Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych

Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych to odpowiedzialność osób winnych popełnienia czynów (naruszeń) wymienionych w art. 138 ustawy o finansach publicznych. Osoby te pełnią różne funkcje w sferze wykonywania budżetu i dysponowania środkami publicznymi.
Art. 138 wymienia 17 czynów, których popełnienie jest naruszeniem dyscypliny przez osobę zobowiązaną do stosowania przepisów prawa dotyczących dysponowania środkami publicznymi. Osoba która może ponosić odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest kierownik jednostki sektora finansów publicznych (tj. kierownik jednostki budżetowej, zakładu budżetowego, innej jednostki), główny księgowy lub inny pracownik takiej jednostki.
Według art. 137 ustawy o finansach publicznych odpowiedzialność ponoszą pracownicy sektora finansów publicznych oraz inne osoby dysponujące środkami publicznymi, w tym odpowiedzialne za gospodarowanie środkami publicznymi przekazanymi podmiotom spoza sektora finansów publicznych.
Według art.138 u.f.p. naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest popełnienie czynu polegającego na : (przykładowo)
1) Zaniechaniu ustalenia należności Skarbu państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych
2) Przekroczeniu zakresu upoważnienia do dokonywania wydatków ze środków publicznych
3) Przekroczeniu uprawnień do dokonywania zmian w budżecie lub w planie jednostki budżetowej, zakładu budżetowego, gospodarstwa pomocniczego lub funduszu celowego
4) Przeznaczeniu dochodów uzyskanych przez jednostkę budżetową na wydatki ponoszone w tej jednostce
5) Naruszeniu zasady, formy lub trybu postępowania przy udzieleniu zamówienia publicznego
Ponadto, naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest również dopuszczenie przez kierownika jednostki lub innego przełożonego do uszczuplenia wpływów należnych budżetowi państwa lub budżetowi jednostki samorządu terytorialnego wskutek zaniedbań w przedmiocie organizacji pracy i kierowania jednostką.
Przy tym kierownik jednostki lub inny przełożony pracownika ponosi także taką odpowiedzialność w przypadku dopuszczenia do naruszenia dyscypliny finansów publicznych przez zaniedbanie obowiązków w zakresie nadzoru.
Artykuł 141 u.f.p. stanowi, że odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest ponoszona zarówno za umyślne jak i nieumyślne działania i zaniechania. W sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych stosuje się odpowiednio niektóre przepisy kodeksu wykroczeń. Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest jednak niezależna od innej odpowiedzialności określonej przepisami prawa.
Stosownie do art. 144 u.f.p. pracownik, który otrzymał do wykonania polecenie naruszające dyscyplinę finansów publicznych, nie ponosi odpowiedzialności, jeżeli przed wykonaniem polecenia zgłosił pisemnie swojemu przełożonemu odpowiednie zastrzeżenie – i po mimo tego, otrzymał pisemne potwierdzenie polecenia. W tym ostatnim przypadku odpowiedzialność ponosi kierownik jednostki lub inny przełożony pracownika, który wydał takie polecenie. Pisemne polecenie przełożonego nie zwalnia jednak pracownika od odpowiedzialności w sytuacji, gdy wykonanie polecenia stanowi przestępstwo lub wykroczenie.
Karami za naruszenie dyscypliny finansów publicznych – stosownie do art. 147 u.f.p. są:
1) upomnienie
2) nagana
3) kara pieniężna
4) zakaz pełnienia funkcji kierowniczych związanych z dysponowaniem środkami publicznymi za okres od roku do 5 lat
Karę pieniężną wymienia się w wysokości od jednomiesięcznego do trzymiesięcznego wynagrodzenia pracowniczego. Ukaranie karą zakazu pełnienia funkcji kierowniczych wyklucza, przez czas określony w orzeczeniu o ukaraniu, możliwość pełnienia następujących funkcji w jednostce sektora finansów publicznych:
1) kierownika, zastępcy kierownika lub dyrektora generalnego
2) członka zarządu
3) skarbnika, głównego księgowego lub zastępcy głównego księgowego
4) kierownika lub zastępcy kierownika komórki bezpośrednio odpowiedzialnej za wykonywanie budżetu lub planu finansowego
Ponadto ukaranie pracownika jednostki sektora finansów publicznych za naruszenie dyscypliny finansów publicznych karą nagany lub karą pieniężną jest równoznaczne z jego ujemną oceną kwalifikacyjną, przewidzianą w odpowiednich ustawach i rodzi skutki przewidziane w tych ustawach (art. 51 u.f.p)
Stronami postępowania w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych są obwiniony i rzecznik dyscypliny finansów publicznych jako oskarżyciel. Obwinionym jest osoba, wobec której rzecznik dyscypliny finansów publicznych złożył wniosek o ukaranie. Postępowanie w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych jest dwuinstancyjne.
Organami orzekającymi w pierwszej instancji są:
1) resortowe komisje orzekające w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych przy ministrach i przewodniczących komitetów
2) komisje orzekające przy wojewodach
3) komisje orzekające przy regionalnych izbach obrachunkowych
Organem drugiej instancji jest Główna Komisja Orzekająca przy Ministrze Finansów. Środkami zaskarżenia rozstrzygnięć wydanych przez komisje orzekające pierwszej instancji są odwołania lub zażalenia. Członkowie komisji orzekających są w zakresie orzekania niezawiśli i podlegają tylko ustawom. Kierownik jednostki sektora finansów publicznych (jednostki korzystającej ze środków publicznych) oraz kierownik jednostki nadrzędnej, a także organ kontroli, obowiązany jest niezwłocznie zawiadomić właściwego rzecznika dyscypliny finansów publicznych o ujawnionym naruszeniu dyscypliny finansów publicznych.
Postępowanie w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych wszczyna przewodniczący komisji orzekającej pierwszej instancji na podstawie wniosku o ukaranie, złożonego przez rzecznika dyscypliny finansów publicznych, Ministra Finansów, Najwyższą Izbę Kontroli lub prezesa regionalnej izby obrachunkowej (art. 165, 166 u.f.p). w terminie 30 dni od dnia otrzymania wniosku o ukaranie przewodniczący komisji orzekającej pierwszej instancji wszczyna postępowanie, wyznacza skład orzekający i termin rozprawy lub wydaje postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania.
W postępowaniu przed organami orzekającymi w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych stosuje się jeszcze odpowiednio niektóre przepisy kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, nie dłużej jednak niż do 31 grudnia 2003 roku.
Na rozstrzygnięcia Głównej Komisji Orzekającej w przedmiocie stwierdzenia nieważności, uchylenia prawomocnego rozstrzygnięcia oraz na prawomocne rozstrzygnięcia kończące postępowanie w toku instancji służy skarga do Naczelnego Sądu Administracyjnego.