Witamina D

WITAMINA D

Witaminy są niezbędne dla funkcjonowania organizmu i muszą być dostarczane z pożywieniem lub w postaci suplementów diety, ponieważ sam organizm nie potrafi ich wytworzyć. Witaminy odgrywają rolę katalizatorów mających wpływ na procesy metaboliczne w naszym organizmie.

Czy to naprawdę witamina?
Wśród licznych ważnych substancji, na co dzień warunkujących zdrowie i prawidłowy rozwój człowieka, są witaminy. Nie zawsze zdajemy sobie jednak sprawę, że tak naprawdę nie jest ona witaminą, a raczej hormonem, gdyż może być wytwarzana przez nasz organizm. Dzieje się to w wyniku pewnych przekształceń cholesterolu, które następują pod wpływem oddziałującego przez ludzką skórę słonecznego promieniowania ultrafioletowego. Powszechnie przyjęło się jednak określać witaminę D właśnie mianem "witaminy".

Witamina D pierwotnie nazwana była witaminą A - od łacińskiego słowa antyrachitic, ponieważ chroniła oraz leczyła krzywicę i osteoporozę.
Można powiedzieć, że witamina D to słoneczna witamina. 90% tej witaminy w naszym organizmie pochodzi z ekspozycji na słońce. Słońce wytwarza w naszym organizmie witaminę D z cholesterolu gromadzącego się tuż pod skórą i niektórych steroli pochodzenia roślinnego. Zużywa więc część naszego cholesterolu. Przy produkcji witaminy D przez skórę nie ma mowy o przedawkowaniu. Organizm sam reguluje ile witaminy w danym czasie potrzebuje, stąd ekspozycja na promieniowanie słoneczne jest najlepszym sposobem na dostarczenie organizmowi dostatecznej dawki witaminy D. Dzienne zapotrzebowanie na witaminę D można zapewnić sobie wystawiając twarz na 15 minut do Słońca lub jedząc 100 g kurzego żółtka.
Alergolodzy i dermatolodzy już dawno zauważyli, że atopowe zmiany skórne w okresie letnim, gdy skóra jest nasłoneczniana ustępują i powracają w okresie jesienno-zimowym. Badania nad wpływem witaminy D na stan skóry atopowej mogą stać się wytłumaczeniem sezonowości tej dolegliwości skórnej.

Wyróżnia się trzy odmiany witaminy D, które różnią się przede wszystkim budową łańcucha bocznego:
D1 - kalcyferol,
D2 – ergokalcyferol - naturalnie występujący w organizmach roślinnych/drożdżach,
D3 – cholekalcyferol - naturalnie występujący w organizmach zwierzęcych.


Źródła
Pokarmowe źródła witaminy D:
Cholekacyferol: ryby (łosoś, dorsz, tuńczyk, śledź, makrela, sardynki), oleje rybne, produkty zwierzęce (wątroba, żółtka jaj, mleko i masło fortyfikowane witaminą D).
Ergokalcyferol: drożdże, produkty roślinne oraz margaryny, kaszki dla dzieci i płatki śniadaniowe fortyfikowane witaminą D.


Rola w organizmie
Witamina D, podobnie jak pozostałe witaminy, pełni bardzo ważną rolę. Pobudza wchłanianie wapnia i fosforu, a także zapobiega nadmiernemu wydalaniu tych pierwiastków z moczem przez co ma wpływ nie tylko na prawidłowe kształtowanie się kości u dzieci i dorosłych, na ich odpowiednią gęstość i na stan naszego uzębienia. Tak więc - ponieważ witamina D umożliwia wchłanianie tych pierwiastków, jej odpowiednia ilość zapewnia działanie tych składników mineralnych. Obecność tej witaminy we krwi wpływa korzystnie na system nerwowy i na skurcze mięśni, w tym serca, gdyż odpowiednia ilość wapnia umożliwia sprawne przewodzenie impulsów nerwowych. Witamina D zapobiega i łagodzi stany zapalne skóry, reguluje wydzielanie insuliny, a tym samym wpływa na odpowiedni poziom cukru w organizmie. Korzystnie wpływa na słuch, gdyż decyduje o dobrym stanie kostek ucha wewnętrznego. Oddziałuje na komórki szpiku kostnego produkujące komórki obronne (monocyty). Warto wspomnieć, że obecność witaminy D zapobiega różnego rodzaju nowotworom, takim jak rak okrężnicy, rak piersi, rak prostaty, chłoniak nieziarniczy.

Rola

1. Regulacja gospodarki wapniowo - fosforanowej.
Wszystkie 3 odmieny witaminy D odpowiadają za utrzymanie prawidłowego (w stosunku do aktualnego zapotrzebowania) stężenia wapnia i fosforu w surowicy. Mechanizm tego procesu polega na oddziaływaniu na kilka narządów: układ kostny, przewód pokarmowy i nerki. Witamina D zwiększa jelitowe wchłanianie wapnia i fosforu.

2. Wpływ na metabolizm tkanki kostnej.
Witamina D odpowiada za prawidłowe kształtowanie się kości i zębów oraz właściwą mineralizację i gęstość kości. Regulując gospodarkę wapniową kości, zapobiega patologicznym złamaniom. Kalcytriol wpływa na układ kostny w zależności od stężenia wapnia i fosforu w surowicy.

3. Regulacja funkcji tkanki mięśniowej.
Witamina D odpowiada za utrzymanie prawidłowej masy i siły mięśni (szczególnie mięśnia sercowego).

4. Funkcja immunomodulucjąca.
Działanie immunomodulujące witaminy D polega przede wszystkim na stymulacji działania i rozmnażania się komórek układu odpornościowego: monocytów i makrofagów. Monocyty produkowane są w szpiku kostnym, a regulacja ich funkcji obronnych wspomaga walkę organizmu z wieloma chorobami ogólnoustrojowymi. Pobudzanie makrofagów ma znaczenie w łagodzeniu wszelkich stanów zapalnych. Działanie to odbywa się w mechanizmie hamowania produkcji hormonów układu odpornościowego. Witamina D ma poza tym działanie pośrednio przeciwbakteryjne – łącząc się z receptorami jądrowymi komórek układu odpornościowego pobudza produkcję związków przeciwbakteryjnych, działających jak endogenne antybiotyki. Witamina D prawdopodobnie zwiększa odporność na prątki gruźlicy.

5. Regulacja funkcji tkanki nerwowej.
Prawidłowe stężenie witaminy D we krwi optymalizuje działanie systemu nerwowego, w tym przewodzenie w mięśniu sercowym. Witamina umożliwia regenerację neuronów i sprawne przewodzenie impulsów nerwowych.

Niedobór
Brak witaminy D nazywamy awitaminozą. Powoduje ona wiele nieprawidłowości w rozwoju i funkcjonowaniu organizmu.
• Przede wszystkim niedobór witaminy D jest przyczyną występowania krzywicy u dzieci i młodzieży, a także u dorosłych. Schorzenie to polega na upośledzeniu mineralizacji układu kostnego, czyli na zmniejszonym odkładaniu się w kościach fosforanów wapnia. W wyniku tej choroby, powstałej z powodu braku fosforu i wapnia, kości ulegają zniekształceniu i osłabieniu, wykrzywiają się pod wpływem ciężaru ciała szybko rosnącego dziecka.
• Kości i nadgarstki stają się powiększone, klatka piersiowa zaczyna przypominać pierś gołębia.
• U dzieci powstają opóźnienia we wzroście zębów.
• Długotrwałe niedobory witaminy D skutkują częstszym występowaniem w wieku dorosłym także innych chorób - niektórych nowotworów (raka prostaty, piersi, jelita grubego i odbytnicy, płuc oraz trzustki) i stwardnienia rozsianego. Zwiększają również ryzyko miażdżycy.
• Jeżeli organizm nie otrzymuje odpowiednich ilości witaminy D, niekiedy występują zaburzenia przemiany glukozy, co sprzyja ujawnieniu się cukrzycy.
• U dorosłych niedobór witaminy D wywołuje osteomalację. Kości stają się słabe, łatwo się łamią, występuje sztywnienie i kurcze mięśni.
• Niedobór witaminy D prowadzi do osłabienia funkcji układu odpornościowego oraz ogólnego złego samopoczucia.
• Niedobory witaminy D przyczyniają się do pogorszenia pracy neuronów i uszkodzeń układu nerwowego. Spadki jej stężenia w surowicy mogą powodować zaostrzenia objawów stwardnienia rozsianego oraz choroby Parkinsona (i prawdopodobnie wielu innych).
• Brak tej witaminy powoduje również zwiększone ryzyko ciężkich chorób psychicznych, w tym depresji. Częściej drażliwość, nerwice, bezsenność, obniżenie nastroju.
• Problemy dermatologiczne wywołane są niedoborem witaminy D. Już hipowitaminoza witaminy D prowadzi do stanów zapalnych skóry i spojówek.
• Często występuje też krótkowzroczność.

O krzywicy
Objawy krzywicy w znacznej mierze zależą od stopnia niedoborów witaminy D. U chorego dziecka możemy obserwować na przykład rozmięknienie kości czaszki, tworzenie się zgrubień w miejscu połączeń żeber, zniekształcenie klatki piersiowej i kręgosłupa lub zahamowanie wzrostu. Niekiedy maluch ma duży brzuch, bywa rozdrażniony i obficie poci się w okolicach potylicy. Ponadto w wykonywanych badaniach moczu stwierdza się wzrost wydalania fosforanów oraz nieznaczne wydalanie wapnia.
Krzywica u niemowląt urodzonych o czasie obecnie występuje rzadko. Jest to rezultatem prawidłowego karmienia. Coraz częściej mamy decydują się na karmienie piersią co najmniej przez pierwsze 6 miesięcy życia dziecka, zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Odpowiednia zawartość wapnia oraz właściwe proporcje wapnia i fosforu w pokarmie naturalnym - w połączeniu z podawaniem zalecanej dawki witaminy D - sprawiają, że wykorzystanie obu pierwiastków w tworzeniu kości jest optymalne. Trzeba jednak pamiętać, że przedłużone karmienie wyłącznie piersią (powyżej 6. miesiąca życia niemowlęcia), bez dodatkowego podawania wapnia i fosforu może jednak skutkować zmniejszoną mineralizacją kości. Ponieważ płód magazynuje większość wapnia w ostatnim trymestrze ciąży, na zachorowanie na krzywicę są szczególnie narażone dzieci urodzone przedwcześnie i karmione mlekiem matki. Dlatego też rodzice wszystkich wcześniaków powinni być w stałym kontakcie z pediatrą, który będzie oceniał zdrowie dziecka również z perspektywy stanu jego układu kostnego. Lekarz może zdecydować o zastosowaniu w diecie niemowlęcia specjalnych mieszanek (tak zwanych "wzmacniaczy" mleka kobiecego), uwzględniających zwiększone zapotrzebowanie wcześniaka na spożywanie ilości wapnia i fosforu.

O osteoporozie i osteomalacji
Krzywica jest chorobą wieku dziecięcego, natomiast niedobory wapniowo-fosforanowe i witaminy D w wieku dorosłym mogą powodować osteoporozę, która polega na zmniejszeniu masy kostnej i zwiększonej łamliwości kości. Tkanka kostna przypomina gąbkę o dużych porach, przez co staje się ona krucha i łamliwa. Choroba wiąże się z silnymi dolegliwościami bólowymi, patologicznymi złamaniami, skrzywieniami i zwyrodnieniami układu szkieletowego, prowadzącymi do zniekształcenia sylwetki. Dochodzi do osłabienia i wcześniejszego wypadania zębów. Choroba dotyka przede wszystkim kobiety - zwłaszcza te, w których rodzinach występowała osteoporoza, które nie rodziły dzieci lub wcześnie przechodziły menopauzę.
Warto pamiętać, że na wystąpienie osteoporozy znaczący wpływ mają także czynniki dietetyczne i środowiskowe, takie jak niskie spożycie wapnia, wysokie spożycie białka oraz palenie tytoniu, picie alkoholu i brak aktywności fizycznej. Dlatego też troszcząc się o właściwy stan kości swojego dziecka, mamy nie mogą zapominać również o własnej prawidłowej diecie i zdrowym stylu życia.
Osteomalacja, czyli rozmiękanie kości, prowadzi do podobnych powikłań co osteoporoza.


Kiedy i u kogo może wystąpić niedobór witaminy D?
- przy niewystarczającej ekspozycji osób starszych na światło słoneczne, u których zmniejsza się zdolność syntetyzowania witaminy,
- przy ogólnym znacznym niedożywieniu z małym spożyciem witaminy D (szczególnie u dzieci),
- przy diecie beztłuszczowej,
- przy różnych zespołach złego wchłaniania,
- w przewlekłym alkoholizmie,
- w przewlekłej niewydolności nerek,
- w przewlekłej niewydolności wątroby,
- przy blokach metabolicznych w nerkach lub wątrobie,
- przy przyjmowaniu leków przeciwpadaczkowych,
- u osób o ciemnej karnacji i u rasy czarnej.


Toksyczność
Możliwość wystąpienia hiperwitaminozy D wynika z faktu, że jest ona naturalnie magazynowana w ludzkim organizmie. W ten sposób może ona osiągać toksyczne stężenia, które doprowadzą do hiperkalcemii uszkadzającej wiele narządów. Przedawkowanie witaminy D występuje jedynie przy suplementacji sztucznym kalcytriolem. Oznacza to, że nie istnieje ryzyko zatrucia nawet przy nadmiernej ekspozycji na światło słoneczne, ani przy bogato witaminowej diecie.


Korzyści obecności witaminy D:
-sprzyja utrzymaniu mocnych kości i zębów
-poprawia pracę układu odpornościowego
-uczestniczy w ochronie przed nowotworami