Etyka w biznesie
Na wstępie swojej pracy przedstawię ogólne pojęcie etyki,a następnie przedstawię to zjawisko w biznesie.
Etyka jest to jeden z działów filozofii, który ukazuje co jest dobre, a co złe. Termin ten pochodzi z języka greckiego od słowa ethos – zwyczaj, obyczaj i pojawił się w VI wieku p.n.e. w Grecji. Wykorzystał go Arystoteles wykonując badania, które dotyczyły człowieka – jego życia, zachowań itp. Jak widać etykę traktowano jako naukę o naturze ludzkiej, działaniach człowieka, motywacjach. Dopiero znany niemiecki filozof ostatecznie sformułował pojęcie etyki. Był to Immanuel Kant. W jego ujęciu jest to nauka o tym co powinno być, a nie o tym co obecnie jest, co istnieje. Jego rozważania i wywody miały istotny wpływ na powstanie i ukształtowanie etyki biznesu. Do dzisiaj wiele z jego myśli, które nie uległy przemianom stanowi bazę do rozważań dla współczesnych badaczy etyki biznesu.
Upraszczając można powiedzieć, że etyka to nauka o moralności oraz ogół zasad i norm postępowania obowiązujących w danym czasie, w danym środowisku.
Teraz przejdę już do omówienia konkretnego rodzaju etyki, jakim jest etyka biznesu. Przedmiot etyki w interesach ma długą historię. Jest to ogólnie mówiąc etyka normatywna stosowana w biznesie i zajmuje się oceną i określeniem standardów moralnych przystających do konkretnej sfery działalności gospodarczej. Jest to więc szczególna odmiana etyki jako działalności badawczej. Jest nastawiona na postępowanie człowieka w sferze interesów, a nie na inne aspekty jego życia. Kwestie etyczne są tutaj przedstawione w postaci pytań: czy słusznym jest podjęcie przez nas określonego działania czy też nie, czy jest ono dobre, czy warto działać zgodnie z normami etycznymi w interesach itd.? Ma to ogromne znaczenie praktyczne i służy w dużej mierze zapewnieniu naszej działalności lepszej, bardziej racjonalnej postawy i uzasadnienia. Ważnym jest określenie, jakimi pojęciami posługuje się etyka biznesu. Są to: sprawiedliwość, uczciwość, prawda, słuszność. Łączy dzięki temu dwa elementy, jakimi są: analiza naukowa i praktyczne aspekty sytuacji w rzeczywistym biznesie.
Możemy wyróżnić trzy główne rodzaje etyki ogólnej, które wyznaczają różne nurty etyki biznesu. Jest to po pierwsze etyka deontologiczna, inaczej etyka obowiązku cnót. Dlatego właśnie w etyce biznesu rozpatrujemy moralność ludzi z punktu widzenia obowiązku, w formie rozkazów i nakazów. Za podstawę postępowania etycznego i jego uzasadnienia przyjmuje się rozkazy i nakazy, jako podstawowe formy regulowania dążeń ludzkich. Zatem bycie moralnym w biznesie polega na tym, że przestrzegamy podstawowych zasad zawodu przez nas wykonywanego, np. przemysłowca cechuje pracowitość, oszczędność, wytrwałość itp.
Drugim nurtem etyki ogólnej, który znacząco wpływa na etykę biznesu jest etyka aksjologiczna, czyli etyka wartości interesów. Akceptowane są tutaj koncepcje powołania człowieka do samorealizacji, autokracji, realizowania się w wybranym przez siebie zawodzie. Jest to etyka zorientowana na skuteczne osiągnięcia celów i optymalizacji działalności.
Trzeci nurt to etyka odpowiedzialności i sumienia. Jest ona uzupełnieniem dwóch pierwszych rodzajów etyki. Jest ona nastawiona na wartości osobowe opierające się na doświadczeniach, cudzej i własnej godności oraz na surowych stosunkach do każdego partnera jako człowieka i do pracy jako relacji międzyludzkich.
Metodami działania w etyce biznesu są szeroko prowadzone obserwacje, lustracje, testy, ankiety, wywiady itp. Maja one na celu ujawnienie i opisanie postawy i zachowania ludzi biznesu oraz tego, co myślą i mówią o moralności. Jednak najważniejszy element, który stanowi uzupełnienie powyższych jest surowa analiza krytyczna. Prowadzona jest po to, aby sprawdzić, czy jesteśmy zdolni określić, które zasady i reguły są moralne a które nie, co jest dobre a co złe.
Poważne znaczenie dla rozwoju etyki biznesu mają prace klasycznego ekonomisty i filozofa szkockiego Adama Smitha. Zainteresowanie problemami etyki w biznesie stale rośnie, tak w kręgach oświatowych, jak i w świecie interesów. Najnowsze prace na ten temat powstały w Stanach Zjednoczonych. Warto wspomnieć tutaj kilka ważnych nazwisk: T. Peters, R. Waterman, Michael Maccoby, Peter E. Drucker, John Kaler, Verne E. Henderson, Charles Powers, David Fogel, Lester Thuron.
Według mnie w tym miejscu warto przytoczyć kilka sposobów pojmowania etyki biznesu. W roku 1982 Verne E.Henderson w swoich rozważaniach zatytułowanych „Etyczna strona przedsiębiorczości” przedstawił konwencjonalny i statyczny rodzaj etyki. Według niego etyka jest zbiorem zasad, które wyznaczają kodeks postępowania. Wyjaśnia on co jest dobre, słuszne, niesłuszne oraz rysuje też ogólne moralne obowiązki i powinności każdego człowieka.
Jednakże w dzisiejszych czasach, gdzie biznes działa w ciągle zmieniającym się, dynamicznym środowisku, gdzie jego podstawowe reguły i zasady ulegają zmianom, bardziej interesująca i potrzebna jest definicja dynamiczna etyki biznesu. Wprowadzili ją dwaj Amerykanie: Ch.Powers oraz D.Fogel. Definicja ta brzmi następująco: „W istocie rzeczy etyka zajmuje się wyjaśnieniem tego, co stanowi o ludzkiej pomyślności i jaki sposób postępowania jest konieczny, aby je zapewnić”.
Bardzo ważne jest też zastosowanie reguły Kanta przez innych Amerykanów: T.Peters’a oraz R.Waterman’a, którzy opracowali w roku 1982 bardzo nowatorską interpretację tej reguły. Stwierdzili oni, że aby działać moralnie musimy szanować osobowość ludzi i nie traktować ich nigdy, jako środków do jednego celu. Amerykanom tym chodziło w szczególności o to, że gdy kierownictwo dobrze prosperującego zakładu dba o potrzeby klienta, to równocześnie dba o pracowników w większym stopniu. Nie podlega wątpliwości, że etyka obsługi klienta przenosi się na społeczność, skutkując lepszą reputacją spółki w miejscu, gdzie działa.
Obecnie najpoważniejsze dylematy etyczne są wynikiem konfliktów wartości jako konsekwencje zderzenia różnych kultur w międzynarodowych stosunkach gospodarczych. Z tych powodów wartości i etyka w biznesie mają charakter międzynarodowy. Zainteresowanie etyką rośnie, a powodów tego jest wiele. Fakt obszernego informowania przez środki masowego przekazu o skandalach i innych negatywnych zjawiskach w świecie biznesu, stawia przed opinią publiczną kwestie etyki w biznesie. Dlatego na firmy skierowana jest presja, aby określały swoje standardy i wyrażały je w sposób formalny, w tzw. kodeksach postępowania.
Godnym uwagi jest też tutaj fakt, że w dzisiejszych czasach bardzo wielu ludzi uważa, że w interesach nie ma miejsca na etykę. Owszem, obecnie nie ma wielu przykładów moralnych działań w interesach, ale jednak mimo wszystko takie istnieją. Przykładem wzrostu pozytywnej roli etyki w biznesie jest najnowsza tendencja do stosowania całościowego zarządzania jakością. Zwana jest ona TQM, czyli Total Quality Management. Oznacza to, że kierownictwo firmy powinno z góry określić, jaki rodzaj jakości jest do zaakceptowania w ramach firmy, a przede wszystkim, zapewnić funkcjonowanie optymalnego systemu kontroli tego standardu. Jest to w konsekwencji precyzyjna kodyfikacja procedur. TQM wpływa zarówno na działalność kierownictwa, jak i pracowników. Reguluje ona kwestie ostatecznej jakości dóbr i usług, co oznacza, że nie można ignorować konsumenta. Określa także oczekiwania kierownictwa wobec pracowników i odwrotnie. Nie ma wątpliwości, że jeśli jakaś organizacja wykazuje troskę o pracowników i ich potrzeby, to będą oni dla niej efektywniej pracować, będą lojalni i oddani. Stworzenie dobrych warunków pracy i systemu opieki socjalnej, zapewnienie stabilności w pracy przynosi wiele korzyści.
W tym momencie na szczególną uwagę zasługuje opisanie osoby menedżera. To właśnie od niego oczekujemy profesjonalizmu oraz wiedzy etycznej, a więc znajomości przestrzegania kodeksów i określonych w nich procedur. Menedżer ponosi odpowiedzialność nie tylko za sprawy techniczne, takie jak: procesy wytwórcze, procedury urzędnicze, plany finansowe, ale także odpowiedzialność za i wobec ludzi. Ogólnie mówiąc muszą dbać o pieniądze inwestorów, o konsumentów, o zdrowie pracowników oraz muszą też dbać o środowisko. Z punktu widzenia odpowiedzialności menedżer ma więc prawo do zwracania uwagi na problemy etyczne, tak jak lekarze itp.
Podsumowując mogę stwierdzić, że biznes staje się zjawiskiem globalnym. Rynki pieniężne, towarów i usług wykraczają poza kontrolę pojedynczych rządów. Te okoliczności stwarzają większą niż kiedykolwiek potrzebę zajmowania się moralnością w biznesie. Etyka biznesu jest więc w stanie pomóc ludziom stać się bardziej moralnymi. Może stopniowo niwelować zachowania nieetyczne poprzez wprowadzanie w firmach kodeksów postępowania etycznego. Idąc dalej, można stwierdzić, że pogłębianie wiedzy na temat etyki biznesu pomaga w dawaniu sobie rady z problemami moralnymi, które odnajdujemy w biznesie. Podsumowując należy stwierdzić, że nie ma żadnych poważnych argumentów, które przemawiałyby za tym, że nie można rozpatrywać pojęcia etyki w biznesie. Jest ono w nim tak samo obecne, jak w innych dziedzinach naszego życia. Jest to więc nieodłączny element codzienności, z którym spotykamy się zarówno w szkole, jak i w pracy – niezależnie od instytucji, firmy w jakiej pracujemy. I uważam, że warto zachowywać się moralnie, bo dzięki temu ułatwiamy życie sobie oraz innym, z którymi mamy kontakt.
BIBLIOGRAFIA:
1. G.D.Chryssides, J.H.Kaler, „Wprowadzenie do etyki biznesu”, wyd.PWN, Warszawa 1999 r.
2. Barbara Czerska, „Poznanie wartości”, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1986 r.
3. C.Porębski, „Czy etyka się opłaca?”, wyd.Znak, Kraków 1997 r.
4. J.Jackson, „Biznes i moralność”, wyd.PWN, Warszawa 1999 r.
5. J.Dietl, W.Gasparski, „Etyka biznesu”, wyd.PWN, Warszawa 1999