Etyka w biznesie
Według wszystkich ogólnie przyjętych przez przedsiębiorców zasad, etyka jest jedną z fundamentalnych reguł sterujących biznesem. Niestety, aby przekonać się o niesłuszności tej diagnozy wystarczy otworzyć pierwsze strony gazet. Są tam informacje o mafijnych wręcz powiązaniach biznesmenów z politykami oraz ze światem przestępczym. Być może jedną z przyczyn takiej sytuacji jest nieznajomość przez przedsiębiorców pojęcia ,,etyki”. Termin „etyka” pojawił się po raz pierwszy w filozofii starogreckiej w VI wieku p.n.e. Użył go Arystoteles określając swe badania dotyczące życia i postępowania człowieka. Długo, bo jeszcze 200 lat wstecz, etyka była więc traktowana jako nauka o naturze człowieka, przyczynach i celach jego działania. Zakres jej badań obejmował zarówno kwestie opisowe jak i normatywne.
Dopiero Immanuel Kant (1724-1804) filozof niemiecki, dokonał klasycznego i faktycznie ostatecznego sformułowania przedmiotu etyki. W jego ujęciu jest to nauka o tym, co być powinno, a nie o tym co jest. Stanowisko to stało się pewnego rodzaju cenzurą, mimo wielu późniejszych modyfikacji i propozycji w tym przedmiocie. Pomimo wszystkich tych modyfikacji jakie miały miejsce w opisywaniu tego terminu ,,etyka” uczy nas że powinniśmy postępować według prawych norm i uczciwych zasad przyjętych w danej dziedzinie życia. Podobnie rzecz ma się do biznesu. Etyka biznesu to po prostu reguła stosowana w biznesie, zajmująca się w szczególności zagadnieniami moralnymi w sferze biznesu. Jest ona szczególną odmianą etyki jako działalności badawczej. W związku z tym koncentruje się na postępowaniu człowieka, lecz w sprawach interesów, a nie w innych. Kwestie etyczne są tu w istocie pytaniami, czy powinniśmy podejmować określone działania czy nie, czy są one dobre i słuszne, moralne, czy też nie; jak należy postępować ; czy opłaca się, czy warto działać etycznie w sferze interesów.
Metodami działania w przedmiocie etyki biznesu są obserwacje, lustracje, ankiety, wywiady, testy i podobne instrumenty ujawniające i opisujące postawy i zachowanie ludzi biznesu oraz tego, co myślą i mówią o moralności.
Najważniejszym elementem i dopełnieniem powyższych działań jest surowa analiza krytyczna, której należy poddać ujawnione zachowania oraz proponowane reguły i zasady, po to, aby zobaczyć, czy jesteśmy w stanie określić, dlaczego są one moralne lub niemoralne, czyli, mówiąc językiem potocznym – dobre lub złe. Niestety, przedsiębiorcy często zapominają o tych zasadach i prowadzą własną ,,działalność moralną”. Swoje działania często usprawiedliwiają dążeniem do większego dobra kosztem innych lub usprawiedliwiają się mówiąc, że skoro wszyscy tak robią, to nie widzą przeszkód, aby i oni nie mogli tak postępować. Należy sobie w tym miejscu postawić pytanie, co powinniśmy robić aby w świetle szeroko rozumianego pojęcia ,,etyka” działać według jej zasad. Aby działać moralnie, musimy szanować osobowość ludzi i nigdy nie traktować ich tylko jako środków do jednego celu, lecz zawsze i przede wszystkim jako cele same w sobie. Jednak w dynamicznym środowisku, w jakim działa biznes w naszych czasach, gdzie podstawowe reguły i gry biznesu ulegają również zmianom, przez co staje się nie przez wszystkich rozumiane i akceptowane, bardziej interesująca i przydatna jest definicja dynamiczna. Została ona zaproponowana przez Amerykanów. Definicja ta brzmi: ,, W istocie rzeczy etyka zajmuje się wyjaśnieniem tego, co stanowi o ludzkiej pomyślności i jaki sposób postępowania jest konieczny, aby je zapewnić”. Istotna rolę w pielęgnowaniu etyki odgrywa religia która namawia do przestrzegania zasad moralno-etycznych nie tylko w biznesie ale i w całym życiu człowieka bez względu na jego zamożność. Ale różne religie nie zawsze miały takie same poglądy na ,,etykę’’ co dzisiaj. W religii rzymskokatolickiej, już w średniowieczu, tego rodzaju reguły określało prawo kanoniczne. Istniały określenia sprawiedliwej zapłaty i sprawiedliwej ceny. Oczywiście zakres i słuszność tych norm implikowane były przez istniejące stosunki społeczne.
Duże zainteresowanie problemami prowadzenia interesów wykazywał również islam. Prawo islamu zakazywało lichwy, zakładało, że każde przedsięwzięcie musi pociągać za sobą udział tak w ryzyku jak i w ewentualnym zysku
Buddyzm, mimo, że z założenia oderwany od życia ziemskiego, również wyznaczał pewne istotne normy postępowania jak: słuszna umowa, słuszne działanie i słuszny sposób zarabiania na życie. W praktyce oznaczało to zakaz życia z oszustwa, sprzeniewierzania dóbr i pieniędzy, z pracy polegającej na odbieraniu życia ludziom i zwierzętom oraz handlu narkotykami i alkoholem w celach pozamedycznych. Skoro kiedyś przestrzegano lub w większym stopniu respektowani zasady etyczne w biznesie, należy sobie zadać pytanie kiedy nastąpił przełom w przestrzeganiu tych zasad. A mianowicie taki przełom nastąpił kiedy w Polsce powstał kapitalizm. Ludzie w pogoni za pieniędzmi przestali zwracać uwagę na tych, którzy nie potrafili się odnaleźć w nowej rzeczywistości. Jednak już wtedy postanowiono zadbać o nowe zasady etyki. Poważne znaczenie dla rozwoju etyki biznesu mają prace klasycznego ekonomisty i filozofa szkockiego Adama Smitha – (1723-1790).
Zainteresowanie problemami etyki w biznesie stale rośnie, tak w kręgach oświatowych jak i Kluczowe zagadnienia z zakresu etyki biznesu sformułował Milton Friedman, który jest uważany przez wielu przedsiębiorców jako ,,klasyk biznesu”. Jego prace były inspirujące dla tej problematyki tak w Stanach jak i w Europie. Dotyczyły między innymi instytucjonalizmu odpowiedzialności moralnej wewnątrz firmy.
Obecnie najpoważniejsze dylematy etyczne są wynikiem konfliktów wartości jako konsekwencje zderzenia różnych kultur w międzynarodowych stosunkach gospodarczych. Z tych powodów wartości i etyka w biznesie mają wymiar międzynarodowy.
Zainteresowanie etyką rośnie z różnych powodów. Fakt obszernego informowania przez środki masowego przekazu o skandalach i innych negatywnych zjawiskach w świecie biznesu, stawia przed opinią publiczną kwestie etyki w biznesie. Tego rodzaju zjawiska powodują też pewne pozytywne przewartościowania w przekonaniach i oczekiwaniach ludzi względem działalności biznesu. Firmy są poddawane poważnej presji, by określały swe standardy i wyrażały je w sposób formalny tj. w kodeksach postępowania. Etyka biznesu jest dyscypliną zajmującą się problemami trudnymi i kontrowersyjnymi. Niektórzy kwestionują jej celowość i zasadność uważając, że już sam termin jest wewnętrznie sprzeczny. Takie stanowisko jest wyrazem powszechnego sceptycyzmu, powstałego na gruncie nieubłaganego działania sił rynku i wielu przykładów niemoralnych zachowań w świecie biznesu. Świat ten jest postrzegany jako dżungla, gdzie toczy się walka na śmierć i życie, dominuje oszustwo i podstęp a przetrwanie jest kwestią wyłącznie przystosowania. Więc może należy nieco ściślej określić zadania etyki w obecnych czasach. Zadaniem etyki biznesu nie jest bowiem bezpośrednie nakłanianie ludzi, aby działali bardziej moralnie. Chodzi natomiast o to, żeby umożliwić studentom, ludziom interesu i innym wyrobienie sobie własnego i właściwego poglądu. Wiadomo, że ludzie działający w sferze biznesu muszą żyć z konsekwencjami swoich decyzji. Wartość etyki polega więc na ujawnianiu faktycznych problemów zawartych w sporach wokół moralności i ukazywania istotnych argumentów przemawiających za możliwymi stanowiskami. A zatem, pozwala to na podejmowanie decyzji przemyślanych i opartych na racjonalnych informacjach, pozwalając uniknąć wyrobów moralnych opartych tylko na przekonaniu bądź przypadkowych. Etyka biznesu posługuje się wypracowanymi pojęciami jak uczciwość, sprawiedliwość, prawda, słuszność, łącząc dwa elementy: analizę naukową i praktyczne aspekty sytuacji w rzeczywistym biznesie.
W istocie, nie zawsze udaje się uzyskać ostateczne odpowiedzi na trudne pytania, co nie znaczy, że należy zaniechać badań nad biznesem jako bardzo trudnym i złożonym zjawiskiem społecznym. Przykładowo należy ujawnić kilka zagadnień, które obejmuje etyka biznesu, odpowiedzialność korporacji, ochrona środowiska, udział pracowników w zarządzani.
Okazuje się ze większość ludzi sądzi, że rozróżnia dobro od zła i wykazuje zgodność, że powinno się stosować do tych reguł. Zaś zasady moralne jak wiadomo stanowią żywotną część struktury każdego społeczeństwa i są szczególnie uprzywilejowane wśród reguł społecznych, więc przy podejmowaniu decyzji, także w interesach, trzeba się z nimi liczyć. Ich przekraczanie spotyka się z akcjami w rodzaju: dezaprobaty, ostracyzmu a nawet z sankcjami karnymi.
Innym powodem, dla którego warto zajmować się moralnością w działalności gospodarczej jest ogromna ważność tej działalności. Dla ludzi pracujących to źródło środków do życia. Pozostała część to zależni od niej konsumenci. Jest więc ona zjawiskiem tak ważnym jak polityka czy religia. Postępująca wciąż prywatyzacja majątku państwowego powoduje, że metody i postawy w biznesie obejmują coraz większe obszary i więcej krajów. Dochody potężnych korporacji międzynarodowych przewyższają zyski nawet średnich krajów. Krótko mówiąc biznes staje się zjawiskiem globalnym. Rynki pieniężne, towarów i usług wykraczają poza kontrolę pojedynczych rządów. Te okoliczności stwarzają większą niż kiedykolwiek potrzebę zajmowania się moralnością w biznesie.
Następnym ważnym powodem jest tendencja do profesjonalizacji grup zawodowych, w tym biznesmenów. U osób, które sprawują lub będą sprawowały władzę w biznesie, wiedza w zakresie etyki w działalności gospodarczej stanowi poważny etap w procesie profesjonalizacji. Wynikiem profesjonalizmu zaś będzie prestiż zawodu, do czego niezbędne są dwa wymagania: to, że dany zawód wiąże się z wysokim stopniem trudności intelektualnych oraz, wiąże się z wysokim stopniem odpowiedzialności. Może więc moralność w biznesie istnieje, zmieniła się tylko jego formuła zmieniana przez dziesiątki lat. Mimo to należy pamiętać o sentencji ,,etyki” jeszcze z czasów starożytności, mimo wszystko nie ma poważnych i przekonywujących argumentów przeciwko studiowaniu i stosowaniu etyki w biznesie.
Z całą pewnością warto dążyć do osiągnięcia poprawności moralnej, a drogą do tego jest studiowane etyki nie tylko w biznesie ale i przedewszystkim w naszym życiu codziennym które poprzez życie rodzinne do pracy stwarza obraz moralności człowieka w życiu a co z tym idzie również i w biznesie.