Prawo pracy - obowiązki i prawa pracownika.
Umowa o pracę, prawa i obowiązki pracownika
Umowa o pracę
Treścią umowy o pracę jest zobowiązanie się pracownika do wykonywania określonej pracy na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę , a pracodawcy do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem.
Umowa o pracę powinna zostać zawarta na piśmie jednak umowa, która została w inny sposób na przykład ustanie lub przez dopuszczenie do pracy, jest ważna.
Umowa o pracę zostaje zawarta z momentem złożenia przez pracownika i pracodawcę zgodnych oświadczeń woli dotyczących jej istotnych postanowień. W umowie o pracę określa się strony umowy, rodzaj umowy, datę jej zawarcia oraz warunki pracy i płacy. Najważniejszym elementem umowy o prace jest rodzaj pracy, który można wskazać poprzez podanie stanowiska, funkcji czy specjalności pracownika lub poprzez opis czynności pracownika.
Ze względu na czas trwania rozróżnia się następujące rodzaje umów o pracę:
- na czas nieokreślony
- na czas określony
- na czas wykonania określonej pracy.
Każda z tych umów może być poprzedzona umową o pracę na okres próbny, nieprzekraczający 3 miesięcy. Umowę o pracę na okres próbny zawiera się w celu sprawdzenia przydatności pracownika do określonej pracy.
Prawa pracownika
Stosunek pracy uważany jest przez pracowników za najlepszą formę zatrudnienia ponieważ z tego tytułu przysługuje im szereg uprawnień począwszy od prawa do wynagrodzenia, premii czy nagrody – na urlopie wypoczynkowym czy macierzyńskim kończąc.
WYNAGRODZENIA, NAGRODY, ZASIŁKI
Każdemu pracownikowi, za wykonaną pracę przysługuje wynagrodzenie ustalone tak, aby odpowiadało w szczególności rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu. Zgodnie z art.771- 772 Kodeksu Pracy, warunki wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą ustalają układy zbiorowe pracy, regulaminy wynagradzania oraz umowy o pracę. Pracownik ma prawo do wynagrodzenia w formie pieniężnej aczkolwiek częściowa wypłata wynagrodzenia w innej formie tj. weksle, czeki, akcje, jest możliwa jeśli zezwalają na to przepisy ustawy lub układu zbiorowego pracy.
Wynagrodzenie przysługuje również za czas niewykonania pracy, jeżeli pracownik był gotów do jej wykonania a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy.
Pracownik ma prawo także do wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek:
a) choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną
b) wypadku w drodze do pracy lub z pracy
c) choroby przypadającej w czasie ciąży
d) poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów.
W przypadku niezdolności do pracy trwającej minimum 30 dni pracownikowi przysługuje wynagrodzenie i zasiłek chorobowy.
W przypadku spełnienia wymogów określonych w wewnątrzzakładowych przepisach, obowiązujących u pracodawcy, pracownikowi przysługuje premia, nagroda lub nagroda jubileuszowa.
Zgodnie z art. 921 K.P. pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury przysługuje odprawa pieniężna.
URLOPY
Jednym z najważniejszych praw pracownika jest prawo do urlopu. Celem urlopu jest zapewnienie pracownikowi rzeczywistego wypoczynku, pozwalającego na zregenerowanie sił fizycznych i stanu psychicznego. Urlopy dzielimy na:
a) wypoczynkowe
b) bezpłatne
c) macierzyńskie
d) szkoleniowe
e) wychowawcze
Pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego, którego to nie może się zrzec. W przypadku gdy pracownik zatrudniony jest krócej niż 10 lat przysługuje mu 20 dni urlopu a gdy powyżej 10 lat to 26 dni. Pracownik, który podjął pracę po raz pierwszy uzyskuje prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowanym roku.
Urlop można podzielić na części na wniosek pracownika jednakże jedna część wypoczynku powinna trwać nie mniej niż 14 dni kalendarzowych. Pracownik ma prawo także do urlopu na żądanie w wymiarze 4 dni w każdym roku kalendarzowym.
Urlopu bezpłatnego pracodawca może udzielić na pisemny wniosek pracownika a w przypadku urlopu dłuższego niż 3 miesiące, strony mogą przewidzieć dopuszczalność odwołania pracownika z urlopu z ważnych przyczyn.
Pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 16 tygodni przy pierwszym porodzie, 18 tygodni przy następnym porodzie a 26 tygodni w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie. Jeżeli kobieta po wykorzystaniu 14 tygodni urlopu chce powrócić do pracy to jej małżonek ma prawo do pozostałej części tego urlopu.
Obowiązki pracownika
Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy. Pracownik jest zobowiązany w szczególności:
a) przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie,
b) przestrzegać regulaminu pracy,
c) przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych,
d) dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę,
e) przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach,
f) przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.
Pracownik ma obowiązek powstrzymania się od prowadzenia działalności konkurencyjnej, jeżeli zawarł z pracodawcą tzw. umowę o zakazie konkurencji. Umowy takie wymagają formy pisemne i mogą być zawarte na czas trwania stosunku pracy a także po jego ustaniu.
Za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, a także przyjętego sposobu potwierdzenia przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy, pracodawca może stosować karę upomnienia lun nagany. Pracodawca może stosować również karę pieniężną w przypadku gdy pracownik nieprzestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszcza pracę bez usprawiedliwienia, stawia się do pracy w stanie nietrzeźwości lub gdy spożywa alkohol w czasie pracy. Kar nie można stosować łącznie.
Rozwiązanie umowy o pracę
Rozwiązanie umowy o pracę następuje:
a) na mocy porozumienia stron
b) za wypowiedzeniem
c) bez wypowiedzenia
d) z upływem czasu na który została zawarta
e) z dniem ukończenia pracy, dla której wykonania została zawarta.
Umowa o pracę może zostać rozwiązana na mocy porozumienia stron, czyli za zgodą obu stron. W tym trybie można rozwiązać każdą umowę o pracę a ofertę zawarcia porozumienia może złożyć każda ze stron. W przypadku rozwiązania umowy za porozumieniem stron nie stosuje się okresu wypowiedzenia a data rozwiązania następuje w dniu wybranym przez strony.
Każda ze stron może rozwiązać za wypowiedzeniem umowę o pracę zawartą na okres próbny lub na czas nieokreślony a rozwiązanie następuje z upływem okresu wypowiedzenia.
Okres wypowiedzenia umowy zawartej na okres próbny wynosi:
a) 3 dni robocze, jeżeli okres próbny nie przekracza 2 tygodni,
b) 1 tydzień, jeżeli okres próbny jest dłuższy niż 2 tygodnie,
c) 2 tygodnie, jeżeli okres próbny wynosi 3 miesiące.
W przypadku umowy zawartej na czas nieokreślony, okres wypowiedzenia jest zależny od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy i wynosi:
a) 2 tygodnie, jeżeli pracownik zatrudniony był krócej niż 6 miesięcy,
b) 1 miesiąc, jeżeli pracownik zatrudniony był co najmniej 6 miesięcy,
c) 3 miesiące, jeżeli pracownik zatrudniony był co najmniej 3 lata.
W sytuacjach gdy możliwe jest wypowiedzenie umowy na czas określony lub umowy zawartej na czas wykonania określonej pracy - okres wypowiedzenia wynosi 2 tygodnie.
Każdą umowę o pracę można rozwiązać bez wypowiedzenia, w tzw. trybie natychmiastowym co oznacza rozwiązanie się w dniu, w którym druga strona umowy zapoznała się z treścią oświadczenia o jej rozwiązaniu. Rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia może nastąpić zarówno ze strony pracownika jak i pracodawcy.
Pracownik ma prawo rozwiązać umowę bez wypowiedzenia w razie ciężkiego naruszenia przez pracodawcę podstawowych obowiązków wobec pracownika, a także, gdy zostanie wydane orzeczenie lekarskie stwierdzające szkodliwy wpływ wykonywanej pracy na zdrowie pracownika, a pracodawca nie przeniesie go do innej pracy w terminie wskazanym w orzeczeniu.
Pracodawca ma prawo rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika w przypadku:
a) ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych
b) popełnienia przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa
c) zawinionej przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.
Umowa może zostać rozwiązana bez wypowiedzenia także z przyczyn niezawinionych przez pracownika:
a) jeżeli niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwa dłużej niż 3 miesiące
b) w razie usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy z innych przyczyn niż wskutek choroby, trwającej dłużej niż miesiąc.
Wygaśnięcie umowy o pracę
Ustanie stosunku pracy może nastąpić poprzez wygaśnięcie umowy o pracę. Umowa o pracę wygasa w przypadkach:
a) z dniem śmierci pracownika
b) z dniem śmierci pracodawcy
c) z upływem 3 miesięcy nieobecności pracownika w pracy z powodu tymczasowego aresztowania, chyba, że pracodawca rozwiązał wcześniej bez wypowiedzenia umowę o prace z winy pracownika.
d) braku zgłoszenia powrotu pracownika do pracy w ciągu 7 dni od rozwiązania stosunku pracy z wyboru.