Notatka z Prawa

1. Prawo – uporządkowany zbiór (system) generalnych i abstrakcyjnych norm postępowania, ustanowionych lub uznanych przez państwo, których realizacja jest zabezpieczona zorganizowanym przymusem państwa.
2. Powstanie prawa:
a) Konstytucja w systemie źródeł prawa jest ustawą zasadniczą. Uchwalenie Konstytucji należy do kompetencji Zgromadzenia Narodowego (czyli połączonego Sejmu i Senatu, przyjmuje ją zaś naród w drodze referendum konstytucyjnego). Konstytucja reguluje podstawy ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa, strukturę i zakres działania państwowych organów naczelnych, a także podstawowe prawa i obowiązki obywatelskie. Do czasu uchwalenia Konstytucji RP strukturę i uprawnienia naczelnych organów państwa normują przepisy Małej Konstytucji z 1992 r. Struktura ta jest oparta na zasadzie podziału władz. Władzą ustawodawczą jest u nas Sejm i Senat, zaś władzą wykonawczą – Prezydent oraz Rząd (Rada Ministrów) i poszczególni ministrowie, władzę sądowniczą sprawują zaś niezawisłe sądy. Konstytucja w swej treści określa hierarchię pozostałych źródeł prawa i wytycza kierunki ustawodawstwa. Żaden akt normatywny nie może być sprzeczny z Konstytucją. Konstytucja wreszcie jako ustawa zasadnicza różni się od ustaw zwykłych szczególnym trybem, w jakim jest uchwalana i zmieniana. Do jej zmiany potrzebna jest kwalifikowana większość 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów , to też jest oczywiste, że zwykła ustawa nie może zmienić całej Konstytucji, ani poszczególnych jej postanowień.
b) Droga ustawodawcza:
Początkiem drogi ustawodawczej jest sporządzenie projektu ustawy i wzniesienie go do Sejmu. Możność wniesienia projektu ustawy, zwana inicjatywą ustawodawczą, przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi i Radzie Ministrów. Zgłoszone projekty przechodzą trzy czytania. Pierwsze przeprowadzane jest zwykle we właściwej komisji sejmowej, a przy donioślejszych ustawach na Plenum Sejmu O ile sejm nie odrzuci projektu, po dyskusji w komisji sejmowej projekt wraca na obrady Sejmu. Gdy Sejm nie wnosi dalszych istotnych poprawek może się odbyć łącznie drugie i trzecie czytanie. Jeżeli jednak na Plenum zgłoszono dalsze poprawki projekt wraca do komisji, po czym poseł sprawozdawca referuje stanowisko Komisji na Plenum Sejmu. Po dyskusji odbywa się głosowanie. W wypadku przyjęcia projektu uchwaloną przez Sejm ustawę przekazuje się do rozpatrzenia Senatowi, który może ją przyjąć, wprowadzić do niej poprawki albo ją odrzucić. Propozycje Senatu Sejm może przyjąć lub nie. Nie przyjęcie jest uchwalane bezwzględną większością głosów. Następnie przyjętą przez Sejm i Senat ustawę podpisuje Prezydent, jeśli sam nie zgłasza do niej zastrzeżeń. W wypadku odmowy przez Prezydenta ponownie rozpatruje ją Sejm, który ostatecznie uchwala ustawę większością co najmniej 2/3 głosów.
Pomiędzy aktem prawnym a wejściem w życie tego aktu jest przestrzeń zwana wakacjolenizmem, czyli spoczywanie prawa.
Prawo miejscowe uchwalone przez Sejm bez zgłoszenia veta przez prezydenta.- uchwala zostaje wydrukowana w dzienniku ustaw i wchodzi w życie.
Prawo unijne-prawo międzynarodowe.














3. Prawo (to zespół norm wydanych lub usankcjonowanych przez państwo i zagwarantowanych przymusem państwowym) a moralność (to ukształtowany w procesie długotrwałego rozwoju społeczeństwa zespół norm postępowania, według których ocenia się określone zachowanie jako dobre lub złe. Różnice między prawem a moralnością:
-na straży norm prawnych stoi aparat państwowy ze swoimi środkami przymusu. Natomiast do przestrzegania norm moralnych skłania ludzi przede wszystkim presja wywierana przez opinię publiczną, a także wpojone w trakcie wychowania nawyki, sumienie i inne bodźce.
-normy prawne mają charakter dwustronny, moralne jednostronny. Z normy prawnej wynika więc dla jednej osoby obowiązek, dla drugiej zaś moralne prawo, będące korelatem tego obowiązku. Natomiast normy moralne nakładają tylko obowiązki, nie dając innym osobom prawa żądania wypełnienia tych obowiązków.
-normy prawne odnoszą się tylko do czynów i słów człowieka, czyli działań dostrzeganych zmysłami przez innych ludzi, nie zajmują się natomiast strefą psychiki. Moralność ingeruje także w dziedzinę myśli i uczuć. Stąd np. nienawiść nie jest przestępstwem, może jednak stanowić przekroczenie normy moralnej.
-normy prawne regulują bardzo dokładnie postępowanie człowieka. Moralność jest nader nieprecyzyjna, często wskazuje jedynie ogólny kierunek postępowania.
4. Świadomość prawna to ocena obowiązującego prawa przez społeczeństwo i postulaty dotyczące zmiany prawa w pożądanym przez społeczeństwo kierunku.
5. Praworządność jest to taki stan faktyczny, w którym podstawowe dziedziny stosunków społecznych są uregulowane przepisami prawnymi i przepisy te są przez organy państwowe.
6. Prawo cywilne jest gałęzią prawa obejmującego normy regulujące stosunki majątkowe między osobami fizycznymi i prawnymi, będącymi równorzędnymi podmiotami w danym stosunku prawnym.
7. Norma prawna jest popartą przymusem państwowym ogólną regułą postępowania skierowaną do abstrakcyjnego adresata, określającą jego postępowanie w przewidzianej tą normą sytuacji. Jest ona regułą o charakterze ogólnym i skierowana jest nie do konkretnej osoby, lecz zawsze do pewnego kręgu adresatów, zabezpieczona przymusem państwa.
8. Budowa normy prawnej. Można wyróżnić trzy części:
-hipoteza- jest to część normy określająca adresatów, do których norma się odnosi, i okoliczności, w jakich ma zastosowanie. Inaczej mówiąc, określa ona warunki, których zaistnienie powoduje obowiązek zachowania się w sposób wskazany w normie.
-dyspozycja- jest częścią normy wyznaczającą sposób postępowania w sytuacji, w której spełnione zostały spełnione przewidziane w hipotezie warunki (sposób zachowania się adresata tej normy).
-sankcja- jest częścią normy określającą następstwa zachowania się w sposób niezgodny ze wskazaniami określonymi w dyspozycji.
Np.: hipoteza-ktoś podmiot domyślny, dyspozycja-zabijanie, sankcja-podlega karze pozbawienia wolności.
Rodzaje sankcji:
Kara – reakcja państwa na nieprzestrzeganie prawa. Może mieć postać odpowiedzialności osobistej, grzywnej, ograniczenia wolności, zawężenia praw obywatelskich.
Kara pozbawienia wolności może być o charakterze: zwyczajnym (od 3 m-cy do 15 lat), nadzwyczajnym (dożywocie).
9. Rodzaje norm prawnych :
-nakazujące (nakazują coś czynić)
-zakazujące (zakazujące jakiejś czynności)
-zezwalające (dozwalają określonego zachowania się)
-bezwzględnie obowiązujące (zwane imperatywnymi). Normy te w sposób bezwzględny formułują obowiązek postępowania w sposób przewidziany w danej normie.
-względnie obowiązujące (zwane dyspozytywnymi). Tymi normami posługuje się ustawodawca jeżeli chce pozostawić stronom określony zakres swobody w kształtowaniu się ich wzajemnych stosunków. Normy te stosowane są również w licznych sytuacjach, jeżeli strony układając swe stosunki (np. zawierając jakąś umowę) pewne kwestie pominęły.
10. Przepis prawne są wyodrębnionymi zdaniami zamieszczonymi w aktach prawnych (np. ustawa rozporządzenia). Przepis prawny może zawierać jedną normę, dwie lub więcej; może być też przepis, który nie zawiera żadnej normy zwanym pustym stwierdzający fakt, nie zawierający nakazów
zakazów i nakazów. Przepisem nazywamy elementarną część ustawy lub innego aktu normatywnego. Przepisem jest artykuł, paragraf, punkt, ustęp itd..
(przepis nie musi się pokrywać z normą prawną).
11. Stosowanie prawa polega na posługiwaniu się przez organy państwowe przepisami prawnymi jak instrumentami służącymi do podejmowania decyzji.
12. Źródło prawa jest to sformalizowany akt władzy państwowej zawierający przepisy prawne.
Źródłami powszechnie obowiązującego prawa polskiego są: -konstytucja, -ustawy, -ratyfikowane umowy międzynarodowe, -rozporządzenia, -akty prawa miejscowego.
Źródła prawa tworzą hierarchicznie zbudowany system, w którym każde źródło ma swoje miejsce. Ma to określone konsekwencje. Źródło prawa niższego szczebla nie może zawierać przepisów sprzecznych z przepisami wyższej rangi, np. rozporządzenie nie może naruszać przepisów ustawy.
13. Systemem prawa nazywamy całokształt obowiązujących w państwie przepisów, z uwzględnieniem ich podziału na gałęzie, oraz zespół zasadniczych idei przewodnich, na których opiera się ustrój państwa, a także podstawowe idee prawne.
System prawa to ogół norm prawnych obowiązujących w danym państwie. W naszym systemie prawa usystematyzowanie polega przede wszystkim na podziale całego prawa na gałęzie.
Gałęzie prawa:
-prawo konstytucyjne- to zespół norm regulujących podstawowe urządzenia ustroju państwa
-prawo administracyjne- to zespół norm regulujących strukturę organów administracyjnych oraz stosunki prawne powstające w toku władczej działalności tych organów.
-prawo finansowe- to zespół norm regulujących gromadzenie środków pieniężnych przez państwo oraz ich wydatkowanie, a także określających strukturę oraz tryb działania organów i instytucji finansowych.
-prawo cywilne-to zespół norm regulujących stosunki majątkowe i niektóre stosunki osobiste pomiędzy równorzędnymi – w danej sprawie – podmiotami prawa.
-prawo rodzinne- to zespół norm regulujących osobiste i majątkowe stosunki między małżonkami, krewnymi oraz stosunki wynikające z przysposobienia, opieki i kurateli.
-prawo pracy- to zespół norm regulujących stosunki między pracodawcą i pracownikiem na tle świadczonej pracy.
-prawo karne- to zespół norm mówiących jakie czyny są przestępstwami, ustalających kary za te przestępstwa oraz określających ogólne zasady odpowiedzialności karnej.
-prawo procesowe: cywilne-to zespół norm regulujących tryb rozstrzygania spraw cywilnych przez sądy i niektóre inne organy oraz właściwość tych organów.
-karne to zespół norm regulujących tryb prowadzenia i rozstrzygania spraw karnych przez organy wymiaru sprawiedliwości.
14. Kodeks jest to obszerny akt normatywny, oparty na jednolitych zasadach, zazwyczaj w formie ustawy, regulujący w sposób kompleksowy pewną dziedzinę stosunków. Aktualnie w Polsce obowiązuje szereg kodeksów, np. karny, cywilny, rodzinny i opiekuńczy, postępowania karnego i inne.
15. W każdym państwie prowadzona jest działalność mająca na celu doskonalenie prawa;
-unifikacja prawa- oznacza ujednolicenie prawa na terenie państwa. Prace unifikacyjne są potrzebne tylko w tych państwach, w których określone przyczyny historyczne spowodowały powstanie więcej niż jednego systemu prawa.
-inkorporacja- to zebranie rozproszonych dotąd przepisów w jeden zbiór, w ramach którego zostają one uregulowane według określonych zasad. Istotą prac inkorporacyjnych jest scalenie i systematyzowanie obowiązującego prawa, przy czym następuje to w sposób mechaniczny, bez korygowania przepisów, harmonizowania, usuwania sprzeczności. Może mieć charakter urzędowy lub prywatny.
-kodyfikacja- najważniejsza forma w doskonaleniu prawa zbliżona do inkorporacji. Polega na zebraniu poszczególnych przepisów w jeden nowy akt prawny-kodeks.
Prace kodyfikacyjne obejmują eliminowanie kolizji między normami, ujednolicenie nomenklatury, wprowadzenie nowych uregulowań dyktowanych potrzebami. W rezultacie powstaje nowy, jednolity akt prawny, a dotychczasowe przepisy zostają uchylone. Kodyfikacje przeprowadza się w ramach pewnej dziedziny prawa często gałęzi.
16. Aktem prawnym jest ujęty w odpowiedniej formie wyraz woli państwa – zarówno o charakterze ogólnym (np. ustawa), jak i dotyczący indywidualnej sprawy (np. decyzja podatkowa). Są to zdarzenia zmierzające do wywołania skutków prawnych, np. zawarcie umowy najmu, wypowiedzenie umowy o prace, jest to element, w którym zawarte są przepisy np. artykuły, paragrafy.
17. Luki w prawie- to biała plama na pewnym odcinku obszaru prawnego, pustka w miejscu, gdzie –biorąc całokształt obowiązującego ustawodawstwa – przepisy powinny normować stosunki społeczne.
O luce w prawie mówimy w razie braku norm dla takiego stosunku społecznego, który – biorąc pod uwagę całokształt obowiązującego ustawodawstwa – powinien być uregulowany.
18. Likwidujemy ją za pomocą analogi:
-analogia ustawy- do jakiegoś stanu faktycznego stosowane są normy prawne odnoszące się do innego podobnego stanu.
-analogia prawa- sąd sam stwarza normę z ogólnych zasad ustawodawstwa.
19. Kolizje w prawie- stosunek prawny uregulowany jest więcej niż jednym przepisem, które wzajemnie się wykluczają.
O kolizji przepisów prawnych mówi się wówczas, gdy stosunek prawny uregulowany jest więcej niż jednym przepisem (zespołem przepisów), które wzajemnie się wykluczają.
Kolizja może zachodzić na dwóch płaszczyznach:
-w czasie- stosunek prawny uregulowany jest odmiennie przez dwa lub więcej przepisów wydanych w różnym czasie likwidowana jest przez przepisy przejściowe lub wg zasady uchylającej ustawę wcześniejszą przez późniejszą ustawa nie działa wstecz.
-w przestrzeni- dochodzi między przepisami w różnych miejscach. Np. do kolizji może dojść między przepisami obowiązującymi w różnych dzielnicach kraju lub też między przepisami różnych państw.
20. Prawo międzynarodowe to zespół norm regulujących wzajemne stosunki między państwami, a ponadto organizacjami międzynarodowymi i niektórymi innymi podmiotami.
21. Prawo prywatne to normy prawne dotyczące stosunków między obywatelami.
22. Prawo materialne- należą do niego normy, które ustanawiają merytoryczne obowiązki i prawa, regulują zachowanie się ludzi i różnych instytucji w społeczeństwie. Normy tego prawa mają charakter pierwotny i stanowi istotę systemu prawa.
(normy określające prawa wierzyciela wobec dłużnika).
23. Prawo formalne tworzą wszystkie normy, które odnoszą się do organizacji aparatu, dbającego o przestrzeganie prawa materialnego oraz trybu dochodzenia praw i egzekwowania obowiązków wyznaczonych przez prawo materialne. Normy tego prawa mają charakter wtórny. Spełniają rolę służebną wobec norm prawa materialnego.
(Normy wskazujące sposób dochodzenia należności przed sądem).
24. Stosunek prawny jest to stosunek społeczny uregulowany przez prawo. Osoby w nim uczestniczące nazywają się stronami lub podmiotami. Istotą stosunku jest to, że podmiot stosunku prawnego może żądać od drugiego podmiotu określonego zachowania i sam może wobec niego postępować w określony sposób. W każdym stosunku prawnym występuje pięć elementów:
prawo przedmiotowe, obowiązek odpowiadający prawu podmiotowemu, podmiot prawa, podmiot obowiązku, przedmiot stosunku prawnego.
25. Stosunek administracyjnoprawny jest to stosunek społeczny uregulowany przez przepisy prawa administracyjnego. Cechy tego stosunku to:
-jedną ze stron jest zawsze organ administracji państwa wyposażony w uprawnienia władcze, czyli tzw. Imperium.
-przedmiotem tego stosunku są jedynie sprawy należące do kompetencji organów administracji państwowej.
-stosunki te powstają najczęściej z mocy aktów administracyjnych pomiędzy organem wydającym akt i adresatem aktu. Np. powołanie do odbycia zasadniczej służby wojskowej to stosunek między poborowym i organem administracyjnym., który wystosował wezwanie.




26. Stosunki cywilnoprawne to zachodzące między równorzędnymi prawnie stronami stosunki społeczne na tle majątkowym oraz nieliczne stosunki osobiste, regulowane przez normy prawa cywilnego. W każdym stosunku cywilnoprawnym można wyodrębnić następujące elementy: podmiot stosunku, przedmiot stosunku, uprawnienia wynikające ze stosunku, obowiązki wynikające ze stosunku.
27. Źródła prawa karnego. Podstawowym źródłem jest kodeks prawa karnego, który składa się z: -części ogólnej- gdzie zostały uregulowane podstawowe zagadnienia prawa karnego do których należą np. zasady odpowiedzialności karnej, formy popełnienia przestępstwa, okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną, kary, przedawnienie, zatarcie skazania; -część szczególna to zbiór przepisów, z których każdy odnosi się do jakiegoś konkretnego przestępstwa (art.278-kradzież, art.286-oszustwo itd.); -część wojskowa- zawiera ogólne i szczegółowe przepisy prawa karne odnoszące się do żołnierzy. Oprócz kodeksu karnego przepisy prawa karnego zawierają niektóre akty normatywne (np. kodeks handlowy). Są to ustawy regulujące kompleksowo jakąś dziedzinę (np. ochronę przeciw pożarową), a przepisy prawa karnego stanowią w nich konieczne uzupełnienie przepisów o charakterze administracyjnoprawnym lub innym.
28. Zakres obowiązywania prawa karnego jest rozpatrywana na dwóch płaszczyznach:
-w czasie- czyli na podstawie przepisów ustawy karnej mogą być sądzone tylko te przestępstwa, które zostały popełnione w czasie jej obowiązywania. Nie można sądzić i skazać sprawcy za popełnienie czynu zabronionego przez ustawę przed jej wejściem w życie, ani po jej uchyleniu.
-w przestrzeni- więc zależnie od tego kto popełnił przestępstwo oraz gdzie zostało popełnione polska ustawa karna znajduje lub nie znajduje zastosowania. (Polskie przepisy karne stosuje się do wszystkich osób, które popełniły przestępstwo na terytorium Polski oraz na polskim statku wodnym lub powietrznym; polską ustawę karną stosuje się do obywateli polskich , którzy popełnili przestępstwo za granicą. Wszczęciu postępowania karnego i wymierzeniu odpowiedniej kary w Polsce nie przeszkadza fakt, że sprawca został już za to samo przestępstwo ukarany za granicą.).
29. Przestępstwo jest to zawiniony czyn człowieka, społecznie niebezpieczny, zabroniony pod groźbą kary.
30. Wina- na ogół przez winę rozumie się określony psychicznie stosunek sprawcy do popełnionego czynu.
31. Odpowiedzialność karna –posiada ją prawie każdy, jest to odpowiedzialność za określone czyny, które podlegają osądzeniu.
32. Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną:
-niepoczytalność- jest to stan psychiczny człowieka, polegający na tym, że nie rozpoznaje on znaczenia swoich czynów lub nie może kierować swoim postępowaniem.
-błąd- zgodnie z przepisami kodeksu karnego, nie popełnienia przestępstwa karnego, kto dopuszcza się pod wpływem błędu co do okoliczności stanowiących znamię czynu zabronionego to jest to tzw. błąd faktyczny. Mamy z nim do czynienia, gdy sprawca dopuszcza się czynu zabronionego świadomie, ale w błędnym, usprawiedliwionym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca winę lub bezprawność czynu, np. że działa w obronie koniecznej. Jest też błąd prawny gdzie sprawca działa pod wpływem błędu prawnego, gdy nie wie, że popełniany przez niego czyn jest zabroniony.
-obrona konieczna- jest to takie działanie człowieka, które zmierza do odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro społeczne lub jakiekolwiek dobro jednostki.
-stan wyższej konieczności- jest w tedy, gdy ktoś poświęca cudze dobro w celu zapobieżenia bezpośredniemu niebezpieczeństwu, grożącemu jakiemukolwiek dobru społecznemu lub dobru jednostki.
-rozkaz przełożonego-
-zgoda pokrzywdzonego- jest okolicznością wyłączającą bezprawność czynu jedynie w odniesieniu do tych przestępstw, które są skierowane wyłącznie przeciwko interesom jednostki, nie zaś przeciwko interesom społecznym.
-działanie w granicach uprawnień lub obowiązku prawnego-
-ryzyko nowatorstwa- wszelki postęp zwłaszcza w dziedzinie techniki, związany jest z podejmowaniem przez ludzi określonego ryzyka. Doświadczenia , próby, eksperymenty prowadzą niekiedy do wystąpienia skutków zabronionych przez prawo karne.
33. Osoba fizyczna- każda osoba żyjąca, jest zawsze podmiotem prawa cywilnego.
34. Osoba prawna- wyodrębniona jednostka organizacyjna, która może występować jako samodzielny podmiot prawa cywilnego. Na istotę osoby prawnej składają się:
-element ludzki- załoga przedsiębiorstwa
-element majątkowy- ma własny majątek i odpowiada za swoje zobowiązania swoim majątkiem
-element organizacyjny- wyraża się w istnieniu określonej struktury
-cel- określony w przepisach albo w statucie
35. Zdolność prawna- zdolność do występowania w charakterze podmiotu w stosunkach cywilnoprawnych.
36. Zdolność do czynności prawnych- zdolność do nabywania praw i zobowiązań za pomocą czynności prawnych: pełna zdolność-18 lat, dziewczyna 16 jeżeli wyszła za mąż, ograniczona zdolność- osoby powyżej 13 lat i osoby częściowo ubezwłasnowolnione, brak zdolności- poniżej 13 lat całkowicie ubezwłasnowolnione.
37. Czynność prawna to taka czynność osoby fizycznej lub prawnej, która zmierza do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego przez złożenie odpowiedniego oświadczenia woli. Dzielimy je na:
-jednostronne- do dokonania czynności wystarcza założenie oświadczenia woli przez jedną osobę,
-dwustronna- do jej dokonania jest konieczne oświadczenie woli dwóch stron,
-rozporządzająca- powoduje przeniesienie prawa majątkowego na inną osobę,
-zobowiązująca- zobowiązanie jednej strony do dokonania oświadczenia w przyszłości
-odpłatna- strona, która sama dokonuje przysposobienia majątkowego otrzymuje korzyść majątkową,
-nieodpłatna- gdy strona korzyści majątkowej nie otrzymuje
-realna- czy7nność ta wymaga złożenia oświadczenia woli i wydania rzeczy.
38. Ubezwłasnowolnienie – osoba fizyczna może być całkowicie lub częściowo pozbawiona zdolności do czynności prawnych na mocy orzeczenia sądu.
39. Uznanie za zmarłego –zaginięcie osoby fizycznej pociąga za sobą poważne powikłania życiowe i prawne, przede wszystkim dla członków rodziny. Podstawowa zasada stanowi, że zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło dziesięć lat od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żył. Od reguły tej odchodzą wyjątki dotyczące sytuacji odbiegających od normy, np.. zaginięcia w czasie podróży morskiej w związku z katastrofą statku. Wówczas okresy wymagane do uznania za zmarłego są krótsze.
40. Przesłanki ważności czynności prawnej:
- osoba dokonująca czynności prawnej musi posiadać zdolność do czynności prawnych,
- czynność prawna nie może być sprzeczna z ustawą i zasadami współżycia społecznego,
- czynność prawną należy dokonać w przewidzianej formie,
- czynność prawna powinna być wolna od wad,
41. Zdarzenie prawne- każde zdarzenie pociągające za sobą powstanie, zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego. (jest to każde zdarzenie wywołujące skutki prawne).
42. Oświadczenie woli – przejaw woli, który wyraża w sposób dostateczny zamiar wywołania skutku prawnego.
43. Wady oświadczenia woli:
- brak świadomości lub swobody, to wada polegająca na tym, że osoba składająca oświadczenie woli znajduje się w stanie psychicznym odbiegającym od normalnego, co uniemożliwia podjęcie decyzji i złożenie oświadczenia w sposób świadomy lub swobodny.
- pozorność jest wadą polegającą na złożeniu oświadczenia za zgodą drugiej strony dla pozoru, jej istota polega więc na tym, że obie strony są zgodne co do tego, iż czynność albo nie ma wywołać żadnych skutków prawnych (oświadczenie woli złożone żartem), albo też ma wprawdzie wywołać skutki prawne, ale inne aniżeli wynika to z pozornej treści czynności prawnej (strony chcą zawrzeć umowę darowizny, ale pozornie nadają jej charakter umowy sprzedaży).
- błąd jako wada oświadczenia woli polega na mylnym wyobrażeniu u osoby składającej oświadczenie o rzeczywistym stanie albo na mylnym wyobrażeniu o treści złożonego oświadczenia. Błąd nie powoduje nieważności czynności prawnej, lecz daje osobie składającej oświadczenie woli prawo wycofania się z jego skutków.
- groźba, oznacza przymus psychiczny zastosowany w celu wymuszenia oświadczenia woli. Groźba musi być poważna, to znaczy taka, że składający oświadczenie woli może się obawiać, iż jemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe. Groźba uprawnia osobę, która złożyła oświadczenie woli, do wycofania się z jego skutków.
44. Zawarcie umowy – do tej czynności dochodzi najczęściej w ten sposób, że jedna ze stron występuje z ofertą, a druga tę ofertę przyjmuje. Zawieranie umów jest uregulowane przepisami części ogólnej prawa cywilnego. W kodeksie cywilnym znalazły unormowanie następujące tryby umów: w drodze oferty, w drodze przetargu, w drodze rokowań (tryby te mogą być ze sobą powiązane).
45. Oferta – oświadczenie woli osoby fizycznej lub prawnej skierowana do innej osoby fizycznej lub prawnej, które zawiera propozycję zawarcia umowy i określa jej istotne postanowienia.
46. Przetarg – musi wystąpić ogłoszenie przetargu, złożenie ofert, przyjęcie wybranej oferty. Ogłoszenie przetargu powinno zawierać czas, miejsce, przedmiot i warunki przetargu.
47. Rokowania – strony w toku negocjacji uzgadniają kolejne postanowienia przyszłej umowy. Do zawarcia umowy dochodzi, gdy strony dojdą do porozumienia we wszystkich sprawach, które były by przedmiotem rokowań.
48. Formy czynności prawnych dzielą się na:
- formę pisemną może być zastrzeżona pod rygorem nieważności czynności prawnej lub bez tego rygoru. Jest ona zachowana, gdy zostanie złożony własnoręczny podpis na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli. Do zawarcia umowy wystarcza wymiana dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany.
- formę szczególną, występuje ona najczęściej w formie aktu notarialnego, wymaga zawsze do przeniesienia własności nieruchomości, forma pisemna z podpisem notarialnie uwierzytelnionym itp. Brak formy szczególnej pociąga za sobą nieważność czynności prawnej.
49. Przedstawicielstwo – polega na tym, że czynność prawna dokonana zostaje przez osobę zwaną przedstawicielem, w imieniu innej osoby, zwanej reprezentowanym, oraz że pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego. Przepisy kodeksu cywilnego regulują dwa rodzaje przedstawicielstwa:
- przedstawicielstwo ustawowe cechuje się tym, że prawo przedstawiciela do dokonywania czynności prawnych w imieniu drugiej osoby wynika z przepisu ustawy. Przedstawicielami ustawowymi są przede wszystkim rodzice w stosunku do dzieci podlegających ich władzy rodzicielskiej, przy czym każde z nich może działać samodzielnie.
- pełnomocnictwo jest rodzajem przedstawicielstwa, w którym prawo przedstawiciela do dokonywania czynności prawnych w cudzym imieniu opiera się na woli osoby reprezentowanej (mocodawcy). Może go udzielić każda osoba fizyczna i prawna, mająca zdolność do czynności prawnych. Zakres umocowania pełnomocnika określa treść udzielonego mu pełnomocnictwa: ogólne (jest upoważnieniem do dokonywania różnych czynności prawnych w imieniu mocodawcy, w ramach zwykłego zarządu, np. stałe administrowanie budynkiem.); rodzajowe (jest upoważnieniem do wielokrotnego dokonywania czynności prawnych określonego rodzaju, takim pełnomocnictwem dysponują ekspedienci w sklepach, którzy w imieniu swojego przedsiębiorstwa zawierają umowy sprzedaży z klientami itp.); szczególne (jest upoważnieniem do dokonywania w imieniu mocodawcy konkretnej czynności, np. sprzedania rzeczy oznaczonej.)
50. Pełnomocnictwo wygasa gdy: upłyną termin na jaki je wydano, nastąpiła śmierć pełnomocnika lub mocodawcy, odwołano je w każdej chwili bez podania przyczyn.
51. Przedawnienie polega na tym, że po upływie wskazanego przez prawo terminu dłużnik może uchylić się od spełnienia świadczenia. (przedawnieniu ulegają jedynie roszczenia majątkowe, a więc roszczenia, które nie mające charakteru majątkowego np. roszczenia o ochronę praw osobistych-nie podlegają przedawnieniu.).
52. Termin przedawnienia ( wynosi 10 lat), jest on stosowany we wszystkich przypadkach, w których przepis kodeksu cywilnego lub inne nie przewidują krótszego terminu.
53. Prawo rzeczowe to dział prawa cywilnego normujący prawo własności i inne prawa do rzeczy. Jest to prawo przysługujące określonym osobom do określonych rzeczy. Do praw rzeczowych, które mogą przysługiwać osobom fizycznym i prawnym, a które reguluje dział prawa cywilnego, zaliczamy: prawo własności, użytkowanie wieczyste, ograniczone prawa rzeczowe. Prawa te mają dwie cechy: należą one do grupy praw podmiotowych bezwzględnych, dotyczą rzeczy i odnoszą się do określonej rzeczy ruchomej lub nieruchomej.
54. Pojęcie rzeczy. Rzeczami w rozumieniu prawa cywilnego są podmioty materialne, na tyle wyodrębnione, że w obrocie mogą być traktowane jako dobra samoistne.
55. Podział rzeczy:
- nieruchomość – to część powierzchni ziemskiej stanowiąca przedmiot w odrębnej własności (grunt) wraz ze wszystkim, co jest z nią trwale związane, zabudowaniami, drzewami i innymi częściami składowymi. Wyjątkowo jako nieruchomość może być traktowany także sam budynek lub jego część (lokal),jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowi odrębny od gruntu przedmiot własności.
- ruchomość – to każda rzecz, która nie jest ruchomością. Możemy tu wyróżnić rzeczy: podzielne (bochenek chleba) i niepodzielne (maszyna do pisania); indywidualnie oznaczone (obraz znanego malarza, egzemplarz książki włączony do biblioteki i podpisany przez właściciela) i gatunkowo oznaczone (złoże, węgiel, ziemniaki); znajdujące się w obrocie i wyłączone z obrotu oraz rzeczy ograniczone w obrocie; zużywalne (art. Żywnościowe, pieniądze) nie zużywalne (maszyny)- choć oczywiście z upływem czasu się zużywają; w obrębie stosunków gospodarczych jest także podział na środki trwałe i obrotowe.
56. Prawo własności. Własność jest najszczerszym prawem do rzeczy, pozwalającym właścicielowi korzystać z niej i rozporządzać nią z wyłączeniem innych osób.
57. Nabycie i utrata prawa własności. Nabycie prawa własności przez osobę fizyczną lub prawną połączone jest zazwyczaj z utratą tegoż prawa przez poprzedniego właściciela (wyjątek stanowi nabycie rzeczy niczyjej).
58. Sposoby nabycia prawa własności:
- pierwotne – odznaczają się tym, że nabycie prawa własności następuje w sposób niezależny od prawa poprzedniego właściciela i czyichkolwiek uprawnień. Do pierwotnych sposobów nabycia własności należą: nacjonalizacja; wywłaszczenie; zasiedzenie; znalezienie; połączenie, pomieszanie i przeistoczenie.
- pochodne – charakteryzują się tym, że nowy właściciel wywodzi swe prawo z prawa poprzedniego właściciela. Prawo własności nie ustaje, jak przy sposobach pierwotnych, lecz trwa nadal, a zmienia się tylko właściciel. Pochodnymi sposobami nabycia prawa własności są między innymi: umowa (sprzedaż, darowizna, zamiana i in.), dziedziczenie, nabycie majątku przy łączeniu się osób prawnych.
59. Nabycie prawa własności w drodze umowy (nosi także nazwę przeniesienia własności)- należy ono do pochodnych sposobów nabycia własności. Wśród umów przenoszących własność należy zwrócić przede wszystkim uwagę na sprzedaż, a poza tym na takie umowy jak darowizna, zamiana, umowa o dzieło, kontraktacja, pożyczka. Przeniesienie własności rzeczy indywidualnie oznaczonych następuje na mocy samej umowy. Własność przechodzi na nabywcę już w chwili zawarcia umowy, chociażby rzecz pozostała w rękach zbywającego lub trzeciej osoby. Moment faktycznego wydania rzeczy jest bez znaczenia dla przejścia prawa własności. Inaczej przedstawia się sprawa z przeniesieniem własności rzeczy gatunkowo oznaczonych i rzeczy przyszłych, mających dopiero powstać. Własność takich rzeczy nie przechodzi na nabywcę wraz z zawarciem umowy lecz dopiero w chwili przeniesienia posiadania. Przeniesienie posiadania następuje przez wydanie rzeczy. Równoznaczne jest wydanie dokumentu, który umożliwia objęcie rzeczy w fizyczne władanie. Tak więc zawarcie umowy sprzedaży tony koksu nie powoduje przejścia własności. Nabywca stanie się właścicielem dopiero w momencie wydania mu przez przedsiębiorstwo opałowe zakupionej ilości koksu.
60. Nabycie prawa własności od osoby nieuprawnionej – jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą (np. najemca) sprzeda rzecz lub zawrze inną umowę przenoszącą własność, nabywca staje się właścicielem w chwili wydania rzeczy, jeśli objął ją w posiadanie w dobrej wierze, to znaczy działał w przekonaniu, że zbywający ma prawo rozporządzać daną rzeczą. Zasada ochrony nabywcy działającego w dobrej wierzę ma ograniczone zastosowanie, gdy przedmiotem umowy jest rzecz skradziona, zgubiona lub w inny sposób utracona. Prawy właściciel takiej rzeczy może domagać się jej zwrotu w ciągu trzech lat od chwili jej utracenia. Dopiero po upływie trzech lat nabywca, działający w dobrej wierze, staje się właścicielem rzeczy.
61. Zasiedzenie jest sposobem nabycia własności rzeczy w drodze długotrwałego posiadania. Terminy zasiedzenia określają przepisy prawa cywilnego. Przez zasiedzenie może nabyć prawo własności tylko posiadacz samoistny, czyli taka osoba, która włada rzeczą w charakterze właściciela. Nie może nabyć własności posiadacz zależny, czyli taki, który włada rzeczą na podstawie umowy zawartej z właścicielem: najemca, dzierżawca.


62. Znalezienie. Znalazca rzeczy powinien niezwłocznie zawiadomić o tym właściciela. Gdy nie wie kto jest właścicielem, ma obowiązek zawiadomić odpowiedni organ państwowy. Jeżeli rzeczami znalezionymi są pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności lub rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną, znalazca ma obowiązek niezwłocznie oddać je na przechowanie właściwemu organowi państwowemu. Jeżeli te rzeczy nie zostaną odebrane w ciągu roku od wezwania przez osobę uprawnioną, a w razie niemożności wezwania, w ciągu dwóch lat od znalezienia przechodzą na własność państwa. Inne rzeczy po upływie tych samych terminów stają się własnością znalazcy.
63. Ograniczone prawa rzeczowe to prawa przysługujące osobie fizycznej lub prawnej względem rzeczy będących własnością innej osoby. W skutek ustanowienia tego prawa, uprawnienia właściciela rzeczy ulegają pewnemu uszczupleniu na rzecz innej osoby, której to ograniczone prawo rzeczowe przysługuje. Charakter i zakres ograniczenia prawa własności zależy od rodzaju ograniczonego prawa rzeczowego, jakie obciąża dany podmiot, a także
ewentualnie od treści umowy zawartej przez strony.
64. Kodeks cywilny odróżnia siedem rodzajów ograniczonych praw rzeczowych:
- użytkowanie – można ustanowić na rzecz osoby fizycznej lub prawnej, której przysługuje wówczas prawo używania tej rzeczy oraz pobierania pożytków, jakie rzecz przynosi. Może być ono ustanowione darmowo lub odpłatnie. Użytkowanie jest prawem niezbywalnym, ściśle związanym z osobą, na rzecz której je ustanowiono, w związku z tym gaśnie ze śmiercią użytkownika, jeśli jest nim osoba fizyczna, oraz z chwilą likwidacji osoby prawnej. Ponadto użytkowanie wygasa jeżeli użytkownik przez okres dziesięciu lat nie wykonuje swojego prawa.
- zastaw – może być ustanowiony przez zawarcie odpowiedniej umowy między stronami (zastaw umowny) lub powstaje w określonych okolicznościach z mocy samej ustawy (zastaw umowny). Gospodarczym celem zastawu jest zabezpieczenie wierzytelności. Wierzyciel odnosi istotne korzyści z zabezpieczenia swoich roszczeń zastawem. W razie gdy dłużnik nie spełni swojego świadczenia, np. nie zwróci pożyczki, wierzyciel kieruje sprawę na drogę sądową, a po uzyskaniu prawomocnego wyroku zasądzającego wszczyna postępowanie egzekucyjne. Komornik przeprowadza egzekucję na zastawionej rzeczy, sprzedając ją w drodze licytacji. Z uzyskanej kwoty wierzyciel otrzymuje swoją należność, a resztę po pokryci kosztów sądowych i egzekucyjnych, komornik zwraca dłużnikowi.
(-zastaw umowny powstaje w drodze zawarcia przez strony odpowiedniej umowy wraz z jednoczesnym wydaniem rzeczy wierzycielowi. Strony mogą też się umówić, że dłużnik wyda rzecz osobie trzeciej, w rękach której będzie się znajdować. Wierzyciel w razie potrzeby może dochodzić swojego roszczenia na tej rzeczy bez względu na to, czyją własnością rzecz będzie w owej chwili. Dłużnik bowiem może dysponować swoim prawem własności i zastawioną rzecz sprzedać; -zastaw ustawowy powstaje w określonych sytuacjach z mocy samego prawa. Osobom oznaczonym np. przewoźnikowi, właścicielowi hotelu, spedytorowi przysługuje ustawowe prawo zastawu na rzeczach znajdujących się w ich dzierżeniu lub wniesionych do ich lokalu, w celu zabezpieczenia przysługujących im od kontrahenta świadczeń).
- służebność- jest ograniczonym prawem rzeczowym ustanawianym na nieruchomościach. Służebność powstaje na drodze umowy pomiędzy zainteresowanymi osobami albo na mocy orzeczenia sądu, który na wniosek zainteresowanego przymusowo ustanawia służebność na nieruchomości należącej do innej osoby. Służebność podlega wpisowi do księgi wieczystej. Ze względu na to kto jest uprawniony z tytułu obciążającej cudzy grunt służebności rozróżniamy: -służebność gruntowa obciąża jeden grunt, a prawo do korzystania z niej ma każdorazowy właściciel drugiej nieruchomości. Właściciel nieruchomości władnącej może się zmieniać, ale prawo pozostaje zawsze przy gruncie, nie jest związane z oznaczoną osobą. Ustanowienie, zmiana treści i zlikwidowanie służebności gruntowej wymaga formy aktu notarialnego.; -służebność osobista nie różni się w swojej treści od służebności gruntowej, jednak jest ustanawiana nie na korzyść każdorazowego właściciela gruntu, lecz na rzecz oznaczonej osoby. Służebność ta jest niezbywalna i gaśnie ze śmiercią osoby uprawnionej. Można się jednak umówić, że po śmierci uprawnionego służebność mieszkania będzie przysługiwać jego małżonkowi, dzieciom i rodzicom.
- spółdzielcze prawa do lokali i domów – prawa te mogą być obciążone hipoteką dla zabezpieczenia wierzytelności, np. udzielonego kredytu bankowego



- hipoteka – jest ograniczonym prawem rzeczowym podobnym do zastawu. Obciążenia nieruchomości hipoteką dokonuje się w umowie zawartej w formie aktu notarialnego oraz przez odpowiedni wpis w księdze wieczystej. Zamiast umowy podstawą wpisu może być orzeczenie sądu. Hipoteka obciąża nieruchomość niezależnie od zmiany jej właściciela.
65. Posiadanie polega na sprawowaniu rzeczywistego władztwa nad rzeczą. Posiadanie jest władaniem rzeczą dla siebie samego, we własnym interesie. Na posiadanie składają się dwa elementy: wola władania rzeczą i faktyczne władztwo nad rzeczą.
66. Rodzaje posiadania:
- posiadanie samoistne (posiadaczem samoistnym jest posiadacz rzeczy, który nią włada jak właściciel. Nie traci on posiadania przez to, że oddaje rzecz innej osobie w posiadanie zależne);
- posiadanie zależne (posiadaczem zależnym nazywamy tego, kto sprawuje faktyczne władztwo nad rzeczą jako najemca, dzierżawca, użytkownik, zastawnik lub mający inne prawo podmiotowe, z którym łączy się władztwo nad cudzą rzeczą. Do powstania posiadania zależnego dochodzi zazwyczaj w drodze zawarcia odpowiedniej umowy, np. najmu.
Posiadanie służebności (posiadaczem służebności jest ten, kto faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości. Rozmiary władztwa nad cudzą rzeczą są tutaj minimalne.
67. Przeniesienie posiadania następuje przez wydanie rzeczy i przyjęcie jej przez nowego posiadacza. Równoznaczne z wydaniem rzeczy jest wydanie dokumentów lub znaków legitymacyjnych, umożliwiających rozporządzanie rzeczą, np. kwitu bagażowego itp.
68. Zobowiązaniem nazywamy stosunek prawny, w którym jedna ze stron (wierzyciel) może domagać się od drugiej strony (dłużnika) określonego zachowania, czyli świadczenia.
69. Wierzytelność – przysługujące wierzycielowi prawo podmiotowe.
70. Źródła zobowiązań:
- czynności prawne –stanowią one w obrocie cywilnym najczęstsze i największe źródło stosunków zobowiązaniowych. Dotyczy to przede wszystkim czynności prawnych dwustronnych (umów).
- czyny niedozwolone – w wyniku których powstaje szkoda i naruszenie czyjegoś prawa podmiotowego, powodują powstanie stosunku zobowiązaniowego między sprawcą lub inną osobą odpowiedzialną, a tym komu wyrządzono szkodę. Treścią zobowiązania jest obowiązek naprawienia szkody.
- akty administracyjne – czyli jednostronne, indywidualne decyzje organów administracji państwowej, stanowią specjalne źródło zobowiązań.
- inne zdarzenia –prowadzenie cudzych spraw bez zezwolenia lub bezpodstawne wzbogacenie się.
71. Odpowiedzialność cywilna, charakteryzuje się tym, że zachodzi w zasadzie tylko wówczas, gdy powstała szkoda. Przybiera ona postać obowiązku naprawienia szkody i ma ona postać majątkową. Jest ona nieograniczona i ciąży na całym majątku osoby odpowiedzialnej bez ograniczenia do pełnej kwoty zasądzonego odszkodowania.
Odpowiedzialność cywilna może być oparta na zasadzie: winy, ryzyka, słuszności, współżycia społecznego.
72. Rodzaje odpowiedzialności w zależności od źródła:
- odpowiedzialność umowna (kontraktowa), która jest konsekwencją niewykonania lub nienależytego wykonania umowy.
- odpowiedzialność pozaumowna (deliktowa) powstająca we wszystkich innych przypadkach wyrządzenia szkody, gdy strony nie były do momentu powstania szkody związane stosunkiem prawnym.
73. Siła wyższa – zdarzenie zewnętrzne występuje z takim natężeniem, że jego szkodliwym skutkom nie da się zapobiec zwyczajnie używanymi środkami. Cechuje się ona tym, że; zdarzenia nie dało się przewidzieć, zdarzeniu nie było można zapobiec, zdarzenie musi przychodzić z zewnątrz.
74. Szkoda – ubytek w obecnym i przyszłym majątku, jakiego poszkodowany doznaje wbrew swojej woli. Na szkodę składa się zysk utracony i sama strata. Są to szkody na mieniu i osobie. Wysokość szkody jest obliczana w chwili jej naprawienia.
75. Odpowiedzialność za szkodę – jej podstawą jest umowa lub ustawa.
76. Naprawienie szkody – może nastąpić przez przywrócenie rzeczy do stanu poprzedniego albo przez zapłatę odszkodowania. Odszkodowanie ulega zmniejszeniu gdy poszkodowany przyczynił się do powstania szkody lub ze względu na stan majątkowy poszkodowanego lub sprawcy, ale to tylko dotyczy szkód wyrządzonych czynem niedozwolonym.
77. Umowa –zgodne oświadczenie wili dwóch stron wywołujące skutki prawne. Jest to czynność prawna, w której biorą udział dwie strony.
78. Rodzaje umów:
-nazwana- uregulowana w kodeksie cywilnym. Często się powtarzająca, strony mogą określić podstawowe elementy a resztę pozostawić przepisom,
-nienazwana- treść umowy nie odpowiada żadnej z umów nazwanych ani ich elementom,
-mieszana- składa się z różnych elementów umów nazwanych,
-jednostronnie zobowiązująca- dla jednej strony z niej prawa, a dla drugiej tylko obowiązki (darowizna)
-dwustronnie zobowiązująca- rodzi dla każdej ze stron prawa i obowiązki,
-odpłatna- obie strony odnoszą z niej korzyści i ponoszą ciężary (sprzedaż najem),
-nieodpłatna- tylko jedna ze stron odnosi z umowy korzyść,
-konsensualna- dochodzi do skutku przez samo założenie odpowiednich oświadczeń woli,
-realna- wymaga złożenia przez strony oświadczeń woli i wydania rzeczy.
79. Odpowiedzialność za czyny własne – kto ze swojej winy wyrządził drugiemu krzywdę zobowiązany jest do jej naprawienia. Zasada ta oparta jest na zasadzie winy. Jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym ich odpowiedzialność jest solidarna. Odpowiedzialności nie ponosi: osoba niepoczytalna; osoba działająca w obronie koniecznej w stanie wyższej konieczności; osoba poniżej lat13.
80. Odpowiedzialność za czyny cudze obejmuje zróżnicowane pod względem faktycznym i prawnym sytuacje, a w szczególności: odpowiedzialność za czyny osób niepoczytalnych; odpowiedzialność za czyny osób, którym powierzono dokonanie czynności; odpowiedzialność za czyny podwładnych
81. Odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych – państwo odpowiada za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych ogólnie rzecz biorąc na takich samych zasadach jak inne podmioty prawa, a przede wszystkim osoby prawne, według reguł przewidzianych dla danego rodzaju odpowiedzialności. Przesłanką odpowiedzialności jest zazwyczaj wina funkcjonariusza, chyba że przepisy przewidują w danym przypadku odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. Jest to odpowiedzialność za własne czyny, jeżeli funkcjonariusz jest organem państwa, lub odpowiedzialność za cudze czyny, zwłaszcza za czyny podwładnego, jeżeli funkcjonariusz nie jest organem państwa. Ograniczenie odpowiedzialności gdy szkoda powstała w skutek wydania orzeczenia lub zarządzenie podczas którego wydania popełniono nadużycie.
82. Odpowiedzialność posiadaczy mechanicznych środków komunikacji – posiadacze mechanicznych środków komunikacji odpowiadają za szkody spowodowane ruchem pojazdów, nawet gdy w chwili powstania szkody nie korzystano z silnika (np. wypadek powoduje samochód toczący się po pochyłości z unieruchomionym silnikiem). Nie ponoszą odpowiedzialności, gdy zdoła dowieść, że szkoda powstała z przyczyn wymienionych już poprzednio w odniesieniu do przedsiębiorstw stosujących siły przyrody, a mianowicie w skutek działania siły wyższej, wyłącznie z winy poszkodowanego, albo wyłącznie z winy osoby trzeciej, za którą posiadacz mechanicznego środka komunikacji nie odpowiada.