Socjologia zagadnienia

1.SOCJOLOGIA – zaliczana jest do empirycznych nauk społeczny. Nauka o społeczeństwie, o zbiorowościach ludzkich. Przedmiotem jej badań są: - zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach (wynikają ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie), - siły skupiające i rozbijające te zbiorowości, -zmiany i przekształcenia w nich zachodzące, - zjawiska i procesy tworzenia się różnych form zbiorowego życia, - struktury różnych form zbiorowości ludzi. Zadaniem socjologii jako nauki jest badanie współżycia społecznego. Bada także społeczne uwarunkowania procesów i działań indywidualnych, i jaki wpływ na rozległe procesy społ. mają określone formy poszczególnych ludzi. SOCJOLOGIA PRACY – socjologia wskazuje na społeczny charakter pracy oraz analizuje ją jako proces społeczny. Wynika to stąd, że ludzie podejmują i wykonują pracę nie tylko z przyczyn biologicznych ale z potrzeb społecznych pozwalających im zajmować określone miejsce w społeczeństwie, zdobywać uznanie czy władzę. Cały tok pracy, łącznie z ośrodkami i metodami pracy ma swoje społeczne pochodzenie i uwarunkowanie. Genezę socjologii pracy należy szukać u podstaw socjologii przemysłu. Rozwinęła się w wyniku industrializacji. Teoretyczne podłoże dał Marks w swych dziełach. Socjologia pracy ujmuje całą problematykę ze względu na warunki i skutki społeczne całego procesu, zwracając szczególną uwagę na te elementy, które tworzą społeczne źródło podmiotowej i przedmiotowej efektywności pracy każdej jednostki. Zakres badawczy: - przedmiot, wydajność, organizacja, rodzaj, rezultat, skutki, ochrona pracy i czas wolny.

2. SOCJOLOGIA OGÓLNA –dokonuje analizy zjawisk i procesów społ. na poziomie funkcjonowania całego społeczeństwa. Tworzy uogólnienia, prawidłowości, formułuje prawa i tworzy metodologię. Wyróżniamy teorie: a) struktur społ., b)rozwoju społ. Zajmuje się rzeczywistością społeczną. SOCJOLOGIA SZCZEGÓŁOWA opisuje poszczególne procesy i grupy społ. (np. socjo. Rodziny, miasta). Zadaniem socjologii szczegółowej jest dostarczanie określonego materiału empirycznego, przydatnego w formułowaniu tez i hipotez socjologii ogólnej oraz weryfikowanie tych założeń w poszczególnych dziedzinach rzeczywistości społ. Bada różne dziedziny życia społ. Są trzy działy badające: 1)instytucje społ.(rodzinę, zakład pracy) 2)formy zbiorowości (miasta, wsie) 3)zjawiska i procesy społ.(emigracje, patologie).

3. FUNKCJE SOCJOLOGII
A)diagnostyczna –diagnoza społ., powinna dawać nam możliwość prawidłowego wyboru działań ekonomicznych, B)prognostyczna (przewidywania) – na podstawie badań musimy przewidzieć zachowania społeczeństwa po wybranej, naszej decyzji, C)socjotechniczna – polega na podejmowaniu praktycznych działań zmierzających do modyfikowania postaw i zachowań ludzkich, D)humanistyczno-poznawcza – dostarcza wszechstronnej wiedzy o człowieku, świecie, społeczeństwie, kumuluje wiedzę o człowieku.

5. METODA EKSPERYMENTU – nazwa eksperyment społ. stosowana jest również w odniesieniu do prób realizacji róznych przemian np. kulturalnych lub gospodarczych. W takich przypadkach socjolog ma prześledzić wpływ np. nowo powstałej szkoły wyższej na zycie kulturalno – oświatowe miasta, oraz poglądów mieszkańców na przydatność takiej uczelni. Zbiorowość będąca terenem eksperymentu musi być niewielka w celu umożliwienia należytej jej kontroli. Typy eksperymentów: a) projektowany w terenie – polega na tym, że badacz szuka odpowiedzi na pytanie czy bodziec A wprowadzony w sytuacji społecznej B da spodziewane rezultaty. Po postawieniu problemu i sformułowaniu hipotez badacz wybiera dwie zbiorowości podobne do siebie, a jednocześnie od siebie odizolowane. Jedna z nich jest eksperymentalna a druga kontrolna, b) po fakcie – zbliżony do eksperymentu naturalnego. Badacz przeprowadza obserwacje skutków bodźców oddziałujących na określoną zbiorowość ale przez niego nie inspirowaną. Celem bodźców jest uzyskanie odpowiedzi na pytanie czy zmiany jakie zaszły w bodźcach oddziałujących na określoną zbiorowość wywołują określone rezultaty. Odpowiedzi szuka się poprzez porównanie dwóch zbiorów osób poddanych i nie poddanych w przeszłości badaniu, c) laboratoryjny. METODA BADAŃ TERENOWYCH – obserwujemy i mierzymy procesy zachodzące w badanej społeczności w sposób bezpośredni. Osiąga się to poprzez podejmowanie obserwacji oddziaływań społecznych w tym środowiska, badaniem wzajemnych stosunków i postaw ludzi składających się na daną społeczność. Typy badań terenowych: a) etnologicznego – małe zbiorowości terytorialne, b) socjologicznego, c) socjopsychologicznego – kierowane są głównie na zbieranie materiałów informujących o określonych stanach świadomości zbiorowości np. o postawach, opiniach o ich nasileniu – małe zbiorowości. Techniki badawcze w metodzie terenowej: a) obserwacja: - kontrolowana (kwestionariusz),
- niekontrolowana , -zewnętrzna, -uczestnicząca, -bezpośrednia, -pośrednia, b) wywiad: -jawny, -ukryty, -indywidualny, - zbiorowy, -nieskategoryzowany,
-skategoryzowany, c) kwestionariusz – lista obejmująca ilość pytań dotyczących określonego zagadnienia.

6. STRATEGIE SOCJOTECHNIKI 1)manipulacyjna – charakteryzuje się tym, że instytucje stojące nad zbiorowościami (dyrektor, prezydent) narzucają określone rozwiązania, system bodźców i w ten sposób wywołując reakcje przystosowawcze zmieniają zbiorowości w kierunku przez nich narzuconym. Powiązane jest z modelem systemowo-funkcjonalnym. 2)emancypacyjna- polega na tym ,że instytucje nie narzucają określonych bodźców, ale stwarzają takie warunki, których celem jest pokazywanie nowych możliwości działania, uwalnianie ludzi z pewnych ograniczeń, pobudzanie aktywności. Zakłada, że ludzie są aktywni. Powiązana jest z modelem procesowo - podmiotowym.
7. PRZYRODNICZE PODSTAWY ŻYCIA SPOŁECZNEGO. Warunki przyrodnicze wywierają istotny wpływ na funkcjonowanie społeczeństwa. Udział każdej jednostki w życiu społ. zależy od budowy jego organizmu, od zachodzących w nim procesów fizjologicznych, mechanizmu dziedziczenia cech popędów , potrzeb , odruchów i skłonności: biologiczne - najbardziej istotne cechy w życiu człowieka : wyprostowana postawa , chwytliwe ręce , wzrok skierowany na przód i złożony system nerwowy umożliwiający wysoki rozwój intelektu i życia psychicznego , złożony mechanizm głosowy , popędy i potrzeby . Współczesny socjolog nie może pomylić cech biologicznych badanej populacji. Procesy i zjawiska w niej zachodzące mogą być często konsekwencją uszkodzonych zmysłów. geograficzne to czynniki geogr. : klimat , ukształtowanie terenu, rodzaj gleby . Szczególne znaczenie dla występowania różnych zjawisk i procesów społ. mają :-eksploatowane bogactwa mineralne wyznaczają kierunek rozwoju gosp. kraju , mają bezpośredni wpływ na kształt struktury zawodowej, -społeczna mapa rzeki – w odległych czasach ważny czynnik wyznaczający lokalizację miast: wraz z rozwojem cywilizacja stała się ważnym źródłem energii, - klimat- oddziałuje najbardziej na społeczności rolnicze, warunkuje ogólną aktywność człowieka. Czynniki geogr. Wpływają także na ustrój polityczny, na gospodarkę i obronność kraju . Teoria determinizmu gospodarczego – teoria ta wyjaśnia specyfikę psychicznych cech mieszkańców określonych regionów i występujących w nich zjawisk społ. uwarunkowaniami geogr. Teoria posybilizmu geogr. – jest negacją determinizmu : przyroda niczego nie wyznacza bezwzględnie ostatecznie a jedynie stwarza odpowiednie szanse dokonywania wyboru i podejmowania działań, demograficzne zaludnienie jakiegoś obszaru zależy od klimatu , od zasobów i skali eksploatacji bogactw mineralnych, wpływa na funkcjonowanie informacji . Czynniki te są podstawą planowania i prognozowania społ., warunkują odpowiednie zjawiska i procesy.


8. CHARAKTER WPŁYWU CZYNNIKÓW EKONOMICZNYCH I PRZYRODNICZYCH NA ŻYCIE SPOŁECZNE. Czynniki ekonomiczne: sposoby użytkowania zasobów środowiska geogr. , narzędzi i maszyn niezbędnych do wykonywania pracy produkującej środowisko. Zaspokajania potrzeb oraz umiejętności i sprawności ludzi , b. Istotna jest organizacja pracy. Proces produkcji różni człowieka od innych osobników . Proces ten podlega ciągłemu doskonaleniu i składa się na niego : -celowa działalność człowieka ,- przedmiot który człowiek w czasie pracy przekształca , - zespół narzędzi którymi się posługuje. Narzędzia produkcji- przedmioty za pomocą których człowiek przekształca środowisko geogr. Na dobra zaspokajające ludzkie potrzeby. Ich doskonalenie wywołuje także zmiany w życiu psychicznym. Proces produkcji podlega ciągłemu doskonaleniu .Ludzie w jego toku oddziałują nie tylko na środowisko geogr. , ale i na siebie.
POJECIE KULTURY W SOCJOLOGII. STRUKTURA KULTURY.
Pojecie ‘kultura’ pochodzi od łacinskiego słowa ‘cultura’ i oznacza pierwotnie uprawę, uszlachetnienie ziemi. W I w. p.n.e. Cyceron używa poraz pierwszy tej nazwy w rozmowach ‘tuskulanskich’. Kultura w sensie opisowym służy do opisywania czy też oznaczania określonych zjawisk, procesów, wartości. W ujęciu filozoficznym to ogół zjawisk, czynników, wartości wytworzonych przez świadomą działalność człowieka. Kultura w ujęciu socjologicznym to ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnych i niemat. wartości uznawanych sposobów postępowania przyjętych i zobiektywizownych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom. Kultura to także zespół trwałych wartości duchowych i to jest powodem rozgraniczenia kultury na materialną i duchową. Materialna – to ogół wytworów ludzkiej działalności, dobra kture mają przaktyczne użycie np. budynki, narzędzia pracy. Duchowa to wytwór dążeń do ideałów piękna, prawdy, prawidłowości, to zespół idei, wyobrażeń, symboli w których te idee zostały utrwalone. Wyodrębnienie się świata kultury duchowej wywodzi się z idealistycznych filozofii. Dziedzictwo kultury to ta cześć kultury, która wypracowana była przez inne pokolenia i która funkcjonuje dziś np. nauka. Przez pojęcie kultury można rozumieć zespół wartości pozbawionych na ogół praktycznej użyteczności, uprawianych i rozwijanych bezinteresownie. Natomiast cywilizacja to zespół środków technicznych i sposobów opanowania natury. Cywilizacja nosi praktyczny, utylitarny charakter. Elementy kultury materialnej np. sanki, pałace, domy nie mogły by powstać bez wiedzy technicznej odpowiedniej dla rozwoju cywilizacji. Cywilizacja umożliwia powstanie dzieł kultury. Natomiast dzięki kulturze cywilizacja może się rozwijać- dzięki ludzkim pragnieniom , wyobrażeniom . Cywilizacja jest często odzwierciedleniem kultury. Struktura wewnętrzna: Kultura osobista jednostki –ogół jej sposobów postępowania , jej metod działania , jej myśli pojęć, poglądów, wytworów jej działalności które mogą być często nieznane innym ludziom. Kultura jednostki musi się mieścić w ramach kultury zbiorowości. Kultura zbiorowości – ogół tych wytworów , sposobów postępowania które zostały uznane i przyjęte przez zbiorowości i nabrały ważności dla jej członków, wyznaczając zachowania uważane za ‘obowiązkowe’. 1) Każda posiada swoje elementy podstawowe- cechy kultury. Elementy kultury to przedmioty ważne dla pracy produkcyjnej, dla zdobywania środków zaspokajania potrzeb lub ważne dla organizacji ekonomicznych, politycznych, czy też przebiegu życia kulturowego. 2) Kompleksem kulturowym nazywamy szerszy układ przedmiotów , urządzeń czy też wyobrażeń i idei , powiązany funkcjonalnie z określonym elementem .3) Konfiguracje kulturowe to kompleksy kultury łączące się w szersze całości funkcjonalne np. kapitalizm.
10. SOCJALIZACJA JEJ STRUKTURA I TREŚĆ. Jednostka przychodząca na świat jako organizm biologiczny zostaje ‘wchłonięta’ przez społeczeństwo i pod wpływem kultury ulega procesom socjalizacji-czyli z istoty .biologicznej staje się istotą społ. Socjalizacja poza społeczeństwem a tym samym bez oddziaływania kultury nie byłaby możliwa .Kultura jest dla człowieka światem zastanym do którego musi wejść ucząc się wielu rzeczy i przez wiele lat. Proces socjalizacji obejmuje wpływ rodziny , rówieśników, prasy i kina. . Socjalizacja- pierwszy mechanizm wpływu kultury na życie społeczne – to ta część całkowitego wpływu środowiska która wprowadza jednostkę do udziału w życiu społ. Z istoty biologicznej człowiek staje się istotą społ. Socjalizacja uczy :-dyscypliny, panowania nad popędami i potrzebami, - wpaja aspiracje czyli dążenia do tego aby osiągnąć pewne rzeczy lub cechy, - uczy grania ról społ. ,- daje niezbędną wiedzę , kwalifikacje zawodowe,- prowadzi do konformizmu czyli dążenia aby zachowanie jednostki było zgodne z tym czego grupa od niej oczekuje,- kształtuje osobowość człowieka i przystosowuje go do życia w zbiorowości.
11. ISTOTA I POCHODZENIE WARTOŚCI KULTUROWYCH. Dyfuzja kultur- jest to proces polegający na wymianie elementów kultury pomiędzy różnymi społeczeństwami, spowodowany nierównomiernym rozwojem poszczególnych społeczeństw. Dyfuzja kultur skraca naturalną drogę rozwoju społeczeństwa. Przenikanie kultur dokonuje się : a)przez kontakty pomiędzy jednostkami(przenoszenie idei, obyczajów, książki b)przez kontakty między instytucjami, wymianę handlową, rozbudowę środków transportu. Są też społeczeństwa które izolują się od przenikania innych kultur, nie utrzymują kontaktów z innymi, przez co wykazują tendencje do stabilizacji, stagnacji i skostnienia(Chiny do XX wieku). Dziedzictwo kulturowe obejmuje nie tylko przekazywanie przedmioty i wartości, ale także i dyspozycje do postaw wobec nich i towarzyszących im przeżyć. Stanowi kluczowy czynnik narodowo-twórczy i ma za zadanie podtrzymać kondycję narodu w sytuacjach kryzysowych i innych próbach biologicznej lub duchowej jego zagłady. Na dziedzictwo kulturowe każdej zbiorowości etnicznej czy terytorialnej składa się przede wszystkim język, literatura narodowa, religia, sztuka, tradycja, zwyczaje i obyczaje.



50. ELEMENTY WYBRANYCH TEORII ROZWOJU SPOŁ.
1. Teoria platońska: zdaniem Platona prawem historycznego rozwoju jest prawo degeneracji tzn. że każda zmiana społ. jest złem, albo upadkiem. Wszystko co trwa w ruchu jest z góry skazane na zagładę. Konsekwencją platońskiej teorii dezintegracji była dokonana przez jej autora następująca klasyfikacja społeczeństw: a) timokracja – rządy arystokracji szukającej zaszczytów i władzy
b) oligarchia- rządy bogatych rodów, c) demokracja- rządy wolności oznaczające bezprawie, d) tyrania- ostatnia choroba państwa. Platon odkrył prawo że siłą napędzaną wszelkich rewolucji jest rozkład wewnętrzny, rozbieżność interesów ekonomicznych, osłabienie klasy rządzącej.
2. Instytucjonalna teoria postępu. Zdaniem Karola R. Poppera instytucje społeczne są szczególną kategorią analizy rzeczywistości społecznej, gdyż przejście od społ. otwartego do zamkniętego ma miejsce wtedy gdy instytucje społ. zaczynają być świadomie uznawane za dzieło ludzi i kiedy ich zmiany są dyktowane z punktu widzenia ich przydatności w osiągnięciu ludzkich celów czy zamierzeń. Poppera szczególnie interesował problem kontroli władzy, przede wszystkim demokratyczną. Demokrację należy rozumieć jako zbiór instytucji, które pozwalają rządzącym publicznie kontrolować i usuwać rządzących. Najważniejszym elementem jest zachowanie równowagi między personalnymi i instytucyjnymi elementami rzeczywistości społ. Celem ogłoszonym instytucji powinno być: kontrola przed wyborem najbardziej niewłaściwych oraz strzeżenie takich instytucji które złym rządom umożliwiły by wyrządzenie zbyt wielu szkód. 3. Teoria postępu. Zdaniem francuskiego myśliciela postęp przypisywany wszystkim dziedzinom życia jest nierównomierny. Mobilność społ. jest jedną z najważniejszych cech społ. Jest zawsze czynnikiem pożądanym gdyż niesie ze sobą nowe doświadczenia, możliwości pomnażania wiedzy, źródłem postępu jest stała natura ludzka. Różnice między ludźmi są wyłącznie różnicami faz postępu. Teoria ta koncentrowała się na tym co niezmienne i trwałe.


12. POJĘCIE I FUNKCJE KULTURY MASOWEJ. Poza wpływami ze strony struktury społ. i systemu upowszechniania kultury na obraz uczestnictwa w kulturze członków współczesnych społeczeństw znaczny wpływ wywiera zjawisko, któremu nadaje się miano ‘kultura masowa’. Termin ten został wprowadzony przez Dwights MacDonalda w 1944r.Dzięki masowym środkom komunikowania realizują się najpełniej dwa podst. Kryteria charakteryzujące masową kulturę :-kryterium ilości, - kryterium standaryzacji. Kultura masowa jako pewien sposób komunikowania jest o wiele ściślej związana z przekształceniami struktury społ. niż z samym faktem pojawienia się technicznych środków masowego przekazu. Relacje między ludźmi na masową skalę wyznacza pieniądz. Kultura symboliczna zautonomizowała się. Stała się wyodrębnioną dziedziną aktywności o wyraźnie zakreślonym czasie uprawiania .W wyniku komercjalizacji nieomal wszystkich dziedzin oraz postępującej specjalizacji ról zawodowych pojawił się specyficzny rodzaj towaru: produkowany na sprzedaż przez specjalistów przekaz kulturowy. Istota kultury masowej to: - wielka liczba kopii ,-standaryzacja i imperatyw dotarcia do masowego klienta –odbiorcy. W kulturze współczesnej istnieje swoisty obszar któremu nadaje się miano kultury masowej. Kultura masowa rozpatrywana jest także od strony właściwości przekazów . Treści kultury masowej odznaczają się tym że jest kultura czasu wolnego . najczęściej nie włącza się telewizora , nie ogląda się filmu w kinie, nie kupuje się książki popularnego autora itp. Po to aby czegoś się nauczyć, dowiedzieć, lecz po to aby odprężyć się , zrelaksować. To nastawienie ze strony odbiorców stanowi równocześnie swoisty, wspólny mianownik o postaci pewnych typowych potrzeb i oczekiwań wobec masmediów milionowej i heterogenicznej publiczności .Zasada ‘wspólnego mianownika’ powoduje iż producenci kultury masowej odwołują się najczęściej do tych zainteresowań które są uważane za najbardziej uniwersalne . W rezultacie treści kultury masowej są skomponowane z kilku podst. Wątków i motywów: humanistycznego, dramatycznego , seksualno-romansowego, sentymentalnego i personalnego. Z treści tej zasady eliminowane są problemy kontrowersyjne mogące zaktywizować namiętności polityczne , religijne, rasowe, narodowościowe. W kulturze masowej wyst. Głęboko niekiedy ukryte tendencje godzące odbiorcę ze społ. status quo. Istotną właściwością kultury masowej jest hemogenizacja jej treści , nie respektowanie wewn. Zróżnicowań w obrębie pola kultury symbolicznej. Przekazy różnej jakości ( dzieła szczytowych osiągnięć kultury, efekty standardowej produkcji) są prezentowane odbiorcy jako mające jednakową wartość. Ma to wpływ na sposób ich odbioru. Kultura masowa: Jest to zespół środków rozpowszechnianych za pośrednictwem środków masowego przekazu zwanych massmediami. Kulturę tę charakteryzuje pośrednio droga przekazywania treści, koncepcja źródeł przekazu i szeroki zakres oddziaływania oraz bardzo liczna zróżnicowana rzesza odbiorców w przypadku kultury masowej mamy do czynienia z publicznością rozproszoną, a w przeciwieństwie do środków kultury ludowej, której odbiorcy tworzą publiczność zebraną na dużej często zamkniętej przestrzeni. Publiczność kultury masowej nazywamy pośrednią, bo powstaje za pośrednictwem radia, prasy i telewizji, a nie drogą fizycznego zbliżenia i kontaktu. Kultura masowa oprócz dostarczania rozrywki podnosi poziom oświaty i świadomości ogółu ludności. Wpływ kultury masowej na jednostkę i zbiorowości jest wszechobecny i wielokierunkowy. Bez jej stałego oddziaływania na życie zbiorowe nie można mówić o istnieniu człowieka i społeczeństwa.
13. JEDNOSTKOWE I SPOŁECZNE UWARUNKOWANIA OSOBOWOŚCI SPOŁECZNEJ.
Osobowość – to element społ w człowieku, to zinternalizowana i dynamiczna organizacja idei, postaw, nawyków nadbudowanych nad naturę ludzką. Poglądy na temat osobowości zaczęły się zmieniać na przełomie XVII i XVIII w. 1) Teoria endogeniczna-zakłada że czynnik wewnętrzny jest głównym motorem kształtowania osobowości np. koncepcja biologizmu. 2) Teoria egzogeniczna- uznaje że osobowość człowieka kształtowane jest wyłącznie przez otoczenie. OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA-zespół trwałych cech jednostki wpływających na jej postępowanie, wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych, a pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy.
SOCJOGENNE KOMPONENTY OSOBOWOŚCI: w ukł socjogennym będącym wyrazem oddziaływania na jednostkę podstaw?? 1. kulturowy ideał osobowy: to zbiór cech i postaw przekazywanych przez społeczeństwo jednostkom w procesie socjalizacji i wychowania. 2. role społ. Są to względnie trwałe i wewn spójnie systemy zachowań będące reakcjami na zachowanie innych osób, przebiegających według wyraźnie ustalonego wzoru 3. Jaźń subiektywna- wyobrażenie o naszej wewnętrznej istocie, samoocena, nasza ocena o nas jest ukształtowana pod wpływem środowiska i dodaje pewności odwagi i jest potrzebna do utrzymania. 4. Jaźń odzwierciedlona – zespół wyobrażeń jakie mamy o sobie, ale wytworzony pod wpływem tego co otoczenie na nasz temat mówi i jak na nas reaguje.
TYP OSOBOWOŚCI REPREZENTATYWNEJ:
Jest to tzw zespół cech stosunkowo najczęściej występujących wśród członków danego społeczeństwa. pod pojęciem tym można rozumieć: 1) występowanie statystycznie najczęściej 2) zespół wspólnych cech typowych istniejących u dużej ilości jednostek mimo różnic w zachowaniu zewn 3) osobowość, która najczęściej wyraża istotne wartości danej kultury nawet jeśli występuje wśród znacznej mniejszości danego społeczeństwa.
14. CZYNNIKI WARUNKUJĄCE PRAWIDŁOWĄ REALIZACJĘ ROLI SPOŁECZNEJ.
Rola – względnie stary i wewn. spójny system zachowań będących reakcjami na zachowania się innych osób przebiegających według ustalonego wzoru. Proces realizacji roli zależy: a) elementów bio- i psychogennych jednostki, budowa anatomiczna, zdolności, inteligencja itp. Mogą umożliwiać, ułatwiać czy utrudniać wykonywanie pewnych ról. b) wzoru sobow. określającego zespół cech idealnych jakie jednostka wykonująca daną rolę powinna okazywać oraz zespół idealnych sposobów zachowania się. c) definicji roli przyjętej w grupie czy kręgu społecznym, który nadzoruje jej wykonanie np. według przepisów ustalonych przez władze d) struktury grupy czy kręgu jej zawartości wewnętrznej i systemu nagród czy sankcji którymi ona dysponuje w stosunku do swoich członków e) stopnia identyfikacji jednostki z grupą.
15. OSOBOWOŚĆ ZINTEGROWANA I PRZYCZYNY JEJ DEZINTEGRACJI. Osobowość zintegrowana- osobowość w której wewn. Konflikty zostają rozwiązane i opanowane. Jest ona warunkiem ‘normalnego’ udziału w życiu społ. tzn udziału zgodnego z przyjętymi normami i wzorami zachowań .Podst. płaszczyzną kształt. Się osobowości zintegrowanej są: - pełnione role społ. – zajmowane pozycje społ. Dezintegracja osobowości oznacza rozpad , rozchwianie jednego lub wielu elementów osobowości. Jest ona wyrazem występ. Konfliktów między poszczególnymi elementami osobowości. Źródłem dezintegracji osobowej mogą być występ. Konflikty ról i pozycji społ. oraz sprzeczności między jaźnią subiektywną a odzwierciedloną. Społeczne przyczyny dezintegracji: - uczestnictwo w kilku grupach społ. narzucających jednostce rozbieżne role, wzory, -uczestnictwo w życiu grupy zdezorganizowanej , w której brak wyraźnie określonych kryteriów, ocen pozytywnego ideału osobowości, - rozbieżność między elementami bio- i psychogennymi a wymaganiami roli społ. , -rozpad jaźni subiektywnej .


16. TYPOLOGIE OSOBOWOŚCI . Osobowość społ. jest wypadkową oddziaływania rozmaitych czynników kulturowych. W dziejach nauki najwcześniej i najbardziej znanej typologii osobowości dokonał Hipokrates, biorąc za podstawę temperamentu , czyli de facto biologiczną właściwość jednostki przejawiają się w szybkości reagowania człowieka na bodźce oraz powstrzymywania się od działań sprzecznych z uznawanymi normami i wzorami . Niemiecki psychiatra E. Kraschme wykazał korelację między budową ciała a osobowością. Założenie takie pozwoliło na wskazanie 4 typów człowieka. Szwajcarski psychiatra G. Jung za podstawę wyróżnienia typologii osobowości przyjął kierunek i zakres aktywności społ. człowieka. Wyodrębnił on typy: -introwertyk-człowiek ukierunkowujący swoje działania na siebie , oszczędny w uzewnętrznianiu swoich przeżyć, o hermetycznej postawie życiowej, - ekstrawertyk- osobowość o cechach krańcowo różnych. Typy osobowości wg E. Sprangera : a) teoretyczny- człowiek interesujący się prawami nauki i poszukujący teorii wyjaśniających pochodzenie świata, b) ekonomiczny- dążący do bogactwa i zdobycia dóbr materialnych, c) estetyczny- pragnący przeżywania piękna i jego przejawów, d) społeczny- spieszący chętnie z pomocą innym ludziom, e) polityczny- zabiegający o władzę i panowania nad innymi jednostkami, f) religijny- zainteresowanie poznaniem Boga i propagowaniem religii. Typy osobowości wg Znameckiego, zależące najbardziej od wpływu czynników na człowieka w czasie jego dzieciństwa, wczesnej młodości i od tego kto oddziaływał. Kryterium to służyło Znameckiemu za metodologiczno-teoretyczną postawę koncepcji osobowości i jej typologii. Podział dorosłych członków społ.: a) ludzie dobrze wychowani –osobowość ich została ukształtowana gł. Przez wychowawców i instytucje upowszechniające ideały wychowawcze ,b) ludzie pracy- ukształtowani przez warsztat pracy i zespoły pracownicze, c) ludzie zabawy- wychowani przez uczestnictwo w grupach zabawowych ,d) ludzie zboczeńcy ,e) ludzie dobrzy a mądrzy. Wg Szczepańskiego- ze wzgl. Na styl życia i podstawowy kierunek aktywności czyli sposób manifestowania osobowości. Typy osobowości współczesnych Polaków : a) twórcy- pomysły i rozwiązania organizacyjne ,b) ludzie przeciętni – solidnie realizują swoje zadania ale nie modernizują niczego , c)ludzie aktywni negatywnie – złodzieje, wandale, d) jednostki zdane na pomoc i opiekę innych .Przynależność człowieka do jednej z trzech kategorii zależy od jego indywidualnych cech, aspiracji i dążeń a przede wszystkim od ‘wyznawanej’ filozofii życia.
17. KLASYFIKACJA POTRZEB W/G A.H. MASLOWA:
1) Fizjologiczne - są one od siebie izolowane, mają swą określoną lokalizację w ciele. Zalicza się do nich potrzeby: pożywienia, snu, pragnienia, aktywności, seksualne. Gdy nie są zaspokojone, dominują nad wszystkimi innymi potrzebami, wypierają je na dalszy plan i decydują o przebiegu zachowania człowieka.
2) Bezpieczeństwa - należą do nich potrzeby: zależności, opieki i oparcia, protekcji, wolności od lęku, niepokoju chaosu, ładu i porządku. Pobudzają one do działania, zapewniając człowiekowi nienaruszalność, ujawniają się, gdy dotychczasowe nawyki okazują się mało przydatne. 3) Przynależności i miłości - występują one w usiłowaniach przezwyciężenia osamotnienia, eliminacji i obcości, tendencji do nawiązywania bliskich intymnych stosunków, uczestnictwa w życiu jakiejś grupy, w dążeniach do tworzenia gangów. 4) Uznania(szacunku) i prestiżu we własnych oczach i w oczach innych ludzi. Maslow wyodrębnił w nich dwie grupy: a) w pierwszej występuje pragnienie potęgi, wyczynu i wolności, b) w drugiej potrzeba respektu i uznania ze strony innych ludzi, dobrego statusu społecznego, sławy, dominacji, zwracania na siebie uwagi. 5) Samoaktualizacji(samorealizacji) - wyrażają się w dążeniu człowieka do rozwoju swoich możliwości. Stanowią one również środek do zaspokojenia potrzeb fizjologicznych lub reakcje kompensujące niezaspokojenie innych potrzeb. 6) Poznawcze(wiedzy i rozumienia rzeczywistości) - wyrażają się one w bezinteresownym poszukiwaniu wiedzy przez człowieka w dążeniu do poznania rzeczy nie wyjaśnionych.
7) Estetyczne - znajdują wyraz w pozytywnych wzruszeniach dostarczanych człowiekowi przez wytwory kultury, zarówno w postaci treści zmysłowych, jak i intelektualnych, określanych zwykle jako rzeczy ładne, piękne, harmonijne. W hierarchii potrzeb Maslowa na dole znajdują się potrzeby fizjologiczne, a u szczytu potrzeby estetyczne. Hierarchia tych potrzeb opiera się na dwóch podstawowych założeniach: - zachowanie człowieka jest motywowane przez niezaspokojone potrzeby, - gdy dana potrzeba została zaspokojona potrzeby wyższego rzędu.
18. ISTOTA I KWALIFIKACJA POTRZEB. Potrzeby są wyznacznikiem celów, siłą napędową lub hamującą działalność fizyczną i odczucia oraz decyzje. Najsilniej w danym społeczeństwie odczuwane potrzeby decydują o jego kulturze, typowych skłonnościach i dominujących wartościach. Potrzeby są wytworem cech biologicznych i psychicznych człowieka ukształtowanych przez zespolone oddziaływanie środowiska kulturowego i naturalnego. Potrzeba to stan człowieka odznaczający się niespełnieniem określonych warunków- jest to subiektywne odczuwanie braku niezaspokojenia lub pożądania określonych warunków lub rzeczy które człowiek uzna za niezbędne do utrzymania go przy życiu. Kwalifikacja potrzeb wg Maslowa: 1. Potrzeby fizjologiczne np. pożywienia , snu, pragnienia, aktywności. Gdy są one niezaspokojone , dominują nad innymi potrzebami wypierając je na dalszy plan i decydują o przebiegu zachowania człowieka, 2. Potrzeby bezpieczeństwa np. zależności , opieki i oparcia, wolności od lęku, niepokoju i chaosu; potrzeba ładu i porządku; pobudzają do działania, zapewniając człowiekowi nienaruszlność.3. przynależności i miłości- usiłowanie przezwyciężenia osamotnienia , obcości, tendencja do nawiązywania bliskich , intymnych stosunków; uczestnictwa w życiu jakiejś grupy . 4. Uznania i prestiżu- gr. 1: pragnienie potęgi , wyczynu, wolności, gr.2: p. respektu i uznania ze strony innych , dobrego statusu społ. , sławy 5.samorealizacji-dążenie do rozwijania swoich możliwości, 6. Poznawcze- wiedzy i rozumowania- bezinteresowne poszukiwanie wiedzy przez człowieka , dążenie do poznania rzeczy niemożliwych, 7. Estetyczne –pozytywne wzruszenia dostarczane człowiekowi przez wytwory kultury .Hierarchia potrzeb opiera się na 2 założeniach: 1) zachowanie człowieka jest motywowane przez niezaspokojone potrzeby , 2) jeśli dana potrzeba została zaspokojona w stanie zadawalającym , czynnikiem motywującym staje się chęć zaspokojenia potrzeby wyższego rzędu. Potrzeby mają charakter dynamiczny. Człowiek ma tendencje do tworzenia na miejscu jednej już zaspokojonej potrzeby nowych potrzeb. Podział ogólny potrzeb : a) biologiczne- wynikają wprost z organizmu : - metabolizm ,- reprodukcja- dążenie do przedłużenia swego istnienia przez posiadanie potomstwa,- odpowiednie warunki fizyczne umożliwiają przebieg wszystkich procesów fizjologicznych, -bezpieczeństwo- ochrona przed atakami innych ludzi , zwierząt, - ruchu- działanie jest konieczne dla organizmu i dla kultury , w społ. każdy człowiek musi osiągnąć pewien poziom umiejętności, - rozwoju, b) społeczne są wynikiem odczuć i wymogów psychiki uformowanej przez współżycie w społ. Potrzeby psychiczne : J. Reykowski:’ potrzeb psychicznych jest tak wiele jak wiele psychologicznych warunków musi być spełnionych aby działalność człowieka mogła przebiegać płynnie i bez zakłóceń aby człowiek był zdolny do twórczych myśli. LINTON : 1. Pragnienie odzewu emocjonalnego – gł. Aprobaty ; niezaspokajanie grozi poczuciem samotności i izolacji, 2. Bezpieczeństwo na dłuższy czas-potrzeba stałego upewniania się i zabezpieczenia ,3. Nowe doświadczenia – występują gdy poprzednie w jakiś sposób są zaspokojone : wynika ze znudzenia i prowadzi do poszukiwań nowych doznań .Istnieje jeszcze inna klasyfikacja potrzeb psychicznych: 1. Bezpieczeństwa- unikanie wszystkiego co teraz lub w przyszłości może przynieść cierpienie , 2. Zauważania , uznania i znaczenia , 3. Afilacji i dodatniego kontaktu uczuciowego, 4. Przynależności-wspólna reakcja i kontakt, 5. Aktywność pracy i spokoju, 6. Sensu i wartości, 7. Dodatniej samooceny , samorealizacji.


19. BUDOWA POSTAWY. Postawa to zespół nagromadzonych informacji, doznań i organizacji uczuć , motywów i doświadczeń jednostki ludzkiej będący podstawowym elementem całej organizacji psychicznej jednostki. Wg Miki to pewien względnie stały stosunek emocjonalny lub oceniający do przedmiotu, bądź dyspozycja do wystąpienia takiego stosunku wyrażająca się w kategoriach pozytywnych i negatywnych bądź neutralnych. Jest elementem składowym osobowości. KOMPONENTY: poznawczy- składają się na niego wiadomości o jej przedmiocie, przekonaniu, przypuszczeniu bądź wątpieniu. Najważniejszym jest przekonanie, które jest intelektualnym stanem pewności o realności lub słuszności jakiegoś przedmiotu lub zjawiska. Emocjonalny zwany też emocjonalno-motywującym składa się z uczuć wyższych takich jak radość, szacunek, zachwyt oraz odpowiednie tym uczuciom przeciwieństwa. Zachowawczy kierunek behawiorystyczny, składa się z reakcji mimicznych, wokalnych , werbalnych czyli czynności zorganizowanych i ukierunkowanych na cel jakimi są pomoc opieka. Behawiorystyczny składnik postawy jest bardzo istotny, bowiem umożliwia podział i diagnozowanie i podział postaw na: werbalne i niewerbalne. Postawy nie są jednorodne lecz wszystkie posiadają takie cechy jak: treść przedmiotowa: wskazuje czego postawa dotyczy –zakres - informacja o liczebności jej przedmiotów -kierunek-uwidoczniają się w uszeregowaniu postaw studentów wobec studiów od zdecydowanie pozytywnych do coraz mniej pozytywnych. – siła postawy krańcowo pozytywna i krańcowo negatywna są silniejsze niż postawy umiarkowane, - złożoność i zawartość to cechy postawy które wiążą się z występowaniem norm już trzech komponentów w każdej pełnej postawie –trwałość - z upływem czasu postawy ulegają zmianie tak jak zmienia się rzeczywistość społeczna i jej poszczególne składniki. Niekiedy mimo zaistnienia zupełnie innej sytuacji, nadal funkcjonują stare poglądy postawy.
20. KLASYFIKACJA POSTAW ZE WZGLĘDU NA KRYTERIUM TREŚCI PRZEDMIOTÓW: 1. P. personalne: - intrapersonalne – w stosunku do samego siebie, - interpersonalne- do innych ludzi i zbiorowości, 2. P. rzeczowe-dotyczą różnych przedmiotów materialnych, 3. P. wobec instytucji i norm społ., czynności społ., teorii naukowych ,- konformistyczna, nonkonformistyczna, - legalistyczna, - przestępcza. Postawa konformistyczna wyraża poglądy zgodne z normami akceptowanymi w określonej grupie. Konformizm społ. jest także efektem funkcjonowania kontroli społ. i jej skuteczności. Postawa nonkonformistyczna stanowi odwrotność p. konformistycznej, polega na jasnym i intencjonalnym nie respektowaniu określonych norm społ. a nawet prawnych obowiązujących w danej grupie . Postawa legalistyczna wyraża się w uznawaniu norm prawa obowiązującego , niezależnie od kontekstu społecznego i specyficznych okoliczności w jakich jednostka się znajduje. Postawa przestępcza – jednostka narusza obowiązujące normy prawne.
21. ZACHOWANIE JAKO FUNKCJA POSTAW I SYTUACJI. Zachowanie jest narzędziem umożliwiającym zaspokajanie potrzeb. Zachowanie stanowiące funkcję postaw i sytuacji jest zawsze zależne od sytuacji, ale nie reakcją na bodźce. Zachowanie jest też zdeterminowane przez postawy jednostek i postrzeganą i w określony sposób ocenianą sytuację. Zachowanie to zespół reakcji ruchowych osobnika które mogą być wywołane czynnikami zew lub wew , zdeterminowane naszymi postawami , czynnikami sytuacyjnymi. Postawa-pewna bardzo trwała struktura naszej osobowości złożona z trzech elementów: poznawczych , emocjonalnych i tendencji do zachowania się. Nasze zachowanie nie wynika bezpośrednio z postaw- może być zupełnie inne. Duży wpływ na zachowanie mają czynniki sytuacyjne:- obecność innych osób, - pełnienie określonych ról społ. ,-obawa przed sankcjami i karami, -zarobek,- interes. Teoria wartości oczekiwanej za zachowanie jednostki jest wynikiem jej wewn skomplikowanych procesów psychicznych L.Hull : zachowanie człowieka jest konsekwencją zaszłych zdarzeń.
22. WIĘŹ SPOŁECZNA JAKO PODSTAWA POWSTANIA ZBIOROWOŚCI. Więź jest podst. wyznacznikiem wszelkich form życia społ., gdyż nawet w najkorzystniejszych warunkach przyrodniczych, ekonomicznych i kulturowych nie występują żadne formy życia społ. dopóki jednostki przebywające na wyodrębnionej przestrzeni nie zostaną skupione w odpowiednie całości zwane zbiorowościami. Więź społ. - ogół stosunków, połączeń i zależności skupiających jednostki w zbiorowości ludzkie. Składnikami więzi społ. są czynniki obiektywno-formalne i spontaniczno- subiektywne. Def. wg SZCZEPAŃSKIEGO- więź to zorganizowany system stosunków, instytucji i środków kontroli społ. skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe w funkcjonalną całość zdolną do utrzymania się i do rozwoju. Spontaniczno-subiektywną stroną więzi zajmują się psychologowie badający zjawisko identyfikacji jednostki z grupą. Formalno-obiektywne aspekty więzi - to np. organizacja – interesują gł. socjologów i teoretyków organizacji. Więź społ. jest zjawiskiem ulegającym częstym i znacznym modyfikacjom. Cechuje je zróżnicowana intensywność i trwałość ale zawsze musi posiadać co najmniej jedną najczęściej większość lub wszystkie z nast. komponentów: -styczność przestrzenną ,- styczność i łączność psychiczną ,-styczność społeczną,- wzajemne oddziaływanie,- działania społ. ,-stosunki społ.,- zależności społ.,- instytucje społ.,- kontrola społ.,- organizacja społ.
23. STYCZNOŚĆ. Styczność przestrzenna-najwcześniejszy element kształt. Się więzi społ. ; pojawia się wówczas gdy jednostki spostrzegają innych ludzi, lokalizują ich w przestrzeni , uświadamiają sobie ich obecność w danej przestrzeni. Rolę ‘łącznika’ spełnia przede wszystkim wspólnie użytkowana przestrzeń która zbliża ludzi. Styczność psychiczna- stanowi efekt wzajemnego zainteresowania się pewnymi cechami osób pozostających w styczności przestrzennej; jest to spostrzeżenie drugiego człowieka i uświadomienie sobie że człowiek ten posiada cechy które mogą służyć zaspokajaniu naszych potrzeb . Styczność psychiczna powstała na gruncie styczności przestrzennej , może przekształcić się w łączność psychiczną . Nastąpi to wówczas gdy między jednostkami pozostającymi w styczności psychicznej wzajemne zainteresowania spowodują ukształtowanie się wzajemnych postaw , sympatii , przyjaźni. Styczność psychiczna może być bezpośrednia lub pośrednia. Bezpośrednia-gdy wyst. Kontakt wzrokowy , a pośrednia –gdy danej osoby nie widzimy , tylko np. słyszymy. Styczność społeczna-może być konsekwencją styczności i łączności psychicznej. Jeżeli osoby pozostające za osobą w styczności przestrzennej dostrzegają wzajemnie u siebie interesujące ich cechy bądź rzeczy wówczas starają się nie tylko dokładniej poznać ale i pozyskać lub wymienić dane dobro. Kryteria i rodzaje styczności społ. : 1)ze wzgl. Na sposób kontaktu: - pośrednia – notujemy w świadomości naszej informacje o danej osobie jednak nie widzimy jej ,- bezpośrednia – podmioty styczności stykają się w przestrzeni, 2) czas trwania : - trwała – podmioty styczności postrzegają się przez dowolnie długi czas w przestrzeni i łączy ich styczność psychiczna i społ. ,- przelotna- trwa krótko , 3) zakres styczności: -publiczna- jedną ze stron jest osoba urzędowa nie działająca w imieniu własnym ,- prywatna –obie ze stron reprezentują siebie,4) przedmiot styczności: osobista- przedmiotem są jakieś cechy lub sprawy dotyczące osoby z którą występuje styczność ,- rzeczowa- przedmiotem są rzeczy lub usługi które posiada lub wykonuje jedna ze stron. Stos. Społ. to system unormowanych wzajemnych oddziaływań między partnerami w gruncie określonej platformy. Stos. Społ. to pewien układ zawierający nast. Elementy: 2 partnerów , jakiś łącznik czyli przedmiot , postawę , interes , sytuację która stanowi ‘platformę’ tego stosunku , dalej pewien układ powinności i obowiązków czyli unormowanych które partnerzy powinni wobec siebie wykonywać .

24, 25 KONTROLA SPOŁ. I JEJ MECHANIZMY. Kontrola to rozwijany przez każdą grupę , każdą zbiorowość społ. system zawierający miary , sugestie, sposoby, przekonywania, nakazy i zakazy, sposoby perswazji i nacisku , aż do przymusu fiz. Włącznie , sposoby wyrażania uznania , wyróżnienia nagród, dzięki któremu doprowadza się zachowania jednostek i podgrup do zgodności z przyjętymi wzorami działania do respektowania przyjętych i uznanych kryteriów wartości . Wśród instytucjonalnych form kontroli wyróżniamy : - kontrolę państwową , społeczną i organizacyjną. Kontrola państwowa ma za zadanie badanie celowości i legalności postępowania administracji oraz osób prawnych i fizycznych. Kontrola społ. to sprawowany przez przedstawicieli społeczeństwa nadzór nad tym, czy działanie administracji jest zgodne z potrzebami społeczeństwa Kontrola organizacyjna to kontrola wynikająca z zakresu sprawowanych obowiązków , kontrola sprawowana przez przełożonego: mistrza, kierownika w środowisku pracy. Wyróżniamy następujące czynniki kontroli społ. :-mechanizmy psychospołeczne, materialno- społeczne. Mechanizmy psychospołeczne zawierają postawy, oczekiwania, potrzeby i wszystkie inne właściwości psychiczne człowieka .Mechanizmy materialno - społ. to wszystkie formy przymusu zew. Stosowane przez instytucje. Na pograniczu między mechanizmami psychospołecznymi, a mechanizmami materialno -społ. kontroli mamy do czynienia ze zwyczajami i obyczajami . Zwyczaj to ustalony sposób zachowania się w określonych sytuacjach który nie budzi sprzeciwu i nie spotyka się z negatywnymi reakcjami otoczenia. Obyczaj to ustalony sposób postępowania z którymi grupa wiąże już pewne oceny moralne i którego naruszenie wywołuje sankcje negatywne. Sankcje to reakcje grupy na zachowania się członków w sytuacjach społecznie ważnych. Mogą to być sankcje negatywne czyli kary oraz pozytywne czyli nagrody. Ze wzgl. Na kryterium treści sankcje dzielimy na :-prawne –system kar i nagród zawartych w ustawach jako najwyższej formie przepisów prawnych ,- etyczne- system kar i nagród za zachowania kwalifikowane jako moralne i niemoralne ,- satyryczne- drwiny, ośmieszenie,- religijne- nagrody i kary przewidziane za przestrzeganie lub naruszanie nakazów i zakazów religii.
26. ISTOTA I FUNKCJE INSTYTUCJI SPOŁ. W ZBIOROWOŚCIACH. Instytucje społ. są konsekwencją dłużej trwających stos. społ. i stanowią kolejny etap rozwoju więzi. Instytucje umożliwiają człowiekowi zaspokajanie potrzeb, regulują jego działanie, zapewniają ciągłość życia zbiorowego i integrują ludzi podtrzymując między nimi więź społ. Instytucje społ.- to zespoły urządzeń materialnych, ogół środków działania i wybrane, powołane do spełnienia określonych funkcji osoby działające w imieniu grupy . Elementy instytucji społ.: personalne - osoby lub grupy osób powołane dla załatwienia spraw ważnych dla całej zbiorowości, czynnościowe - ogół form organizacyjnych i sposobów wykonywania czynności przez jednostki w imieniu zbiorowości, bazy materialne - zespoły urządzeń materialnych a więc budynki, urządzenia, budżet; społeczne - role społ. ważne dla życia grupy .Warunki skutecznego działania instytucji: - wyraźne określenie celu i zakresu wykonywania czynności, - racjonalny podział pracy i racjonalna organizacja wewn. instytucji, - uniezależnienie wykonywanych czynności od interesów, - uznanie i zaufanie dla pracowników .Warunki współistnienia instytucji: - wewn. integracja w państwie. Instytucje można podzielić na : formalne - które prawnie utworzono i przepisami uregulowano ich działalność oraz ogólne zasady organizacyjne, nieformalne - nie mają prawnych podstaw a ich funkcjonowanie regulują normy przyjęte zwyczajowo przez zbiorowości. Ze wzgl. na funkcje i rodzaj zaspokajanych potrzeb instytucje można podzielić na: ekonomiczne - zajmujące się produkcją i podziałem dóbr, usługami, obiegiem pieniądza i organizacją pracy, polityczne - wiążące się ze zdobywaniem, wykonywaniem i utrzymywaniem władzy, wychowawcze i kulturalne - których celem jest podtrzymywanie i rozwijanie dziedzictwa kulturowego, socjalizacja i wychowanie, socjalne - opiekuńczo wspomagające ludzi o ograniczonej sprawności i instytucje powoływane do rozwiązywania ważnych problemów społ., religijne - organizują stosunek człowieka do wiary, totalne – stanowią większe ograniczenia niż inne, ich ograniczający (totalny) charakter symbolizuje fizyczne bariery uniemożliwiające kontakt ze światem zewnętrznym, 1) inst. powołane do opieki nad osobami niedołężnymi i nieszkodliwymi (domy starców), 2) dla osób niezdolnych do samego zatroszczenia się o siebie (sanatoria), 3) inst. dla ochrony społ. przed szkodzeniem mu w sposób świadomy (więzienie), 4) inst. powołane do zadań czysto technicznych (koszary), 5) dla osób które świadomie wycofały się z czynnego życia (klasztory).
27. ORGANIZACJA SPOŁ. I JEJ RODZAJE. BIUROKRACJA JAKO TYP ORGANIZACJI. Jest to system środków powodujących, że w gr. jest ład i porządek. Org. formalna – jest ustalona określonymi przepisami zawartymi w statucie, regulaminie rozporządzeniach jeśli chodzi o zakład. Elementy organizacji formalnej o charakterze porządkującym: 1) podział ról i kompetencji, podział pracy, 2) normy org. i sankcje, normy org. Są to przejawy określające zarówno zachowania jakie powinni realizować członkowie grupy i właściwości, którymi powinni się charakteryzować członkowie grupy. Często tworzą pewne systemy, określa się je jako wzory: wzory przeciętne – określane są przez min. właściwości i zachowania jakie powinni realizować, nie spotykają się z żadnymi reakcjami instytucji grupowych. wzór negatywny – określany jest przez te zachowania, których nie powinien realizować, wtedy wzór idealny – określany jest przez zachowania i właściwości, które będzie realizował i będzie się nimi charakteryzował. Wtedy będzie się spotykać z reakcjami pozytywnymi. 3) system przekazywania informacji. org. nieformalna – powstaje spontanicznie, jest wytworem członków gr. elementy: 1) grupy, role koleżeńskie, 2) podgrupy o charakterze. przestępczym, 3) normy, sankcje o charakterze nieformalnym. Biurokracja. Socjologiczną teorię biurokracji stworzył Max Weber, podstawowe jej cechy: doskonałość techniczna, jej wzgl. samodzielność, działanie bezstronne.
28. SANKCJE-ICH ROLA I RODZAJE. Sankcje to reakcje grupy na zachowania się członków w sytuacjach społecznie ważnych. Mogą być to sankcje negatywne czyli kary i pozytywne czyli nagrody. Są one wytworem zbiorowości niezbędnym do kierowania zachowaniem swoich członków , do wywołania zachowań pożądanych ,do zapewnienia wewnętrznej spójności i ciągłości życia społ. Ze wzgl. Na kryterium treści sankcje dzielimy na :-prawne –system kar i nagród zawartych w ustawach jako najwyższej formie przepisów prawnych ,- etyczne- system kar i nagród za zachowania kwalifikowane jako moralne i niemoralne ,- satyryczne- drwiny,
ośmieszenie,- religijne- nagrody i kary przewidziane za przestrzeganie lub naruszanie nakazów i zakazów religii. Można również dzielić na : -formalne-reakcje instytucji na pewne zachowania ,-nieformalne- reakcje mające swoje źródło w opinii , kręgach koleżeńskich sąsiedzkich, instytucjach nieformalnych..
29. KRYETRIA KLASYFIKACJI ZBIOROWOŚCI. PRZYKŁADY ZBIOROWOSCI. Grupa społ. jest typowym przykładem zbiorowości. Za podstawę klasyfikacji socjologowie uważają różne kryteria: 1) rodzaj struktury grupy- podział grup na: - duże( tworzą złożoną zwaną makrostrukturą i składają się z podgrup) – małe(tworzą strukturę prostą zwaną mikrostrukturą i składają się z jednostek), 2) dominujący typ więzi- pozwala on podzielić grupy na: - pierwotne- charakteryzują się więzią opartą wyłącznie na stycznościach osobistych i postawach emocjonalnych , - wtórne – cechuje je więź oparta na wspólnych interesach i wynikająca ze styczności rzeczowych, 3) stopień sformalizowania instytucji występowania w danej grupie – łączy się on z zadaniem grupy , pozwala on nam podzielić grupy na : -formalne,- nieformalne, 4) stopień trudności wejścia do grupy pozwala podzielić grupy na: - ekskluzywne- grupy o charakterze zamkniętym ,przyjmujące tylko niektóre kategorie jednostek, spełniające rygorystyczne przestrzegane warunki. Oprócz tych podziałów wyróżnia się :- grupy terytorialne- powstałe na podstawie wspólnych wartości kulturowych. Przykłady: Rodzina - grupa mała, pierwotna, raczej nieformalna, stajemy się członkiem jej drogą naturalną lub przez adopcję. Seminarium magisterskie – grupa mała , wtórna , formalna o raczej dobrowolnej przynależności . Wojsko - grupa duża , wtórna , formalna, przynależność członków jest przymusowa.


30. GRUPA SPOŁECZNA I JEJ ELEMENTY SKŁADOWE - co najmniej 3 osoby powiązane systemem stosunków uregulowanych instytucjonalnie posiadających niektóre wspólne wartości, cele, i odmienne od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności. Grupa społeczna powstaje wtedy, gdy pewna zbiorowość ma do zrealizowania wspólny cel , którego osiągnięcie wymaga zbiorowego i skoordynowanego działania. Zapewnia je organizacja dokonująca podziału celu głównego na cząstkowe, czyli zadania przypisane każdemu członkowi grupy. Wspólnota celu jest głównym czynnikiem kreującym grupę społeczną. Elementy składowe gr. społ.: 1. członkowie ustalają identyczność i ciągłość trwania grupy. 2. zadania grupy. 3. środki służące realizacji zadań. 4. mechanizmy psychospołeczne wytwarzane dla realizacji zadań. 5. czynniki utrzymujące spójność wewnętrzną gr., instytucje i systemy kontroli społecznej, wzory zachowania i normy regulujące stosunki między członkami. 6. instytucje i środki regulowania styczności i stosunków z innymi grupami.
31. RODZINA JAKO GR. SPOŁECZNA
Rodzina - jest to grupa złożona z osób połączonych stosunkiem małżeńskim, i stosunkiem rodzice-dzieci. Stosunki decydujące o powstaniu i istnieniu rodziny: 1.małżeństwo. 2.pokrewieństwo(rzeczywiste lub zastępcze - adopcja): a) pokrewieństwo w linii prostej; b) pokrewieństwo w linii zstępnej: rodzice, dzieci, wnuki; c)pokrewieństwo w linii bocznej: rodzeństwa, ciotki. Członkowie rodziny żyją zazwyczaj pod jednym dachem i tworzą jedno gosp. domowe, które może obejmować dwa lecz często obejmuje trzy pokolenia. Zakres gosp. domowego wyznacza ekonomiczne funkcje rodziny w szerszych zbiorowościach. Rodzina jest oparta na stałych wzorach postępowania i wzorach wzajemnych oddziaływań. Role członków określane są nie tylko przez wzajemne zaangażowanie uczuciowe lecz także przez zbiorowości szersze: państwo, kościół, społeczność lokalna i różne inne specjalne instytucje opieki nad dzieckiem czy nad matką, czuwające nad wykonywaniem ról męża, żony, ojca, matki, dzieci, itp. Rodzina: 1. można się w niej urodzić lub wżenić się w nią. 2. rodzina to grupa: mała, pierwotna i raczej nieformalna. 3. Funkcjonuje dzięki długotrwałej więzi emocjonalnej.
32. SPOŁECZNE FUNKCJE RODZINY
1) utrzymywanie ciągłości biologicznej, rodzina rozrasta się „wewnątrz” przez zaspokajanie potrzeb, dążności rodzicielskich, rodzina zapewnia biologiczne utrzymanie swoich członków. 2) utrzymanie ciągłości kulturalnej społ. przez przekazywanie dziedzictwa kulturowego następnym pokoleniom, dokonuje ona socjalizacji młodego pokolenia. 3) nadawanie pozycji społecznej swoim dzieciom. 4) zapewnienie jednostkom zaspokajania potrzeb emocjonalnych, potrzeb intymnego współżycia, gwarantowanie poczucia bezpieczeństwa, równowagi emocjonalnej. 5) jest instytucją kontroli społ., zwłaszcza młodego pokolenia, zapobiega odchyleniom od norm zachowań we wszystkich prawie dziedzinach życia.
KLASYFIKACJE RODZINY 1) ze względu na zakres wyboru małżonka: rodziny endogamiczne - tj. zawierane w ramach własnej szerszej zbiorowości np. klasy społ. 2) ze względu na hierarchie prestiżu i władzy w rodzinie: rodz. patriarhalne - władzę sprawuje ojciec i on cieszy się najwyższym autorytetem; rodz. matriarhalne - władzę sprawuje matka i ona cieszy się największym autorytetem; rodz. egalitarne - mąz i żona mają takie same prawa. 3) rodz. patrylinearne - w których dziedziczenie nazwiska, majątku, prestiżu i pozycji społecznej dokonuje się po linii ojca; rodz. matrylinearne - w których dziedzictwo dokonuje się po linii matki. 4) ze względu na liczebność członków i organizację: rodz. małe - składające się z dwóch małżonków; rodz. duże - (wielopokoleniowe) obejmuje dwie rodz. małe, a na jej czele stoi ojciec rodziny. 5) ze względu na źródło utrzymania rodziny, styl życia rodzinnego: rodz.: chłopskie, robotnicze, inteligenckie, rzemieślnicze. 6) małżeństwa patrylokalne - młode małżeństwo po zawarciu związku przenosi się do domu ojca pana młodego; małż. matrylokalne - kiedy młode małż. musi osiąść w domu rodziców panny młodej.
33. POSTAWA ZBIOROWOŚCI. MECHANIZMY ODDZIAŁYWANIA GRUPY NA JEDNOSTKI. Każda zbiorowość narzuca wzory zachowania się w różnych okolicznościach, reguły moralne i poczucie tego co przyzwoite a co niestosowne. Elementem dokonującym modyfikacji i kształtowania osobowości jest proces socjalizacji .Jest to proces wzajemnych oddziaływań jednostki i jej środowiska społ. –kulturalnego, trwających całe życie i obejmujących zarówno przyswajanie sobie wymogów tego środowiska i przystosowanie się do nich jak i przekształcenie go w rezultacie własnych działań .Proces ten obejmuje m. In. Procesy aktualizacji czyli przekazywania dziedzictwa kulturowego zbiorowości a także procesy wychowania czyli kształtowania osobowości wg przyjętego ideału wychowawczego. W procesie socjalizacji wyróżnia się rozmaite mechanizmy oddziaływania środowiska społ. na jednostkę. Ludzie są skłonni wiązać nowe doświadczenia z wcześniejszymi i poznawać sposoby zachowania wzmacniane w przeszłości nagrodami a unikać tych które były karane. Dzięki procesowi uczenia się osobowość człowieka odznacza się pewną stałością i możliwe jest wyjaśnianie i przewidywanie jego aktualnych zachowań na podst. Znajomości jego przeszłych doświadczeń. Szczególnie duży jest wpływ naśladownictwa polegających na skłonności do kopiowania zachowań innych osób lub do wzorowania się na nich. Oddziaływanie innych na jednostkę wzmacniane jest przez mechanizmy identyfikacji. Wyróżniamy wg Georya Mead dwa mechanizmy kształtowania osobowości odznaczające się odmiennym sposobem przyjmowania ról. Pierwszy to zabawa w której dziecko odgrywa role naśladując dorosłych. Drugi to zorganizowana gra w której istnieje uregulowany przepisami określony związek między rolami poszczególnych uczestników. Przystępując do gry jednostka wchodzi w układ społ. grupy , poznaje reguły i normy postępowania przypisane do określonych ról.
34. ZAKŁAD PRACY JAKO GRUPA SPOŁ. I JEJ SPOŁ. ORGANIZACJA.
1. Zakład pracy ujmuje się jako grupę społeczną. Podstawowe cechy to: stosunek prawny jest uregulowany instytucjonalnie. 2. Grupa ta jest oddzielona od innych zbiorowości, świadczy o tym minimum wpisanie na listę załogi, zakład ma swoją nazwę, w grupie tej wytwarza się świadomość „my”. 3. Można mówić o więzi, kształtuje się na różnym gruncie. Zakład pracy jest grupą formalną, ważniejsze są styczności rzeczowe, ale w każdej grupie ważne są także styczności osobowe, one umacniają więź „więź rzeczowa” może mieć różne formy: a)zawodowa b) zakładowa c)hierarchiczna d) organizacyjna. Więź zawodowa kształtuje się na gruncie styczności zachodzących między pracownikami tej samej grupy zawodowej lub pokrewnej te styczności są częste. Więź zakładowa kształtuje się na gruncie styczności między wszystkimi pracownikami zakładu pracy. W małych zakładach pracy może być duża, w dużych jest dość słaba. Więź hierarchiczna, więź powstaje na podstawie oddziaływań między przełożonymi a grupą. Duże znaczenie ma sposób oddziaływania kierownika na grupy i grupy na kierownika. Więź organizacyjna wynika z organizacji przedsiębiorstwa.
35. ANALIZA STRUKTURALNO - FUNKCJONALNA ZAKŁADU PRACY. Istotą analizy jest rozpatrywanie z jednej strony elementów systemu społ. Element organizacji społ. a z drugiej funkcji realizowanych przez ten system. Elementy składowe: 1. Analiza interorganizacyjna - istotą jest ustalenie zbieżności i rozdźwięków występujących między organizacją formalną, a nieformalną. 2. A. interstrukturowa – jej istotą jest ustalenie zależności między poszczególnymi elementami struktury. 3. A. sprawnościowa – jej istotą jest ustalenie na ile poszczególne elementy systemu prowadzą do sprawności całego systemu. 4. A. intersystemowa – jej istotą jest ustalenie zależności między systemem społecznym, ekonomicznym, prawnym, technicznym.
36. ZAKŁAD PRACY JAKO SYSTEM SPOŁECZNY.
Jest to system złożony z ról społecznych w zakładzie pracy ( role pracownicze, kierownicze). Zakład pracy jest to system ról społecznych ukierunkowany na ekonomiczny cel produkcji dóbr „system ról podbudowany systemem środków technicznych usankcjonowany systemem prawnym określony przez panujące w tym systemie stosunki i wartości. Czy zakład pracy pełni tylko funkcję o charakterze produkcyjnym: 1) funkcje o charakterze integracyjnym instytucje w zakładzie pracy swoim działaniem powodują że pracownicy zauważają że realizując cele produkcyjne realizują własne cele. 2) o charakterze humanistycznym zakład pracy podejmuje kursy kształceniowe.



37. ROLE SPOŁECZNE W ZAKŁADZIE PRACY I CZYNNIKI OKREŚLAJĄCE ICH REALIZACJĘ. Jedną z najważniejszych cech społecznej organizacji przedsiębiorstwa i grup społecznych jest podział pracy czyli zróżnicowanie ról społecznych. Rola jest to wzór zachowania zestrukturalizowany wokół określonych praw, obowiązków i związany z poszczególnymi pozycjami w grupie lub sytuacji społecznej.
Rola w ramach organizacji formalnych wyróżnia się według różnorodnych kryteriów np.: 1. Ze względu na udział w procesach zarządzania (role kierownicze i pracowników wykonawczych). 2. Ze względu na charakter stosunku, jaki łączy daną osobę z innymi członkami organizacji. 3. Ze względu na funkcje, które pełnią ludzie w organizacji. Rola zatem to zespół praw, obowiązków, przywilejów i wymagań które instytucjonalnie określają zachowania. Sposób realizacja roli różni uczestników procesu pracy pod względem stopnia zgodności i konkretnych zachowań z oczekiwaniami przez innych członków organizacji.
Realizacja roli zależy od wielu różnorodnych czynników, a zwłaszcza od: 1. Zmiennych jednostkowych (cech społeczno- zawodowych, potrzeb, systemu wartości jednostki). 2. Zmiennych sytuacyjnych (warunków i środków działania).
38. ROLE KIEROWNICZE. Tradycyjne i współczesne koncepcje stylów kierowania. Powszechnie przyjmuje się, że tworzenie właściwych stosunków między przełożonymi a podwładnymi jest jednym z najtrudniejszych i najbardziej subtelnych społecznych problemów pracy. Zasady na podstawie których wartościuje się te stosunki zmieniały się i zmieniają się nadal. Szef w zakładzie pracy powinien dążyć do usunięcia konfliktu, podjąć działalność skuteczną a także niezbędną z punktu widzenia zadań kierowniczych. Kierowanie ludźmi powinno bowiem wynikać z konieczności realizowania konkretnych zadań, a nie być celem samym w sobie, przynoszącej zadowolenie tylko osobie kierującej. Kierowanie nie może bowiem oznaczać komenderowania ludźmi z pozycji wyższego stanowiska służbowego, lecz powinno odbywać się przez współdziałanie i zachęcanie ludzi do określonego działania. Jego celem jest bezpośrednie wciągnięcie osobiste, zaangażowanie każdego pracownika w wykorzystanie wyznaczonego mu zadania wg Najsłuszniejszej koncepcji przełożonego. Celem zmiany stosunków międzyludzkich jest zbliżenie się do sytuacji zgodnego zespołu opierającego swe prace na wzajemnym zaufaniu, zrozumieniu i współdziałaniu. Wprawdzie w każdym zespole, każdym procesie pracy, każdej organizacji musi istnieć podporządkowanie podwładnych przełożonym, to jednak musi ono pozostawiać miejsce na inicjatywę podwładnym, na ich osobisty wkład pracy i ich zaangażowanie. Panująca w zakładzie atmosfera, stosunki międzyludzkie, między kierownikiem a podwładnymi są w pewnym sensie sprawdzeniem umiejętności kierujących i kadry kierowniczej. Z tego powodu jest ważne, żeby oprócz stosunków podporządkowania istniał między przełożonymi a podwładnymi stosunek własnego zaufania i szacunku, oparty na wspólnocie celu, a także żeby przełożony umiał rozbudować w podwładnym przekonanie iż tylko harmonijne działanie całej grupy może zapewnić najlepsze wyniki. Jest też istotne, żeby za wynik wspólnego działania czuli się odpowiedzialni wszyscy, zarówno kierownik jak i podwładni. Dopóki istnieć będą przełożeni i podwładni, ludzie powołani do kierowania i ci których obowiązuje wykonywanie poleceń sytuacja konfliktowa w zakładzie pracy jest nie do uniknięcia, ponieważ każdy najemny pracownik sprzedaje jakąś część swej niezależności, jego życia, podczas pracy zależy od cudzych decyzji. Rodzi się wówczas tzw. Konflikt ról. Kolejny obiekt konfliktu to wysokość wynagrodzenia, spory mogą toczyć się o to, któremu z kierowników niższego czy średniego szczebla należy się premia, podwyżka lub korzystna delegacja służbowa.
39. WARUNKI PRAC I ICH RODZAJE. Środowisko pracy to inaczej warunki pracy. Warunki pracy to ogół elementów i cech obiektywnej sytuacji towarzyszącej pracownikom zakładu pracy, w której realizują oni zadania przedsiębiorstwa, a które określają ogólne położenie ludzi, kształtują charakter pracy, w konsekwencji oddziaływują na ich postawy i zachowania. Socjologiczną ocenę warunków pracy z punktu widzenia celów społecznej organizacji pracy przedsiębiorstwa można ujmować w aspektach: 1. Materialnego środowiska pracy 2. Społecznego środowiska pracy. Materialne środowisko pracy to czynniki materialnego otoczenia stale oddziaływujące na człowieka. Istotnymi elementami materialnego środowiska pracy z punktu widzenia pełnienia ról organizacyjnych są: 1. Warunki techniczne, na gruncie których uruchomiony jest proces pracy. Warunki te wynikają ze stopnia i charakteru wyposażenia pracowników w środki pracy. Poziom wyposażenia określa ilość środków pracy, jaka przypada na jednego zatrudnionego. Charakter wyposażenia wynika natomiast z wpływu tych środków na uciążliwość i bezpieczeństwo pracy. 2. Stosowane technologie (metody produkcyjne) uruchomiane przy pomocy danych środków pracy. Różne technologie związane są z różnym stopniem uciążliwości pracy i w różnym stop