Socjologia pytania i odpowiedzi

1.Podaj definicję socjologii, określ zakres jej badań.
Socjologia – nauka o zbiorowościach ludzkich, której przedmiotem badania są:
a) zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi
b) struktury tych zbiorowości
c) zjawiska i procesy, zachodzące w tych zbiorowościach wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie
d) siły skupiające i siły rozbijające te zbiorowości
e) zmiany i przekształcenia zachodzące w tych zbiorowościach.
2. Czym zajmuje się socjologia ogólna, wymień i omów główne teorie socjologii ogólnej?
Socjologia ogólna tworzy teorie obejmujące zespoły zjawisk (ich ogół), procesów podstawowych (ważnych dla wszystkich dziedzin życia społecznego); jej zadaniem jest również ustalanie pojęć.
Główne teorie socjologii ogólnej:
a) Teoria struktur społecznych (teoria społeczeństwa) – uogólnia wyniki badań nad typami i formami zbiorowego życia ludzi  statystyka społeczna
b) Teoria zmian – uogólnia wyniki badań nad zjawiskami i procesami zachodzącymi w grupach i zbiorowościach  dynamika społeczna
c) Teoria zachowania się jednostek ustala prawa ludzkich reakcji na bodźce z zewnątrz
d) Teoria zachowania się zbiorowości – bada reakcje wielkich mas ludzkich jak tłumy, publiczność, klasy społeczne.
3. Czym zajmuje się socjologia szczegółowa?
Socjologia szczegółowa zajmuje się systematycznym opisem poszczególnych dziedzin i wyjaśnianiem zachodzących w nich zjawisk.
Każda socjologia szczegółowa ma wielorakie powiązania z socjologią ogólną. Pierwsza z nich korzysta z inspiracji i założeń teoretyczno-metodologicznych drugiej, a socjologia ogólna weryfikując osiągnięcia badawcze socjologii szczegółowej wyprowadza uogólnienia wzbogacające ogólną teorię socjologiczną.
Między socjologią ogólną i szczegółową istnieją sprzężenia zwrotne i komplementarne powiązania.
4. Wymień podstawowe funkcje socjologii.
Spośród różnych koncepcji socjologii można wyodrębnić jej cztery podstawowe funkcje:
a) Diagnostyczna – polega na dostarczaniu praktykom wiedzy o sytuacji, w brębie której zamierzają działać; badacz dostarcza wiedzy o pewnym wycinku rzeczywistości społecznej celem:
o Usunięcia niepożądanego stanu rzeczy
o Oceny skuteczności określonej akcji
o Zebrania danych ogólnych;
b) Ideologiczna – uwidacznia się wpływem na cele, jakie sobie stawiają jednostki działające; polega na wprowadzaniu do prac naukowych terminów nacechowanych emocjonalnie i wartościująco lub ciągłym powtarzaniu określonych twierdzeń, co pośrednio wpływa na kształtowanie postaw czytelnika;
c) Prognostyczna (prewidystyczna) – dostarcza wiedzy o tym, że określone warunki wywołują odpowiednie następstwa; niezbędne dla pełnienia tej funkcji jest jasne, jednoznaczne i udoskonalane (względem zmian rzeczywistości) formułowanie praw warunkowych;
d) Socjotechniczna – oznacza wykorzystanie teorii socjologicznych do formułowania zaleceń podsuwanych praktykom profesjonalnie zajmującym się kształtowaniem i modyfikacją postaw i zachowań.
Inne funkcje socjologii: demaskatorska, apologetyczna, teoretyczna itp.
5. Jakie jest miejsce socjologii wobec innych nauk społecznych?
Rzeczywistość społeczną podzieliły pomiędzy sobą dyscypliny naukowe tj. ekonomia, polityka, psychologia. Przedmiot badań każdej z nich jest dostatecznie wyraźny, socjologia natomiast ma problem ze znalezieniem własnego obszaru badawczego. Kłopot polega na tym, że rozmaite nauki społeczne zajmują się właściwymi sobie fragmentami życia społecznego, a socjologowie czują się powołani do badania jego całokształtu. Stąd swoisty imperializm socjologiczny manifestujący się zwłaszcza u pierwszych przedstawicieli tej dyscypliny. I tak np. wg jednego z twórców socjologii A. Comtea w klasyfikacji nauk przez niego sporządzonej socjologia figuruje jako jedyna nauka społeczna.
6. Co jest przedmiotem badań antropologii fizycznej a co kulturowej i jakie jest znaczenie antropologii dla badań socjologicznych?
Antropologia dzieli się na dwie gałęzie:
a) Antropologia fizyczna – zajmuje się istotami ludzkimi jako organizmami biologicznymi, badając nasze korzenie biologiczne, nasze związki z innymi gatunkami, także biologiczne zróżnicowanie między nami, koncentruje się na ludzkich skamieniałościach i ich wytworach
b) Antropologia kulturowa – zajmowała się kiedyś naturą i ewolucją społeczeństw nie znających pisma, ostatnio antropolodzy kulturowi skierowali zainteresowanie również na współczesne społeczeństwa przemysłowe szczególne n kulturę i strukturę społeczną małych zbiorowości i grup społecznych .
Ekonomia zajmuje się sposobami jak: produkujemy, rozdzielamy, nabywamy, konsumujemy niezbędne dobra i choć koncentruje się głównie na istocie i pojęciu dobrobytu to ekonomiści studiują również wpływ i efekty stopy bezrobocia, ceny podstawowych produktów i zależności między tymi zjawiskami.
Nauki polityczne analizują kwestie związane ze źródłami, rozdziałem i wykorzystywaniem władzy w społeczeństwie. Badają procesy polityczne zachodzące w różnych grupach i organizacjach. Generalnie jednak nauki polityczne są szczególnie zainteresowane forami działania rządu.
Psychologia – bada podstawy i konsekwencje zachowania jednostki a szczególnie interesuje ją co prowadzi jednostkę do zachowania się w taki a nie inny sposób.
7. Jaka jest różnica pomiędzy ideologią a socjologią (scharakteryzuj ideologię na podstawie socjalizmu)?
Podstawowym celem ideologii jest kształtowanie w masowej skali postaw w oparciu o określoną hierarchię wartości. W skład każdej ideologii wchodzi pewien zasób wiedzy społecznej podporządkowanej jednak ideom przewodnim. To odróżnia aktywność ideologa od aktywności uczonego. Nauka nie ustanawia własnych wartości i idei dąży jedynie do odkrywania prawd o świecie, nie apeluje do mas, jakkolwiek w głębi skrywa nadzieję na upowszechnienie postawy racjonalnej. Czyli można powiedzieć, że podstawowym założeniem socjologii jest myśl, że egzystencja ludzka jest egzystencją społeczną. Jesteśmy ze sobą powiązani i nasze życie zależy od innych. Oddziałujemy na innych a inni oddziaływają na nas i w istocie nasze poczucie tożsamości zależy od owej interakcji.
Socjalizm:
o idea planowania społecznego, regulowania życia społecznego
o duża rola nauki pozytywnej, która nie ma do rzeczywistości społecznej podejścia krytycznego
o krytyka społeczeństwa burżuazyjnego (chaotywność, narastanie tendencji kryzysowych, społeczeństwo się nie rozwija)
o ład społeczny wspólnotowy oparty na kooperacji a nie na konkurencji w rywalizacji.
8. Co jest przedmiotem badań socjologii?
Przedmiotem badań socjologii są:
a) Instytucje – wychowawcze, prawne, religijne, artystyczne, polityczne, gospodarcze itp.
b) Zbiorowości – grupy społeczne, grupy zawodowe, zbiorowości terytorialne, tłum, publiczność, itp.
c) Procesy – industrializacja, urbanizacja, ruchliwość społeczna, migracja, masowa komunikacja i masowa kultura, procesy dezorganizacji (jak alkoholizm, przestępczość, rozwody)
d) Stosunki – działania społeczne, interakcje, więzi, konflikty
e) Zjawiska kulturowe
o Normy
o Wartości
o Cele kulturowe
o Ideologie itp.
f) Ruchy społeczne
g) Świadomość społeczna itp.
Aby wyjaśnić wszystkie te zagadnienia socjologia posługuje się pewnymi teoriami ogólnymi, które pozwalają na nałożenie jednolitych schematów pojęciowych oraz dyrektyw metodologicznych na badane problemy.
9. Co to znaczy, że socjologia jest jedną z nauk społecznych bez paradygmatu?
10. Wymień i krótko scharakteryzuj podstawowe stanowiska teoretyczne.
a) Funkcjonalizm (opis patrz pkt. 11)
b) Teoria konfliktu (opis patrz pkt. 12)
c) Teoria wymiany (opis patrz pkt. 13)
d) Symboliczny interakcjonizm
e) Socjobiologia
f) Instytucjonalizm (opis patrz pkt. 15)
Ad. d) symboliczny interakcjonizm reprezentowany przez Herberta Blumera i Georga Herbert Meada opiera się podobnie jak teoria wymiany na założeniach indywidualistycznych tzn. przyjmuje, iż wszelka całość społeczna stanowi sumę jednostek, a jej badanie polega na analizie działań jednostek. Badania inspirowane przez symboliczny interakcjonizm skupiają się na małych zbiorowościach społecznych, zachowaniach zbiorowych, ruchach społecznych i wszelkich skupiskach społecznych, w których reguły tworzą się w toku wzajemnych oddziaływań jednostek.
Ad. e) socjobiologia – nakazuje ujmować ludzi jako przede wszystkim istoty biologiczne, a społeczeństwo jako rodzaj aktywnego przystosowania ludzi do warunków środowiska naturalnego. Dzieje kultur i cywilizacji są rozumiane jako przedłużenia ewolucji biologicznej, w której toku następuje coraz to bardziej wyrafinowane i sztuczne przystosowanie do środowiska w celu przetrwania gatunku. Narzędzia, religia i obyczaje, innowacje techniczne i organizacyjne są ujmowane jako rodzaj sztucznych organów służących adaptacji.
11. Funkcjonalizm – główne założenia.
Funkcjonalizm to jedna z najważniejszych orientacji badawczych mających znamiona paradygmatu zapoczątkowana w badaniach antropologicznych przez Bronisława Malinowskiego i Alfreda Radclifa Brawna, rozwijana przez Roberta K. Mertona, Talcotta Parsonsa, Jeffreya Aleksandra Niklasa Luhmana.
W opinii funkcjonalistów całe społeczeństwo zarówno w mikro jak i makroskali stanowi system, który należy rozpatrywać jako całość. Oznacza to, że wszelkie instytucje społeczne w ramach systemu są wewnętrznie powiązane w takim stopniu, iż zmiana któregokolwiek elementu powoduje zachwianie równowagi całości co może prowadzić do jej dezorganizacji. Innymi słowy elementami systemu są: instytucje, normy kulturowe, role społeczne , wzory zachowania, organizacje wew. Są funkcjonalne wobec systemu, tzn. przyczyniają się do jego integracji.
12. Teoria konfliktu – główne założenia, gdzie ma zastosowanie, przedstawiciele.
Teoria konfliktu (przedstawiciele Ralph Dahrendorf, Karol Marks).
Krańcowo odmienna teoria od funkcjonalizmu. Od dawna przedstawiano rzeczywistość opartą na przymusie, dominacji i konflikcie. Należało tym wyobrażeniom nadac kształt teoretyczny.
Pierwsze teorie konfliktu powstały już w XIX stuleciu. Były one zwykle obudowane wokół jakiegoś konfliktu uznanego za podstawowy. Może to być konflikt:
o Klasowy
o Rasowy
o Narodowy
o Religijny.
Najwybitniejszym przedstawicielem teorii był Marks, jego teoria oparta była na interpretacji historii jako ustawicznej walki klas.
Teoretycy konfliktu przyjmują, iż interes jest głównym motywem działań jednostki. Konflikt ma być cechą charakterystyczną dla wszelkiej zbiorowości ludzkiej, zarówno małej grupy społecznej (rodziny), organizacji formalnej (przedsiębiorstwa), szerszej zbiorowości terytorialnej (społeczności miejskiej) oraz globalnego społeczeństwa stanowią społeczną przestrzeń do formowania się konfliktu, zarówno wewnątrz poszczególnych zbiorowości, jak i pomiędzy nimi.
Teoria konfliktu zakłada, że wszelki układ społeczny zawiera w sobie tak współpracę i porozumienie, jak i kolizje interesów i konflikt.
Ponadto w ich opinii stosunki między ludźmi oparte na przeciwstawności interesów prowadzą do zmian a przynajmniej zawierają aspiracje, które czynią zmianę prawdopodobną.
Lewis A. Corser zaproponował aby konflikt definiować jako społecznie funkcjonalny sposób rozładowania napięć.
Teoria konfliktu okazuje się użyteczna w rozpoznaniu procesów społecznych w toku zmiany, zwłaszcza gwałtownej i przyśpieszonej.
13. Teoria wymiany.
Szczególną rolę w stworzeniu tej teorii odegrał Geogr. C, Homans oraz Peter Blau.
Założeniem teorii wymiany jest jednostka jako fundament społeczeństwa, oznacza to, że społeczeństwo składa się wyłącznie z jednostek, ich aktów wyboru, ich wytworów i niczego poza tym. W społeczeństwie nie ma niczego innego oprócz tego co sami ludzie weń włożyli. Jeśli ludzie w ogóle decydują się na tworzenie i podtrzymywanie życia zbiorowego to wyłącznie w imię korzyści, jakich mogą oczekiwać od społeczności.
Teoria wymiany zakłada, że wszystkie fakty społeczne można zredukować do faktów psychologicznych.
Zachowaniem jednostki kieruje dążenie do zyskiwania nagród i unikania kar.
Człowiek działa w pewien sposób nie dlatego, że pragnie realizować jakąś normę kulturową (jak w teorii funkcjonalizmu) lecz dlatego, że realizując normę spodziewa się uzyskać nagrodę w postaci akceptacji ze strony innych, żyjąc w zbiorowości jednostka zachowuje się tak by być nagradzana i styka się z innymi jednostkami, które również chcą być nagradzane. W efekcie życie społeczne jest niczym innym jak wymianą nagród pomiędzy pojedynczymi osobnikami.
Teoria okazała się bardzo skuteczna w analizie małych grup społecznych (krąg rówieśników, małe gangi przestępcze itp.) jednak poza tym obszarem jest praktycznie nieprzydatna.
14. System otwarty i zamknięty w funkcjonalizmie.
Funkcjonalizm dzieli się na system:
a) Otwarty
b) Zamknięty.
Wewnątrz każdego systemu występują elementy dysfunkcyjne, które rozsadzają go od wewnątrz (dewiacje, działania innowacyjne itp.) i tak w przypadku gdy dążeniem systemu jest eliminacja dysfunkcji mamy do czynienia z systemem zamkniętym, natomiast jeśli dysfunkcja jest włączana w ramy systemu to mamy do czynienia z systemem otwartym. Zasadniczo funkcjonalizm zakłada, że wszelki system społeczny zmierza do osiągania równowagi (integracji wewnętrznej), jednak stopień integracji jest zmienny.
15. Instytucjonalizm – główne założenia.
Współczesne podejście instytucjonalizmu skupia różne dziedziny nauk społecznych ponieważ instytucje są obecne we wszystkich bez wyjątku obszarach życia społecznego:
o Gospodarce
o Na scenie politycznej
o Administracji państwowej
o Prawie
o Organizacjach religijnych
o Edukacji itp.
Instytucje można zdefiniować jako utrwalone zwyczaje, reguły, normy, bądź zasady gry tworzone przez ludzi, lecz raz wytworzone wykazują historyczną trwałość, odporność na zmiany i zdolność determinowania działań ludzkich. Podkreśla się, że egzystencja jednostki przebiega zawsze w jakiś ramach instytucjonalnych, które stanowią granice jej działań.
Zasady analizy instytucjonalnej są szczególnie przydatne w badaniu zmiany społecznej a w szczególności zmiany obejmujące fundamenty porządku gospodarczego i politycznego np. transformacja ustroju polskiego i innych państwach Europy środkowej i wschodniej. Proces dostosowania się jednostek umotywowanych przez stare tradycje (socjalistyczne) nawyki (ramy instytucji) do nowych wymogów rozwojowych dokonuje się poprzez zmiany instytucjonalne, z których za najważniejsze należy uznać rynek i prawo.
16. W jakiej postaci występują dane socjologiczne?
17. Wymień głównych przedstawicieli myśli socjologicznej od starożytności do oświecenia.
Za twórcę socjologii uważa się francuskiego filozofa Augusta Comte’a, który chciał wykorzystać stworzoną przez siebie naukę do naprawy schorzeń społecznych. Comte koncentrował się na 2 aspektach współżycia społecznego:
*na porządku społecznym
*na stabilizacji społecznej
Sformułował 2 zakresy badawcze socjologii:
*statyka społeczna badająca jakie społeczeństwo jest, jak je opisywać
*dynamika społeczna badająca jak się społeczeństwo zmienia, dlaczego się zmienia.
Comte uważał, że głównym czynnikiem sprzyjającym stabilizacji jest wspólnota przekonań wszystkich członków społeczeństwa. Zmianę społeczną widział jako proces ewolucyjny, dzięki któremu społeczeństwo osiąga coraz wyższe stadia rozwojowe.
Dzieło Comte’a zostało rozwinięte przez angielskiego socjologa Herberta Spencer’a (1820-1903). Spencer usiłował wyjaśnić porządek i zmiany społeczne przez porównanie społeczeństwa do żywego organizmu. Wg niego socjologia odkrywa podstawowe struktury społeczne i bada, jak ich funkcjonowanie wpływa na funkcjonowanie danego społeczeństwa. Szczególnym zainteresowaniem Spencer’a cieszyło się pojęcie „przetrwania najlepiej przystosowanych”. Spencer tym pojęciem posługiwał się w badaniach nad zmianami społecznymi, dając wyraz darwinizmowi społecznemu, w myśl którego w społeczeństwie wolnym od jakiejkolwiek interwencji państwa, rządu nieprzystosowani muszą zniknąć.
Karol Marks (1818-1883) był kolejnym twórcą socjologii. Badacz ten uważał, że podstawowe prawa dotyczące życia społecznego można odnaleźć w strukturze ekonomicznej społeczeństwa. Wg niego społeczeństwo dzieli się na 2 klasy:
*tych, którzy są właścicielami środków produkcji
*tych, którzy tych środków nie posiadają
Podział ten, jego zdaniem, nieuchronnie prowadzi do konfliktu klasowego, do sprzeczności, które wywołują kryzysy ekonomiczne, a te z kolei dają początek nowym strukturom społecznym. Pogląd Marksa jest nazywany materializmem sprzecznym.
Kolejnym badaczem jest Francuz Emil Durkheim. Pod wpływem badań Spencer’a i Comte’a interesowało go to, co scala społeczeństwo, co powoduje określony porządek społeczny. Jego podejście określa się mianem funkcjonalistycznego. Durkheim wskazuje znaczenie różnych elementów życia społecznego dla zachowania spójności społeczeństwa, np. rolę spoiwa stanowią przekonania, wartości itd. Podobieństwa tworzą społeczeństwo, łączenie to Durkheim nazwał solidarnością mechaniczną. Jednocześnie wskazywał, że wraz z rozwojem i różnicowaniem się społeczeństwa, gdzie zaczęli wykonywać wyspecjalizowane zadania i stali się sobie nawzajem niezbędni. Ten rodzaj związku między członkami społeczeństwa, polegający na wzajemnym wsparciu i współzależności Durkheim nazwał solidarnością organiczną.
Kolejnym badaczem wskazującym na nowe obszary współżycia społecznego jest Max Weber (1864-1920). Jest to badacz, który ma duże zasługi w rozwoju wiedzy społecznej i metodologii socjologicznej. Główną dziedziną jego badań były działania społeczne. Szczególnie interesowały go wartości, przekonania, zamiary, postawy, które kierują zachowaniami ludzkimi. Żeby wyjaśnić czyjeś zachowanie, powinniśmy go zrozumieć. Weber postulował socjologię wolną od wartościowania. Domagał się wyeliminowania z procesu badawczego założeń wstępnych i wszelkich uprzedzeń. Był twórcą tzw. typów idealnych, czyli takiej konstrukcji pojęciowej dowolnego zjawiska, która wyrażała najistotniejsze jego elementy i z którą można by było porównywać rozmaite zjawiska życia społecznego.
Kolejnym socjologii był Georg Simmel (1858-1918). Odrzucił on spencer’owską analogię społeczeństwa do organizmu biologicznego. Uważał on bowiem, że społeczeństwo stanowi skomplikowaną pajęczyną wielokrotnych wzajemnych relacji między jednostkami, które pozostają ze sobą w ciągłych interakcjach. Forma tych interakcji jest głównym przedmiotem zainteresowania Simmel’a. Jego socjologię określa się mianem formalnej. Odkrył on w swoich badaniach wspólne elementy w strukturach formalnych ludzi, sformułował typy społeczne, a szczególnie analizował zjawisko „obcego”, jego rolę we współżyciu społecznym. Wg Simmel’a „obcym” jest ten, kto tylko śladowo angażuje się w życie grupy społecznej, formalnie jest jej członkiem, ale nie w pełni akceptowanym i nie potrafi się zintegrować z grupą.

18. Pojęcie kultury i jej rodzaje.
Kultura, w ujęciu socjologicznym, inaczej jest rozumiana niż w życiu codziennym, w języku potocznym. W języku potocznym pojęciu kultura nadaje się sens wartościująco-oceniający.
Natomiast w socjologii pojęciu kultura nadaje się sens neutralno-opisowy tzn. wskazuje się, że nie ma człowieka bez kultury, nie ma społeczeństwa bez kultury, a jednocześnie nie ma społeczeństw o tych samych kulturach.
Najogólniej pod pojęciem kultura rozumiemy bowiem wszystko to, co jest wytworem współżycia ludzi, co nie wytworzyła przyroda sama przez się. Przeciwieństwem kultury jest natura, a więc wszystko to, co jest wytworem przyrody.
Samo słowo „kultura” pochodzi od łacińskiego „kultura” czyli uprawa, pierwotnie odnoszono je do uprawy ziemi (kultura agri). Przejście społeczeństw od społeczeństw zbierackich, myśliwskich itp. Spowodowało, że człowiek uniezależnił się od przyrody. Z czasem Cycero zaczął używać słowa kultura w odniesieniu do uprawy ducha, ponieważ tą uprawą ducha zajmowała się filozofia, więc zaczęto filozofię nazywać kulturą duchową.
Platon podzielił kulturę na:
*materialną
*niematerialną
Pod pojęciem kultury materialnej rozumie się ogół wytworów materialnych takich, jak np. budynki, budowle, stroje, narzędzia, instrumenty, technika, technologia, środki transportu, a więc wytwory i działania ludzkie służące zaspokojeniu potrzeb człowieka. Nazywa się ją kulturą cywilizacyjną, krótko mówiąc cywilizacją.
Kultura niematerialna zwana inaczej duchową albo semiotyczną, obejmuje ogół wytworów człowieka wyrażających jego dążenia do ideałów piękna, dobra, prawdy, sprawiedliwości, poprawnych obyczajów. Obejmuje też przedmioty, w których ideały te zostały uwiecznione. W tym sensie kultura duchowa odzwierciedla świadomość społeczną i obejmuje takie jej formy, jak nauka, sztuka, estetyka, etyka, prawo itd. Kultura duchowa zapewnia integrację społeczeństwa jest narzędziem komunikowania się ludzi oraz zaspokaja ich rozmaite potrzeby.
Obok wymienionych kultur, w socjologii wskazuje się na specyficzny rodzaj kultury zwany kulturą socjalną. Kultura socjalna obejmuje organizację społeczeństwa i związane z nią wzory i normy społecznego działania oraz powstałe na ich bazie stosunki społeczne i międzyludzkie.
Zintegrowane systemy kultury wiążą się z funkcjonowaniem dużych zbiorowości społecznych: narodów, klas. W ich ramach można wskazać także na określone subkultury, a więc właściwości kulturowe mniejszych zbiorowości, np. subkultura młodzieżowa, studencka, chłopska.
Obok wymienionych rodzajów kultury można wskazać także na kulturę osobistą jednostki i kulturę zbiorowości.
Kultura osobista jednostki wyraża ogół sposobów postępowania, metod działania, myśli i pojęć, które charakteryzują jednostkę ludzką. Kultura ta mieści się jednak zawsze w ramach kultury zbiorowości.
Kulturą zbiorowości jest bowiem ogół tych wytworów myśli i działań, wartości i sposobów postępowania, które zostały wykształcone przez zbiorowości i nabrały ważności dla ich członków wyznaczając zachowania uważane za obowiązkowe, np. w postaci nakazów przyzwoitości czy określonego postępowania. Socjologowie zatem analizując kulturę danej zbiorowości wyróżniają w niej swoiste elementy podstawowe lub cechy kultury.
Elementami lub cechami kultury są zatem takie przedmioty, idee, czynności, wzory tych czynności, które wyznaczają ważne dla utrzymania i rozwoju grupy działania i zachowania. Socjologiczna analiza kultury polega na poszukiwaniu zależności między elementami kultury a zjawiskami i procesami zachodzącymi w społeczeństwie. Socjologa interesuje wpływ kultury na życie zbiorowe.
Wpływ kultury na życie społeczne przejawia się w tym, że człowiek przychodzący na świat w jakiejś zbiorowości, rodzinie od pierwszych chwil swojego życia znajduje się pod wpływem istniejących w niej przedmiotów, urządzeń, wierze, przekonań, sposobu wychowania, czyli podlega socjalizacji kulturowej. Kultura ustanawia mu systemy wartości i kryteria określające te wartości. Kultura ustala wzory zachowania się czyli reagowania na określone sytuacje. Kultura ustala ideały i modele życia każdemu z nas.
19. Jakie jest znaczenie religii w kulturze?
Kulturę symboliczną cechuje powiązanie charakteru autotelicznego stanowiącego jej wyróżnik gatunkowy, z pewnymi funkcjami instrumentalnymi, które wypada uznać za wtórne.
Religia. Jeśli religię rozumiemy jako kontakt wyznawców z sacrum, to za jej podstawową cechę możemy uznać autoteliczność. Jest to przeżycie całkowicie bezinteresowne. Taki typ religijności realizują jedynie mistyczne odłamy różnych religii, w praktyce natomiast dominujący typ religijności cechuje instrumentalne pojmowanie religii. Istnieją dwie postacie instrumentalizmu religijnego:
- eschatologiczny – odnoszący się do ostatecznych pośmiertnych losów człowieka. Troska o zbawienie daleka jest od bezinteresowności; bardziej wiąże się z lękiem przed potępieniem wiecznym niż z pragnieniem osiągnięcia kontaktu z bóstwem.
- doczesny – religię traktuje się jako narzędzie zjednania sobie bóstwa, uzyskania od niego pomocy we wszystkich życiowych potrzebach. Potrzeba opieki i pomocy ze strony bóstwa jest zbyt silna , by mogło ją zdominować czysto bezinteresowne pragnienie kontaktu z bogiem. Dlatego wydaje się, że instrumentalizm religii warunkuje jej istnienie.
20. Rola wiedzy w kulturze.
21. Rodzaje grup społecznych.
Grupa społeczna to co najmniej trzy osoby połączone względnie trwałymi więziami społecznymi powstałymi na podłożu odczuwanych i uświadamianych wspólnych potrzeb, wartości i interesów, których treści wyznaczają specyfikę i odrębność danej grupy od innych. Grupa społeczna to zbiorowość, która wykształciła pewien zakres wspólnego myślenia. Jest to zbiór osób, które wyznaczają więź społeczną (charakter dwoisty) i samoświadomość. W grupie istnieje komunikacja i łączność, tendencja do zachowania konformizmu, kulturowo wspólnych wartości, świadomość wspólnych interesów i ich przedkładanie nad swoje interesy, pewne terytorium, majątek, budynki, ośrodki, skupienia, wspólne symbole, herby, sztandary, pieczęcie. Grupa wykształciła władzę grupową i instytucje (pewne sposoby działania, załatwiania spraw) grupowe.
Wg Kosińskiego grupa wyznaczona jest przez:
1. Co najmniej 3 członków (istnieje większość i mniejszość, podstruktura)
2. Cel (wyznacza solidarność, więź)
3. Wyraźna struktura wewnętrzna zbudowana z pozycji zajmowanych przez członków
i związanych z nimi ról, stosunki władzy
4. Tożsamość (wskazuje na jej odrębność)
5. Ośrodki skupienia, symbole.
Podstawową grupą jest grupa rodzinna. W ramach społeczeństwa możemy jednak wyróżnić także inne grupy społeczne, powiązane odmiennego rodzaju więziami społecznymi. Grupy te stawiają przed sobą różnorodne zadania oraz różny jest stopień złożoności ich wewnętrznej struktury.
W socjologii stosowane są różne klasyfikacje grup społecznych. Pierwszy podział dokonywany jest ze względu na typ więzi społecznych (subiektywne odczuwane poczucie wspólnoty i łączności pomiędzy jednostkami, oparte na akceptacji przynależności do grupy, przestrzeganiu wartości, norm i wzorów zachowań grupowych), wyróżnia się:
a) grupy pierwotne, w których istnieje więź oparta na osobistych kontaktach i postawach emocjonalnych
b) grupy wtórne, oparte na więziach formalnych, rzeczowych. Komunikacja pomiędzy członkami odbywa się przez pośredników lub grupę pośredniczącą.
Drugi ze względu na wielkość grupy dzieli się na:
a) grupy małe, posiadające prostą strukturę, czyli złożone wyłącznie z członków i nie posiadające żadnych podgrup (np. rodzina, grupa rówieśników)
b) grupy duże, posiadające strukturę zbudowaną z wielu podgrup (np. klasa, grupa społeczno-zawodowa)
W kolejnym podziale ze względu na stopień formalizacji można wskazać:
a) grupy formalne (organizacje), funkcjonujące na podstawie wewnętrznych,
sformalizowanych i oficjalnych instytucjach władzy, kontroli i podziale ról,
czyli specjalizacji zadań
b) nieformalne, złożone zwykle z małej liczby osób, połączonych wspólnotą
interesów, pozostającą w bezpośrednich interakcjach (więzi osobiste), w których obowiązują niesformalizowane – niekiedy bardzo luźne i ulotne – zasady i kryteria członkostwa, kierownictwa i kontroli. Istnieją poza lub wewnątrz grup formalnych a ich cele mogą być zgodne lub sprzeczne
z działaniami tych że grup.
Czwarty podział dokonywany jest na podstawie pozycji grup w społeczeństwie i są to klasy społeczne. Klasy to takie grupy ludzi, z których jedna może przywłaszczać sobie pracę drugiej dzięki różnicy miejsca, jakie zajmują w określonym systemie gospodarki społecznej i sposobem otrzymywania i rozmiarami tej części bogactwa społecznego, którą rozporządzają.
Kolejnym rodzajem grup są grupy:
a) celowe (np. sportowe, partie polityczne, tzw. akcyjne)
b) wspólnotowe (ze względu na zadania, wspólnota poglądów, wartości).
Istnieją jeszcze dwa rodzaje grup społecznych: grupy terytorialne (skupiska rozproszone, wędrowne) i grupy tworzące się na podstawie wspólnych wartości kulturowych.
Tworzy się również grupy celowe, które zostały zorganizowane planowo dla realizacji pewnego celu lub grupy celów, i w których istnieje tylko więź sformalizowana. W grupach celowych dominuje więź rzeczowa i stosunki oparte na stycznościach rzeczowych. Są one tworzone intencjonalnie. Mechanizm tworzenia się grup celowych:
1. Potrzeby ludzkie i dążenie do ich zaspokojenia
2. Przekształcenie potrzeb w interesy, które związane są z systemem wartości. Są
nadbudowane nad potrzebami
3. Dążenie do zaspokojenia interesów prowadzi do stawiania sobie celów. Cel to
bardzo określony przedmiot lub stan rzeczy, który zbiorowość chce osiągnąć.
Cel jest konkretyzacją interesu.
Należy odróżnić zrzeszenia od grup celowych przymusowych (np. armia).
Cele nie muszą być koniecznie wspólne, lecz mogą być podobne. Cel podobny to cel indywidualny, którego realizacja może być osiągnięta przez zbiorowość ludzi współdziałających. Wielkie grupy celowe, które powstają na zasadach dobrowolności i których cel jest wspólny, podlegają tym samym prawom, tendencjom. Cechy:
1. Rozbudowany system instytucji i urządzeń sformalizowanych, organizacja,
która koordynuje i kieruje działaniami osób zrzeszonych.
2. Uczestnictwo ma charakter kontraktowy (prawa i obowiązki)
3. Atmosfera inpersonalności
Tendencje:
1. Tendencja do jedności konsolidacja grup podobnych
2. Tendencja do koordynacji i centralizacji.
3. Powstanie kategorii wyspecjalizowanych kierowników ekspertów (wysmukłe
struktury organizacyjne)
4. Pojawienie się wysokiego kierownictwa.
Są także grupy odniesienia stanowiące dla jednostki model zachowań społecznie akceptowanych, dostarczający kryteriów oceny własnego działania oraz działań innych ludzi.
a) grupa odniesienia audytoryjnego „publiczność”, której oczyma jednostka
postrzega samą siebie (mechanizm jaźni odzwierciedlonej). Ta grupa oddziałuje
dzięki potrzebie konformizmu lub chęci wyróżnienia się z otaczającego grupy.
b) grupa odniesienia normatywnego do której jednostka należy lub do której
członkostwa aspiruje. Jednostka identyfikuje się z nią z obawy przed
wykluczeniem albo nie przyjęciem do niej, postępuje zgodnie z uznawanymi w
niej normami i wartościami.
c) grupa odniesienia porównawczego stanowi dla jednostki tło porównawcze przy
niej normami i wartościami własnych i innych ludzi. Oddziałuje przez poczucie
upośledzenia lub wyższości, które jest rezultatem porównania.
Grupa odniesienia może być dla jednostki zarówno grupa własna jak i obca.
Organizacja grupy utożsamiana jest z jej strukturą wewnętrzną zbudowaną z pozycji zajmowanych przez członków i związanych z nimi ról społecznych, stosunki władzy (władza wyznaczona osobowo i streficznie. Każda grupa musi posiadać odpowiednią organizację. Jej członkowie są powiązaniu systemem stosunków uregulowanych przez odpowiednie instytucje. Na organizację składają się instytucje, stanowisko kierownika, przywódcy, wzory działania i formy kontroli. Struktura grupy to sposób podporządkowywania sobie członków instytucji i podgrup. W skład struktury wchodzą także inne elementy grupy (podstawy materialne, symbole, wartości, wzory zachowań). Istnieją mikrostruktury, które odnoszą się do małych grup i makrostruktury. Istnieją struktury formalne i nieformalne.
Dezorganizacja grupy jest to zespół procesów, składających się z wielkości zjawisk społecznych i zachowań anormalnych, których występowanie i intensywność zagraża kontynuacji procesów życiowych grupy. Przyczyny: dezorganizacja instytucji, osłabienie kontroli społecznej, chwiejność kryteriów i ocen moralnych oraz dopuszczenie wzorów zachowań, które w grupie podlegały represji. Przeciwdziałanie: reforma (reorganizacja, przebudowa społ. wywołuje kolejne problemy, inżynieria społ. (socjotechnika, zapobiega rozwojowi dezorganizacji, nie wywołuje problemów).
Grupa społeczna jest zespołem osób powiązanych jakąś więzią społeczną. Grupą społeczną jest grupa kolegów, gdyż łączy ich wzajemne koleżeństwo, jest drużyna piłkarska, która tworzy grupę ze względu na reguły gry i wspólny cel – wygraną, grupami społecznymi są grupy kibiców połączone tym, że chcą zwycięstwa drużyny, którą dopingują.
22. Pojęcie procesu społecznego.
Procesem społecznym nazywamy serię zjawisk, zdarzeń, faktów dotyczących osobowości grup społecznych, zbiorowości powiązanych ze sobą różnego rodzaju zależnościami przyczynowymi lub strukturalno-funkcjonalnymi, powodującymi określone skutki i przeobrażenia społeczne.
23. Jak dzielimy procesy społeczne ze względu na układ, w którym przebiegają.
Ze względu na układ, w którym procesy przebiegają możemy podzielić je na:
*procesy intrapersonalne- zachodzące wewnątrz osobowości człowieka, np. proces samokształcenia, samorozwój, samokontrola, samodoskonalenie
*procesy zachodzące między jednostkami tzw. procesy ekstrapersonalne, np. proces współpracy, przyjaźni, wrogości, konfliktu
*zachodzące między jednostką a grupą społeczną, np. proces identyfikacji, sprzeczności, buntu, dążenia do dominacji, oderwanie się
*procesy zachodzące między grupami społecznymi, np. proces współpracy, współistnienia, wzajemnej pomocy, tolerowania się, wrogości, konfliktu, niechęci, konkurencji, walki, wojny.
24. Jak dzielimy procesy społeczne ze względu na dążenie jednostek i grup społecznych.
Ze względu na dążenia jednostek i grup społecznych procesy dzielimy na:
*procesy przystosowania się- zachodzące wówczas, gdy jednostka lub grupa społeczna znajduje się w nowej sytuacji środowiskowej, w której dotychczas uznane i stosowane wzory działań nie prowadzą do zaspokojenia potrzeb i nie dają możliwości utrzymania się w życiu zbiorowym
*procesy współdziałania lub współpracy- polegające na uzgodnionym działaniu i wykonywaniu zadań dla osiągnięcia wspólnego celu politycznego, ekonomicznego, towarzyskiego itp.
*procesy współzawodnictwa lub konkurencji- powstające na gruncie rozbieżności interesów
*procesy konfliktowe- gdy jednostka lub grupa dąży do osiągnięcia własnych celów przez wyeliminowanie, zniszczenie lub podporządkowanie sobie innej jednostki lub grupy dążącej do osiągnięcia podobnych celów
26.Co to jest stratyfikacja społeczna?
Stratyfikacją społeczną nazywamy podział społeczeństwa na takie kategorie lub grupy, do których przynależność daje określoną pozycję społeczną cenioną wyżej lub niżej, korzystniejszą lub mniej korzystną dającą podstawy do uzależnienia od siebie ludzi innych kategorii czy grup społecznych.
Obrazowo rzecz ujmując klasy, warstwy, stany, kasty społeczne są wyższe lub niższe. Przejście z jednej kategorii podziału stratyfikacyjnego do innej jest awansem społecznym albo degradacją społeczną.
Akcentowanie podziałów stratyfikacyjnych społeczeństwa związane jest z rozdziałem dóbr społecznych. Jedna osoba może być bogatsza czy potężniejsza niż inna, a owe różnice między jednostkami odzwierciedlają nierówności społeczne i mogą wynikać z tego, że pewna osoba pracuje ciężej od innych lub wybrała zawód czy karierę, które zapewniają jej więcej władzy niż inne zajęcia.
Różnice między całymi kategoriami społecznymi, a nie tylko między jednostkami nazywa się zróżnicowaniem społecznym. Kiedy zaś ludzie w owych różnych kategoriach społecznych zostaną uszeregowani w pewnym hierarchicznym porządku dającym im różny dostęp do dóbr społecznych powstaje stratyfikacja społeczna, inaczej mówiąc uwarstwienie. Osoby pochodzące z tej samej warstwy społecznej mają podobne szanse życiowe, takie chociażby jak: poziom wykształcenia, zdrowie, ogólny standard życia itd.
Stratyfikacja społeczna jest cechą całych społeczeństw, a nie tylko poszczególnych ich członków. Stratyfikacja ma różne formy. Może przybierać je w zależności od systemu społecznego występującego w danym społeczeństwie. Może to być stratyfikacja charakterystyczna dla społeczeństwa otwartego lub zamkniętego. Przykładem stratyfikacji społeczeństwa zamkniętego jest system kastowy, czyli taki w którym pozycja jednostki zależy od rodziny w jakiej się urodziła, zmiana pozycji społecznej zazwyczaj jest niemożliwe, z urodzenia bowiem wynika przypisany jednostce status społeczny. Przykładem jest społeczeństwo hinduskie, w którym występuje podział członków tego społeczeństwa na pięć zasadniczych kast:
*braminów, którą tworzą ludzie wykonujący zawody intelektualne
*kaszatriów, którą tworzą wojownicy, żołnierze
*wajsjów, którą tworzą kupcy
*siudrów, którą tworzą pracownicy fizyczni, robotnicy
*pariasów, którą tworzą osoby przeznaczone do wykonywania tzw. prac nieczystych (tworzą kastę nietykalnych).
Przykładem stratyfikacji społeczeństwa otwartego jest system klasowy. Klasę społeczną stanowi również wielka grupa ludzi o tym samym statusie społecznym, przy czym istnieje możliwość zmiany przynależności klasowej, a tym samym zmiany statusu społecznego, np. poprzez małżeństwo, poprzez wykonywanie określonego zawodu, do którego się doszło dzięki własnym wysiłkom, a nie dzięki urodzeniu. Otwartość systemu klasowego prowadzi do tzw. ruchliwości społecznej, czyli przemieszczania się w górę lub w dół w strukturze klasowej społeczeństwa. Podobnie jak w przypadku kasty, klasa ma duży wpływ na szanse życiowe jednostki. Ludzie z wyższych klas społecznych mają z reguły większy dostęp do dóbr społecznych, takich jak: wykształcenie, praca, opieka zdrowotna itd. Dzięki jednak otwartości społeczeństwa, a więc dzięki możliwości ruchliwości społecznej jednostka może zwiększyć swoje szanse otrzymane przez urodzenie bądź zmniejszyć te szanse. Klasa społeczna ma więc charakter wielowymiarowy, tzn. istnieje kilka czynników określających status w społeczeństwie. Do czynników tych należą: majątek, władza, prestiż społeczny.
Najogólniej w społeczeństwie wyróżnia się trzy klasy społeczne:
*wyższą
*średnią
*niższą
Klasę wyższą tworzą jednostki, których rodziny od pokoleń cieszyły się prestiżem, majątkiem i dostępem do władzy.
Klasa średnia jest już stosunkowo zróżnicowana. Składa się z jednostek, które dorobiły się znacznego majątku poprzez działalność biznesową lub wykonywanie wolnych zawodów lub wykonują zawody urzędnicze lub usługowe.
Poniżej klasy średniej znajduje się stosunkowo niższa klasa robotnicza, której członkowie zarabiają na życie poprzez pracę własnych rąk.
Jeszcze niżej w hierarchii społecznej jest klasa niższa, której członkowie albo nie pracują, albo osiągają tak niski dochód, że muszą być wspierani przez rząd.
Istnienie stratyfikacji społecznej we wszystkich społeczeństwach próbuje wyjaśnić się przy pomocy różnych teorii, szczególnie teorii strukturalistyczno-funkcjonalistycznej i teorii konfliktu.
Davis i Moor dają przykład funkcjonalistycznego wyjaśnienia stratyfikacji społecznej. Twierdzą oni, że określona forma stratyfikacji jest nieunikniona i społecznie niezbędna. W ich ujęciu społeczeństwo składa się ze złożonego systemu statusów, pozycji i ról społecznych. Jeżeli społeczeństwo ma dobrze funkcjonować, to pozycje społeczne powinny być zajmowane przez najlepiej wykwalifikowane jednostki, a ponieważ objęcie tych pozycji wymaga długiego i trudnego przygotowania, w konsekwencji niewielu ludzi chce przeznaczyć czas i pieniądze, a także nakład pracy. Niezbędny jest system różnicowania nagród, aby zachęcić ludzi uzdolnionych do zdobywania wymaganego przygotowania. System stratyfikacji motywuje tych, którzy mają niezbędne umiejętności, by zajmować odpowiednie pozycje i dobrze.



Kultura to ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnych i niematerialnych wartości uznawanych sposobów postępowania, zobiektywizowanych i przyjętych dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom. Kultura to historia religii, moralności, obyczaju, nauki, sztuki.
Rodzaje kultury:
- kultura jawna – to co jest uświadamiane w kulturze, wzory zachowań, normatywne, orientacje, kategorie, produkty
- kultura ukryta – podświadoma, abstrakcyjna II stopnia – wzory kultury; druga interpretacja: Milton – kultura ukryta to inwerencja jawnego speku kultury, jest to konstrukt badacza
- kultura marginalna – marginalność kultury:
o W rozumieniu przestrzenno-kulturowym (peryferyjna)
o Odnosząca się do stopnia rozwoju (kultura zacofania, archaiczności, reliktu)
o W sensie społeczno-kulturowym.
Wg Parka człowieka marginesu charakteryzuje osobowość kulturalna. Ukształtowana na styku dwóch kultur i dwóch społeczności nie przenikających się wzajemnie
- kultura ubóstwa – nawiązuje do wszystkich trzech rozumień marginalności:
o Subkultura typowa dla najuboższych środowisk stratyfikowanych społeczeństw żyjących w biednych dzielnicach wielkich miast oraz na ubogich obszarach wiejskich
o Sposób życia jest niezależny od kontekstu etnicznego
o Kult ubóstwa to kompleks marginalnej sytuacji, który wywołuje i utrwala specyficzne wzory zachowań i system wartości, które przekazywane są dalszym pokoleniom przez socjalizację
o Jest to nie tylko wynik życia w nędzy, ale też system adaptacji do trudnych warunków życia, która ułatwia przetrwanie organizmu, egzystencję, zneutralizowanie wykluczenia
o Jest to specyficzny sposób widzenia świata, swojego miejsca w społeczeństwie.
D. Kewis prowadził badania nad nędzą i wyróżnił ok. 70 cech typowych dla kultury ubóstwa:
- niski stopień uczestnictwa w ogólnonarodowych instucjach
- zdezorganizowane życie społeczne
- wrogie nastawienie do zewnętrznego świata
- brak właściwego dzieciństwa
- silny fatalizm połączony z poczuciem beznadziejności i kompleksem niższości wobec innych środowisk
- niski poziom aspiracji.
Wg Znanieckiego:
- demoralizacja
- bezrobocie
- rozpad małżeństwa
- wzrost przestępczości
- kultura masowa:
o Zjawisko stosunkowo nowe (pojawiło się wraz z rozwojem druku)
o Związek kultury masowej ze społeczeństwem masowym
o Standaryzacja (wymieszanie kultury niskiego i wysokiego poziomu), mechanizacja (rozpowszechnianie za pomocą środków masowego przekazu), wulgaryzacja (przystosowująca do potrzeb prostszego odbiorcy)
o Występuje w ostatnim układzie kultury.
25. Wyjaśnij terminy:
Industrializacja inaczej uprzemysłowienie jest to proces przekształcania się społeczeństw tradycyjnych w przemysłowe dzięki wprowadzeniu gospodarki opartej na mechanizacji produkcji, kierowanej planowo przy użyciu określonych metod zarządzania, charakteryzujący się zwiększaniem się odsetka osób zatrudnionych w przemyśle, standaryzacją czasu pracy, wyraźnym podziałem pracy i wzrostem heterogeniczności społeczeństwa. Procesowi temu towarzyszy przyspieszona urbanizacja, zwiększaniem się liczby grup wtórnych w stosunku do grup pierwotnych, zmniejszaniem się roli grup wspólnotowych.
Urbanizacja - zespół przemian ekonomicznych, społecznych, kulturowych i przestrzennych, prowadzących do rozwoju miast i obszarów miejskich oraz wzrostu liczby ludności miejskiej i jej udziału w liczbie ludności państwa bądź regionu.
Urbanizacja – jest procesem społecznym i kulturowym wyrażającym się w szybkim wzroście liczby i rozwoju ośrodków miejskich na skutek koncentracji przemysłu i handlu. Powoduje ona napływ ludności wiejskiej do miast, powiększenie się obszarów miejskich w całości zaludnienia. Wiąże się z upowszechnieniem miejskich wartości kulturowych i miejskiego stylu życia.
Ruralizacja proces społeczny będący przeciwieństwem urbanizacji, polegający na odpływie ludności miejskiej na wieś, spowodowany zazwyczaj większą atrakcyjność terenów pozamiejskich w niektórych regionach. Proces ten oznacza także upodabnianie się terenów miejskich, w szczególności obszarów podmiejskich do obszarów wiejskich i przyjmowanie wiejskiego stylu życia.
26. Co to jest stratyfikacja społeczna? - jest to podział społ. Na takie kategorie, do których przynależenie daje pozycję społeczną wyżej lub niżej cenioną, korzystniejszą lub mniej korzystniejszą, dającą podstawy do uzależnienia od siebie ludzi innych kategorii takiego podziału, względnie związaną z uzależnieniem.
27. Wymień znane Ci teorie satysfakcji ekonomicznej
a) Teoria konfliktu – przedstawia K.Marks i zakłada, że istnieją dwie klasy społeczne: ci którzy posiadają środki produkcji i ci którzy ich nie posiadają. Wg Marksa za powstrzymanie satysfakcji społecznej odpowiedzialny jest kapitalizm jako system ekonomiczny, który zmusza robotników do tego aby produkowali więcej niż jest to potrzebne im samym i właścicielem środków produkcji.
b) ujęcie wielo wymienne – przedstawia Max Weber – koncepcja była atakiem na teorię konfliktu. Weber uważał, że analizowanej satysfakcji społecznej oparta tylko na nierówności ekonomicznej jest zbyt sztywna. Wg Webera istnieją 3 odrębne strefy różnicujące społeczeństwo: Ekonomiczna, Społeczna i polityczna. Jednostka wcale nie musi zajmować wysokiej pozycji jednocześnie we wszystkich trzech kategoriach. Może np. mieć wysokie w jednej z nich a niską w pozostałych.
c) Ujęcie funkcjonalistyczne – Kingslay Davs – została sformułowana w 1945 r i mówi, iż satysfakcja społeczna składa się z pozycji społecznych, jeśli ma ono funkcjonalność należycie najwyższe pozycje społeczne powinny zajmować osoby najlepiej wykwalifikowane.
28. Satratyfikacja polskiego społeczeństwa – podlegała różnorodnym zmianom na przestrzeni dziejów. Począwszy od początków państwowości polskiej poprzez wpływ czasów ludzie raczej nie starali się nie doszukiwać przyczyn takiego a nie innego podziału społecznego. Dopiero początek naszego stulecia i bardziej rozwijająca się myśl techniczna, oraz nauka sprawiła, iż ludzie zaczęli podejmować próby wyjaśnienia zróżnicowania społeczeństwa, czyli satysfakcji. We współczesnym społeczeństwie występuje podział na kilka kategorii a przynależność do jednej z nich daje bardziej lub mniej korzystną pozycję danej jednostki w społeczeństwie.
29. Rodzaje i rola elit w społeczeństwie – Elita jest to zespół jednostek ludzkich wyróżniających się z pośród otoczenia pod jakimś względem uznawanym za doniosłym danym społeczeństwie. Tak, więc elita jest wytworem społeczeństwa, w którym istnieją a nie tylko danej klasy społecznej.
Rola elity – istotną rolę pełni elita władzy w skład, której wchodzą Ci którzy biorą udział w kształtowaniu i podejmowaniu decyzji państwowych.
Rodzaje elit:
- rządzące
-gospodarcze
-wojskowa – najważniejsza
30. Rodzina i jej funkcje.
Rodzina jest podstawową mikrostrukturą społeczną i obejmuje uznawany społecznie tryb trwałego obcowania płciowego. Obejmuje również instytucjonalną formę małżeństwa, zawiera pewien system nomentalny wyrażającej stosunki pokrewieństwa i dziedziczenia. Jest jednostką gospodarującą zapewniającą swym członkom utrzymanie i opiekę. Zaspokaja potrzeby materialne i przygotowanie swych członków do samodzielnego życia w społeczeństwie. Jest grupą mieszkańców wspólnie tworzącą jedno gospodarstwo domowe, które może obejmować dwa a nawet trzy pokolenia.
Funkcje rodziny:
- F. ekonomiczna polega na dostarczeniu dóbr materialnych rodzinie
- F. opiekuńcza przejawia się zabezpieczeniem członków rodziny w określonych sytuacjach życiowych
- F. socjalizacyjna czyli wprowadzenie członków rodziny w życie społeczne i przekazanie im wartości kulturowych
31. Wymień znane Ci teoretyczne koncepcje Państwa -
Teoria umowy społecznej Poglądy, iż państwo powstało w wyniku umowy społecznej rozwinęli Hobbes i Rousseau. Zakładali oni istnienie stanu, przedpaństwowego, który z konieczności zmuszał do powołania społeczeństwa i państwa. Powstanie państwa opiera się na zgodzie obywateli, którzy godzą się przy pomocy umowy społecznej na podporządkowanie się woli zbiorowej. Wola ta zabezpiecza jednocześnie równość i wolność jednostki.
Państwo klasowe Pojmowanie państwa jako aparatu przymusu jest ujęte w teorii Marksa i Engelsa. Państwo powstaje w wyniku konfliktów miedzy klasami, jest aparatem przemocy, który umożliwia klasie posiadającej środki produkcji podporządkowanie sobie klas niższych. Historycznie proces ten zachodzi w drugiej fazie wspólnoty pierwotnej, czyli w okresie barbarzyństwa. W dalszym rozwoju państwo było państwem właścicieli niewolników dla ciemiężenia niewolników, podobnie jak państwo feudalne było organem szlachty dla ciemiężenia poddanych i pańszczyźnianych chłopów, a nowożytne państwo parlamentarne jest narzędziem wyzysku pracy najemnej przez kapitał
Państwo społecznością naturalną Arystoteles określił człowieka jako istotę polityczną z natury. Państwo jest społecznością naturalną, bo jednostka musi żyć we wspólnocie politycznej, aby zaspokoić swoje potrzeby i rozwinąć swoje człowieczeństwo. Państwo jest społecznością naturalną także, dlatego, że rodziny, rody, wspólnoty sąsiedzkie nie są w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb człowieka. Musi istnieć wspólnota, która zabezpiecza dobro ogółu, dobro wspólne. Naturalny charakter państwa wynika ze sposobu jego powstawania – na drodze naturalnego rozwoju.
32. Omów fazy kształtowania się Państwa.
Możemy wyróżnić trzy fazy strukturalne:
-„faza wodzów militarnych” Polegała na tworzeniu w danym społeczeństwie plemiennym lub w ramach kilku sąsiednich plemion stanowiska i powoływaniu na nią osoby do spełniania określonego zadania, najczęściej wodza militarnego w związku z konfliktami terytorialnymi.
-„okres państwa patrymonialnego” Był to okres wytworzenia się stałych instytucji władzy administracyjnej i politycznych w postaci książąt feudalnych, władzy królewskiej, posługującej się dworem, czyli zespołem urzędów. Cechą tej fazy było traktowanie państwa jako własności monarchy.
-„faza państwa nowożytnego” Cechą państwa nowożytnego jest separacja administracji publicznej od aparatu administracji panującego i dworu. Własność prywatna księcia, króla, władcy politycznego oddziela się od własności publicznej. Władza państwowa ulega centralizacji, staje się władzą biurokratyczną.
33. Jakie funkcje społeczne spełnia państwo?
Państwo spełnia dwa rodzaje funkcji:
Zewnętrzne: zapewnienie bezpieczeństwa społeczeństwu, czyli stworzenie siły militarnej oraz działania dyplomatyczne zmierzające do tworzenia porozumień z innymi krajami na rzecz zapewnienia pokoju. Pełnienie przedstawicielstwa społeczeństwa wobec innych społeczeństw. Organy przedstawicielskie reprezentują interesy danego państwa w innych krajach oraz sprawują opiekę nad obywatelami swojego kraju znajdujących się na terytorium innego państwa.
Wewnętrzne: Zapewnienie ładu i porządku w obrębie społeczeństwa. Ustanowienie porządku prawnego, aktualizowanie prawa. Sprawowanie zwierzchniego nad działalnością różnych grup społecznych i instytucji, wspomaganie ich w różnych dziedzinach, rozstrzyganie sporów i konfliktów.
34. Co nazywamy procesem socjalizacji?
Socjalizacja jest to proces, w którym poprzez swoje doświadczenia jednostka nabywa zachowań ludzkich. Z drugiej strony jednostka uczy się funkcjonowania w kulturze. Jest to proces kształtowania się osobowości ludzkiej i z drugiej strony – relacja ze społeczeństwem i warunkami życiowymi. Jednostka ludzka ze swoimi dyspozycjami psychicznymi i fizycznymi staje się dojrzała społecznie.
Aspekt socjologiczny – rozwój osobowości-osiągany każdorazowo stan zorganizowania struktury motywacji właściwej warstwy postaw i kompetencji wpisany w biografię jednostki jako rezultat radzenia sobie jednostki z wymogami środowiska i własnego „ja”.
35. Scharakteryzuj pojęcie władzy państwowej, wymień jej cechy.
Władza państwowa to władza najwyższa suwerenna, jest to uprawnienie i możność egzekwowania od obywateli określonych zachowań w drodze stosowania odpowiedniego systemu kar i nagród. Władza jest legitymizowana, Weber wyróżnił trzy rodzaje formalnoprawnych źródeł władzy: Panowanie legalne - wynika z obowiązującego uregulowania prawnego przypisującego uprawnienia władcze. Władza tradycjonalna – źródłem legitymizacji są przyjęte i uświęcone tradycje.  Panowanie charyzmatyczne – uprawnienie do sprawowania władzy wynika ze szczególnych cech osobowości danej osoby.
Cechą władzy państwowej jest:
- instytucjonalizacja – rozbudowany charakter władzy państwowej w postaci systemu instytucji politycznych, administracyjnych i sądowniczych. Dysponowanie prawem stosowania przymusu fizycznego względem tych, którzy naruszyli określone normy prawa stanowionego.
-suwerenność – wewnętrzna jak i zewnętrzna
36. Omów dwa modele sprawowania władzy państwowej.
Ze względu na sprawowanie władzy wyróżnia się dwa modelowe systemy:
Model autorytarny - Przejawiał się w historii w formie tyranii, władzy autokratycznej, despotyzmu, władzy absolutnej oraz totalitaryzmu. Jego cechą jest samowolność sprawowania władzy i nie podleganie żadnej rzeczywistej kontroli innych organów władzy państwowej. Zwierzchni organ władzy kumuluje w sobie atrybuty wszystkich rodzajów władzy: ustawodawczej, sadowniczej i administracyjnej.
Model demokratyczny Polega na rządach ludu, podstawowa zasadą jest idea uczestnictwa obywateli w sprawowaniu władzy. W modelu tym wszyscy obywatele posiadają te same prawa. Odróżniamy demokrację bezpośrednią i pośrednią (przedstawicielską). Istota demokracji jest przestrzeganie przez wszystkie organy władzy państwowej praw i wolności obywatelskich: prawo do życia, wolności osobistej i bezpieczeństwa, wolności sumienia, wyznania i praktyk religijnych, wolności prasy, zgromadzeń, zrzeszania się, prawo do własności prywatnej.
37. Wymień znane Ci typy partii politycznych.
- Partie liberalne i konserwatywne - powstałe najwcześniej w związku z konfliktami między burżuazją a zwolennikami ancien regime podczas przekształceń społeczeństw europejskich na drodze od systemu feudalnego do kapitalistycznego.
- Partie robotnicze - powstałe w II połowie XIX w. i na początku XX w. jako wyraz emancypacji proletariatu. Wyrażały one nastroje polityczne klasy robotniczej. W związku z konfliktami ideologicznymi, partie robotnicze podzieliły się na socjalistyczne (socjaldemokratyczne) i komunistyczne. Kryterium podziału był stosunek do idei rewolucji robotniczej i praktyki budowy nowego systemu społecznego w Rosji Radzieckiej (ZSRR).
- Partie chrześcijańskie (chrześcijańsko-demokratyczne) - były próbą praktycznego stosowania zasad katolickiej nauki społecznej sformułowanych w encyklice papieża Leona XIII ?Rerum novarum" (1891 r.).
- Partie agrarne - powstałe w początkach XX w. wyrażały interesy chłopskie, odmienne od interesów innych grup społecznych.
- Partie faszystowskie - powstały po I wojnie światowej jako wyraz niezadowolenia z jej wyników i opozycji wobec systemu demokracji parlamentarnej.
- Partie narodowo-wyzwoleńcze - szczególnie aktywne po II wojnie światowej. Ich celem było i jest nadal doprowadzenie do odzyskania niepodległości przez terytoria zależne.
- Partie ekologiczne - szczególnie aktywnie działające od lat siedemdziesiątych XX w., stawiają sobie za cel nie tylko walkę z zanieczyszczeniem środowiska naturalnego, ale również wszelkimi rodzajami jego niszczenia.
- Partie regionalne - rozwijają się w regionach chcących wywalczyć częściową niezależność (autonomię) od centralnych władz państwowych, akcentują odrębność (np. językową) miejscowej ludności.
Przedstawiony wyżej katalog możliwych partii politycznych nie jest oczywiście pełny, gdyż nie uwzględnia wszystkich lokalnych możliwości i odmian, ponadto koncentruje się na zjawiskach z kręgu kultury europejskiej. Należy także zauważyć, że proces powstawania nowych partii politycznych trwa nadal, gdyż nadal ujawniają się nowe problemy społeczne, ekonomiczne i polityczne.
38. Omów genezę powstawania partii.
Historyczny proces rozwoju partii politycznych został przedstawiony przez Maxa Webera. Wyróżnił on trzy etapy rozwoju partii: koteria arystokratyczna (XV11-XV111 w.), partia klubowa (II pół. XVIII w. -I pół. XIX w.) i partia masowa (od 11 poł. XIX w.) Koteria arystokratyczna to nazwa ugrupowań kierowanych przez potężne rody arystokratyczne. Ich celem stało się zdobycie (sprawowanie) władzy przez przedstawicieli tych rodów, do czego wykorzystywano wsparcie ich klienteli politycznej. Przykładem takiej koterii arystokratycznej w Polsce jest Familia, czyli ugrupowanie polityczne rodziny Czartoryskich. Posiadała ona swój program polityczny, lecz istotą działania jej członków nie była jego realizacja, lecz zapewnienie władzy Czartoryskim, którzy wcielali ów program w życie. Partia klubowa to specyficzne ugrupowanie zwolenników pewnego programu politycznego. Jego centrum stanowili członkowie klubu zasiadający w ciałach reprezentacyjnych (np. Sejm Czteroletni w Polsce, Konstytuanta, czy Konwent podczas rewolucji we Francji). Ugrupowanie to posiadało sprecyzowany program oraz wyodrębnioną grupę przywódców. Istotą życia partii klubowej było działanie w parlamencie, natomiast nie posiadała ona rozwiniętej struktury terytorialnej. Tylko niektóre z klubów politycznych (np. jakobini) dążyły do mobilizowania swych zwolenników i tworzenia własnych przedstawicielstw lokalnych. Partia masowa narodziła się wraz z upowszechnieniem prawa wyborczego i koniecznością zorganizowania wyborców. Ponadto czynnikiem wpływającym na rozwój partii stało się też utworzenie organizacji robotniczych (socjalistycznych). Wniosły one do życia politycznego nową jakość, stając się wzorem dla innych partii politycznych. Posiadały one nie tylko program i wyodrębnioną hierarchię przywódców, lecz również liczną grupę szeregowych członków (zwolenników), związanych normami statutu i zobowiązanych do czynnego popierania własnej partii. Dla życia politycznego ważne okazało się również związanie z partiami różnych organizacji społecznych (związkowych, kobiecych, młodzieżowych itp.), które - oprócz właściwych sobie działań - zajmował) się również kształtowaniem (wychowaniem) nowych zwolenników partii. Taki model partii okazał się najsprawniejszy dla podstawowego celu działania partii - zdobycia władzy. Z tego względu był on (i jest nadal) przyjmowany przez inne partie polityczne. Historyczny rozwój partii oraz konflikty społeczne i polityczne spowodowały, że najczęściej stosowanym kryterium podziału partii jest ich stosunek do niektórych fundamentalnych problemów społecznych, czy wręcz cywilizacyjnych.
39. Wyjaśnij pojęcie konfliktów.
Konflikt – jest to występowanie sprzeczności interesów między dwiema lub większą liczba jednostek lub zbiorowości społecznych. Sprzeczności te pojawiają się wówczas, kiedy jednostka lub grupa dąży do określonego celu, natomiast druga jednostka lub grupa udaremnia lub przeszkadza w osiągnięciu tego celu.
40. Konflikt społeczny i jego funkcje
konflikt społeczny - proces wzajemnego oddziaływania na siebie podmiotów, w którym występuje świadomość faktycznej lub wyimaginowanej niezgodności celów i interesów, zmierzający do wymuszenia zmiany podjętych lub zamierzonych działań drugiej strony oraz (lub) do zaszkodzenia przeciwnikowi.Na podstawie przedstawionej definicji można wskazać następujące cechy tego zjawiska: 1)konflikt jest działaniem społecznym - tzn., że międzypodmiotowe animozje, niechęci czy uprzedzenia nie są jeszcze konfliktem; 2) warunkiem koniecznym wybuchu konfliktu jest pojawienie się świadomości konfliktu - obiektywnie istniejące sprzeczności interesów nie muszą prowadzić do zajścia tego zjawiska; 3) cele stron biorących udział w konflikcie mogą być takie same lub rozbieżne (schizma).Druga z wyróżnionych cech wskazuje na niektóre czynniki warunkujące zajście konfliktu. Czynniki obiektywne (sprzeczne bądź niezgodne interesy i cele miedzy podmiotami) tworzą tzw. sytuację konfliktową. Występowanie sytuacji konfliktowej nie musi jeszcze prowadzić do wybuchu konfliktów. Znane są liczne sytuacje, gdy pomimo obiektywnej sprzeczności interesów konflikty nie wybuchają. Sytuacja konfliktowa może łatwo przekształcić się w otwarty konflikt, gdy istniejące sprzeczności zostaną dostrzeżone. Równocześnie dosyć częste są przypadki odwrotne - konflikty wybuchają, chociaż nie występują żadne sprzeczności interesów. Konflikty te określa się jako irracjonalne - wytworzona została świadomość konfliktu, mimo braku obiektywnych podstaw do działań zorientowanych przeciwko drugiej stronie. Poszukując obiektywnych czynników warunkujących zajście konfliktu społecznego, często wskazuje się na ograniczoność dóbr jako jeden z czynników określających sytuację konfliktową. Do konfliktu dochodzi, dlatego, że pewne dobra (rzadkie zasoby, pozycje) mogą być dostępne tylko dla niektórych jednostek lub grup. Wśród tych rzadkich dóbr szczególne znaczenie ma władza. Walka o władzę może być głównym przedmiotem konfliktu, a równocześnie - jak się podkreśla - każdy konflikt niezależnie od jego przedmiotu jest konfliktem o władzę (lub może być w ten sposób interpretowany). Wg stanowiska Michela Croziera i Ralfa Dahrendorfa stosunek władzy jest elementem, a nawet przedmiotem każdego konfliktu. Innym czynnikiem warunkującym zajście konfliktu jest powstanie poczucia względnej deprywacji. Pogorszenie warunków życiowych jakiejś zbiorowości nie musi bezpośrednio prowadzić do wybuchu konfliktu społecznego (na tego typu zależność wskazywał w swoich pracach Karol Marks). Subiektywny sposób postrzegania tych czynników, a także przekonanie, że podjęte działania są w stanie zmienić te niekorzystne sytuacje, stają się warunkiem wybuchu konfliktu. Jak podkreślał