Oko

Najwięcej zjawisk, cech i właściwości środowiskowych poznaje się wzrokiem. Wzrokiem odczuwa się, ocenia i poznaje stopień jasności, barwy, kształty, rozmiary, odległości, ruch i położenie otaczających przedmiotów oraz własnego ciała. Narząd wzroku różnie wykształcony jest na poszczególnych szczeblach filogenezy. Zawsze jednak są tam komórki wrażliwe na światło, które zawierają barwniki pochłaniające energię promienistą. W ten sposób, poprzez reakcje fotochemiczne, bodźce świetlne stają się przyczyną powstawania impulsów. Z kolei impulsy mogą szerzyć się w układzie nerwowym w postaci potencjału bioelektrycznego i ostatecznie wywołują one reakcje odruchowe, a u wyższych zwierząt i człowieka czucie światła i świadome wrażenia wzrokowe.

A. GAŁKA OCZNA
Optyczny układ oka stanowią części, przez które muszą przejść promienie świetlne, aby skupić się i wytworzyć na siatkówce pomniejszony, odwrócony, rzeczywisty obraz oglądanego przedmiotu.
Ściana gałki ocznej składa się z trzech błon ściśle przylegających do siebie w tylnej części oka:
- warstwy zewnętrznej - błony włóknistej, zbudowanej z tkanki łącznej. Dzieli się ona na dwie części:
przeźroczystą rogówkę oraz stanowiącą 4/5 całej powierzchni białawą twardówkę.
- warstwy pośredniej - błony naczyniowej składającej się z: tęczówki, ciała rzęskowego i naczyniówki.
- warstwy wewnętrznej - światłoczułej siatkówki.
Rogówka - jest to przejrzysta, zbudowana z tkanki włóknistej zewnętrzna warstwa otaczająca gałkę oczną.
Twardówka - otacza gałkę oczną w jej tylnej części oraz nadaje jej kształt.
Naczyniówka - składa się z sieci naczyń włosowatych, między którymi biegną włókna sprężyste utrzymujące napięcie naczyniówki.
Tęczówka - wyrasta z ciałka rzęskowego, stanowiąc przedłużenie naczyniówki, siatkówki i rogówki, jest silnie zabarwiona a w jej przednich warstwach znajduje się okrężny, przywspółczulnie unerwiony zwieracz. Antagonistycznie działający rozszerzacz jest unerwiony przez włókna współczulne autonomicznego układu nerwowego.
Źrenica - otwór o różnej średnicy w tęczówce.
Siatkówka - zawiera właściwe receptory świetlne oraz liczne elementy nerwowe i glejowe.
Na światło wrażliwe są dwa typy elementów : czopki i pręciki.
Czopki- jest ich około 6 mln., są przystosowane do widzenia barw w dobrym oświetleniu.
W czopkach występuje barwnik zwany jodopsyną. Największe nagromadzenie czopków, znajdujące się w centralnej części siatkówki, nosi nazwę plamki żółtej i jest miejscem najlepszego widzenia.
Pręciki - jest ich około 120 mln., umożliwiają bezbarwne widzenie przy słabym oświetleniu. W pręcikach występuję barwnik rodopsyna, który jest białkiem złożonym będącym pochodną witaminy A.
Ciało rzęskowe - przebiega okrężnie nieco ku tyłowi od miejsca styku rogówki z twardówką, stanowiąc przejście od naczyniówki i siatkówki do tęczówki oraz połączenie z soczewką. Składa się ono z mięśnia rzęskowego i wyrostków rzęskowych. Od zewnątrz pokryte jest przez dalszy ciąg barwnikowej warstwy siatkówki. Jego dodatkowa rola polega na wytwarzaniu cieczy wodnistej.
Dwuwypukła soczewka oka - Przeźroczysty twór zbudowany z odpowiednio zmodyfikowanych komórek nabłonkowych, które w częściach obwodowych słabiej załamują światło niż w części centralnej. Torebka soczewki jest sprężysta i dąży do maksymalnego uwypuklenia. Przeszkadza w tym napięcie włókien obwódki rzęskowej, które spłaszczają soczewkę rozciągając ją.
Ciecz wodnista - gromadzi się na zasadzie ultrafiltracji, dializy i wydzielania z naczyń włosowatych głównie w ciele rzęskowym i na tylnej powierzchni tęczówki.
Nerw wzrokowy - składa się z około 1 mln. włókien nerwowych odchodzących od gałki ocznej w miejscu zwanym tarczą nerwu wzrokowego. Miejsce to nie zawiera żadnych elementów światłoczułych (czopków i pręcików ) i nazywane jest plamką ślepą.



ELEMENT BUDOWY GAŁKI OCZNEJ

FUNKCJA
Twardówka Nadaje kształt gałce ocznej.
Rogówka
Uczestniczy w załamywaniu promieni świetlnych, chroni z zewnątrz tęczówkę.
Tęczówka
Jej silne zabarwienie ma na celu ochronę wnętrza oka przed wpadaniem rozproszonego światła z otoczenia.
Naczyniówka Odżywia gałkę oczną i dostarcza tlen.
Źrenica
Wpuszcza do oka jedynie środkową wiązkę promieni przyosiowych, przez co obrazy na siatkówce są ostre, a światło białe nie ulega rozczepieniu.
Ciało rzęskowe Jest odpowiedzialne za wytwarzanie cieczy wodnistej.
Ciecz wodnista Warunkuje utrzymanie ciśnienia w gałce ocznej oraz zaopatruje metabolizm rogówki, soczewki i ciała szklistego, które nie mają własnych naczyń krwionośnych.

B. APARAT OCHRONNY OKA
Oczodół kostny - chroni przed uszkodzeniami mechanicznymi, dodatkowo jest wypełniony od tyłu tkanką tłuszczową.
Powieka - fałd pokryty od zewnątrz przez skórę, a od wewnątrz wysłany błoną śluzową. Krawędzie powiek są płaskie i zwilżone tłuszczową wydzieliną gruczołów tarczkowych, przez co ich styk jest szczelny a wypływanie łez utrudnione. Ze skórnej części tej krawędzi wyrastają rzęsy, które chronią od cząstek pyłu zawieszonych w powietrzu.
Błona śluzowa powiek - przechodzi na gałkę oczną, którą okrywa aż do granic rogówki. W fałdzie zwanym workiem spojówkowym, znajduje się zawsze nieco wydzieliny głównego gruczołu łzowego.
Gruczoły łzowe - mieszczą się w części skroniowej pod górną powieką. Podczas mrugania łzy są rozprowadzane ruchem powiek równomiernie po całej przedniej powierzchni oka. Ma to szczególne znaczenie dla przezroczystej rogówki najbardziej narażonej na niebezpieczeństwo wysychania, zakurzenia lub infekcji.
Łzy - składają się głównie z wody, bardzo małej domieszki chlorków, wodorowęglanów i fosforanów oraz białek i ciał uszkadzających bakterie. Nadmiar łez gromadzi się w jeziorku łzowym, które obejmuje małe otworki, czyli punkciki łzowe w przynosowym kącie szpary powiekowej, skąd przez woreczek łzowy i kanał nosowo-łzowy spływają do jamy nosowej. Gdy wskutek nadmiernego pobudzenia chemicznego lub emocjonalnego wydziela się zbyt wiele łez, nie nadążają odpływać do nosa i przedostają się przez krawędzie powiek, jak podczas płaczu.

C. APARAT RUCHOWY OKA
Ruchy gałek ocznych, dowolne lub odruchowe, wykonuje się za pomocą sześciu mięśni zewnętrznych. Cztery z nich są proste, a dwa skośne. Tworzą one rodzaj lejka, które przyczepione są z jednej strony w okolicy równikowej oka, a wierzchołkiem do kostnego kanału, przez który z oczodołu wychodzi nerw wzrokowy. Większość z tych mięśni unerwionych jest nerwem okoruchowym.

D. POWSTAWANIE OBRAZU
















E. WADY
Astygmatyzm (niezborność rogówkowa) – rogówka powinna mieć równomierne krzywizny, ponieważ nieodpowiedni kształt gałki ocznej upośledza wzrok. Przyczynami nierównej powierzchni rogówki mogą być zniekształcenia wrodzone, jak i nabyte w czasie przebytych chorób bądź po operacjach oraz częste urazy oka. U ludzi cierpiących na astygmatyzm oko nie może prawidłowo ogniskować, czego objawem jest zniekształcenie widzianych obrazów. Aby skorygować taką wadę stosuje się okulary z soczewkami cylindrycznymi.














Daltonizm - oko ludzkie przystosowane jest do widzenia barw światła o długości fali w zakresie od około 400 nm (barwa fioletowa) do około 700 nm (barwa czerwona).
Jedną z wad wzroku jest daltonizm polegający na złym rozpoznawaniu barw. Nazwa wady pochodzi od nazwiska angielskiego fizyka i chemika J.Daltona, który jako pierwszy opisał ślepotę na barwy zieloną i czerwoną. Może być to wada wrodzona lub nabyta. Daltonizm wrodzony jest wadą dziedziczną, na którą cierpi w różnym stopniu 8% mężczyzn i 0,5% kobiet. Daltonizm nabyty może być wynikiem przejścia choroby siatkówki lub drogi wzrokowej. Wada ta jest często definiowana jako ślepota na barwę czerwono - zieloną. Występuje także ślepota na barwę czerwoną, rzadziej zieloną i bardzo rzadko na fioletową. Ostrość wzroku jest zwykle prawidłowa. Całkowita ślepota na barwy jest wynikiem niedorozwoju czopków siatkówki i łączy się ze znacznym obniżeniem ostrości wzroku i trudnością przystosowania się do światła.
Nadwzroczność - jest wynikiem zbyt małych rozmiarów przednio - tylnych oka lub niewystarczającą siłą łamiącą układu optycznego oka. Nadwzroczność wzrasta z wiekiem wskutek postępującego osłabienia aparatu nastawczego oka, w wyniku zmniejszenia sprawności mięśnia rzęskowego i elastyczności soczewki. Promienie równoległe w oku nadwzrocznym ogniskowane są za siatkówką. Żeby dobrze zobaczyć przedmiot dalekowidz musi odsunąć przedmiot od oczu. W celu poprawy ostrości widzenia dalekowidza stosuje się okulary korekcyjne lub soczewki kontaktowe. Są to soczewki skupiające















Krótkowzroczność - jest jedną z najczęściej spotykanych wad refrakcyjnych oka ludzkiego. Jest wynikiem zbyt dużych rozmiarów przednio - tylnych oka lub zbyt dużą siłą łamiącą układu optycznego oka. Promienie równoległe w oku krótkowzrocznym ogniskowane są przed siatkówką. Żeby dobrze zobaczyć przedmiot krótkowidz przysuwa przedmiot bliżej oczu. W celu poprawy ostrości widzenia krótkowidza stosuje się okulary korekcyjne lub soczewki kontaktowe. Są to soczewki rozpraszające.


























F. OSTROŚĆ WZROKU
Ostrość wzroku badana jest przy pomocy tablic ze specjalnie dobranymi znakami. Znaki ułożone są w rzędy, przy czym wielkość znaków w poszczególnych rzędach zmniejsza się ku dołowi. Przy każdym rzędzie znajduje się liczba oznaczająca w metrach (D) odległość, z jakiej oko miarowe widzi ostro dany rząd znaków. Ostrość wzroku określamy wg wzoru:




V - (visus)-ostrość wzroku
d - odległość badanego od tablicy
D - odległość, z jakiej oko miarowe prawidłowo czyta rząd znaków.