Dyskryminacja

My, ludy Narodów Zjednoczonych, zdecydowane (..). przywrócić wiarę w podstawowe prawa człowieka, godność i wartość jednostki, równość praw mężczyzn i kobiet oraz narodów wielkich i małych (...) i w tym celu postępować tolerancyjnie i żyć ze sobą w pokoju jak dobrzy sąsiedzi (...) postanowiliśmy zjednoczyć nasze wysiłki dla wypełnienia tych zadań.
(Preambuła Karty Narodów Zjednoczonych)

Działalności ONZ przyświeca zwalczanie nietolerancji, ksenofobii oraz wszelkich form dyskryminacji w tym dyskryminacji rasowej. Uchodźcy, migranci i ich rodziny, kobiety, dzieci, osoby niepełnosprawne, ludność autochtoniczna, chorzy na HIV/AIDS, mniejszości narodowe, religijne i wyznaniowe - należą do tych, których prawa i interesy wymagają szczególnej ochrony. Dyskryminacja oraz pokrewne formy nietolerancji prowadzą do nierównego traktowania, pozbawiania praw i prześladowania, a tym samym stanowią naruszenie prawa międzynarodowego. Zwalczaniu form dyskryminacji służą umowy międzynarodowe (konwencje, konwenty i pakty), których przestrzeganie w krajach członkowskich monitorują ciała traktatowe ds. praw człowieka.



Rasizm, dyskryminacja rasowa, ksenofobia i wszystkie wynikające z takich postaw formy nietolerancji nie przeszły do historii. Dostrzegamy ich obecność w nowym stuleciu i mamy świadomość, że ta obecność ma swoje korzenie w obawie przed innością, strachu przed obcymi, strachu przed utratą osobistego bezpieczeństwa (...) Nie zgadzając się na to, aby różnorodność ras i kultur była czynnikiem ograniczającym ludzkie kontakty i rozwój ludzkości, musimy zmienić swe nastawienie i dostrzec w różnorodności szansę na wzajemne wzbogacanie się. Musimy też zdać sobie sprawę z tego, że wzajemne przenikanie się różnych kulturowych i intelektualnych tradycji stwarza najlepsze perspektywy dla przetrwania ludzkiej duchowości. Zbyt długo różnorodność była postrzegana nie jako dar, ale jako zagrożenie i zbyt często znajdowało ono wyraz w rasowej pogardzie i konfliktach, wykluczaniu, dyskryminacji i nietolerancji.

Fragment Deklaracji "Tolerancja i różnorodność: wizja dla XXI wieku" przyjętej podczas
Światowej Konferencji przeciwko Rasizmowi w Durbanie, 31 sierpnia-7 września 2001 r.

CIAŁA TRAKTATOWE
DS. PRAW CZŁOWIEKA
Komitet Przeciwko Torturom (CAT)
Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet
(CEDAW)
Komitet Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych (CESCR)
Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej
(CERD)
Komitet Praw Dziecka (CRC)
Komitet ds. Ochrony Praw Wszystkich Migrujących Pracowników (CMW)
Komitet Praw Człowieka
(HRC)


FORMY DYSKRMINACJI
Apartheid
Dyskryminacja rasowa
Nietolerancja religijna


GRUPY DYSKRYMINOWANE
Zakażeni wirusem HIV/AIDS
Migranci
Niepełnosprawni



1. Apartheid w Południowej Afryce
Apartheid był doktryną społeczno-polityczną opartą na prawach, które pozwalały białej mniejszości rządzącej w Afryce Południowej na segregację, wyzyskiwanie i terroryzowanie ludności czarnoskórej oraz Azjatów i ludzi rasy mieszanej, stanowiących większość społeczeństwa. W Afryce Południowej ludności murzyńskiej odmówiono podstawowych praw człowieka i praw politycznych, czarnoskóry pracownik był wyzyskiwany, a ogół czarnej rasy skazano na segregację.
Stworzony w ramach Apartheidu system prawny sankcjonował rasistowskie założenia. Każda krytyka wobec systemu była natychmiast tłumiona. Apartheid wyrósł z rasizmu. Zinstytucjonalizowana dyskryminacja rasowa łamała zasady Karty Narodów Zjednoczonych i Powszechną Deklarację Praw Człowieka.


Symbolem walki z apartheidem w Republice Południowej Afryki jest Nelson Mandela. Dla swej działalności zyskał on poparcie społeczności międzynarodowej. Nelson Mandela za swoje przekonania i walkę o demokrację, równość i edukację dla wszystkich mieszkańców Południowej Afryki trafił do więzienia. Został uwolniony po trzydziestu latach w 1990 r. W tym samym roku wybrano go przewodniczącym Afrykańskiego Kongresu Narodowego. W 1993 r. odebrał Pokojową Nagrodę Nobla w imieniu wszystkich mieszkańców Republiki Południowej Afryki, którzy cierpieli i poświęcili tak wiele, by przynieść pokój i wolność swojemu krajowi. 10 maja 1994 r. Nelson Mandela został wybrany na pierwszego czarnego prezydenta Republiki Południowej Afryki w pierwszych prawdziwie demokratycznych wyborach.

2. Dyskryminacja rasowa

"Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa". Artykuł 1, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
Jednym z celów Organizacji Narodów Zjednoczonych według Karty Narodów Zjednoczonych jest "popierać prawa człowieka i zachęcać do poszanowania tych praw i podstawowych wolności dla wszystkich bez względu na różnice rasy, płci, języka lub wyznania."
Od założenia ONZ, kolejne międzynarodowe konwencje i deklaracje podkreślały fakt, iż wszyscy członkowie ludzkiej rodziny mają równe i niezbywalne prawa, a także zobowiązały się do gwarancji i obrony tych praw.
Dyskryminacja rasowa uniemożliwia pełną realizację praw człowieka. Pomimo postępu w niektórych dziedzinach podziały, restrykcje oraz preferencje dokonywane na podstawie rasy, koloru skóry, pochodzenia narodowego lub etnicznego rodowodu wciąż zaogniają już trwające i generują nowe konflikty. Powodują przemilczane cierpienia, doprowadzają do utraty życia. Niesprawiedliwość jaką niesie ze sobą dyskryminacja rasowa sprawiła, że jej likwidacja stała się celem działalności ONZ. Rosnące zaniepokojenie społeczności międzynarodowej dyskryminacją rasową było powodem podjęcia w 1963 r. przez Zgromadzenie Ogólne NZ kroków na rzecz uchwalenia Konwencji w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej (Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination). Konwencja oparta jest na czterech podstawowych założeniach:
· Każda doktryna dotycząca zróżnicowania rasowego czy wyższości rasowej jest naukowo mylna, moralnie godna potępienia, społecznie niesprawiedliwa i niebezpieczna oraz nie ma żadnego usprawiedliwienia w praktyce czy w teorii.
· Dyskryminacja rasowa oraz polityka rządów oparta na rasowej wyższości lub pogwałceniu fundamentalnych praw człowieka zagraża przychylnym relacjom międzyludzkim, współpracy pomiędzy narodami i międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu.
· Dyskryminacja rasowa jest szkodliwa nie tylko dla tych, którzy są jej podmiotami, ale także dla tych, którzy ją stosują.
· Głównym celem ONZ jest społeczność światowa wolna od rasowej segregacji i dyskryminacji czyli wolna od czynników, które są przyczyną nienawiści i podziałów.

3. Nietolerancja religijna
Religie, poprzez swoje nauki, podkreślają wartość tolerancji, poszanowania dla praw człowieka oraz braku dyskryminacji. Religia przez wieki stanowiła o godności ludzkiej i społecznej sprawiedliwości. Przywódcy religijni i instytucje religijne wzywali do pojednania i uzdrawiania społeczności, wśród których panowały napięcia i niepokoje. Mimo tego akty nietolerancji i dyskryminacji religijnej są powszechne. Wiele aktów przemocy zostało popełnionych w imieniu religii.
Organizacja Narodów Zjednoczonych zwróciła uwagę na wyzwania, które niosą ze sobą kwestie nietolerancji religijnej. W Deklaracji o Likwidacji Wszystkich Form Nietolerancji i Dyskryminacji Religijnej i Wyznaniowej, Zgromadzenie Ogólne postanowiło zastosować wszelkie możliwe środki w celu zapobiegania i zwalczania różnych form i przejawów nietolerancji religijnej. Komisja Praw Człowieka powołała specjalnego sprawozdawcę ds. nietolerancji religijnej w celu nadzorowania działań rządów i informowania o przypadkach naruszenia postanowień Deklaracji.
Na Milenijnym Szczycie Pokojowym Przywódców Religijnych i Duchowych w sierpniu 2000 r., przywódcy religijni z całego świata zobowiązali się działać wspólnie na rzecz światowego pokoju. Obiecali także wspierać swymi możliwościami i moralnym autorytetem pojednanie i akceptację różnorodności. Przywódcy religijni podpisali dokument "Zobowiązanie do Globalnego Pokoju" przyznający, iż każda tradycja religijna naucza by traktować bliźnich jak siebie samych, bez względu na rasę, wyznanie, pochodzenie etniczne lub narodowe, status ekonomiczny, płeć czy wiek.

4. Zarażeni wirusem HIV/AIDS
Mija 20 lat odkąd wykryto pierwszy kliniczny przypadek Nabytego Zespołu Niedoboru Odporności Organizmu - AIDS. AIDS stało się najbardziej wyniszczającą chorobą, jakiej ludzkość kiedykolwiek doświadczyła. Od początku trwania epidemii ponad 60 milionów ludzi zaraziło się wirusem. HIV/AIDS jest główną przyczyną śmierci w Afryce Subsaharyjskiej, a czwartą w skali światowej. Pod koniec 2001 roku na świecie żyło 40 milionów ludzi zarażonych wirusem HIV. W krajach rozwijających się większość nowych przypadków infekcji pojawia się wśród ludzi młodych, szczególnie zaś narażone są kobiety i dziewczęta. Około jedna trzecia nosicieli wirusa to osoby pomiędzy 15 a 24 rokiem życia. Większość z nich nie wie, że jest zarażona. Ponadto, wiedza milionów ludzi na temat HIV jest żadna lub zbyt mała by uchronić przed zainfekowaniem.

Dyskryminacja i stygmat
Osoby dotknięte HIV/AIDS cierpią nie tylko z powodu choroby. Naruszone lub wręcz odebrane zostały przysługujące im prawa. Napiętnowanie i dyskryminacja utrudniają dostęp do leczenia oraz znalezienie pracy czy mieszkania. To z kolei zwiększa ryzyko zarażenia wirusem kolejnych osób, gdyż piętno towarzyszące nosicielom HIV zniechęca ich do kontaktu ze służbą zdrowia czy pomocą społeczną. W rezultacie ci, którzy najbardziej potrzebują informacji i porady nie korzystają z nich, nawet jeśli takie usługi są dostępne.
Jaki jest stosunek praw człowieka do HIV/AIDS?
Powszechna świadomość przysługujących zakażonym wirusem HIV/AIDS praw, takich jak prawo do edukacji czy informacji, a przede wszystkim prawo do tolerancji, zmniejsza niekorzystny wpływ HIV/AIDS na funkcjonowanie społeczeństwa. Ochrona i promocja praw człowieka odgrywają zasadniczą rolę w zapobieganiu i rozprzestrzenianiu się HIV oraz w łagodzeniu społecznych i gospodarczych skutków pandemii AIDS. Promocja i ochrona praw człowieka redukują ryzyko zarażenia infekcją przez wskazanie jej przyczyn, osłabiają niechęć wobec zarażonych wirusem HIV oraz umożliwiają jednostkom i społeczeństwom właściwie zareagować na zjawisko pandemii. Międzynarodowe działania na rzecz zwalczania HIV/AIDS uwzględniają prawa obywatelskie, kulturalne, polityczne i socjalne, zgodnie z przyjętymi standardami i normami w zakresie ochrony praw człowieka. Istniejący w ramach Narodów Zjednoczonych system ochrony praw człowieka stworzył instrumenty i mechanizmy prawne niezbędne do zagwarantowania praw osobom zarażonym wirusem HIV. Ciała traktatowe systemu ochrony praw człowieka udzielają zaleceń i wskazówek odnośnie realizacji praw nosicieli wirusa HIV na podstawie analizy dostarczanych przez państwa raportów System monitoringu wzmacniają dodatkowo Specjalne Procedury Komisji Praw Człowieka obejmujące przedstawicieli, sprawozdawców krajowych oraz grupy robocze.
Biuro Wysokiego Komisarza NZ ds. Praw Człowieka
(Office of the High Commissioner for Human Rights) - OHCHR
Biuro Wysokiego Komisarza NZ ds. Praw Człowieka blisko współpracuje z UNAIDS w celu promocji i ochrony praw człowieka w kontekście HIV/AIDS. Wysoki Komisarz NZ ds. Praw Człowieka koncentruje się na:
· Wzmacnianiu zdolności OHCHR i systemu ochrony praw człowieka ONZ do postrzegania problemu HIV/AIDS w kontekście praw człowieka,
· Zapewnianiu zintegrowania systemu ochrony praw człowieka z programami zwalczania HIV/AIDS opracowywanymi przez agendy ONZ,
· Zachęcaniu do uwzględniania praw człowieka w działaniach na rzecz zwalczania HIV/AIDS.
OHCHR wspiera prace ciał traktatowych ONZ zmierzające do połączenia w jedną całość wszystkich kwestii dotyczących HIV/AIDS. OHCHR pomaga także instytucjom krajowym zajmującym się prawami człowieka w tworzeniu regulacji prawnych i polityki w zakresie HIV/AIDS. Zalecenia i uwagi Wysokiego Komisarza NZ ds. Praw Człowieka ogłaszane są w formie Międzynarodowych Wytycznych w kwestii HIV/AIDS i Praw Człowieka.
5. Migranci

Ponad 175 milionów ludzi, w tym migrujący pracownicy, uchodźcy, azylanci, stali imigranci oraz pozostała reszta, mieszka i pracuje poza krajem swego urodzenia i obywatelstwa. Wielu z nich to pracownicy - migranci. Konwencja o Pracownikach - Migrantach (art. 2, 1) definiuje pojęcie "pracownik - migrant" następująco: "osoba, która została najęta do czynności związanej z wynagrodzeniem w państwie, w którym nie jest obywatelem". Konwencja wprowadza nowe podejście przy definiowaniu praw odnoszących się do pewnych kategorii pracowników - migrantów i ich rodzin, włączając w to pracowników przygranicznych, pracowników sezonowych, żeglarzy, pracowników instalacji przybrzeżnych, pracowników objazdowych, migrantów zatrudnionych przy realizacji określonych projektów oraz pracowników prowadzących własną działalność gospodarczą.
Celem Konwencji jest zapobieganie i likwidacja wyzysku wszystkich pracowników - migrantów i ich rodzin. Pracownicy przed migracją powinni mieć możliwość zdobycia podstawowej umiejętności języka, a także wiedzy na temat kultury oraz prawnych, politycznych i socjalnych struktur państwa do którego się udają. Artykuł 37 Konwencji traktuje o prawie legalnych pracowników - migrantów i ich rodzin przed wyjazdem lub w momencie przyjęcia do kraju zatrudnienia do informacji o wszelkich warunkach dotyczących ich przyjęcia, wymaganiach, które muszą spełnić w kraju zatrudnienia oraz informacji o organach państwowych, do których powinni się zgłosić w przypadku zmiany warunków przyjęcia.
Pracownicy - migranci są narażeni w szczególności na takie zjawiska jak rasizm, ksenofobia i dyskryminacja. Często stykają się z wrogością i podejrzeniami ze strony społeczności, w których żyją i pracują. Wyjątkowo niebezpiecznym zjawiskiem zachęcającym i usprawiedliwiającym ksenofobiczną wrogość i przemoc jest kojarzenie migracji i migrantów z przestępczością. Stereotyp, że wszyscy migranci to osoby przebywające w danym kraju nielegalnie, powoduje częstsze oskarżanie ich o popełnianie czynów karalnych i wykroczeń. Takie podejście stawia migrantów poza ochroną ze strony prawa.
Wejście w życie Międzynarodowej Konwencji o Ochronie Praw Wszystkich Pracowników - Migrantów i Członków Ich Rodzin wsparło i uzupełniło system ochrony praw człowieka stworzony w ramach ONZ. Ochronę migrantów zapewniają także inne traktaty i konwencje z zakresu praw człowieka. Należą do nich przede wszystkim: Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, Międzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej, Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet oraz Konwencja o Prawach Dziecka. Komitety nadzorujące realizację postanowień tych traktatów przy wielu okazjach wyrażały troskę z powodu niedostatecznej ochrony praw migrantów. Normy prawne chroniące migrantów znajdują się także w Konwencji o Migracji Zarobkowej z 1949 r. (nr 97) oraz Konwencji o Pracownikach - Migrantach (uzupełnienie) z 1975 r. (nr.143) uchwalonych przez Międzynarodową Organizację Pracy.
6. Niepełnosprawni
Ponad 600 milionów ludzi, czyli około 10 procent populacji światowej, jest dotknięta różnymi formami inwalidztwa. Niepełnosprawni żyją często w odmiennych warunkach, mają jednak podobne doświadczenia - są dyskryminowani i wykluczani poza nawias społeczny. W przeszłości osoby kalekie traktowano jak "niewidzialne". Postrzegano je raczej jako "obiekty" wymagające ochrony, leczenia i pomocy niż jako podmioty prawa. Konsekwencją takiego traktowania było wykluczenie niepełnosprawnych z głównego nurtu społeczeństwa - zapewniano im szkoły i zajęcia specjalne, osobne budynki mieszkaniowe, oddzielny transport zakładając, że niepełnosprawni nie będą w stanie radzić sobie w normalnym życiu. Odmawiano im równego dostępu do podstawowych praw i fundamentalnych wolności (takich jak: opieka zdrowotna, zatrudnienie, edukacja, głosowanie, uczestnictwo w życiu kulturalnym).
W ciągu dwóch ostatnich dekad nastąpiło wiele zmian. Niepełnosprawni zaczęli być postrzegani jako osoby, którym również przysługują prawa. Głównym zadaniem stało się umożliwienie i zapewnienie im aktywnego uczestnictwa w życiu politycznym, społecznym i kulturalnym przy jednoczesnym poszanowaniu i akceptacji ich odmienności. Taka postawa oparta na międzynarodowych standardach z dziedziny praw człowieka skutecznie chroni prawa osób niepełnosprawnych. Umacnianie ochrony praw człowieka jest także jednym ze sposobów zapobiegania niepełnosprawności.
Zmiany w podejściu do praw człowieka zostały bezapelacyjnie poparte przez ONZ i znalazły odzwierciedlenie w inicjatywach międzynarodowych. Rok 1981 został ogłoszony przez Zgromadzenie Ogólne "Międzynarodowym Rokiem Niepełnosprawnych". Główne hasło obchodów brzmiało "Pełne Współuczestniczenie i Równość".