzi żyje z kasy państwowej niż z prywatnej.
Polityka makroekonomiczna
Stosowała szeroko pojętą keynsowską politykę popytową: pobudzanie koniunktury w okresach recesji za pomocą wydatków finansowanych z budżetu państwa, planowana ekspansja sektora usług państwowych oraz duży zakres uprawnień pracowniczych. Sektor państwowy działa jako stabilizator gdyż część wydatków jest sztywna a część działa w kierunku odwrotnym do recesji. Istnieje szeroko idący egalitaryzm. Zmniejszenie nierówności spowodowało zmniejszenie nadmiernych oszczędności.
Kryzys państwa opiekuńczego
W połowie lat 1970 w krajach kapitalistycznych spadła gwałtownie dynamika wzrostu gospodarczego, zmniejszyła się stabilność gospodarcza, powróciły recesje. Było to wynikiem odejścia od stałych kursów walutowych, rosnącej denominacji kapitału finansowego nad produkcyjnym, gwałtownego wzrostu cen nośników energii, rosnąca konkurencja ze strony Japonii i innych krajów azjatyckich. Jednocześnie następuje tzw. starzenie się społeczeństw – wzrasta długość życia ludzi.
Państwa o wysokim poziomie opodatkowania i wysokim poziomie emerytur, zasiłków przechodzą kryzys: W Szwecji system okazał się też coraz mniej stabilny i sprawny. Trudno było utrzymać dotychczasowe standardy zabezpieczenia społ. oraz wykonywać ustawy wcześniej przyjęte w tym zakresie.
Odchodzi się więc od państwa opiekuńczego, ale nie odbywa się to bez przeszkód, zwłaszcza ze strony zw. zaw., czy uprzywilejowanych grup pracowniczych.
- Ograniczono skalę progresji podatkowej podatku dochodowego (podatek marginalny dochodził do 70%), udział państwa w dochodach i wydatkach ulega cięciom.
- Udział emerytur pozostał raczej niezmieniony, a nawet ma tendencję wzrostowa w skutek starzenia się społeczeństwa.
- Redukcji uległy ubezpieczenia zdrowotne i wydatki z tytułu wypadków przy pracy,
spadły świadczenia dla rodziców wychowujących dzieci, dodatki rodzinne, subsydia mieszkaniowe
- wzrosły wydatki na zasiłki dla bezrobotnych, wydatki z funduszu pomocy społecznej
Redukcja redystrybucji transferów socjalnych dotyczy niektórych krajów OECD.
Poziom uprawnień pracowniczych jest jednak nadal wysoki.
Wolność a państwo opiekuńcze.
Państwo opiekuńcze monopolizuje dużą część usług społecznych, koncentrując znaczne obszary życia prywatnego jednostki. Im większa redystrybucja dochodów, tym mniejsza jest wolność. Państwo rozstrzyga z jakich usług należy korzystać w zakresie edukacji, służby zdrowia transportu itd. W mniejszej, bogatszej części zakres wolności w konsumpcji zostaje ograniczona by upowszechnić w pozostałej części wolność jednostki, by ta wolność ograniczyła wszystkich obywateli.
Efektywność gospodarek obciążonych wysokim poziomem redystrybucji dochodu, wysoki poziomem podatków. Kraje obciążone wysokimi podatkami wcale nie są ograniczone w zakresie wzrostu gosp. Kraje OECD Europejskie maja wyższą stopę wzrostu nią Szwecja. Ale przy niższej stopie wzrostu gosp. Szwecja zachowała wyższe wskaźniki jakości życia. Jedną z przyczyn kryzysu to nagła liberalizacja systemu finansowego. Po wyłączeniu z OECD krajów tzw. doganiania – to stopa wzrostu Szwecji i pozostałych krajów jest podobna.
Kraje nordyckie – bardzo wysokie zabezpieczenie społeczne, przodują we współczesnej technologii. Ujawniła się przewaga społeczno-ekonimiczna tych krajów. Zdolność do łącznia wysokich wskaźników jakości życia i rozwoju technologicznego.
Umowa społeczna w Szwecji, a w pozostałych krajach dorozumiana umowa społeczna, kooperacja, oparcie stosunków pracy, stosunkkow miedzy państwem a firmami na zasadach kooperacyjnych.



Japonia
1820-1992 wzrost gospodarczy. Japońskie tempo rozwoju Japonii po wojnie, która była okupywana przez amerykanów było bardzo szybkie. W ciągu 30 lat a nawet szybciej stała się pod względem wielkości wytwarzanego dochodu narodowego trzecia a później druga po USA potęgą ekonomiczną świata.
1. Polityka industrializacji:
Strategia polegająca na koncentracji uwagi na inwestowaniu i rozwoju edukacji jako czynnika decydującego o rozwoju społeczno gospodarczym. W XIX w. Osiągnęła wysoki poziom wykształcenia, ma lepszy od USA system szkolnictwa podstawowego i średniego i kształci parokrotnie więcej inżynierów niż St. Zjedn.
Od 1952 r. po okupacji rozwinięto planowanie gospodarcze w odniesieniu do dziedzin makro i mikro ekonomicznych oraz na poziomie przedsiębiorstwa, głownie nastawione na eksport. Państwo używało wszelkich instrumentów mikroekonomicznych do kształtowania rozwoju. Bardzo dobrze rozwinięto zarządzanie długoterminowe. Poprzez bezpośrednie subsydia, ulgi podatkowe, finansowanie wspierane przez państwo (tanie kredyty refinansowane bankom przez państwo i gwarancje zwrotu długu), ochrona przed importem, promocje eksportu, bezpośrednie zakupy państwa, finansowanie B+R, regulacje specjalne: licencje, kontyngenty wpływała Japonia na rozwój gospodarczy i uprzemysłowienie.
Bardzo ważny plan był w latach 1961-70 którego celem było podwojenie PKB, który przekroczył założenia i nastąpiło więcej niż potrojenie PKB, czym Japonia prześcignęła Niemcy. Na ogół stopa wzrostu gospodarczego Japonii była dwukrotnie wyższa niż w innych państwach.
Polityka polegała na selekcjonowaniu i promowaniu dziedzin które mogły przynieść największe przyrosty. Stosowano trzy kryteria:
a. selekcjonowano te branże lub gałęzie ,które uważano za rozwojowe – rokujące korzyści komparatywne
b. orientowano się na przemysły, których popyt zapowiadał wysoką elastyczność dochodową.
c. Badano jaka produkcja ma szanse skutecznie konkurować na rynku światowym.
Państwo ustalało, co, jakie produkty i gałęzie będą ważne w przyszłości za 10 czy 20 lat.
Od 1970 r przeprowadzano restrukturyzację gospodarki ograniczając lub likwidując nierentowne przemysły. Rozwijano elektronikę, energię jądrowa, komunikację.
Wspieranie przemysłu przez:
1. opracowanie kompleksowego pakietu promocji , ulgi podatkowe, skrócenie zcasu amortyzacji, wydzielano środki na B+R, pożyczki udzielane za pośrednictwem Banku Rozwoju i inne instytucje kredytowe.
2. sterowano rynkiem za pomocą różnych bodźców
3. stosowano te środki aby firmy przygotować do konkurencji międzynarodowej ale również wewnętrznej.
Powstrzymywano w pierwszym okresie wzrost płac, na niskim poziomie utrzymywano wzrost budownictwa mieszkalnego i krajowa infrastrukturę socjalną.
Uprzywilejowane było rolnictwo – subsydia.
Powstał system o charakterze dualnym: uprzywilejowane rolnictwo, duże zatrudnienie w małych i średnich przeds., które były zacofane a z drugiej strony nowoczesny sektor eksportowy.
Po 1975 r. celem planowania była poprawa jakości życia, rozwój kooperacji międzynarodowej.
2. Promocja eksportu:
Bezpośrednim bodźcem do promocji eksportu była modernizacja. Starano się zbilansować zwiększone w związku z ty zapotrzebowanie na import.
Centralny bank wspierał finansowo banki komercyjne udzielające pożyczek eksportowych. Powstała Państwowa Instytucja Finansowe udzielająca kredytów średnio i długo terminowych na wspieranie eksportu urządzeń do wyposażenia całych fabryk jak i inwestycje zagraniczne.
Stosowano dla eksporterów: ulgi podatkowe od dochodów z eksportu, fundusze rezerwowe na wypadek strat, szybsza amortyzację urządzeń wytwórczych, ulgi podatkowe z tytułu handlu w zakresie technologii
Fundusze rezerwowe na cele marketingu zagranicznego (po 1971 tylko dla małych i średnich firm). Państwo ubezpieczało eksporterów od ryzyka politycznego i handlowego w przypadkach gdy przekraczały one możliwości firmy.
3. Keiretsu
Struktura własnościowo-organizacyjna została japończykom narzucona przez okupantów. Do końca wojny dominowały wielkie fortuny rodzinne, holdingi zwane zaibatsu. Do czterech z nich należała ¼ kapitału kraju (Mitsubishi, Mitsui, Sumitomo), byli wielkimi właścicielami ziemskimi, mieli duże wpływy w rządzeniu. Po wojnie władze okupacyjne stworzyły komisję likwidacyjną holdingi, która rozwiązała 15 a na 4,5 tys narzuciła poważne ograniczenia. Zaibatsu przekształcono w wyniku nacjonalizacji i prywatyzacji w korporacje keiretsu
Powstały dwa typy keiretsu:
1. horyzontalny – przekształcone z rodzinnych zaibatsu - zwany M-formami, do holdingów tych wchodziły z najróżnorodniejszych gałęzi gospodarczych. Poszczególne firmy wchodzące w skład holdingu bardzo wewnętrznie ze sobą powiązane poprzez: wzajemne udziały (akcje) korporacji, wspólny bank główny, Rade Prezydentów, wspólną korporację handlową, wspólna strategia i wspólne przedsięwzięcia inwestycyjne. Bank wspólny jest współwłaścicielem firm, udziela im kredytów i ma z tych tytułów nad nimi kontrole, jest to główne ogniwo łączące poszczególne firmy. Charakterystyczna cecha to krzyżowanie się tytułów własnościowych.
2. wertykalne – powstały z dawnych korporacji na które okupanci nałożyli ograniczenia typu antymonopolistycznego. Były to firma bardzo zintegrowane pod względem profilu działalności gospodarczej i współwłasności. Toyota, Nissan, Toshiba, Nippon i inne. Cecha charakterystyczną jest zintegrowana struktura – od surowców do produktów oraz pod względem własnościowym.
Różnica miedzy tymi dwoma formami z upływem czasu zaciera się.
4. Stosunki pracy
Okupanci amerykańscy narzucili japończykom kodeks pracy – utrudniający zwalnianie pracowników.
Przedsiębiorstwo to wspólnota, kolektyw, przyjęcie do pracy nowego pracownika oznacza wejście do kolektywu. Stosunki między pracownikami oparte są na kooperacji, istnieje zespołowa odpowiedzialność za firmę. Szefowie integrują się z pracownikami. Zadaniem dyrekcji jest długookresowy rozwój firmy, sukces menażerów mierzony jest wzrostem siły firmy na rynku. Dyscyplinowanie menadżerów – poprzez utratę prestiżu w firmie, bunt młodszych menadżerów, podporządkowanie głównemu bankowi. Efektowność mierzona jest poprzez efektywność produkcyjna pryncypała i wszystkich pracowników. Umowa o pracę to kontrakt o karierę w firmie (na całe życie). Wynagrodzenie określane przez staż pracy, zróżnicowanie wynagrodzeń jest małe. Motywacją jest długookresowy wzrost płac i wpływów, identyfikacja z firmą. W przypadku recesji zgoda na mniejsze dywidendy, spadek zysków, cięcie głównie wysokich płac. Przy likwidacji danej gałęzi przemysłu: wewnętrzna dywersyfikacja produkcji, transfer pracowników do działów rozwiniętych. Duże nakłady na kształcenie wewnątrz firmy.
Związki zaw. to organ współpracy – nadrzędnym interesem jest interes kolektywu firmy, miejsca pracy. Podstawą organizacja jest praca w danej firmie. Obecnie ok. ¼ zatrudnionych należy do związków. Najwięcej w usługach publicznych 73%, przemyśle 61%, najmniej w budownictwie 17%, handlu 9%. Mało jest powodów do konfliktów zbiorowych i strajków, których cechą jest masowość i krótkotrwałość. Dotyczą głównie poparcia zw. zaw. w negocjacjach płacowych. Praw do strajku maja pracownicy sektora prywatnego i korporacji publicznych, nie mogą strajkować pracownicy sektora publicznego, lekarze. Policja i wojskowi nie mogą mieć zw. zaw. Związkowcy są zrzeszeni w federacjach ogólnokrajowych . negocjacje dotyczą głownie podwyżki płac, udziału inwestycji i konsumpcji w PKB.
Organizacje partycypacyjne.
Zw. zaw. biorą udział w innych organizacjach partycypacji pracowniczej. Ich przedstawiciele są wybierani do Wspólnych Komitetów Menedżersko -Pracowniczych działające na poziomie korporacji. Pracownikom poprzez tworzone forum informacyjno-konsultacyjne przekazywane są informacje nt. planów produkcyjnych i sprzedaży, wprowadzenia nowych technik i urządzeń produkcyjnych, restrukturyzacji firmy, zwiększenia i redukcji zatrudnienia.
Omawia się plany bezpośrednio dot. Pracowników, zwolnienia, awanse, bhp, emerytury. Komitety działają na poziomie korporacji, istnieją w ok. 80% korporacji.
Na poziomie zakładu mogą działać Wspólne Komitety Menedżersko Pracownicze o nieco węższych uprawnieniach . Istnieją w ok. połowie firm.
Istnieją pozazwiązkowe stowarzyszenia pracownicze. Zajmują się działalnością socjalną, a w firmach gdzie nie ma zw. zaw. przejmują ich rolę.
Partycypacja w zyskach lub udziału we współwłasności odbywa się poprzez Spółki pracownicze – menadżerowie są wyłączeni z członkostwa, a pracownicy reprezentowani w radach nadzorczych.
Spółki japońskie, głownie niewielkie praktykują uczestnictwo pracowników w zysku (choć nie ma tego w umowach o pracę)
Partycypacja pracowników w zarządzaniu firmą odbywa się głownie przez kontakty menedżerów z pracownikami.
Kształcenie – ważne przy zatrudnieniu jest skończenie szkoły o wysokim rankingu. Wewnątrz firmy odbywa się dalsze kształcenie pracowników nastawione na zmiany zajęć i pełnionych funkcji.
Duże firmy kooperują z mniejszymi dostawcami, maja umowy wieloletnie, które są rzadko zmieniane na inne firmy. Współpraca nastawiona jest na kooperacje a nie na rywalizację, nawet między dużymi firmami.
Korporacje zapewniają mieszkania, usługi zdrowotne, rozrywkowo - turystyczne, żłobki, przedszkola.
5. Ustrój i modernizacja rolnictwa
Reformę rolną przeprowadzono w 1946 r. przez władze okupacyjne. Stosowano subwencje, ustalono urzędową cenę ryżu ale była ona znacznie zaniżona. Dzierżawcy dostarczali ryż do państwa. Aby zmotywować ich do produkcji wypłacano tylko im specjalny dodatek , który w wyniku inflacji wzrósł z dziesięciu do ponad 500%. Doprowadziło to do zmniejszenia dochodowości i ceny ziemi. Ziemia pow. 1 ha miała być wykupiona przez państwo i odsprzedana chłopom. Ludność rolnicza stanowiła ok. 50%. Forma gospodarki rolnej stała się gospodarka prywatno spółdzielcza, w wyniku zainicjowania przez państwo w 1947 r. sieci spółdzielni wiejskich zwanych Nokyo. Obejmują one wszystkie dziedziny związane z produkcją rolniczą. Spółdzielnie te są jednocześnie bankiem, firmą handlowa, ubezpieczeniową, usługową i doradczą. Jako federacje rolnicze i mające ścisły związek z partią rządząca placówki Nokyo wywierają spory wpływ na politykę rolna rządu. Rolnictwo w Japonii podlega daleko sięgającemu interwencjonizmowi państwa.
6. Charakter ustroju
Gospodarka rynkowa jest przez współczesnych ekonomistów zaliczana do planowo rynkowej gospodarki kapitalistycznej, zaliczają model japoński do nowego tradycjonalizmu.
Japończycy sięgnęli do tradycji konfucjańskiej traktującej społeczeństwo, społeczności lokalne, zespoły pracownicze jako jedną rodzinę. Starali się utożsamić pracowników z firmą, starali się by uznali oni kondycję firmy, jej ekspansję za swoją sprawę.
Panuje egalitaryzm – rozpiętość dochodowa nie jest duża. Ale wzrasta obecnie rola operacji giełdowych oraz spekulacja nieruchomościami.
Istotnym czynnikiem jest interwencjonizm państwa wyrażający się dużym udziałem państwa w inwestycjach, jak i w wielkich planach gospodarczych. Plany te mają obecnie charakter koordynacyjny i inspirujący. Prawdopodobnie przy coraz większym otwarciu na świat i skomplikowaniu gospodarki rola subsydiów i kredytów preferencyjnych będzie coraz mniejsza.
Spółdzielczo -prywatny ustrój rolny to tez jeden z charakterystycznych cech ustroju Japońskiego. Japonia doceniła role inwestycji w kapitał ludzki oraz decydująca role drobnych ale masowych udoskonaleń produkcji.
Demilitaryzacja po wojnie spowodowała spadek wydatków zbrojeniowych do ok. 1% PKB.
7. Obecny kryzys a system
W ostatnich latach nastąpiła stagnacja gospodarki japońskiej (1% wzrost PKB w latach 1990-95) oraz otwarty kryzys ujawniony w 2-giej poł. 1997 r. i w 1998 r. Wówczas ujemna stopa PKB wynosiła 5%, bezrobocie przekroczyło 4%. Wydaje się ze przyczyny tkwią w międzynarodowym rynku kapitałowym i jego spekulacyjnym charakterze. Jednak spadły inwestycje – stopą inwestycji ok. 30% PKB. Być może gospodarka uległa malejącej skłonności do inwestycji.
Zmiany: zmieniono zasady kontraktów pracowniczych wzrosła liczba krótkoterminowych kontraktów i zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy. Zaczęto zwalniać pracowników – w 1990 r. Aiwa zwolniła 32 specjalistów, Wynagrodzenie jest bardziej zindywidualizowane, coraz mniej zależne od stażu pracy, co spowodowało zauważalny wzrost nierówności płacowych. Powstał Tokijski Związek Menedżerski który zrzesza kadrę różnych firm.
Z drugiej strony zwiększyło się bezpieczeństwo pracy. Małe i średnie firmy stosują wieloletnie kontrakty pracownicze. Przenosi się pracowników z małych firm do keiretsu, nie zawsze tej z która ta firma kooperowała. W konsekwencji choć maleje liczba pracowników zatrudnionych na całe życie, przeciętny okres zatrudnienia się wydłuża.
W 1997 r. rozpoczęto reformę rynku finansowego.





Systemy ekonomiczne Azji
s. 133 Młode Tygrysy – Korea Południowa, Taiwan Singapur
Określa się tym mianem 6 do 8 krajów których gospodarki weszły niedawno na drogę b. szybkiego wzrostu ok. 10% PKB rocznie. Należą do nich: Hongkong (w 1997 r. włączony do Chin), Korea Południowa, Malezja, Singapur, Tajwan, Tajlandia a od niedawna zalicza się Filipiny i Indonezję – inna nazwa to kraje nowo uprzemysłowione.
Tajwan i Korea Południowa – długo pozostawały pod panowaniem Japonii. Po II wojnie Korea podzielona została na dwie strefy okupacyjne radziecką Pn, amerykańską Pd - powstały oddzielne państwa Korea PN i Pd. Po wyzwoleniu się spod wpływów Japonii władze Korei i Tajwanu upaństwowiły własność japońska – powstał ogromny sektor publiczny ok. 80-90%. Następnie prywatyzowano gospodarkę. Oba systemy miały charakter autorytarny a proces demokratyzacji nastąpił dopiero po upływie kilkudziesięciu latach. Duża rolę stanowiła wojskowa obecność armii amerykańskiej – po wojnie 1950-53. Kraje te miały dobrze zapoczątkowany proces uprzemysłowienia i wykształcona kadrę urzędników jeszcze z czasów kolonistów japońskich.
I Korea Południowa
Wzrost ludności w latach 1952-80 z ponad 20 mln do 38 mln, PKB mierzony bieżąca wartością $ wzrósł z 2,7 md do ponad 60 md. Roczna stopa wzrostu przekroczyła 10%. Jednak stopa wzrostu dwukrotnie przybierała wartość ujemną. Gospodarka rozwijała się nierównomiernie. Początkowo rząd skupiał się na walce z komunizmem a problematyka wzrostu gosp. wysunęła się na czoło w latach 1961-79. Plany pięcioletnie były z reguły przekraczane. PKB w ciągu dekady wzrósł ponad trzykrotnie. Przemysł powiększał się co roku o 1/5. Rolnictwo też się rozwijało, ale ich proporcje udziału w PKB odwróciły się. W 1976 r. udział rolnictwa ok. 20% a przemysłu 36%. Korea stała się krajem przemysłowo rolniczym.
Interwencja państwowa i biurokratyzacja rządowa odegrała w procesie modernizacji bardzo silną rolę.
Strategia sterowania gospodarką do 1976 r. opierała się na 3 sposobach realizacji zadań wytyczonych przez państwo:
1. plany stwarzały ramy dla działalności biznesowej, określały priorytetu władzy i kierunek działania firm prywatnych.
2. sterowana zmiana relatywnych cen czynników produkcji i w ten sposób oddziaływanie na dokonywanie przez firmy wybory alokacyjne. Dewaluacja waluty koreańskiej w 1964 r. przyczyniła się do wzrostu eksportu i zmniejszenia importu. Zmieniono więc strategię z polityki dążącej do substytucji importu do wzrostu poprzez eksport.
3. Administracyjne oddziaływanie na zachowanie firmy, poprzez perswazję a nawet bezpośrednią groźbę.
Interwencja ta sprzyjała korupcji a być może po okresie wzrostu przyczyniła się do hamowania gospodarki.
Po 1976 r. strategia zmieniła się – ograniczano interwencję państwową do oddziaływania za pomocą instrumentów ekonomicznych. Agendy państwowe powinny się skupić na tworzeniu infrastruktury badawczo-rozwojowej i na problemach społecznych a w planowaniu bardziej współpracować z biznesem.
W rynkowej gospodarce koreańskiej znacząca rolę odgrywało państwo i biurokracja państwowa, była to tzw. gospodarka mieszana. Działały w niej dwa mechanizmy koordynacji i alokacji zasobów: rynkowy i biurokratyczny.
Własność: po wojnie państwo przeprowadziło reformę rolną – głównym jej celem było przekształcić warstwę właścicieli ziemskich w przedsiębiorców przejmujących pojapońską własność przemysłową, co udało się tylko w kilku procentach.
Wykupywano ziemię powyżej 3 ha płacąc bonami ziemskimi (równowartość 1,5 rocznego zbioru zbóż, ) za które można było nabywać towary oraz udziały w państwowej własności przemysłowej. Ale państwo nie wywiązywało się z realizacji bonów i traciły one na wartości oraz były przedmiotem obrotu na czarnym rynku po niskich cenach. Parcelanci mieli ta samą metoda spłacać zakupioną ziemie przez 5 lat. Prywatyzacja trwała wiele lat, początkowo była szybka (1945-53 – 2/3 firm) stopniowo postępowała wolniej ale w 1960 r.. zostało tylko 36 państwowych firm, głównie monopole państwowe z takich jak produkujących sól, tytoń, ginsek (korzeń żeń-szenia), kolej elektrownie.
Od 1961 r. w okresie przyspieszenia industrializacji powstały nowe państwowe przedsiębiorstwa i ich udział w PKB w latach 1961-71 wzrósł z 7 do 9%, po włączeniu rolnictwa 13%. W poszczególnych gałęziach: górnictwo 1/3, transport i komunikacja 30%, przemysł przetwórczy 15% finanse 87%.
Prywatyzowane firmy nabywali głównie już posiadający przemysłowcy, lub dawni menadżerowie. Brakowało kapitału krajowego a nie dopuszczano obcego. Rynek prywatyzacji był rynkiem nabywcy – często sprzedawano przeds. po obniżonej cenie.
Spadek udziału firm państwowych w PKB był wynikiem większej dynamiki sektora prywatnego oraz kapitału amerykańskiego.
Strategie rozwoju: wzorowane były na japońskiej, opierały się przede wszystkim na ekspansji eksportowej. Tu rząd najbardziej wszechstronnie interweniował poprzez
1. dewaluacje waluty koreańskiej: wona
2. bezcłowy inport półproduktów i dóbr kapitałowych służących do produkcji eksportowej
3. różne bodźce podatkowe, np. zwolnienia z podatków półproduktów importowanych i nabywanych w kraju
4. obniżki podatków od dochodów osiąganych z eksportu, możliwość skracania czasu amortyzacji
5. łatwy dostęp do wysoko substydiowanych kretytów krótko- i średniookresowych
6. preferencje w opłatach transportowych i cenach energii
7. informacyjna pomoc agencji rządowych o możliwościach eksportowych
8. różne zachęty niefinansowe: np. organizowanie przez prezydenta Miesięcznych Spotkań Promocji Eksportu. W 1962 r. Ministerstwo Handlu i przemysłu zaczęło opracowywać wspólnie z przemysłowcami zadania roczne: wybów produktów eksportu, wybór regionów kraju przewidzianych do ekspansji eksportowych. W 1964 r. ustanowiono „Dzień eksportu” kiedy przyznawano nagrody dla najlepszych eksporterów, medalami.
Pomoc informacyjna odbywała się przez specjalna instytusję: Koreańską Korporację Promocji Handlu której zadaniem była dostarczanie informacji o możliwościach eksportowych, kooperacji, inicjowanie i organizowanie kontraktów oraz różne formy pomocy eksporterom krajowym. Służba dyplomatyczna nastawiona była na promocję eksportu, inwestycji zagranicznych i kooperację w sferze gospodarczej.
Stwarzano natomiast utrudnienia dla inwestycji obcego kapitału.
II. Tajwan
Wzrost ludności w latach 1953-1980 z 8 do 18 mln, PKB per capita z 264 USD do 2257 USD (w bieżącej wartości $). Z kraju rolniczego stał się krajem uprzemysłowionym o średnim poziomie rozwoju. Po wojnie, po zwycięstwie komunistów w Chinach, Tajwan na krótko wrócił do Chin a następnie usamodzielnił się jako odrębne państwo. USA interesowała się pomocą dla tego państwa z powodów stworzenia bariery dla komunizmu.
Uprzemysłowienie uznawano za klucz do dobrobytu.
Stworzenie nowoczesnego, uprzemysłowionego państwa opierało się na 3 zasadach: patriotyzmie, demokracji, dbałości o dobrobyt społeczny.
Stworzono system mieszany – rynkowo-planowany.
Popierano przedsiębiorczość i inicjatywę prywatną, dopuszczano kapitał obcego choć występowała nieufność do niego. . Wielki biznes dopuszczony był do infrastruktury (transport, łączność, energetyka). Prywatyzowany przemysł powinien podlegać państwowej regulacji aby zapobiec wielkiemu różnicowaniu dochodów. Kadra do administracji podlegała selekcji w drodze egzaminów.
Powstawały plany czteroletnie – od 1953 r. a po 1965 plany długookresowe – 10 letnie, które wykonywano z nadwyżką. W 1986 opracowano prognozę pt. Perspektywy ekonomiczne do 2000 r., która niestety w wyniku kryzysu finansowego i gospodarczego zdezaktualizowała się.
Po wojnie przejęto majątek pojapoński a następnie go prywatyzowano. Przeprowadzono reformę rolną - w trzech fazach: 1. nakazano obniżyć rentę dzierżawczą, 2. sprzedano ziemię będącą własnością państwowa, 2. nadano ziemię tym którzy ją dotychczas uprawiali. Właściciele dostawali zapłatę za ziemię w 70% państwowymi obligacjami a w 30% udziałami w przeds. państw. Otrzymana ziemie rolnicy mieli spłacać przez 5 lat. Wartość ziemi obliczano jako 2.5 letnią wartość uprawy głównej. W wyniku reformy radykalnie zmniejszono nierówności majątkowe, co prowadziło do zmniejszenia nierówności dochodowych. Głównym jej celem było przekształcenie właścicieli ziemskich w przedsiębiorców, co powiodło się w małym stopniu. Znaczenie lepszą rolę odegrali tu uciekinierzy z Chin, którzy dysponowali własnym majątkiem oraz wojskowi.
Powstało jedno z najbardziej egalitarnych społeczeństw. Rozpiętości wynagrodzeń są stosunkowo małe. Sektor publiczny odgrywa tu dużą role. Jeszcze na początku 1950 r. miał pozycję dominująca, . W 1952 r. w przetwórstwie obejmował ponad 56%. W państwowych rękach była przemysł energetyczny, wytwarzania nawozów, soli, cukru, wina, tytoniu. Zatrzymano pakiety kontrolne w przemyśle metalowym, chemicznym, papierniczym. . Udział sektora państwowego spadł głównie dzięki dynamice sektora prywatnego a nie dzięki prywatyzacji. W 1972 r. sektor publiczny: (poza rolnictwem i handlem) ma już tylko ok. 20 % udziału a przemysł przetwórczy ok. 14,5%. Bardzo dominująca pozycję państwo miało w bankowości.
Koncepcja modernizacji opierała się na państwowej promocji i ekspansji eksportu.
W 1958 r. zaczęto wdrażać Program Poprawy Kursu Waluty i Kontroli Handlu. Zniesiono zróżnicowany kurs wymiany oraz nastąpiła radykalna dewaluacja dolara tajwańskiego, nastąpiła poprawa warunków eksportowych. Powoli wycofywano się z kontroli importu. W 1972 r 41% importu podlegało kontroli, a import 3% towarów był zakazany. Ograniczenia importowe umożliwiały rozwój takich gałęzi jak tekstylia, wyroby drewniane, skórzane, papier, cement, rowery.
Na Tajwanie działały swoiste kartele eksportowe które opracowywały własne gałęziowe plany eksportowe.
III Źródła sukcesu:
Systemy mieszane: kombinacja rynku i planowania czy daleko idącej interwencji państwa mogą służyć przyspieszeniu rozwoju gospodarczego.
Wysoka wydajność może iść w parze z łagodzeniem nierówności dochodowych i majątkowych. Równość nie jest jednoznaczna z przeciwnieństwem efektywności, nie jest kosztem które społeczeństwo musi ponosić w imię rozwoju. Planowanie może być pomocne przy przyspieszeniu wzrostu, choć na pewno nie obędzie się bez błędów. Rozwój krajów azjatyckich nastąpią bez istnienia demokracji .




USA system anglosaski
1. Ogólna charakterystyka, dynamika, ewolucja
Ludność ok. 280 mln, roczny dochód narodowy przekroczył 10 bilionów $, tj. ok. 31% światowego dochodu brutto. USA stały się potęga gosp. Przed I wojną. w latach 20-tych ich dochód wynosił ok. 30% dochodu światowego. W wyniku wojny ich dochód gwałtownie wzrósł, a gosp. osiągnęła pełne zatrudnienie. A w 1945 r. dochód USA wynosił ok. 50% dochodu światowego brutto (w wyniku zniszczeń wojennych w wielu krajach) . Po wojnie wiele krajów, zwłaszcza kraje azjatyckie Japonia, Chiny ale i też Europejskie przeżyły wyjątkowo długi okres niezwykle wysokiej koniunktury gosp. Dlatego udział dochodu narodowego USA w światowym dochodzie w szczytowym okresie przełomu lat 1870-80 spadł do 26%, a udział Europy zach. wzrósł do ok. 29%. Na przełomie 1980-90 sytuacja odwróciła się na korzyść USA.
USA już przed II wojną były supermocarstwem, potem długo rywalizowały z drugim supermocarstwem ZSRR, głownie na polu militarnym. Po rozpadzie ZSRR dochód jego spadł o połowę. Obecnie USA są jedynym supermocarstwem. UE stara się doścignąć USA aby była jakaś przeciwwaga, ale jest to na razie daleka droga.
USA odgrywają wielką rolę na kształt syst. społ-ekon. różnych krajów.
Początki tworzenia gosp.
Wiele czynników składało się na to, że gosp. Amerykańska do końca lat 20 była jedna z najbardziej wolnorynkowych. W ogromnej mierze miała na to wpływ emigracja z krajów Europejskich, ludzi którzy mieli dość ograniczeń, absolutyzmu, biurokratyzmu. Emigrowały jednostki najbardziej energiczne, wysokokwalifikowane, przedsiębiorcze. Do najważniejszych czynników wzrosty zalicza się: obfitość ziemi i bogactw naturalnych, słabe zaludnienie i przypływ wysoko kwalifikowanej siły roboczej, duża swoboda gospodarcza. Słabe zaludnienie dawało bardzo duże szanse zagospodarowywania nowych terenów. Amerykańska gosp. ostała w tamtych czasach przekształcona w gosp. Wysoko rozwiniętą, na sposób wolnorynkowy. Choć państwo odgrywało tez znaczną role w podziale ziemi, budowie kolei itp. Ale rola państwa była mniejsza niż w Europie.
Gospodarka wolnorynkowa była jednak bardziej wrażliwa na wahania koniunktury gosp. W okresie wielkiego kryzysu 1929-33 najbardziej załamała się gosp. USA, na 2 miejscu były ówczesne Niemcy, W obu krajach dochód narodowy spadł o ok. połowę, a liczba bezrobotnych sięgnęła ok. 1/3 siły roboczej.
Już Herbert Hoover wraz z Henrym Fordem doszli do wniosku, że masowa produkcja wymaga masowej konsumpcji. Uważali, że robotnicy muszą otrzymywać takie płace aby mogli nabywać towary masowej produkcji. W okresie wielkiego kryzysu apelował o nie zwalnianie pracowników i nie obniżanie im płac. Jednak tylko niektórzy poszli za tym apelem. Potrzebna była jakaś siła, która by przeciwdziałała sile biznesmenów. Zrozumiał to Roolevelt dlatego zalegalizował zw. zaw
Kryzys spowodował poszukiwania nowych rozwiązań, które będą przeciwdziałać załamaniom.
Hoover był natomiast przeciwny ingerencji państwa w gosp. Powołał jedynie Państwową Agencję Kredytową, która miała wspierać zagrożone upadłością przedsiębiorstwa w razie kryzysu..
Nwe Deal
Poszukiwania takie rozpoczął Franklin Delano Roosevelt a zmiany przez niego zapoczątkowane nazwano Nowym Ładem.
1. Zawiesił działalność wszelkich banków – czasowo - w celu ostudzenia paniki – powołał się na ustawę wojenną.
2. Powołanie Tennesse Valey Authority – agencji rządowej – inwestycje w dolinie dorzecza rzeki Tennesse, stworzenie całego systemu elektrowni jako bazy ożywienia tej części gosp. USA. Ale to wywołało sprzeciw ekonomistów, biznesu że rząd wtrąca się do gosp. Nawet Najwyższy sąd USA zawiesił ten projekt. Rząd walczył o jego kontynuację.
3. Ustawa o pomocy rolnikom – Agricultural Adjustment Act - subwencje dla rolnictwa zmierzające do złagodzenia skutków recesji dla rolników. Miała obowiązywać tymczasowo, a trwa już 60 lat.
4. Socjal Security Act 1935 – przepisy państwa opiekuńczego
- Powszechny system emerytalny
- zasiłki dla bezrobotnych
- zasiłki dla ubogich i samotnych matek
- 40 godzinny tydzień pracy oraz płaca minimalna
- Zakaz pracy młodocianych
- Płace minimalne
5. Ustawa Wagnera (1935) (p-ko yellow-dog-contracts – zobowiązaniu że pracownicy nie będą należeć do zw. zaw) – ustawa legalizująca zw. zaw. To jest bardzo istotny element stabilizujący gospodarkę kapitalistyczną. Jeżeli nie ma zw. zaw. to najprostszą metoda zmniejszania kosztów jest zmniejszanie płac, utrzymywanie ich na takim samym poziomie lub też bardzo powoli podnoszenia. A płaca jest istotnym czynnikiem, składnikiem popytu krajowego. Jeżeli przemysłowcy ograniczają płace, to ograniczają koniunkturę gosp. – krajowy popyt globalny. Powołano Krajowa Rade Stosunków Pracy, której postanowienia w sprawie zatargów w przedsiębiorstwach były wiążące.
6. Powołano nowe instytucje związane z bankowością, działalnością rynku finansowego, giełdy, kontrolą handlu - Federalna Komisja Handlu i Wydział Antymonopolowy Ministerstwa Sprawiedliwości (mała skuteczność). Powołanie Komisji papierów wartościowych. Wprowadzono szereg przepisów przeciwdzi