Ogólne pojęcia prawne.
Prawo-to normy postępowania wydane lub usankcjonowane przez państwo i zabezpieczone przymusem państwowym
Moralność to całokształt normy postępowania ukształtowany w procesie długotrwałego rozwoju społeczeństwa, według których ocenia się zachowanie jako dobre lub złe.
Norma Prawna:
-ma charakter powszechnie obowiązujący.
-za je naruszenie grozi określona prawem sankcja
-występuje uzewnętrzniony zamiar.
Norma Moralna:
-ma charakter względnie obowiązujący
-karę za jej naruszenie mają być wyrzuty sumienia lub postępowania opinii publicznej.
-brak uzewnętrznionego zamiaru.
Praworządność to taki stan faktyczny w państwie, w którym podstawową dziedziny stosunków społecznych są uregulowane przepisaniu prawa i przepisy te są przestrzegane zarówno przez obywateli jak i organy państwa.
Normy Prawne jest przymusem państwowym ogólną regułą postępowania skierowana do abstrakcyjnego adresata, określającą jego postępowanie w przewidzianej ta normą sytuacji. Każda Norma prawna określa, jak mają zachować się ci, do których jest skierowana, jeżeli znajdą się w sytuacji określonej w danej normie. Norma prawna może być regułą bądź nakazującą, bądź zakazującą, bądź upoważniają do określonego postępowania. Jest ona regułą o charakterze ogólnym i skierowana do konkretnej osoby, lecz zawsze do pewnego kręgu adresatów.
Budowa normy prawnej:
-Hipoteza-jest to część normy określająca krąg adresatów, do których norma się odnosi i okoliczności, w jakich ma zastosowanie.
-Dyspozycja- jest częścią normy wyznaczającą sposób postępowania w sytuacji, w której spełnione zostały warunki przewidziane w hipotezie
-Sankcja-jest częścią normy określającą następstwa zachowania się w sposób niezgodny ze wskazaniami określonymi w dyspozycji.
Kryteria podziału norm prawnych:
A) ze względu na zakres swobodny pozostawiony adresatowi wyróżniamy:
-normy względnie obowiązujące
-normy bezwzględnie obowiązujące
B) ze względu na sposób określenia zachowaniu ludzkich wyróżniamy:
-normy nakazujące, które określają w ich adresat powinien uczynić, aby postępować zgodnie z treścią norm prawnych
-normy zakazujące, które określają, od jakich działań powinien się powstrzymać adresat normy prawnej
-normy wprowadzające- uprawniają do określonego zachowania się lub przyznają ich adresatami pewne korzyści.
Stosunek prawny to stosunek społeczny regulowany przez normy prawne, którego uczestnicy występują jako podmioty praw i obowiązków.
W każdym stosunku prawnym wyróżniamy cztery następujące elementy:
-podmioty, między którymi stosunek prawny zachodzi ( mogą być nimi bądź ludzie, bądź zależne od rodzaju stosunku pewne organy, instytucje lub osoby prawne)
-przedmioty stosunku prawnego, (którym jest określenie zachowania uczestników tego stosunku)
-prawo (uprawnienie), polegające na możności domagania się przez podmiot uprawniony określonego zachowania od drugiej strony stosunku prawnego
-obowiązek, będący odpowiednikiem (korelatem) tego prawa.
Zdarzenia prawne to zdarzenia wywołujące prawne w postaci powstania, zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego.
Akty prawne to zdarzenia zmierzające do wywołania skutków prawnych (np. zawarcie umowy najmu, wypowiedzenie umowy o pracę)
Czyny są zdarzeniami prawnymi dokonywanymi bez zamiaru wywołania skutków prawnych, choć oczywiście skutki takie wywołują.
Przestrzeganie prawa polega na zgodnym z prawem postępowaniu zarówno obywateli, organów państwa, jak i innych podmiotów np. spółek, przedsiębiorstw.
Stosowanie prawa polega natomiast na specyficznych formach działania organów państwowych, przede wszystkim organów wymiaru sprawiedliwości oraz organów administracji
Etapy stosowania prawa:
-ustalenie stanu faktycznego
-kwalifikacja prawna]
-wnioskowanie i wydanie orzeczenia lub decyzji
Wykładnia prawa jest to interpretacja znaczących zwarta w przepisach prawnych. Stosuje się ją wówczas, gdy organ mający zastosować prawo ma wątpliwości dotyczące znaczenia normy prawnej, która zdarzeniem organu powinna być zastosowana.
Kryteria klasyfikacji wykładu prawa;
A) ze względu na podmiot jej dokonujący (organ) wyróżniamy:
-wykładnie autentyczną
-wykładnię legalną
-wykładnie sądową (praktyczną)
-wykładnia dokonywana przez organy administracji państwowej
-wykładnia doktrynalna (naukowa)
B) ze względu na metodę jej dokonywania (sposób) wyróżniamy:
-wykładnia językowa
-wykładnie celowościową (funkcjonalną)
-wykładnia systemową
-wykładnie historyczną
C) ze względy na wynik otrzymany w skutek zastosowania różnych metod wyróżniamy:
-wykładnie literalną (dosłowną), która oznacza rozumienie interpretowanej normy ściśle z jej brzmieniem słownym
-wykładnia rozszerzająca, która oznacza szersze rozumienie interpretowanej mowy niż
Wynikałoby to z warstwy językowej
Wymiar sprawiedliwości-jest to działalność państwa realizowane przez za niezawisłość sądy a polegająca na zastosowaniu prawa do konkretnych stanów faktycznych rozpoznawanych w sprawach karnych, cywilnych i innych.
Organy wymiaru sprawiedliwości:
A) sąd najwyższy
B) sądy powszechne:
-sądy rejonowe
-sądy okręgowe
-sądy apelacyjne
C) sądy szczególne:
-Naczelny Sąd Administracyjny
-sądy wojskowe
Wykładnia Prawna (interpretacja prawna) – polega na ustaleniu treści i zakresu norm prawnych.
Wykładnia autentyczna jest dokonywana przez ten sam organ, od którego dana norma pochodzi. Jest ona powszechnie obowiązująca i wiąże wszystkich tak, jak interpretowana norma
Wykładnia legalna ustalana jest przez organ upoważniony w Konstytucji do dokonywania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw. Organem takim jest u nas trybunał konstytucyjny.
Wykładnia praktyczna dokonywana jest przez organy stosujące prawo, a więc przez organy wymiaru sprawiedliwości oraz organy administracji państwowej.
Wykładnia sądowa dokonywana przez Sąd zasad prawnych, mających na celu nie tylko wyjaśnienie określonych norm, lecz także ujednolicenie orzecznictwa na terenie państwa, zasady te są, bowiem dla sądów obowiązujące.
Wykładania doktrynalna dokonywana jest w pracach naukowych. Nie ma ona formalnie żadnej mocy wiążącej, jednak autorytet poszczególnych naukowców może być tak duży, ze organy stosujące prawo posługują się tą wykładnia w swej praktyce
Wykładnia gramatyczna (słowna lub literalna) polega na tłumaczeniu treści normy prawnej przez badanie sensu użytych w niej słów.
Wykładnia celowościowa zmierza do ustalenia treści normy przez miejsca, jakie zajmuje ona w systemie prawa, oraz porównywanie jej z normami sąsiadującymi.
Wykładnia systemowa polega na ustaleniu normy przez analizę miejsca, jakie zajmuje ona w systemie prawa, oraz porównanie jej z normami sąsiadującymi.
Wykładnia historyczna ma na celu ustalenie treści badanej normy na podstawie okoliczności towarzyszących jej powstaniu.
Sądy rejonowe-są podstawowym ogniwem w systemie sądownictwa powszechnego. Rozstrzygają one jako pierwsza instancja większość spraw z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych z wyjątkiem spraw przekazanych ustawami innym sądom.
Sądy okręgowe-rozpoznają sprawy z powyższego zakresu, w których na mocy przepisów występuj jako sądy pierwszej instancji. Ponadto sądy okręgowe rozpatrują odwołania od orzeczeń sądów rejonowych.
Sądy apelacyjne rozpoznają odwołania od orzeczeń sądów wojewódzkich. Zwykle obejmują one swa właściwością obszar kilku województw.
Trybunał konstytucyjny jest organem powołanym do badania i orzekania o zgodności ustaw z konstytucją i innych aktów normatywnych z ustawami. Składa się z 15 sędziów wybieranych przez sejm na 9 lat. Po 4 latach wymieniony jest połowa składu sędziowskiego. Sędziowie trybunału są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji.
Naczelny Sąd Administracyjny bada zgodność decyzji administracyjnych z prawem w przypadku stwierdzenia, że decyzja administracyjna została wydana z naruszeniem prawa uchylają lub przekazuje właściwemu organowi do ponownego rozpatrzenia. Do naczelnego mogą być zaskarżone decyzje, które kończyły tak postępowanie. NSA kontroluje też terminowość załatwiania spraw przez poszczególne organy administracyjni. Siedzibę ma w Warszawie, funkcjonuje tez 9 ośrodków zamiejscowych.
Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży praw i wolności obywateli, określonych w konstytucji i innych przepisach prawnych. Jego zadaniem jest badanie, czy w skutek działania lub zaniechania nie nastąpiło naruszenie prawa, lub zasad współżycia społecznego. Rzecznik powoływany jest na okres 5 lat. W swej działalności rzecznik jest niezależny, może on podejmować działania na wniosek osób zainteresowanych lub inicjatywy własnej. Ma prawo do zwrócenia się do trybunału konstytucyjnego lub przepisu prawnego za sprzeczne z konstytucją.
Prokuratura jest organem, którego zadaniem jest strzeżenie praworządności oraz ściganie przestępców. Prokuraturę stanowią: Prokurator Generalny oraz prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury jest prokurator generalny. Kieruje on działalnością prokuratury i wydaje w tym zakresie zarządzenia, wytyczne, polecenia.
Trybunał Stanu jest organem powołanym do orzekania o odpowiedzialności osób na naczelnym Stanowiskach państwowych za naruszenie konstytucji i ustaw (odpowiedzialność konstytucyjna). Przed trybunałem odpowiadają m.in. prezydent, marszałek, Rada Ministrów, prezes NIK, prezes NBP, naczelny dowódca sił zbrojnych itd. Decyzja o pociągnięciu określonej osoby od odpowiedzialności konstytucyjnej podejmuje sejm, a doniośle osoby prezydenta sejm i senat łącznie. Trybunał stanu składa się z przewodniczącego, 16 członków i z zastępców członków. Skład wybierany jest przez sejm spoza grona posłów. Postępowanie przed trybunałem jest dwuinstancyjne. W pierwszej instancji trybunał orzeka w składzie 4 sędziów, a w drugiej instancji skład orzekających to przewodniczący i 6 sędziów (z wyłączeniem sędziów pierwszej instancji.
Radca prawny-są to zatrudnieni przez jednostki prowadzące działalność gospodarczą, udzielają im pomocy prawnej i opracowują umowy, opisują sprawy pracownicze itp. Podstawową działalność radców prawnych stanowią problemy z prawa cywilnego, gospodarczego i prawa pracy. Nie prowadzą spraw karnych.
Notariat- jest instytucją, której celem jest zapewnienie bezpieczeństwa obrotu prawnego i jego zgodności z prawem. Do zakresu działań notariuszy należy w szczególności sporządzanie aktów notarialnych (np. w sprawach umów o przeniesienie własności nieruchomości), uwierzytelnienie i poświadczenie dokumentów na żądanie osób zainteresowanych, poświadczenie podpisów, sporządzanie protestów weksli itp.
Konstytucja-jest ustawą zasadniczą zajmującą naczelne miejsce wśród hierarchii aktów prawnych. Jest nazywana ustawą zasadniczą, ponieważ normuje sprawy dla państwa i społeczeństwa najważniejsze. W swej treści konstytucja zawiera normy [prawne dotyczące zasad ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego, ustala zasady organizacji aparatu państwowego, reguluje sposób powoływania, skład i zakres kompetencji organów państwa i samorządu terytorialnego oraz określa podstawowe prawa i obowiązki obywateli. Uchwalona jest przy obecności, 2/3 co najmniej połowy ogólnej liczby posłów obecnych przy głosowaniu.
Ustawa-jest aktem uchwalanym wyłącznie przez parlament i zajmującym w hierarchii aktów prawnych miejsce bezpośrednio po konstytucji. Ustawa można regulować wszystkie sprawy, gdyż jest aktem o charakterze ogólnymi. Może ona zmieniać lub uchylać akty normatywne niższej rangi.
Rozporządzanie-jest aktem normatywnym prezydenta naczelnych i centralnych organów administracji państwowej i ministrów i poszczególnych kierowników urzędów centralnych. Rozporządzenie jest wydawane wyłącznie na podstawie uprawnienia wynikającego z przepisu ustawy (delegacja ustawowa) i stanowi rozwinięcie przepisów zawartych w ustawach.
Uchwała-jest ujawnionym wyrazem roli, kolegialnych organów władzy i administracji państwowej oraz organów samorządu terytorialnego. Uchwała w rozróżnieniu od rozporządzenia dotyczy tylko pewnych zagadnień zawartych w Ustawie. Dla jej ważności nie zbędna jest delegacja ustawowa.
Zarządzenie-jest aktem normatywnym wydanym przez prezydenta, ministrów oraz kierowników urzędów centralnych na podstawie ustaw i w celu ich wykonania.
Instrukcje i regulaminy, statuty-są aktami normatywnymi a mniejszym zasięgu i znaczeniu niż wcześniej omówione. Ich zadaniem jest wyjaśnianie i uściślanie przepisów zawartych w aktach wyższego niższego rzędu oraz usprawnianie działalności rzędu oraz uprawnienia działalności organów niższego szczebla w jednostkach organizacyjnych.
Umowy międzynarodowe- jest to zgodnie oświadczenie woli państw mające na celu wywołanie określanych skutków prawnych. Przedmiotem umów międzynarodowych mogą być zagadnienia natury politycznej, ekonomicznej, kulturalnej itp. Niektóre umowy międzynarodowe wymagają ratyfikacji tzn. zatwierdzenia ich przez upoważniony organ (sejm, prezydent). Umowy międzynarodowe nie wymagają ratyfikacji, nabierają mocy prawnej z chwilą podpisania ich przez upoważnione do jej zawarcia organy.
Przez publikacji aktu normatywnego rozumieć należy urzędowe podanie jego treści do publicznej wiadomości adresata przy pomocy prawnie określonego dziennika urzędowego.
Publikatory urzędowe:
A) Dziennik Ustaw, w którym ogłaszane są:
-ustawy
-rozporządzenia
-umowy międzynarodowe
B)Monitor Polski, w którym publikowane są:
-uchwały i zarządzenia naczelnych i centralnych organów władzy i administracji państwowej
-uchwały międzynarodowe sejmu i senatu
C)wojewódzkie dzienniki urzędowe, w których publikowane są: zarządzenia i uchwały terenowych organów rządowej administracji ogólnej i organów samorządu terytorialnego.
Ogłaszanie aktów normatywnych, a ich wejście w życie
Akt normatywny wchodzi w życie po upływie 1 4 dni od jego ogłoszenia chyba, że sejm stanowi inaczej (Vocatio Legis – Okres między uchwalaniem, a wejściem w życie). Przestrzegana jest zasada, ż e ustawa nie działa wstecz chyba, z e jej działanie wsteczne jest korzystniejsze dla obywateli.
Elementy budowy ustawy
A)tytuł, który zawiera słowo ustawa, datę jej ustanowienia i zwięzłe określenia zagadnień, do których odnoszą się normy prawnej w niej zawarte.
B)przepisy merytoryczne
C)przepisy o wejściu ustawy w życie
Podstawową jednostka redakcyjna ustawy jest artykuł, który powinien obejmować każdą samodzielna myśl. Artykuły dzielą się na ustępy, paragrafy, punkty i litery
Elementy budowy aktów wykonawczych
A)tytuł, który składa się z trzech części:
-oznaczenie aktu wykonawczego oraz organu oraz organu, który go wydał
-data wydania aktu,
-zwięzłe określenie przedmiotu aktu.
B)wskazanie podstawy prawnej, czyli odwołanie do ustawy s będącej podstawa jego wydania
C)przepisy merytoryczne
D)przepisy o wejście w życie
Podstawowa jednostką redakcyjna aktów wykonawczych jest paragraf, który dzieli się na ustępy, a te na punkty i litery
Układ formalny aktu normatywnego
a) Tytuł działu
b) Rozdziały
c) Artykuły
d) Przepisy wejściowe
e) Przepisy końcowe