Oko i wady wzroku

Oko człowieka to najdoskonalszy narząd optyczny jaki został kiedykolwiek stworzony. Natura obdarzyła człowieka tak doskonałym tworem, że przez stulecia starał się ją naśladować poprzez budowanie soczewek, teleskopów i innych urządzeń optycznych działających na ogólnych zasadach działania oka.

JAK DZIAŁA OKO?
Światło wpadające do oka biegnie przez rogówkę, komorę przednią oka, soczewkę i ciało szkliste, by zakończyć swą podróż na siatkówce wywołując wrażenie wzrokowe przekazywane do mózgu za pośrednictwem nerwów łączących się w nerw wzrokowy. Rogówka, wraz z cieczą wodnistą, soczewką i ciałem szklistym, stanowią układ skupiający promienie świetlne tak, by na siatkówce pojawiał się ostry obraz obserwowanego przedmiotu i dawał jak najostrzejsze wrażenie wzrokowe. Dlatego też soczewka ma możliwość zmiany swojego kształtu, a co za tym idzie mocy optycznej. Pozwala to na ogniskowanie na siatkówce przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach od oka. Zdolność tę nazywamy akomodacją. Ostre widzenie uzyskiwane jest wtedy, gdy ognisko obrazowe pokrywa się z siatkówką. W przypadku, gdy oko nie jest w stanie zogniskować światła dokładnie na siatkówce mówimy o wadach wzroku. Moc optyczna oka nieakomodującego wynosi około +60 dioptrii, przy czym około 2/3 tej mocy przypada na rogówkę.

JAK ZBUDOWANE JEST OKO?

Narząd wzroku składa się z oka i narządów dodatkowych. Oko – to gałka oczna wraz z nerwem wzrokowym, narządy dodatkowe zaś to aparat ochronny gałki ocznej i aparat ruchowy gałki ocznej.
Najważniejszą rolę w narządzie wzroku spełnia gałka oczna.
Gałka oczna o średnicy 22-24 mm osadzona jest w oczodole wysłanym grubą warstwą tkanki łącznej tłuszczowej. Gałka oczna składa się z trzech błon: włóknistej, naczyniowej i wewnętrznej. Gałka oczna znajduje się w przedniej części oczodołu i porusza się dzięki ruchom mięśni ocznych w zagłębieniu utworzonym przez tkankę tłuszczową oczodołu i liczne powięzi. Wychodzący z niej nerw wzrokowy przechodzi przez otwór kostny do wnętrza czaszki i dalej do mózgu. Oko ma w przybliżeniu kształt kuli o średnicy 24 mm, wypełnionej w większości bezpostaciową substancją (ciałkiem szklistym), znajdującej się pod ciśnieniem pozwalającym na utrzymanie jego kształtu.


PRZEKRÓJ OKA

TWARDÓWKA jest najbardziej zewnętrzną, nieprzejrzystą częścią oka. Zbudowana jest z białawej błony włóknistej łącznotkankowej. Twardówka jest bardzo mocna, utrzymuje stały, kulisty kształt gałki ocznej. W przedniej części oka przechodzi w rogówkę, z tyłu w pochewkę nerwu ocznego. Obejmuje 4/5 powierzchni gałki ocznej. U dzieci zabarwienie twardówki jest niebieskawo białawe, a u osób starszych – wskutek odkładania się tłuszczu – żółtawe. Chroni ona oko przed niezbyt silnymi urazami mechanicznymi. Do niej przyczepiają się mięśnie oczne poruszające gałką. W tylnej części przechodzą przez twardówkę nerwy i naczynia tętnicze, doprowadzające krew, oraz naczynia żylne – odprowadzające krew z gałki ocznej. Twardówka jest najgrubsza (ok. 2 mm) w okolicy wyjścia nerwu wzrokowego. W miejscu wyjścia nerwu wzrokowego wygląda ona jak sito, przez którego oczka przechodzą pączki włókien nerwowych.
Przednią część twardówki pokrywa spojówka gałkowa, która przechodzi w spojówkę powiekową. W miejscu przejścia powstaje w części górnej załamek spojówki górny oraz w części dolnej załamek spojówki dolny. Obydwie spojówki i załamek tworzą worek spojówkowy. W przypadku stanów zapalnych, szczególnie łatwo występujących u dzieci wskutek częstego pocierania oka brudnymi palcami, dochodzi do nastrzyknięcia i zaczerwienienia spojówki. W stanach zapalnych spojówki może również pojawić się, szczególnie po nocy, wydzielina ropna, która jest zakaźna. Stanów zapalnych spojówek oraz brzegów powiek nie należy lekceważyć, powinny one być leczone przez lekarza okulistę.

CIAŁO RZĘSKOWE jest bogato unaczynione, składa się z wiązek mięśni gładkich rzęskowych, które są połączone z wiązadełkami biegnącymi do soczewki. Skurcz lub rozkurcz mięśni gładkich rzęskowych przyczynia się do uwypuklenia lub spłaszczenia soczewki. Ma to duże znaczenie w widzeniu obrazów z bliska i daleka

TĘCZÓWKA -jest umięśnioną częścią błony naczyniowej otaczającej otwór nazywany źrenicą. Tęczówka ma kształt krążka. Stanowi ona wysuniętą najbardziej ku przodowi część środkowej błony gałki ocznej. Dzięki zawartemu w niej pigmentowi jest kolorowa. Kolor tęczówki zależy od ilości pigmentu w jej przedniej warstwie, tzw. zrębie (gdy b. dużo — tęczówka brązowo czarna), oraz w tworzącym jej tylną powierzchnię nabłonku barwnikowym (gdy prześwieca przez zrąb — tęczówka niebieska). Mięśnie tęczówki pozwalają na zwiększanie lub zmniejszanie dopływu światła przez regulację wielkości źrenicy.
W środku tego krążka znajduje się otwór zwany źrenicą, który umożliwia przechodzenie promieni świetlnych do wnętrza oka.

CIECZ WODNISTA płyn zawarty w przedniej komorze oka, między rogówką, tęczówką a soczewką. Płyn ten jest stale wytwarzany w procesie wydzielania i filtracji przez ciało rzęskowe; jego głównym zadaniem jest utrzymanie wewnętrznego ciśnienia oka na odpowiednim poziomie oraz wspomaganie odżywiania rogówki i soczewki.

SOCZEWKA zwieszona na włóknach, które ją umocowują do pierścieniowatego ciała rzęskowego. Umieszczona jest za tęczówką. Zadaniem soczewki jest dalsze załamywanie promieni przechodzących przez źrenicę. Soczewka podobnie jak rogówka jest przeźroczysta, ma torebkę zewnętrzną, obejmujące przezroczyste masy białkowe. W wieku starszym masy te mogą ulegać zmętnieniu i wtedy mówimy o zaćmie, czyli katarakcie. Zmętniałem masy soczewkowe uniemożliwiają prawidłowe widzenie. Operacyjne usunięcie soczewki przywraca – po zastosowaniu odpowiednich szkieł korekcyjnych – zdolność widzenia. Składa się z:
torebki- cienka jednorodna błona, kory i jądra- składających się z ułożonych w skomplikowany sposób, wydłużonych komórek - włókien soczewki. Soczewka ma dwie wypukłe powierzchnie - przednią i tylną. Zmianę uwypuklenia soczewki powodują skurcze mięśnia rzęskowego – przez napinanie włókien obwódki rzęskowej. Jej kształt powoduje to, że ma dużą zdolność załamywania promieni świetlnych wpadających do oka. Jeśli wyobrazimy sobie soczewkę jako owoc, to torebka jest jego skórką, kora jego miąższem, a jądro pestką.
Ostre widzenie na bliższą lub dalszą odległość jest normalnie regulowane przez dwuwypukłą soczewkę, odbywa się ono odruchowo, samoczynnie. Gdy soczewka ulega uwypukleniu (pogrubieniu), wtedy silniejsze jest załamywanie promieni świetlnych i umożliwione widzenie z bliska, natomiast wówczas, gdy soczewka ulega spłaszczeniu, możliwe jest widzenie z daleka. Ta zdolność przystosowania oka do widzenia z bliska i z daleka nazywana jest akomodacją oka, czyli nastawnością. Jest ona zależna przede wszystkim od soczewki. Dzięki niej człowiek widzi przedmioty położone w różnej odległości od oka.

ROGÓWKA błona przezroczysta nie posiadająca unaczynienia, położona jest centralnie, z przodu i uwypuklona jak szkiełko zegarkowe. Przez rogówkę przechodzą promienie świetlne, które dzięki jej wypukłości zostają załamane. Załamywanie promieni świetlnych, przechodzących przez poszczególne ośrodki oka, jest konieczne, aby zostały one odebrane przez siatkówkę. Rogówka ma kilkakrotnie większą zdolność załamywania promieni słonecznych od soczewki. Nie posiada ona własnych naczyń krwionośnych ani limfatycznych. Odżywianie rogówki odbywa się przez przesączanie płynów ze struktur sąsiednich.
Rogówka jest bardzo wrażliwa na ból. Wszelkie ciała obce odczuwane są wyraźnie przez zakończenia nerwowe, których znajduje się w rogówce kilkadziesiąt tysięcy. Tak u dzieci jak i u dorosłych należy ochraniać rogówkę przed urazami i ciałami obcymi. Każde ciało obce, które dostanie się do rogówki, należy usunąć jak najszybciej. Pozostawienie go mimo boleści w rogówce na dłużej np. na kilka dni, grozi wystąpieniem zmian zapalnych, zmniejszających nieraz w dalszym następstwie nieodwracalnie przezierność rogówki, a zatem możliwość normalnego ostrego widzenia.

NACZYNIÓWKA jest tylną częścią błony naczyniowej. W jej obrębie znajduje się gęsta sieć naczyń tętniczych i żylnych. Ma znaczenie odżywcze dla siatkówki. Ku przodowi przechodzi w ciało rzęskowe (odpowiedzialne za uwypuklanie soczewki – zwiększenie kąta załamania promieni słonecznych) i tęczówkę, określana łącznie z nimi jako błona naczyniowa lub środkowa oka.

SIATKÓWKA jest receptorową częścią oka. Składa się z trzech warstw, przy czym najbliższa środka oka warstwa składa się z czopków i pręcików - komórek światłoczułych, a dwie pozostałe z neuronów przewodzących bodźce wzrokowe. Na siatkówce znajduje się plamka żółta, będąca miejscem o największym skupieniu czopków i z tego powodu cechuje się największą wrażliwością na barwy i światło. Nieco niżej znajduje się plamka ślepa - miejsce pozbawione komórek światłoczułych i dlatego niewrażliwe na światło. Jest miejscem zbiegu nerwów łączących komórki światłoczułe z nerwem wzrokowym.

DOŁEK ŚRODKOWY (plamka żółta) Najbardziej czuła część siatkówki to plamka ( kiedyś nazywana plamką żółtą). Plamka jest najwrażliwszym na światło miejscem siatkówki ze względu na zagęszczenie w nim komórek światłoczułych. Całkowicie niewrażliwe na światło jest miejsce wyjścia nerwu wzrokowego, gdzie nie ma komórek światłoczułych. Miejsce to nazwano tarczą nerwu wzrokowego ( dawniej plamka ślepą).

NERW WZROKOWY zaczyna się w siatkówce oka. Jego początek stanowią pręciki i czopki, będące komórkami receptorowymi, zwanymi I neuronem. II neuronem są komórki dwubiegunowe warstwy zwojowej siatkówki. III neuron tworzą komórki wielobiegunowe warstwy zwojowej nerwu wzrokowego siatkówki. Nerw wzrokowy opuszcza oczodół przez kanał wzrokowy i wnika do jamy czaszki. Tam kończy się skrzyżowaniem wzrokowym. W skrzyżowaniu mniej więcej połowa włókien nerwowych przechodzi na stronę przeciwną, tworząc po każdej stronie pasmo wzrokowe prowadzące głównie do ciała kolankowego bocznego, a także do pokrywy śródmózgowia i wzgórza. Wskutek skrzyżowania, w prawym paśmie wzrokowym znajdują się włókna przewodzące impulsy nerwowe z prawych połówek obu siatkówek, w lewym – z lewych połówek obu siatkówek.

CIAŁO SZKLIASTE składa się z przejrzystej, galaretowatej substancji, która wypełnia całą, dość dużą jamę między tylną stroną soczewki a siatkówką. Spełnia głównie funkcję mechaniczną utrzymując przyleganie siatkówki do nabłonka barwnikowego; jego funkcja optyczna jest mało znacząca.

ŹRENICA ustawiona jest w płaszczyźnie czołowej przed soczewką. Odruchowe zwężanie się i rozszerzanie źrenicy pod wpływem światła, zachodzące wskutek skurczów mięśni gładkich tęczówki, warunkuje regulację dopływu światła do wnętrza oka ( tęczówka pełni tu podobną rolę jak przesłona w aparacie fotograficznym).
Średnica źrenicy wynosić może od 3 do 6 mm. Mięśnie gładkie źrenicy unerwione są przez nerwy autonomiczne. Proces rozszerzania i zwężania źrenic zachodzi bez udziału naszej woli. Przystosowanie do widzenia w różnych warunkach – w ciemności albo w bardzo silnym oświetleniu – nazywamy adaptacją oka. (obecnie profesjonalne aparaty fotograficzne wyposażone są w obiektywy, które podobnie jak oko analizują oświetlenie i odpowiednią dostosowują ustawienie soczewek).


APARAT RUCHOWY gałki ocznej stanowią mięśnie poprzecznie prążkowane, w pełni zależne od naszej woli. Są to cztery mięśnie proste i dwa skośne. Mięśnie proste rozpoczynają się w okolicy ujścia kanału nerwu wzrokowego, a kończą na gałce ocznej ku przodowi od jej równika. Noszą one nazwy zależnie od położenia : mięsień prosty górny oka, dolny, boczny, przyśrodkowy- każdy z nich obraca gałkę w inna stronę. Mięśnie skośne rozpoczynają się w tym samym miejscu co mięśnie proste, lecz kończą w gałce ocznej ku tyłowi od jej równika (obracają one biegun gałki ku bokowi ) Poza mięśniami związanymi bezpośrednio z gałką oczną w oczodole jest jeszcze mięsień dźwigacz powieki górnej.
WADY WZROKU

Daltonizm
Oko ludzkie przystosowane jest do widzenia barw światła o długości fali w zakresie od około 400 nm. (barwa fioletowa ) do około 700 nm. (barwa czerwona ).
Jedną z wad wzroku jest daltonizm polegający na złym rozpoznawaniu barw. Nazwa wady pochodzi od nazwiska angielskiego fizyka i chemika J. Daltona, który jako pierwszy opisał ślepotę na barwy zieloną i czerwoną. Może być to wada wrodzona lub nabyta. Daltonizm wrodzony jest wadą dziedziczną, na którą cierpi w różnym stopniu 8% mężczyzn i 0,5% kobiet. Daltonizm nabyty może być wynikiem przejścia choroby siatkówki lub drogi wzrokowej. Wada ta jest często definiowana jako ślepota na barwę czerwono - zieloną. Występuje także ślepota na barwę czerwoną, rzadziej zieloną i bardzo rzadko na fioletową. Ostrość wzroku jest zwykle prawidłowa. Całkowita ślepota na barwy jest wynikiem niedorozwoju czopków siatkówki i łączy się ze znacznym obniżeniem ostrości wzroku i trudnością przystosowania się do światła.
Nadwzroczność - jest wynikiem zbyt małych rozmiarów przednio - tylnych oka lub niewystarczającą siłą łamiącą układu optycznego oka. Nadwzroczność wzrasta z wiekiem wskutek postępującego osłabienia aparatu nastawczego oka, w wyniku zmniejszenia sprawności mięśnia rzęskowego i elastyczności soczewki. Promienie równoległe w oku nadwzrocznym ogniskowane są za siatkówką. Żeby dobrze zobaczyć przedmiot dalekowidz musi odsunąć przedmiot od oczu. W celu poprawy ostrości widzenia dalekowidza stosuje się okulary korekcyjne lub soczewki kontaktowe. Są to soczewki skupiające
Co widzisz?

Astygmatyzm U osoby z astygmatyzmem rogówka nie jest kulista lecz owalna. Powoduje ona deformację obrazów w linii poziomej bądź pionowej. Dość często zdarza się, że astygmatyzm jest stwierdzany od razu w wieku dziecięcym. Rozwój astygmatyzmu w wieku dojrzałym jest minimalny.
Krótkowzroczność jest często łączona z astygmatyzmem rogówkowym. Widzenie nieostre spowodowane krótkowzrocznością jest więc dodatkowym - obok deformacji obrazu - objawem.

Nadwzroczność jest drugą obok krótkowzroczności najczęściej spotykaną wadą refrakcyjną oka ludzkiego. Jest wynikiem zbyt małych rozmiarów przednio - tylnych oka (zbyt krótką gałką oczną) lub niewystarczającą siłą łamiącą układu optycznego oka (zbyt płaską (niezdolną do kurczenia się) soczewką).
Nadwzroczność jest wadą, która wzrasta z wiekiem (starczowzroczność, prezbiopia) wskutek postępującego osłabienia aparatu nastawczego oka, w wyniku zmniejszenia sprawności mięśnia rzęskowego i elastyczności soczewki.
W celu poprawy ostrości widzenia dalekowidza stosuje się okulary korekcyjne lub soczewki kontaktowe. Są to soczewki skupiające. Ich moc optyczną podaje się w dioptriach dodając znak plus.

Krótkowzroczność jest najczęściej spotykaną wadą refrakcyjną oka ludzkiego. Wada ta polega na tym, że oko skupiające promienie świetlne, ogniskuje je przed siatkówką. Obraz na siatkówce jest przez to zamazany, a wrażenie wzrokowe krótkowidza jest nieostre. Żeby dobrze zobaczyć przedmiot krótkowidz przysuwa przedmiot bliżej oczu.

Oczopląs objaw polegający na mimowolnych, rytmicznych oscylacjach gałek ocznych.


Zez to chorobą oczu objawiającą się osłabieniem mięśni ocznych, co powoduje zmianę kąta patrzenia jednego oka względem drugiego. Efektem zeza jest zaburzenie widzenia stereoskopowego. Zez można zniwelować za pomocą odpowiednich okularów i ćwiczeń lub chirurgicznie.
Zez może spowodować powstanie ambylopii - leniwe oko, czyli osłabienie zdolności widzenia w jednym oku. Leczenie polega na zasłonięciu zdrowego oka, tym samym zmuszając leniwe oko do pracy.