Ekonomika - notatka

Przedsiębiorstwo - wyodrębniona prawnie, organizacyjnie i ekonomicznie jednostka prowadząca działalność gospodarczą w celu osiągnięcia zysku. W jej skład wchodzą mniej lub bardziej odrębne jednostki gospodarcze, nazywane zakładami.
Przedsiębiorstwo posiada samodzielność ekonomiczną. Może mieć osobowość prawną.
Potocznie przedsiębiorstwo określa się również jako "firmę", jednak słowo to ma inne znaczenie prawne (zobacz firma (prawo)).
Podział przedsiębiorstw
Ze względu na charakter działalności przedsiębiorstwa można podzielić na:
Przedsiębiorstwa produkcyjne
Przedsiębiorstwa świadczące usługi
· przedsiębiorstwa handlowe
· przedsiębiorstwa komunikacyjne i transportowe
· przedsiębiorstwa ubezpieczeniowe
· przedsiębiorstwa finansowe
· przedsiębiorstwa o charakterze społecznym
· inne przedsiębiorstwa usługowe

Style zarządzania przedsiębiorstwem:
· autokratyczny
· paternalistyczny
· integratywny
· samorządowy
Rynek (w ekonomii) - zespół mechanizmów umożliwiający kontakt producentów z konsumentami.
Rynek to całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich one przebiegają. Na rynku konkurencyjnym dokonuje się ustalenia ceny oraz ilości dóbr. To także określona zbiorowość podmiotów gospodarujących zainteresowanych dokonywaniem operacji kupna-sprzedaży określonych dóbr, wartości lub usług. Część zbiorowości reprezentuje podaż (producenci) zaś część popyt (konsumenci). Przeciwstawienie się popytu podaży w określonym miejscu oraz czasie prowadzi do ustalenia ceny wartości będącej przedmiotem obrotu – sprawia to iż dochodzą do skutku transakcje kupna sprzedaży.
Rodzaje rynków
I. Wg rodzaju dóbr będących przedmiotem obrotu
· rynek towarów
o rynek dóbr konsumpcyjnych
o rynek dóbr przemysłowych
· rynek usług - obejmuje dobra które są konsumowane w trakcie ich produkcji np.: usługi spedycyjne, bankowe
· rynek finansowy - obejmuje obrót pieniądzem, środkami dewizowymi, akcjami, obligacjami, instrumentami pochodnymi, ubezpieczeniami.
· rynek czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału)
II. Wg zasięgu geograficznego
· lokalny - w bezpośrednim otoczeniu klienta
· regionalny - do kontaktów między klientem a dostawcami dochodzi na większym terenie, np. powiatu, województwa
· narodowy (krajowy) - funkcjonuje w obrębie państwa
· międzynarodowy - prowadzone są transakcje pomiędzy przynajmniej dwoma państwami
· światowy - wymian dóbr i usług na obszarze całego świata
III. Wg głównych miejsc produkcji i konsumpcji
· rynek pierwotny - główne miejsca produkcji
· rynek centralny – główne miejsce obrotu i konsumpcji
IV. Wg relacji popytu do podaży
· rynek nabywcy
· rynek sprzedawcy
V. Wg swobody dokonywania transakcji na rynku
· rynek wolny – swoboda obrotu, podjęcia działalności, minimalizacja ograniczeń dostępu do poszczególnych rynków międzynarodowych.
· rynek reglamentowany
· szary rynek - posiadanie reglamentowanych dóbr jest legalne, ale obrót nimi poza wyznaczonym systemem reglamentacji jest zakazany.
· czarny rynek - obrót wartościami, których posiadanie jest nielegalne lub ograniczone do pewnych organizacji, zakazany jest także obrót tymi wartościami.
VI. Wg zorganizowania rynków
· rynki formalne
· rynki formalne ułomne
· rynki nieformalne
VII. Wg kryterium skali lub wielkości transakcji
· hurtowy
· detaliczny (półhurt)
VIII. Wg charakteru transakcji handlowej
· dóbr i usług
o produkcyjny - rynek elementów służących do dalszej produkcji (np. maszyn, urządzeń) lub elementów służących do dalszego przetworzenia, półproduktów (np. surowców, minerałów)
o konsumpcyjny - zaspakaja bezpośrednio zapotrzebowanie konsumentów
· kapitałowy - np. środków pieniężnych, papierów wartościowych
· pracy
IX. Wg stopnia zaspokojenia potrzeb
· producenta - oczekiwania nabywców znacznie przewyższają oferowaną do sprzedaży ilość produktów (popyt jest większy niż podaż), toteż sprzedawcy nie zabiegają o konsumenta, a nabywcy muszą rywalizować w ich zdobywaniu; konsekwencją takiego stanu rzeczy może być korupcja, wprowadzanie reglamentacji sprzedaży, przydziałów, talonów i wreszcie dystrybucja za pomocą systemu kartkowego
· konsumenta - ilość produktów przeznaczonych do sprzedaży przewyższa zapotrzebowanie klientów, przedsiębiorstwa produkują to, co znajduje aprobatę nabywców i właściwie zaspokaja ich potrzeby, a pozyskanie klienta jest wynikiem marketingu
Czynniki rynkowe
Czynniki rynkowe to zmiany poziomu dochodów nabywców, cen innych towarów oraz oczekiwania nabywców co do zmian cen w przyszłości.
Czynniki pozarynkowe
· demograficzne (liczba ludności pod względem wieku, płci, zatrudnienia)
· naturalne (klimatyczno-atmosferyczne)
· preferencje nabywców (gust, upodobania, zwyczaje)
· polityczne (zagrożenia wewnętrzne i zewnętrzne, np. wojny)
Popyt (ang. demand) - funkcja przedstawiająca kształtowanie się relacji pomiędzy ceną dobra (towary i usługi), a ilością (liczbą sztuk) jaką konsumenci chcą i mogą nabyć w określonym czasie, przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację rynkową (ceteris paribus). Wykresem tej funkcji jest tzw. krzywa popytu. Należy zwrócić uwagę na różnicę pomiędzy "popytem", a "wielkością popytu". Popyt to cała funkcja, natomiast wielkość popytu to ilość dobra, jaką konsumenci chcą nabyć przy zadanej cenie. "Wielkość popytu przy cenie p" jest więc konkretnym elementem funkcji, któremu na krzywej popytu odpowiada jeden punkt.
Prawo popytu
Przy ceteris paribus, wraz ze wzrostem ceny danego dobra, zmaleje zapotrzebowanie na dobro, a wraz ze spadkiem ceny zapotrzebowanie wzrośnie.
Wielkość popytu - ilość dobra, które konsumenci zechcą zakupić w określonym czasie (np. w ciągu tygodnia, miesiąca, roku) po danej cenie.
Dwojakie ujęcie popytu
Popyt można rozpatrywać dwojako, w ujęciu: mikroekonomicznym i makroekonomicznym. W pierwszym ujęciu z wymienionych rozróżniamy:
· popyt indywidualny - określa wielkość popytu od strony pojedynczego, konkretnego podmiotu gospodarczego na określone dobro przy różnych cenach,
· popyt rynkowy - suma popytów indywidualnych, który obrazuje wielkość popytu wszystkich podmiotów gospodarczych na określone dobro przy różnych cenach.
W wyżej wymienionych przypadkach rozmiar popytu jest mierzony w jednostkach fizycznych. W ujęciu makroekonomicznym rozróżniamy:
· popyt globalny (zagregowany) - określa wielkość popytu na wszystkie dobra lub ich określone grupy ze strony wszystkich nabywców.
W wyżej wymienionym przypadku rozmiar popytu jest mierzony wartościowo przy określonym ogólnie poziomie cen.
Przedstawianie popytu [edytuj]
Popyt możemy przedstawić w postaci:
· tabeli - zestawienie różnych możliwych cen danego dobra i odpowiadających mu rozmiarów popytu,
· wykresu - przeniesienie danych z tabeli do układu współrzędnych umożliwia graficzne zilustrowanie popytu w postaci tzw. krzywej popytu, na tej krzywej każdemu punktowi odpowiada określona cena p (ang. price) i wielkości popytu qd (ang. quantity demand) przy tej cenie.
Rodzaje popytu [edytuj]
· Popyt efektywny – chęć nabycia towaru poparta jest posiadaniem odpowiedniego ekwiwalentu.
· Popyt potencjalny – oznacza pragnienie nabycia określonego dobra nie poparte możliwościami dochodowymi.
W przypadku poprawy sytuacji dochodowej nabywcy popyt potencjalny może się przekształcić w popyt efektywny.
· ze względu na rodzaj dobra:
o popyt substytucyjny
o popyt komplementarny
· ze względu na elastyczność
o popyt sztywny - zmiana ceny nie wywołuje zmian popytu
o popyt elastyczny
Czynniki kształtujące wielkość popytu (Determinanty popytu) [edytuj]
· związane z rynkiem:
o wielkość dochodów,
o cena towaru:
ceny substytutów,
ceny dóbr komplementarnych,
przewidywania co do kształtowania się cen w przyszłości,
antycypacja popytu, czyli wyprzedzanie faktycznego popytu (np. wykupywanie towaru przed zapowiedzianą podwyżką, tak jak to miało miejsce w Polsce przed 1 maja 2004),
· nie związane z rynkiem (pozarynkowe):
o preferencje konsumentów:
gusty konsumentów,
upodobania i przyzwyczajenia,
o moda,
o czynniki demograficzne:
liczba ludności,
struktura wiekowa konsumentów,
struktura płciowa konsumentów,
stan cywilny,
poziom wykształcenia,
wyznanie,
o warunki geograficzne
o warunki klimatyczne,
o pora roku,
o poziom zamożności,
o sytuacja gospodarcza,
· sytuacja polityczna.
Podaż (ang. supply) to ilość dóbr, oferowana na rynku przez producentów przy określonej cenie, przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację na rynku (ceteris paribus). Zależność między ceną a podażą przedstawia krzywa podaży.
Prawo podaży [edytuj]
Przy ceteris paribus, podaży danego towaru się zwiększa, jeśli wzrasta jego cena, natomiast obniżaniu się ceny towarzyszy spadek wielkości podaży. Poziom podaży, tak jak poziom popytu nie zależy wyłącznie od ceny towaru.
Czynniki kształtujące wielkość podaży (Determinanty podaży) [edytuj]
· cena danego dobra, czyli ilość pieniędzy jaką producent otrzymuje ze sprzedaży każdej jednostki tego dobra
· ceny czynników produkcji, czyli płace, opłaty za energię, czynsz, ceny urządzeń i surowców, procenty od zaciągniętych kredytów – czyli poziom kosztów produkcji
· technologia, czyli postęp techniczny
· ceny dóbr substytucyjnych (zamienników) i komplementarnych (uzupełniających)
· liczba producentów na danym rynku
· cele przedsiębiorstwa
· oczekiwania dotyczące zmian cen
· eksport oraz import
· wielkość rezerw
· czynniki przypadkowe, np. pogoda
· czas, jakim dysponują producenci
· interwencyjna polityka państwa, dotacje, subwencje, warunki prawne
· elastyczność podaży
Konsumpcja w mikroekonomii to zużywanie posiadanych dóbr w celu bezpośredniego zaspokojenia ludzkich potrzeb, które wpływa na poziom odnoszonej przez konsumenta użyteczności.
W makroekonomii konsumpcja to wydatki gospodarstw domowych na zakup dóbr. W tym znaczeniu wyróżniamy konsumpcję autonomiczną i dodatkową. Konsumpcja autonomiczna jest niezależna od dochodów, stanowi ona - oczywiście według subiektywnej oceny danego konsumenta - niezbędne minimum, zapewniające egzystencję. Konsumpcja dodatkowa jest natomiast uwarunkowana wysokością dochodów, oznacza wydatki na dobra, które nie są niezbędne do życia.
Alternatywą dla konsumpcji dodatkowej jest oszczędzanie, czyli przeznaczanie pieniędzy na konsumpcję w przyszłości.
Na polu marketingu konsumpcja jest definiowana odmiennie od teorii ekonomii.
Cena równowagi rynkowej - cena, przy której występuje zrównoważenie popytu (D) i podaży (S).
Krzywa popytu przecina się z krzywą podaży, tworząc w ten sposób punkt równowagi cenowej. Obie krzywe stanowią instrument opisujący dynamikę produktu przy zmianie jego ceny. Gdy cena jest mniejsza od ceny równowagi rynkowej, następuje nadwyżka popytu nad podażą. Natomiast kiedy cena jest większa od ceny równowagi rynkowej występuje nadwyżka podaży nad popytem. Nadwyżki może zlikwidować tzw. skup interwencyjny.
W ekstremalnych przypadkach cena może przyjąć nawet wartość ujemną. Tak stało się 3 października 2006 z cenami hurtowymi gazu ziemnego w Wielkiej Brytanii. Zalanie europejskiego rynku nadwyżkami gazu wpompowanymi w ramach testów do nowo uruchomionego gazociągu zmusiło producentów do dopłacania odbiorcom w zamian za pozbycie się nadwyżek. Ujemne wartości przyjmują regularnie także ceny np. toksycznych odpadów.
Cena równowagi rynkowej
Przychód – uzyskany lub należny wpływ wartości, korzyści materialnych w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.
Najczęściej przychodem jest łączna wartość sprzedaży dóbr, towarów i usług netto (bez podatku VAT) w okresie rozliczeniowym (dzień, miesiąc lub rok obrachunkowy).
Przychody to przypływy aktywów albo inne zwiększenie aktywów danego podmiotu lub zmniejszenie jego zobowiązań (lub kombinacja powyższych) wynikające z dostarczenia lub produkcji dóbr, świadczenia usług lub innych czynności będących podstawową działalnością danego podmiotu. (definicja z SFAC 6, par. 78)
W "Deklaracji APB nr 4" przychód został zdefiniowany jako: wzrost aktywów brutto lub spadek zobowiązań brutto uznanych i wycenionych zgodnie z akceptowanymi zasadami rachunkowości, który powstaje na skutek tych nakierowanych na osiągnięcie zysków działań [...] przedsiębiorstwa, które mogą zmienić wartość kapitału własnego... . (American Institute of Certified Public Accountants, APB No. 4)
W świetle obowiązujących przepisów prawa podatkowego oraz zasad rachunkowości wyróżnia się:
· przychody ze sprzedaży
· przychody finansowe
· przychody operacyjne
Przychodu nie stanowią uzyskane kredyty, wkłady własne akcjonariuszy itp.
Terminu przychód nie należy mylić z dochodem, utargiem, ani zyskiem. Wysokość przychodów jednostki gospodarczej nie odzwierciedla jej rzeczywistej sytuacji finansowej. Jednym z podstawowych wskaźników oceny jest uzyskiwany dochód.
Koszty - wyrażone wartościowo zużycie: śr.pracy, przedmiotów pracy, usług obcych, samej pracy. Koszty można klasyfikować na wiele sposobów. Można wyróżnić trzy podstawowe układy kosztów:
· układ rodzajowy
· układ funkcjonalny
· układ kalkulacyjny
Układ rodzajowy [edytuj]
Zobacz więcej w osobnym artykule: Koszty rodzajowe.
Układ rodzajowy kosztów dzieli koszty według rodzaju i obejmuje następujące grupy kosztów:
1. amortyzacja - celowe wyrażone wartościowo zużycie środków trwałych wliczone w koszty,
2. zużycie materiałów - zużycie surowców, materiałów podstawowych i pomocniczych, opakowań, paliwa itp.,
3. zużycie energii,
4. usługi obce - obróbka obca, usługi transportowe, usługi remontowe, inne usługi obce,
5. wynagrodzenia - wynagrodzenia brutto za prace wykonane na rzecz danego podmiotu,
6. ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia - obciążające pracodawcę składki na ubezpieczenie społeczne, fundusz pracy i FGŚP,
7. podatki i opłaty - podatki kosztowe (od nieruchomości, środków transportu) oraz opłaty (skarbowe, notarialne),
8. pozostałe koszty rodzajowe - np. ekwiwalenty pieniężne na rzecz osób fizycznych zaliczane do wynagrodzeń lub świadczeń na rzecz pracowników.
Układ funkcjonalny [edytuj]
Układ funkcjonalny dzieli koszty według miejsc powstawania kosztów.
1. koszty działalności podstawowej (produkcyjnej, usługowej, handlowej),
2. koszty wydziałowe - pośrednie koszty wytwarzania ponoszone na wydziałach produkcji podstawowej. W szczególności koszty utrzymania w ruchu maszyn i urządzeń wytwórczych,
3. koszty zarządu,
4. koszty sprzedaży - koszty ponoszone przez dany podmiot w związku ze sprzedażą produktów, dające się przypisać do określonej partii produktów, jak: koszty opakowania, wysyłki oraz koszty reklamy.
5. koszty zakupu - związane bezpośrednio z zakupem materiałów jak np. załadunku i wyładunku, przewozu, ubezpieczenia w trakcie przewozu.
Układ kalkulacyjny [edytuj]
Układ kalkulacyjny klasyfikuje koszty w tzw. pozycje kalkulacyjne niezbędne do obliczenia kosztu wytworzenia produktu. Dzieli on koszty następująco:
· koszty bezpośrednie
o materiały bezpośrednie,
o płace bezpośrednie,
· koszty pośrednie
o koszty wydziałowe,
o koszty zarządu,
o koszty sprzedaży.
Bazując na klasyfikacji kosztów w układzie kalkulacyjnym można obliczyć różne wielkości kosztów, w szczególności zaś:
· techniczny koszt wytworzenia, będący sumą kosztów bezpośrednich i kosztów wydziałowych,
· koszt całkowity (zakładowy, fabryczny) koszt wytworzenia, będący sumą technicznego kosztu wytworzenia oraz kosztów zarządu,
· koszt własny sprzedaży (pełen koszt własny), będący sumą wszystkich kosztów bezpośrednich i pośrednich.
Układ kalkulacyjny jest charakterystyczny dla rachunku kosztów pełnych. W rachunkowości istnieją również inne systemy rachunku kosztów, wśród których najbardziej rozpowszechnił się rachunek kosztów zmiennych. Klasyfikuje on koszty według kryterium zmienności w zależności od zmian wielkości produkcji. W ramach tego rachunku kosztów wyróżnia się:
· koszty zmienne
· koszty stałe
Bilans płatniczy – zestawienie (dochody – wpływy kontra wydatki – płatności) wszystkich transakcji dokonanych między rezydentami (gospodarką krajową) a nierezydentami (zagranicą) w danym okresie. Jest on sporządzany dla całej gospodarki narodowej. Bilans płatniczy Polski (za poszczególne miesiące, kwartały oraz lata) publikuje Narodowy Bank Polski. Zestawieniem komplementarnym dla bilansu płatniczego jest międzynarodowa pozycja inwestycyjna.
Bilans płatniczy strefy euro publikuje Europejski Bank Centralny, natomiast bilans płatniczy Unii Europejskiej - Eurostat.
Metodologia tworzenia bilansu płatniczego różni się w zależności od kraju, jednak co do zasady powinna być zgodna z Balance of Payments Manual (BPM) publikowanym przez MFW. Ostatnia wersja BPM to wersja 5. Obecnie trwają prace nad wersją 6, która powinna zostać opublikowana w 2008 roku.
Kategorie bilansu płatniczego [edytuj]
1. Rachunek bieżący bilansu płatniczego - rachunek obrotów bieżących
1. Obroty towarowe
2. Usługi
3. Dochody
4. Transfery bieżące
5. NOB – niesklasyfikowane obroty bieżące
2. Rachunek obrotów kapitałowych
3. Rachunek finansowy
1. Inwestycje bezpośrednie
2. Inwestycje portfelowe
3. Pozostałe inwestycje
4. Pochodne instrumenty finansowe
4. Saldo błędów i opuszczeń
5. Oficjalne aktywa rezerwowe
Charakterystyka sald składowych bilansu płatniczego [edytuj]
· Bilans obrotów bieżących – zawiera informacje o obrotach towarowych (zwane bilansem handlowym), a także: obrót usług, transfery pieniężne (społeczeństwa i rządu) oraz przepływy związane z dochodami z inwestycji. Bilans handlowy – daje obraz ile gospodarka eksportuje towarów, a ile ich importuje. Różnica pomiędzy tymi wielkościami odpowiada na pytanie, czy mamy do czynienia z deficytem handlowym (przewagą importu nad eksportem), czy z dodatnim bilansem handlowym (nadwyżką eksportu nad importem).
· Bilans obrotów kapitałowych – są to przepływy kapitałowe netto (kredyty eksportowe, kredyty bankowe, inwestycje bezpośrednie).
W bilansie płatniczym można wyróżnić dwa rodzaje transakcji: autonomiczne i wyrównawcze.
Autonomiczne to takie, które powstają w wyniku potrzeby osiągnięcia zysku, np. import jakiegoś dobra lub eksport w celu uzyskania nadwyżki (zysku).
Wyrównawcze to takie transakcje, które mają za zadanie skorygowanie stanu bilansu płatniczego np. na rynku walutowym Forex, gdzie podstawowym prawem obowiązującym na tym rynku jest prawo popytu i podaży, które kształtuje cenę danej waluty wobec innej. W przypadku reżimu stałego kursu walutowego, państwo w ramach transakcji wyrównawczej bilansu płatniczego uwalnia rezerwy walutowe, po to, żeby relacja innych walut do własnej waluty pozostawała względnie na danym poziomie.
Bilans handlowy to różnica między eksportem a importem danego państwa. Dodatni bilans handlowy jest nazywany także nadwyżka handlową, ujemny deficytem handlowym. Bilans handlowy jest częścią bilansu płatniczego. Czynniki wpływające na bilans handlowy:
· Ceny wyrobów wytwarzanych w kraju
· Kurs walutowy
· Umowy handlowe
· Cła i podatki
· Cykle gospodarcze w kraju i za granicą
Wzrost gospodarczy to zwiększenie się rocznej produkcji dóbr i usług w kraju (przyrost PKB w ujęciu realnym). Miarą wielkości wykorzystaną do pomiaru wzrostu gospodarczego są: PNB, PKB, DN. Odnosi się tylko do zmian ilościowych, przy założeniu, że podstawowe wielkości makroekonomiczne charakteryzują się długofalowym trendem.
Korzyścią ze wzrostu gospodarczego i rozwoju gospodarczego jest podwyższenie standardu życia, lepsza sytuacja socjalna, większe bezpieczeństwo publiczne.
Od niedawna część badaczy kwestionuje PKB jako uniwersalną miarę wzrostu gospodarczego. Nowe sugerowane miary w większym stopniu mają koncentrować się na wzroście wartości posiadanych przez osoby fizyczne i firmy dóbr i oparte są o powiązane ze sobą miary PKB oraz indeksy cen: PPI i CPI.
Budżet państwa jest najwyższej rangi planem finansowym polityki państwa oraz narzędziem polityki społecznej, uwzględniającym planowane dochody i wydatki państwa na następny rok budżetowy. Jako dochody uwzględnia się m.in.: wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich, dochody niepodatkowe (np. cła), dochody z prywatyzacji oraz dochody zagraniczne. Mianem wydatków określa się m.in. koszty dotacji, obsługi długu publicznego, obsługi strefy budżetowej, rozliczeń z bankami, subwencji dla gmin oraz rezerw ogólnych.
Pojęcie budżetu państwa [edytuj]
Budżet państwa można określić jako zestawienie dochodów i wydatków państwa w pewnym okresie - najważniejszy plan finansowy państwa. Wymaga autoryzacji politycznej przez parlament i organy przedstawicielskie samorządu terytorialnego. Podstawą tworzenia budżetu jest ustawa przyjmowana przez parlament, który upoważnia rząd do realizacji określonych w ustawie dochodów i wydatków.
Budżet uwzględnia przychody i rozchody następujących instytucji:
· organów władzy państwowej,
· kontroli i ochrony prawa,
· sądów i trybunałów,
· administracji rządowej.
Pojęcie budżetu państwa może być rozumiane w trzech aspektach:
· ekonomicznym – pewien fundusz pieniężny,
· prawnym – pewien akt normatywny,
· technicznym (konstrukcja techniczna) – wszelkie czynności związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków budżetowych.
Celem sporządzania budżetu jest racjonalizacja wydatków. Budżet stanowi podstawę finansowego planowania przedsięwzięć oraz dostarcza najważniejszych informacji potrzebnych do kontroli prowadzonej działalności.
Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku zwanego rokiem budżetowym, który w Polsce pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Następnie budżet jest ogłaszany w Dzienniku Ustaw jako ustawa budżetowa i staje się wówczas aktem prawnym umożliwiającym organom wykonawczym jego realizację.
Funkcje budżetu państwa [edytuj]
· redystrybucyjna – budżet jest narzędziem redystrybucji dochodu narodowego; działalność redystrybucyjna budżetu polega zatem na regulowaniu dochodów podstawowych kategorii podmiotów występujących w gospodarce narodowej. W ramach redystrybucyjnej działalnośći państwo dokonuje też korekty bardzo wysokich dochodów pewnej części społeczeństwa. Budżet państwa jest podstawowym narzędziem redystrybucji wewnątrz systemu finansów publicznych. Wyrazem tego są transfery budżetu państwa na rzecz budżetów samorządowych, funduszów ubezpieczeń społecznych itp.
· stabilizacyjna ( wyrównawcza) – polega na stworzeniu warunków skłaniających poszczególne podmioty gospodarcze do podejmowania lub zaniechania określonych działań, czyli na bieżącym sterowaniu za pomocą instrumentów budżetowych procesami gospodarczymi.
· alokacyjna – z punktu widzenia treści ekonomicznej, funkcja ta, w pełni pokrywa się z funkcją redystrybucyjną, związana jest z wytwarzaniem przez sektor publiczny dóbr publicznych i dóbr społecznych.
· fiskalna – jej istota polega na podejmowaniu na rzecz państwa dochodów, jest zewnętrznym wyrazem działalności państwa, polegającej na gromadzeniu i dzieleniu środków pieniężnych.
· bodźcowa - polega na wykorzystaniu stosunków ekonomicznych budżetu z różnymi podmiotami gospodarczymi zwłaszcza - przedsiębiorstw do wywołania u nich określonych zachowań. Znaczenie tej funkcji rośnie w przypadku stosowania parametrycznego systemu zarządzania.
· kontrolna – w przybliżeniu polega na wykorzystywaniu gromadzenia i wydatkowania środków budżetowych do kontroli celowości, efektywności i legalności gospodarki budżetowej.
· kredytowa – jej istota sprowadza się do ustalenia czy państwo ma zdolność kredytową.
Funkcje polityczne [edytuj]
· ustrojowa – budżet państwa jest przede wszystkim narzędziem zachowania danego ustroju społeczno – gospodarczego, jest atrybutem władzy.
· demokratyczna – istota tej funkcji polega na zainteresowaniu społeczeństwa opracowywaniem i wykonywaniem budżetu i wpływie na to.
Funkcje ekonomiczno-polityczne [edytuj]
· Kontrolno-koordynacyjna - polega na porównywaniu zaplanowanych dochodów i wydatków ze stanem faktycznym i podejmowaniu ewentualnych środków zaradczych
· Kredytowa
· Planowania - zestawienia dochodów i wydatków budżetowych, bez cechy planowości nie ma budżetu.
· Administracyjna - zmiana zakresu działania organów państwowych, związaną z tym redukcję sił pracujących przez przegrupowanie i reorganizację urzędów przez zmianę zasad ich postępowania itd.
Klasyczne zasady budżetowe [edytuj]
· Zasada jedności formalnej - zgodnie z którą w jednym czasie w jednym państwie może istnieć tylko jeden budżet, gdyż tylko w takiej sytuacji możliwe jest sprawowanie realnego nadzoru władz ustawodawczych nad władzami wykonawczymi. W Polsce przeczy tej zasadzie istnienie parabudżetów, jakimi są fundusze celowe.
· Zasada jedności materialnej - postuluje, aby wszystkie dochody wpływały do jednego budżetu i z niego finansowane były wszystkie wydatki. Wyklucza to możliwość związania określonego wydatku z konkretnym źródłem dochodu, jak to było np. w przypadku podatku drogowego.
Zasady powyższe nie są zachowane w żadnym państwie.
· Zasada powszechności.
· Zasada zupełności (ustrojowo-konstytucyjna) - określa udział państwa w gospodarce (teoretycznie rozwiązanie tego problemu nie istnieje). Istnieją tutaj dwa podejścia:
o podejście klasyczne - zakłada, że zasada zupełności zachowana jest wówczas, gdy wszelka działalność gospodarcza państwa znajduje swoje odzwierciedlenie w budżecie. Takie ujęcie problemu dopuszcza jedynie finansowanie bezpośrednie, a więc budżetowanie brutto. Wszystkie dochody i wydatki jednostek budżetowych ujmowane są wówczas w planie budżetowym jako dochody i wydatki budżetu;
o podejście modernistyczne - uznaje zasadę zupełności budżetowej za spełnioną, jeśli jednostki sektora publicznego mają jakiekolwiek powiązanie z budżetem państwa. Jest to tzw. finansowanie budżetowe pośrednie lub budżetowanie netto. Jednostki budżetowe rozliczają się wówczas z budżetem według salda debetowego lub kredytowego, dotyczącego zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków zgromadzonych na wydzielonym rachunku dochodów własnych.
Zasady techniczno-budżetowe [edytuj]
· Zasada równowagi - postulat, aby kwota planowanych wydatków znalazła pełne pokrycie w przewidywanych dochodach, co sprowadza się do bilansowania budżetu w taki sposób, aby nie generował on deficytu budżetowego.
· Zasada dualizmu budżetowego - postuluje opracowywanie, poza budżetem operacyjnym (obowiązującym w cyklach rocznych), budżetu majątkowego w cyklach dwu- lub trzyletnich. Zasada w Polsce nie jest realizowana.
· Zasada szczegółowości - wydatki i dochody budżetu powinny być ujęte ze stosowną szczegółowością, związaną z określeniem zakresu swobody władzy wykonawczej. Celem realizacji tej zasady jest ograniczenie możliwości nadinterpretacji i nadużyć w trakcie wykonywania budżetu. Zasada ma związek z klasyfikacją budżetową.
· Zasada operatywności - budżet wymaga opracowania w układzie podmiotowym, co oznacza wskazanie zadań zarówno w zakresie gromadzenia dochodów, jak i realizacji wydatków dla konkretnych podmiotów.
· Zasada przejrzystości - budżet powinien być przedstawiony Parlamentowi i społeczeństwu w możliwie przejrzystym układzie, spopularyzowany w środkach masowego przekazu, ułatwiając przez to ocenę jego wykonania.
· Zasada jawności - postuluje jawność procesu przygotowywania, uchwalania, realizacji i kontroli budżetu. Zarówno ustawa budżetowa, jak i sprawozdanie z jej realizacji mają być ogłaszane w sposób ogólnodostępny (Dziennik Ustaw).
· Zasada gospodarności (bywa nazywana zasadą racjonalności) - wymaga racjonalnego, czyli oszczędnego, wydatkowania środków budżetowych - niestety jest to jedynie postulat.
· Zasada realności - postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków (część doktryny tej zasady nie uznaje).
· Zasada jednoroczności (zasada rygoru budżetowego) - zasada, przyjmująca coroczność, periodyczność budżetu.
· Zasada uprzedniości - zasada uchwalenia budżetu przed terminem jego obowiązywania, a więc przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego. Od zasady tej istnieją pewne odstępstwa:
o prerogacja budżetowa - przedłużenie ważności budżetu ubiegłorocznego na pewien okres roku następnego,
o prowizorium budżetowe - skrócona wersja ustawy budżetowej,
o funkcjonowanie gospodarki budżetowej w oparciu o projekt budżetu.
Polskie prawo dopuszcza jedynie prowizorium jako odstępstwo od zasady uprzedniości.
Budżet państwa a ustawa budżetowa [edytuj]
Ustaw budżetowa jest pojęciem szerszym. Budżet jest jednym, ale nie jedynym załącznikiem do ustawy. Załącznikami są np. zestawienie przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, plany przychodów i wydatków państwowych funduszy celowych. Ustawa budżetowa zawiera więc budżet i inne plany finansowe. Budżet jest podstawowym planem, za pośrednictwem którego dokonuje się znaczącej kwoty wydatków.
Klasyfikacja dochodów budżetowych [edytuj]
Bezzwrotne:
· podatki
· cła
· czynsze
Zwrotne:
· kredyty
· pożyczki
· weksle
· obligacje


Inflacja – zjawisko monetarne wywołane szybszym przyrostem ilości pieniądza niż produkcji (obniżanie się siły nabywczej pieniądza). Na rynku obserwowana jest jako długotrwały wzrost średniego poziomu cen określonego koszyka dóbr. W praktyce inflacja na rynku konsumpcyjnym jest inna niż inflacja na rynku zaopatrzeniowym i nieco inaczej wpływa na kondycję gospodarki. Przeciwieństwem inflacji jest deflacja.
Korzystnym efektem niewielkiej inflacji może być ułatwienie renegocjacji realnej wartości niektórych cen oraz płac (zobacz też iluzja pieniądza).
Przyczyny [edytuj]
· niespodziewany i gwałtowny wzrost kosztów produkcyjnych (np. surowców energetycznych), który prowadzi do ograniczenia zagregowanej podaży
· wzrost zagregowanego popytu w gospodarce
· niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyższają wpływy)
· przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozwinięcie procesu inwestycyjnego finansowanego przez państwo)
· ingerencja państwa w politykę emisyjną banku centralnego, co prowadzi w rezultacie do nadmiernej ilości pieniądza.
· wadliwa struktura gospodarki
· import inflacji (wraz ze wzrostem cen artykułów importowanych przez dany kraj następuje wzrost kosztów produkcji, a co za tym idzie wzrost cen)
· długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego (nadwyżka eksportu nad importem)
· recesja gospodarcza (obniżenie wydajności pracy, a tym samym wzrost kosztów produkcji)
· monopolizacja gospodarki (monopoliści wzrost kosztów produkcji mogą przenosić na cenę)
Skutki [edytuj]
Negatywne skutki inflacji to:
· Realny spadek wartości zobowiązań i wierzytelności, które nie podlegają waloryzacji; w szczególności skutkiem inflacji jest względne zmniejszenie się dochodów osób, których nominalne dochody są stałe – te niekorzystne konsekwencje inflacji można w pewnym stopniu zmniejszyć dokonując odpowiednio często waloryzacji zobowiązań.
· Tzw. koszty zdartych zelówek – są związane z tym, że w warunkach wysokiej inflacji ludzie dążą do utrzymywania mniejszych zasobów gotówki, co związane jest z pewnymi kosztami, jak np. koszty dojazdu do bankomatu – wraz z rozpowszechnianiem się obrotu bezgotówkowego znaczenie tych kosztów będzie maleć.
· Tzw. koszty zmienianych jadłospisów – są to koszty związane z tym, że w warunkach wysokiej inflacji firmy częściej muszą zmieniać ceny, co wiąże się z dodatkowymi kosztami – przykładowo restauracje muszą częściej zmieniać jadłospisy.
· Konsumentom łatwiej jest porównywać ceny oferowane przez różnych sprzedawców, gdy inflacja jest niska.
Inne skutki inflacji
· Ponieważ siła nabywcza pieniądza maleje, konsumenci chcą się go pozbyć, zakupując dobra, których wartość nie maleje. Tym samym napędzają te sektory gospodarki, które produkują dobra trwałe (szeroko pojęte maszyny, biżuterię, złoto itp.).
· Ponieważ rosną ceny dóbr, konsumenci chętniej kupują ich tańsze zamienniki. Na przykład, gdy drożeje szynka z 10 zł/kg do 12 zł/kg, a kiełbasa z 5zł/kg do 6 zł/kg (oba produkty po 20%), to osoby, których już nie stać na zakup szynki, kupią kiełbasę. Tym samym producenci kiełbas zwiększą dochody, a producenci szynki - zmniejszą.
· Powyższy skutek wywołuje wzrost (niekoniecznie równomierny) cen innych towarów. Jeżeli wzrasta cena benzyny (także np. przez nakładanie podatków, w tym akcyzy), rosną koszty transportu i ceny wszystkich towarów, które są transportowane. Tym samym wzrost ceny benzyny może spowodować wzrost cen chleba.
Osobnym problemem jest niepewność co do przyszłej wartości inflacji. Podnosi to ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej. Uważa się, że niepewność co do wartości inflacji jest tym większa, im wyższy jest poziom inflacji.
Najpopularniejszą miarą inflacji jest indeks wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych (CPI). W Polsce inflacja w cenach płaconych przez konsumentów wyniosła 0,9% w roku 2003.
Drugą miarą inflacji jest indeks cen producentów PPI. Jest to wskaźnik zmiany cen produkcji przemysłowej.
Wskaźniki ogłaszane przez prezesa GUS:
· Średnia cena sprzedaży drewna,
· Średnia krajowa cena skupu pszenicy,
· Średnia krajowa cena skupu żyta,
· Wskaźnik cen dóbr inwestycyjnych,
· Wskaźnik cen nakładów inwestycyjnych,
· Wskaźnik cen produkcji budowlano-montażowej,
· Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych,
· Wskaźnik cen towarów nieżywnościowych trwałego użytku,
· Wskaźnik wzrostu cen towarowej produkcji rolniczej,
· Wskaźnik zmian cen skupu podstawowych produktów rolnych
Rodzaje inflacji [edytuj]
Według kryterium tempa:
· pełzająca – nie przekracza 5% rocznie,
· krocząca – oscyluje w granicach 5-10% rocznie,
· galopująca – wzrost cen od kilkudziesięciu do ok. 150 % w skali rocznej,
· hiperinflacja – roczny wzrost cen o ok. 150% lub więcej.
Według kryterium przyczyny:
· wewnętrzna
· importowana
· endogeniczna
· egzogeniczna
· popytowa
· kosztowa
· Inflacja pieniężna - inflacja wywołana przez niekorzystną relację strumienia pieniężnego na rynku do innych strumieni gospodarczych (nadmierna emisja pieniądza).
· budżetowa
· kredytowa
· płacowa
Według kryterium przejawiania się oraz skutków:
· otwarta
· tłumiona
· jawna
· ukryta
Według kryterium całokształtu stosunków ekonomicznych w kraju:
· cywilizowana
· barbarzyńska
Według kryterium zależności od innych kategorii makroekonomicznych:
· stratoinflacja
· stagflacja
· slumpflacja
Według kryterium czynnika czasu:
· sekularna
· okresowa
Inflacja w Polsce
Rok Inflacja Rok Inflacja Rok Inflacja Rok Inflacja Rok Inflacja Rok Inflacja
1950 7,5% 1960 1,8% 1970 1,1% 1980 9,4% 1990 585,8% 2000 10,1%
1951 9,6% 1961 0,7% 1971 -0,1% 1981 21,2% 1991 70,3% 2001 5,5%
1952 14,4% 1962 2,5% 1972 0,0% 1982 100,8% 1992 43,0% 2002 1,9%
1953 41,9% 1963 0,8% 1973 2,8% 1983 22,1% 1993 35,3% 2003 0,8%
1954 -6,3% 1964 1,2% 1974 7,1% 1984 15,0% 1994 32,2% 2004 3,5%
1955 -2,4% 1965 0,9% 1975 3,0% 1985 15,1% 1995 27,8% 2005 2,1%
1956 -1,0% 1966 1,2% 1976 4,4% 1986 17,7% 1996 19,9% 2006 1,0%
1957 5,4% 1967 1,5% 1977 4,9% 1987 25,2% 1997 14,9% 2007 ok.2,5%
1958 2,7% 1968 1,6% 1978 8,1% 1988 60,2% 1998 11,8%
1959 1,1% 1969 1,4% 1979 7,0% 1989 251,1% 1999 7,3%


Stopa wzrostu inflacji w okresie PRL-u, szczególnie w latach 50. i 70. XX wieku oraz przy zmianach władz jest iluzoryczna, nie sposób szacować inflacji, gdy państwo w majestacie prawa przejmowało majątek obywateli (w tym zasoby gotówkowe), reglamentowało towary, planowało produkcję i konsumpcję.
Jedną z metod zaniżania inflacji w PRL było wycofywanie produktu z rynku i wprowadzanie nań ponownie – pod inną nazwą i z wyższą ceną. W okresie PRLu miały miejsce braki w zaopatrzeniu towarów, szczególnie gwałtowne w latach 1988-89.
W zestawieniu inflacja liczona od roku 1989 odpowiada pozycji "Inflacja IV - wskaźnik inflacji średniorocznej (średnia inflacji I z ostatnich 12 miesięcy" z tabeli w serwisie finansowym Money.pl (patrz linki zewnętrzne). Patrząc na wskaźniki inflacji średniorocznej od roku 1989 widzimy hiperinflację w roku 1989, która jeszcze była na początku 1990 roku i zawyżyła inflację średnioroczną za rok 1990.
Reformy (plan Balcerowicza) ministra finansów Leszka Balcerowicza i premiera Tadeusza Mazowieckiego spowodowały obniżenie inflacji dopiero w roku 1991. Wtedy też miało miejsce likwidacja PGR-ów i pierwsza fala bezrobocia. Nastąpiło też wtedy znaczna poprawa w zaopatrzeniu rynku w towary. W następnych latach inflacja systematycznie się zmniejszała.
Gwałtowny jej spadek nastąpił w roku 2002. Jest to pozytywny efekt reform rządu premiera Jerzego Buzka, ale także spowolnienia gospodarczego na całym świecie. Wtedy w Polsce gwałtownie wzrosło bezrobocie połączone z wielką skalą prywatyzacji i z reformą ZUSu. W roku 2004 obserwujemy niewielki wzrost inflacji po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej.
Wielkie kryzysy inflacyjne
· W Polsce w ciągu pięciu lat cena dolara wzrosła z 9 marek polskich w 1918 r. do ok. 6,4 miliona.
· W tym samym okresie w Rzeszy Niemieckiej wartość marki niemieckiej do dolara zmalała z ok. 0,25 marki do 4,2 biliarda marek za dolara (cena znaczka pocztowego w listopadzie 1923 r. wynosiła 500 miliardów marek).
· W czasie kryzysu ekonomicznego na Węgrzech w 1946 r. miesięczna skala inflacji wynosiła 41,9 biliarda procent (odpowiadało to podwajaniu się wysokości cen co 15 godzin). U szczytu inflacji jeden znaczek pocztowy kosztował 20 kwadrylionów (jedynka z 24 zerami) peng. Podczas wprowadzania forintów w sierpniu 1946 przelicznik z peng wynosił 1 do 400 kwadryliardów (jedynka z 27 zerami) peng.
· W latach 1988-1989 wzrosła gwałtownie inflacja w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (patrz tabela).
Kryzys skłonił władze PRL do rozmów z opozycją, co zapoczątkowało przemiany ustrojowe w Polsce i w pozostałych krajach Bloku Państw Demokracji Ludowej.
Rynek pracy - rodzaj rynku ekonomicznego, na którym z jednej strony znajdują się poszukujący pracy i ich oferty, a z drugiej strony przedsiębiorcy tworzący miejsca pracy i poszukujący siły roboczej.

Model idealnego rynku pracy [edytuj]
· Pracodawca:
1. Pracodawca jak i pracobiorca są wolni w swoich wyborach,
2. Pracodawca posiada swobode wyboru kandydata na stanowistko pracy, a pracobiorcy nie rezygnują z zajmowanego miejsca pracy.
· Istnieje silna konkurencja między pracodawcami o produkty oraz między pracobiorcami o pracę (konkurencja to prawidłowa sytuacja rozwojowa).
· Rynek pracy winien być przejrzysty (tak żeby wiadomo było gdzie jest praca, a gdzie jej nie ma).
· Mobilność:
1. Jeśli nie ma pracy w danym mieście, jedziemy szukać jej do innego miasta - podążamy za pracą i lepszymi warunkami do życia,
2. Wśród wykształconych, ambitnych jest większa mobilność,
3. Niestety przeważnie skłonności do przywiązania do miejsca, utrudniają mobilność...
4. Obecna sytuacja mieszkaniowa w Polsce (wysokie ceny mieszkań) znacznie utrudnia mobilność na rynku pracy.
· Opłata za pracę:
1. Jest różna, łatwo się dostosowuje do podaży i popytu,
2. Jej giętkość jest ograniczona przez związki zawodowe,
3. Jest względna ponieważ zależy od kraju.
Rodzaje rynków pracy [edytuj]
· podział według "statusu prawnego" pracy:
o rynek oficjalny - gdy osoba pracuje zgodnie z prawem, a z jej płacy pobiera się składki ZUS, składki zdrowotne, itp.
o szara strefa (tzw. "praca na czarno"):
uzyskiwanie dochodów bez odpracowania żadnych składek - jest to korzystne dla pracodawcy, z kolei dla pracobiorcy jest niekorzystne ponieważ:
nie może "narzekać" na nieuczciwego pracodawcę,
gdy ulegamy wypadkowi, za koszty leczenia płaci sam,
brak składek na emeryturę.
przewiduje się, że w Polsce ok. 30-40% Polaków zarabia na czarno!
· podział według zasięgu rynku pracy:
o rynek lokalny - praca w niewielkiej odległości od miejsca zamieszkania (do 60-70 km)
o rynek regionalny - dotyczący całego regionu (np. województwo)
o rynek krajowy - dotyczący całego kraju
o rynek zagraniczny - praca poza granicami kraju ojczystego
Bezrobocie jest zjawiskiem społecznym, polegającym na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i deklarujących chęć jej podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych powodów.
Pod pojęciem bezrobotnego można rozumieć osobę niezatrudnioną, nie prowadzącą działalności gospodarczej i nie wykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia (w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy). Jest to szeroka definicja. Natomiast wąską stosują państwowe Urzędy Pracy (powiatowe lub wojewódzkie). I tak bezrobotnym w rozumieniu przepisów Ustawy o promocji rynku pracy jest osoba, która:
· ukończyła 18 rok życia (pełnoletnia),
· nie ukończyła 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn,
· aktualnie nie uczy się na żadnym szczeblu kształcenia lub nie jest skierowana na szkolenie przez PUP,
· jest zameldowana lub pozostaje w naszym kraju legalnie lub jej pobyt może zostać zalegalizowany (azyl polityczny, karta stałego lub czasowego pobytu, obywatele UE).
Stopa bezrobocia jest to iloraz bezrobotnych przez aktywnych zawodowo w danej kategorii ludności. Aktywni zawodowo definiowani są przez GUS jako osoby pracujące plus osoby poszukujące pracy plus bezrobotni plus niepełnosprawni (z możliwością zatrudnienia w niektórych zawodach). Natomiast do aktywnych zawodowo cywili nie wlicza się pracowników: wojska, policji oraz służb ochrony państwa.
Przyczyny bezrobocia [edytuj]
Istnieje wiele powodów, dla których osoby chcące pracować i zdolne do pracy nie pracują:
· Między zakończeniem pracy w poprzednim miejscu pracy, a jej podjęciem w nowym mija pewien czas. Ten typ bezrobocia określa się mianem bezrobocia frykcyjnego i jest ono zazwyczaj niskie a także nie ma większego wpływu na gospodarkę.
· Osoby poprzednio pracujące mogły stracić pracę ze względu na przekształcenia gospodarcze, zmiany technologiczne czy upadek całych gałęzi przemysłu (bezrobocie strukturalne). W Polsce jest to bardzo duża grupa, co jest spowodowane między innymi nadmiernym zatrudnieniem w okresie gospodarki planowanej a także restrukturyzacją przemysłu. Do tej grupy bezrobotnych należą m.in. górnicy, hutnicy, stoczniowcy, pracownicy PGR-ów. Duża liczba bezrobotnych, bez odpowiednich kwalifikacji, na niewielkim obszarze powoduje, że gospodarka regionu (często osłabiona upadkiem firm, w których bezrobotni poprzednio pracowali) nie może stworzyć wystarczająco szybko miejsc pracy i wchłonąć bezrobotnych. Bezrobocie takie utrzymuje się przez wiele lat na wysokim poziomie.
· Osoby które zakończyły edukację, ale nie mają jeszcze doświadczenia zawodowego nie są poszukiwaną grupą zawodową (z wyjątkiem niektórych specjalności). Wymagają one długiego szkolenia i nabywania doświadczenia, będąc przez ten czas mało produktywnymi. Z tego powodu absolwenci często nie mogą znaleźć pracy nawet, jeśli istnieje popyt na pracowników w danej branży.
· Miejsca pracy mogą znajdować się gdzie indziej, niż poszukujący pracy pracownicy. Ze względu na niewielką mobilność ludności (niechęć do przeprowadzki do miasta i trudności takiej przeprowadzki) oraz wysokie koszty dojazdu osobom takim trudno znaleźć zatrudnienie.
· Osoby potrafiące wytworzyć wartość dodaną na poziomie X, a których koszt zatrudnienia (płaca minimalna, podatki, składki na ubezpieczenie społeczne, koszty przeszkoleń i inne) są większe od X nie znajdą zatrudnienia. Obniżenie podatków lub płacy minimalnej może spowodować zwiększenie zatrudnienia w tej grupie, jest jednak politycznie kontrowersyjne.
· Pracodawcy mogą obawiać się zatrudniania osób pomimo, że aktualnie potrzebują siły roboczej, ze względu na trudność ich zwolnienia kiedy popyt będzie mniejszy. Sytuację tą rozwiązać mogą w pewnym stopniu inne formy zatrudniania, takie jak umowy na czas określony, umowy o dzieło, czy zlecenia.
Czynniki wpływające na zjawisko bezrobocia [edytuj]
Na rozmiar zjawiska bezrobocia wpływ mają czynniki społeczne, ponieważ jest to zjawisko wytworzone w społeczeństwie. Rozmiar bezrobocia zależy od systemu gospodarczego i aktualnie prowadzonej polityki krajowego rynku pracy. Związane jest zwykle z poziomem nowych inwestycji i trwałym zatrudnianiem pracowników w nowo powstałych i nowoczesnych zakładach pracy sektora publicznego lub prywatnego.
Istnieją problemy z zebraniem rzetelnych danych:
· Osoby pracujące nielegalnie mogą rejestrować się jako bezrobotne celem osiągnięcia korzyści z systemu opieki społecznej.
· Osoby zdolne do pracy, którym niesłusznie przyznano zasiłki z tytułu niezdolności do pracy nie pracują choć są zdolne do pracy, nie znajdują się jednak w statystykach bezrobocia. Według niektórych szacunków jest to w Polsce bardzo powszechne zjawisko.
· W gospodarce centralnie planowanej, a rzadziej w rynkowej, zatrudnienie jest niewspółmiernie duże do potrzeb firmy. Jest to tzw. bezrobocie ukryte. Osoby te można byłoby zwolnić nie powodując większych strat w gospodarce, nie figurują one jednak w statystykach bezrobocia.
Ekonomiczne skutki bezrobocia [edytuj]
Zgodnie z prawem Okuna, okresy, w których poziom bezrobocia jest wysoki, to okresy, w których faktyczny poziom PNB spada poniżej jego poziomu potencjalnego. A zatem wysokiemu poziomowi bezrobocia towarzyszy wysoki poziom produktu, którego wytworzenia zaniechano - zupełnie tak samo jak gdyby tę właśnie ilość zmarnotrawionych, nie wytworzonych samochodów, środków żywności i budynków po prostu utopiono w odmętach oceanu. Jak wielkie jest marnotrawstwo wynikające z wysokiego bezrobocia? Straty ponoszone w okresach wysokiego bezrobocia to największe udokumentowane marnotrawstwo we współczesnej gospodarce. Są one wielokrotnie większe od szacowanych strat wynikających z nieefektywności (zbędnych strat) w następstwie monopolu czy też marnotrawstwa wywołanego stosowaniem ceł i kontyngentów w wymianie zagranicznej.
Szacuje się, że na każdy procent, o jaki faktyczna stopa bezrobocia przewyższa naturalną stopę bezrobocia, realny PKB jest niższy o 3% od PKB potencjalnego przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.
Rodzaje bezrobocia
· bezrobocie krótkotrwałe - bezrobocie średniookresowe - bezrobocie długookresowe - bezrobocie chroniczne
· bezrobocie jawne - bezrobocie ukryte
· bezrobocie strukturalne - bezrobocie technologiczne
· bezrobocie cykliczne - bezrobocie sezonowe
· bezrobocie klasyczne - bezrobocie neoklasyczne
· bezrobocie frykcyjne - bezrobocie z wyboru
Bezrobocie ukryte - występuje, gdy zmniejszenie liczby pracowników nie powoduje zmniejszenia produkcji. Wówczas krańcowa produkcyjność pracy (zmiana produkcji w firmie związana ze zmianą zatrudnienia o jednostkę) jest równa zero.
Bezrobocie ukryte jest też nazywane agrarnym, gdyż często występuje w rolnictwie. Bezrobocie ukryte występuje też w postaci wcześniejszych emerytur spowodowanych brakiem możliwości zatrudnienia osób w wieku przedemerytalnym. Bezrobocie ukryte oznacza też sytuację, w której osoba pozostaje bez jakiegokolwiek zatrudnienia, jest gotowa do podjęcia pracy, ale nie szuka jej gdyż na podstawie wcześniejszych doświadczeń jest przekonana, że jej nie znajdzie.
Bezrobocie strukturalne - to takie bezrobocie, które powstaje na tle strukturalnych rozbieżności między podażą pracy i popytem na pracę. W Polsce bezrobocie strukturalne pojawiło się wraz z restrukturyzacją podstawowych branż przemysłu takich jak górnictwo, hutnictwo, a także na skutek likwidacji PGR-ów.
Jest ono konsekwencją zmian technologicznych i ewolucji struktury produkcji, zachodzących w danej gospodarce. W przeciwieństwie jednak do bezrobocia frykcjnego ma ono charakter trwały. Na przykład w przeszłości książki składane był przez zecerów z pojedynczych czcionek. Zmiana techniki druku i składu sprawiła, że zecerzy stali się ofiarami bezrobocia strukturalnego, aż do momentu znalezienia całkiem innej pracy. Rozwój nowych technologii nie jest jednak jedyną przyczyną bezrobocia strukturalnego. Wahania w gustach konsumentów lub zmiana lokalizacji pewnych przedsiębiorstw mogą spowodować bezrobocie strukturalne, i to nawet wśród pracowników dobrze wykwalifikowanych. Bezrobocie tego typu stanowi szczególny problem w regionach, gdzie dominuje jedna gałąź przemysłu, np. górnictwo, hutnictwo, czy przemysł stoczniowy.

Bezrobocie cykliczne (koniunkturalne) - to bezrobocie związane z cyklicznymi zmianami produktywności gospodarki. I tak:
1. W okresie recesji - spada popyt na towary i usługi oferowane przez przedsiębiorstwa, co wywołuje spadek produkcji. Spadek produkcji wywołuje zaś spadek zapotrzebowania na pracę, co prowadzi do pojawienia się bezrobocia cyklicznego.
2. W okresie koniunktury - popyt na towary i usługi oferowane przez przedsiębiorstwa wzrasta, co wywołuje wzrost produkcji. Wzrost produkcji powoduje wzrost zapotrzebowania na pracę, co prowadzi do stopniowego zaniknięcia bezrobocia cyklicznego.
Bezrobocie cykliczne zwane również koniunkturalnym zostało po raz pierwszy zdefiniowane przez angielskiego ekonomistę J.M. Keynesa. Postulat wysuwany przez Keynesa podnosił kwestię roli państwa w łagodzeniu i wydłużaniu cykli koniunkturalnych. Polityka, która w mniemaniu Keynesa miała doprowadzić do skutecznego przeciwdziałania bezrobociu opierała się w znacznej mierze na tworzeniu popytu inwestycyjnego ze strony państwa. Najbardziej znanym przykładem takiej polityki były zakrojone na szeroką skalę roboty publiczne.
Poglądy te zostały skrytykowane przez neoklasyków, m.in. szkołę monetarną.
Bezrobocie frykcyjne - bezrobocie związane z przerwami w zatrudnieniu z powodu poszukiwania lepszej/innej pracy lub zmianą miejsca zamieszkania. Stanowi minimalne, możliwe bezrobocie w gospodarce wolnorynkowej (3-5% ogółu ludności aktywnej zawodowo). Stan bezrobocia na poziomie frykcyjnym oznacza w praktyce występowanie pełnej równowagi na rynku pracy.
Powody powstania bezrobocia frykcyjnego:
1. Niedoskonała informacja - informacja o potencjalnych pracodawcach i/lub pracownikach jest kosztowna oraz często trudna do uzyskania.
2. Poszukiwanie pracy - przeprowadzane zarówno przez pracodawców jak i pracowników; obydwie strony poszukują dla siebie najlepszej dostępnej oferty i będą kontynuować te poszukiwania aż koszty poszukiwań i korzyści płynące z poszukiwania nie wyrównają się.
Bezrobocie frykcyjne może pełnić pozytywną rolę jako czynnik elastyczności rynku pracy, hamowania nadmiernego wzrostu płac i umacniania dyscypliny pracy.
Bezrobocie sezonowe to rodzaj bezrobocia, który jest uwarunkowane porą roku i związanymi nią zmianami pogodowymi, wegetacji roślin itp. Występuje w zakładach pracy sezonowej. np.: w budownictwie, rolnictwie i innych. Sezonowy charakter ma również bezrobocie absolwentów, których wejście na rynek pracy dokonuje się stopniowo i jest związane z terminem zakończenia nauki w szkołach.
Dochód narodowy (ekon.) to suma dochodów wszystkich podmiotów, uzyskanych z wykorzystania czynników produkcji (ziemia, praca, kapitał) równa całkowitej wartości wytworzonych dóbr i usług.
Podział dochodu narodowego:
1)pierwotny – odbywa się w miejscu wytworzenia dochodu, np. w przedsiębiorstwie; nie dzieli się między pracowników i przedsiębiorców. W wyniku pierwotnego podziału tworzą się płace pracowników najemnych i zyski przedsiębiorstwa;
2)wtórny – tworzony poprzez rynek (mechanizm rynkowy) i budżet państwa. Tworzony poprzez system cen i system podatków. Co się tworzy w wyniku wtórnego podziału dochodów? Tworzy się dochody właścicieli przedsiębiorstw i jednostek usługowych, pracowników sfery nieprodukcyjnej i państwa. Mamy trzy grupy podmiotów, które otrzymują dochody w wyniku wtórnego podziału dochodów. Jeżeli państwo dysponuje własnymi dochodami, to realizuje zadania polityki gospodarczej i społecznej:
· finansuje administracje państwową, wymiar sprawiedliwości, ochronę porządku publicznego;
· obronę narodową, powszechną i publiczną oświatę, naukę i kulturę;
· obciążenia z tytułów kredytów zagranicznych, publiczną ochronę zdrowia i opiekę społeczną.
Zadania te wynikają z koncepcji państwa dobrobytu, które przychodzi z pomocą swoim obywatelom.
3)ostateczny – tworzy się fundusz konsumpcji i akumulacji, który tworzy się za pomocą redystrybucji dochodów, podatków i kredytów.
Produkt Krajowy Brutto (PKB) (ang. GDP - Gross Domestic Product) (ekon.) to jeden z podstawowych mierników dochodu narodowego stosowanych w rachunkowości narodowej. PKB opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku).
Kryterium geograficzne jest jedyne i rozstrzygające. Nie ma znaczenia np. pochodzenie kapitału, własność firmy itp.
Wartość wytworzonych dóbr i usług finalnych oblicza się, odejmując od produkcji całkowitej wartość dóbr i usług zużytych do tej produkcji. W skali przedsiębiorstwa jest to więc wartość dodana, a PKB jest sumą wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie podmioty gospodarujące. Zgodnie z tym od strony produkcyjnej:
PKB = produkcja globalna kraju minus zużycie pośrednie = suma wartości dodanej ze wszystkich gałęzi gospodarki narodowej.
Obliczanie PKB na podstawie powyższej formuły jest uciążliwe, gdyż statystyka państwowa nie podaje ani bezpośrednich miar produkcji globalnej, ani zużycia pośredniego. Dlatego w praktyce stosuje się inne formuły. Najpopularniejsza z nich ma podstawę w spostrzeżeniu, że PKB jest w dobrym przybliżeniu równy finalnym wydatkom wszystkich nabywców wartości dodanej wytworzonej na terenie kraju. Zatem od strony popytowej:
PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe + eksport - import + zmiana stanu zapasów.
W praktyce rzadko zdarza się, aby przedsiębiorstwa i instytucje publiczne znacznie powiększały zapasy albo pozbywały się ich, więc zmiana stanu zapasów w gospodarce jest wielkością niedużą i na ogół pomija się ją w obliczeniach PKB.

Trzecia formuła wynika z faktu, że suma wydatków musi być równa sumie dochodów ze wszystkich źródeł. Zatem od strony dochodowej:
PKB = dochody z pracy + dochody z kapitału + dochody państwa + amortyzacja.
Powyższa formuła wyraża podział wartości dodanej pomiędzy pracę (pracowników najemnych), kapitał (właścicieli kapitału, inwestorów), państwo i odtworzenie zużytego majątku.
PKB nominalny oblicza się według bieżącej wartości pieniądza, PKB realny natomiast według realnej wartości pieniądza, a więc uwzględniając inflację. Przeliczenie polega na podzieleniu PKB nominalnego przez indeks cen. W zestawieniach statystycznych PKB realny najczęściej przedstawiany jest w cenach stałych z wybranego roku bazowego.
PKB jest miarą wielkości gospodarki. Wzrost lub spadek realnego PKB stanowi miarę wzrostu gospodarczego.
Do porównań międzynarodowych PKB przelicza się według bieżącego kursu wymiany, zazwyczaj na dolary amerykańskie albo według parytetu siły nabywczej - lepiej oddającego realną wartość dochodu obywateli. W porównaniach międzynarodowych wartości PKB liczonego według parytetu siły nabywczej różnią się względem liczonego według kursu nominalnego na korzyść krajów o niższym poziomie cen, zazwyczaj słabiej rozwiniętych, a na niekorzyść krajów drogich.
PKB należy odróżnić od produktu narodowego brutto (PNB), który jest miarą wartości wszystkich dóbr i usług wytworzonych przez obywateli danego państwa oraz przez osoby prawne z siedzibą na jego terenie niezależnie od tego, czy podmioty te działają w kraju, czy za granicą. W ten sposób w skład np. PNB Polski wchodzą dochody polskich podmiotów za granicą oraz polskie PKB pomniejszone o dochody podmiotów obcych.
Czyste PKB jest złą miarą dobrobytu społeczeństwa, ponieważ nie uwzględnia liczby ludności. Z tego powodu jako miarę dobrobytu powszechnie używa się PKB per capita, czyli PKB w przeliczeniu na osobę; czyste PKB jest wyznacznikiem wielkości gospodarki.
Prawo cywilne obejmuje zespół norm prawnych regulujących stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Normy prawa cywilnego reprezentują metodę regulacji, której podstawami są autonomia i równorzędność podmiotów prawa cywilnego.
1. Towar - artykuły (dobra materialne) przeznaczone na sprzedaż.
2. Towar (ang. merchandise) - zapas artykułów w sklepie, na składzie, w magazynie.
3. Towar (ang. commodity) - wszystko, co może być przedmiotem obrotu na giełdach, np. towary masowe, obligacje, waluty, instrumenty finansowe, a nawet indeksy giełdowe. W tym szerokim znaczeniu słowo "towar" używane jest rzadko.
Zjawisko komodyzacji oraz organizowanie się nowych rynków giełdowych to dwie główne przyczyny rozszerzania terminu towar na takie dobra, jak niektóre wyroby przemysłu elektronicznego (np. procesory, kości pamięci), a także na dobra negatywne, jak np. emisja zanieczyszczeń.
4. Towar (ang. commodity) - substancja masowa znajdująca się w obrocie na giełdzie towarowej. Do towarów zalicza się surowce (np. metale, ropa naftowa) i dobra nieprzetworzone, zwykle pochodzenia rolniczego (np. ziarno pszenicy, soi, kawy czy kakao), surowce wytwarzane przez przemysł chemiczny (np. kwas siarkowy). Jakość towaru giełdowego jest ściśle określona i standardowa, a cena nie zależy od miejsca jego pochodzenia, lecz wyłącznie od popytu i podaży.
Handel towarami giełdowymi odbywa się przeważnie na podstawie kontraktów na dostawy w przyszłości (ang. futures), które to kontrakty także są przedmniotem obrotu.
5. Towar - w znaczeniu potocznym i w slangu - narkotyki.

Cena - ilość pewnego dobra (najczęściej pieniądza), za przyjęcie której sprzedający jest gotów zrzec się swoich praw do danego dobra, lub też kupujący jest gotów ją oddać, aby do tego dobra nabyć prawa. Cena może dotyczyć m.in. towaru lub usługi. Według większości teorii ekonomicznych cena równa się wartości danego dobra. Według szkoły austriackiej wartość nie jest wielkością obiektywną i taka równość nigdy nie zachodzi, gdyż wtedy nigdy nie doszłoby do wymiany (każda strona musi bardziej wartościować to co otrzymuje od tego co daje w zamian). Poniżej inne definicje ceny:
· Cena - wstępnie ustalona zapłata za określone świadczenia,
· Cena - koszt, który musi być poniesiony w momencie zakupu,
· Cena - wyrzeczenie poniesione przez korzystającego w celu otrzymania wartości, którą wyrób lub usługa reprezentuje,
· Cena - cokolwiek z czego dana osoba musi zrezygnować w zamian za jednostkę nabywanego dobra,
· Cena - pieniężny wyraz wartości.
Funkcje ceny [edytuj]
Wyróżnia się następujące funkcje ceny:
· Informacyjno - bodźcowa - parametru, który pozwala określić wielkość przychodów ze sprzedaży, a także parametru pobudzającego do określonego działania. Nabywcę ceny informują o ile zmniejszą się jego zasoby pieniężne, jeśli dokona on zakupu. Sprzedającego ceny informują o ile zwiększy się jego przychód, jeśli dokona on sprzedaży.
· Redystrybucyjna (wtórny podział, rozdział). Ceny są narzędziem podziału dóbr i usług, oraz przesuwania dochodów od jednych grup społecznych do innych i do budżetu państwa. Państwo również może dokonywać redystrybucji dochodów przy pomocy cen - różnicując obciążenie cen podatkami, ustalając ceny minimalne / maksymalne czy dotując pewne gałęzie gospodarki.
· Stymulacyjna - narzędzie oddziaływania na dostawców i odbiorców - im wyższy jest poziom cen, tym większa jest opłacalność produkcji. Stymuluje to producentów do zwiększania rozmiarów produkcji. Niższy poziom cen zniechęca producentów i powoduje ograniczenia produkcji. Wyższy poziom cen może skłaniać producentów do zwiększenia produkcji a nawet podnoszenia wartości użytkowej wyrobów (jakość, estetyka, funkcjonalność). Zazwyczaj wyższy poziom cen skłania konsumentów do ograniczenia spożycia a niższy stymuluje wzrost spożycia.
Przy pomocy cen państwo może stymulować wzrost spożycia niektórych wyrobów tj. modyfikować strukturę spożycia, a także regulować poziom dochodów realnych w społeczeństwie.
Strategie cenowe
Strategie cenowe spotykane na rynku są to sposoby działania i myślenia, które podkreślają strategiczną i kluczową rolę ceny na rynku.
Dumping
Polega na akceptowaniu początkowych strat wynikających ze sprzedaży produktu poniżej kosztów w celu zwiększenia sprzedaży, lub wprowadzenia do sprzedaży nowego produktu.
Aby wprowadzić na rynek nowy produkt i szybko zwiększyć jego sprzedaż, wiele firm decyduje się w tym pierwszym okresie na ryzyko strat w nadziei, że rosnąca świadomość produktu (a zatem i popyt) oraz zmniejszające się z czasem koszty produkcji pozwolą stopniowo osiągnąć poziom opłacalności.
Dominacja
Polega na jednoczesnym obniżeniu ceny w ślad ze spadkiem kosztów produkcji uzyskanym dzięki korzyściom skali. W ten sposób firma utrzymuje stałą marżę.
Stosowanie tej strategii utrudnia wejście na rynek nowym firmom, a nawet eliminuje z rynku słabsze firmy. Stosowanie jej przez dłuższy czas pozwala firmie na przejęcie inicjatywy na rynku. Firma określa ceny na produkty ze swojej dz