Notatka - oświecenie XVIII wiek

CZASY SASKIE
1697 – koronacja władcy Saksoni na króla Polski Augusta II Mocnego.
1697-1763 – unia personalna z Saksonią
1700-1721 – wojna północna (Szwecja:Rosja), August II poparł Piotra I
1704 – chcieli koronować Staśka Leszczyńskiego (w 1733 też)
1717 – „sejm niemy” – ograniczenie wojska do 24 tysięcy, uchwalenie pierwszego stałego podatku za wojsko
1732 – traktat „trzech czarnych orłów”
1733 – August III Sas
Czasy głupoty za jego panowania, czyli przez 30 lat. Jednak powstawały banki, manufaktury magnackie, chłopi zaczęli uprawiać ziemniaki, zaczęto odbudowywać sieć szkół parafialnych. Liczba ludności bardzo wzrosła
1740 – Stanisław Konarski założył Collegium Nobilium
1747 – biblioteka braci Załuskich

OŚWIECENIE
Isaac Newton – wiadomo
William Harley – opisał krążenie krwi w organizmie człowieka
Mikroskop, precyzyjny termometr, piorunochron(Beniamin Franklin), maszyna parowa, sieć brukowanych dróg
1783 – brania Montgolfier organizują pierwszy lot balonem
Jean Jacques Rousseau – „Umowa społeczna”
Monteskiusz – trójpodział władzy
Władza ustawodawca – parlament
Wykonawcza – król, rząd, prezydent
Filozofowie pragnęli wolności, równości, poprawy doli ludu, sprawiedliwych sądów, zniesienia tortur, wprowadzenia wolności słowa i wyznania
Deizm – pogląd, w myśl którego Bóg wprawdzie istnieje, ale po stworzeniu świata przestał wywierać wpływ na bieg dziejów
Francis Marie Arouet (Wolter) – odrzucał Kościół, ale nie Boga
1751 – Wielka Encyklopedia Francuska (Denis Diderot, Rousseau, Monteskiusz, Wolter), ukazywała się przez 30 lat – 35 tomów, w tym 12 woluminów samych ilustracji.

NOWE POTĘGI W EUROPIE:

ROSJA
1689 – rządy objął Piotr I
Bojarom nakazał zgolić brody i ubierać się zgodnie z zachodnią modą. Baby dopuścił do życia towarzyskiego i niektóre osobiście uczył tańca. Założył Akademię Nauk oraz liczne szkoły. Sprowadził z zachodu tysiące rzemieślników i instruktorów wojskowych. Zwiększył liczebność armii. Założył ponad 200 manufaktur.
1721 – pokój w Ystad (Rosja otrzymała Inflanty i wybrzeże Zatoki Fińskiej)
1703 – budowa Sanki Petersburga
1762 – żona Piotra, niemiecka księżniczka Katarzyna II objęła rządy
Chłopi za jej rządów przypominali niewolników, a szlachtę zwolniła od podatków, pozbawiła Kozaków wszelkiej niezależności. Pisała sztuki teatralne i korespondowała z Wolterem, który nazywał ją nawet „Semiramidą Północy”. Opanowała Krym.

PRUSY
Fryderyk Wilhelm odebrał wszelki wpływ na władzę szlachcie (junkrom), rozbudował armię, ustanowił bardzo wysokie i stałe podatki.
1701 – król Fryderyk I
1740 – Fryderyk II Wielki wstąpił na tron (zm. 1786)
Koleś kreatywny, że tak powiem („Filozof na tronie!”). Oprócz tego ograniczył cenzurę, zakazał tortur, popierał rozwój oświaty
1763 – powszechny obowiązek szkolny
Absolutyzm oświecony – władca uznaje zasady mowy społecznej między sobą a poddanymi, przyznaje im pewne wolności i tolerancję religijną, dba o oświatę, wreszcie częściowo zrównuje ciężary ponoszone przez ludność, tak aby państwo zyskiwało większe dochody.
1740 – zajął Śląsk
1756 – 1763 – wojna siedmioletnia

AUSTRIA
1740 – Maria Teresa objęła rządy
Unowocześniła administrację i wojsko, zmniejszyła ciężary feudalne chłopom i założyła liczne szkoły.
Józef II (syn Marii) narzucił politykę germanizacji, wprowadził tolerancję religijną i wolność osobistą chłopów

STANY ZJEDNOCZONE
4 lipca 1776 – Deklaracja Niepodległości (autor: Thomas Jefferson)
1607 – 1 stała osada: Jamestown w Wirginii
13 kolonii angielskich
1765 – nałożenie podatku na kolonie (opłata stemplowa)
Grudzień 1773 – „bostońskie przyjęcie herbaciane” (kolesie przebrani za Indian wtargnęli na statek i zatopili w porcie 342 skrzynie z herbatą)
1775 – potyczka pod Lexington, rozpoczynająca wojnę o niepodległość
1777 – zmuszenie do kapitulacji Brytyjczyków pod Saratogą (król Francji (Ludwik XVI) pod wrażeniem tego sukcesu wypowiedział W.B. wojnę)
Tadek Kościuszko i Kaziu Pułaski
1781 – zwycięstwo pod Yorktown i pokój
1787 – Konstytucja USA
Kongres – władza ustawodawcza: Izba Reprezentantów i Senat
Sąd Najwyższy – władza sądownicza
Prawa wyborcze otrzymali jedynie biali mężczyźni, posiadający określony majątek.
1791 – dopisano poprawki do konstytucji

FRANCJA
1789 – rewolucja francuska
1789 – Zgromadzenie Narodowe (utworzone 17 czerwca) uchwaliło Deklarację Praw Człowieka i Obywatela
1774 – Ludwik XVI wstępuje na tron
1789 – Stany Generalne (parlament złożony z przedstawicieli wszystkich 3 stanów, a zwoływany przez monarchów głównie w celu uzyskania pieniędzy)
14 lipca 1789 – zburzenie Bastylii (symbol królewskiego absolutyzmu)
W nocy z 4 na 5 sierpnia zniesiono wolność szlachty od podatków, zlikwidowano resztki poddaństwa chłopów i wprowadzono równość obywateli wobec prawa. Później zniesiono kościelną dziesięcinę.
1790 – uchwalenie ustawy cywilnej o duchowieństwie, uniezależniającej Kościół francuski od króla i papieża.
Czerwiec 1791 – ucieczka z Paryża Ludwika XVI, ale się nie udała
Wrzesień 1791 – podpisał pierwszą francuską konstytucję. Francja stała się monarchią konstytucyjną (władza monarchy jest ograniczona przez postanowienia konstytucji)
Czynne prawo wyborcze (otrzymali nieco bogatsi)– mogli wybierać, ale nie mogli być wybierani na jakiekolwiek urzędy
Bierne prawo wyborcze(otrzymali najbogatsi) – prawo kandydowania na urzędy
Burżuazja – „arystokracja pieniężna”
Na prawicy – pragnęli utrzymania istniejącego ładu
Na lewicy – zwolennicy szerokich reform wewnętrznych
W centrum – posłowie umiarkowani, opowiadający się za stopniowymi reformami
Jakobini – skrajna lewica (Maksymilian Robespierre)
Cieszyli się poparciem sankiulotów (drobni sklepikarze, rzemieślnicy itp.), którzy nosili czapkę frygijską. Nie byli oni klubem polityczną, ale organizowali liczne demonstracje.
1798 – Francja wypowiedziała wojnę Austrii
Wrzesień 1792 – bitwa pod Valmy
21 września 1792 – Francja republiką
21 stycznia 1793 – Ludwik XVI kładzie głowę pod gilotyną
1793 – objęcie władzy przez jakobinów (Komitet Ocalenia Publicznego)
Jesień 1793 – lato 1794 – „Wielki terror”
28 lipca 1794 – Robespierre i jego współpracownicy giną na gilotynie

STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI
Kiedyś nazywał się Stasiu Antoś Poniatowski, ale po wyborze na króla zmienił drugie imię na August.
Chcieli wybrać następnego Sasa, ale Czartoryscy powiedzieli stop
1764 – Poniatowski nowo obranym królem
1765 – Szkoła Rycerska
Czasopismo „Monitor”
1767 – prawa kardynalne (utrwalały wolną elekcję, liberum veto, prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi, obejmowanie urzędów w państwie tylko przez szlachtę)
1768 – konfederacja barska w obronie „wiary i wolności” (żądali niezależności od Rosji, detronizacji Stanisława Augusta, powrotu na tron Sasów i cofnięcia wszelkich dotychczasowych reform)
5 sierpnia 1772 – I rozbiór Polski
Galicja – tereny zabrane przez Austrię
1773 – papież skasował zakon jezuitów
1773 – założenie Komisji Edukacji Narodowej (KEN): pierwsze na świecie ministerstwo oświaty przejęło majątek i szkoły po jezuitach. Wprowadziła nowoczesne programy i metody nauczania oraz naukę w j. polskim.
1773 – 1775 – sejm (zatwierdził rozbiór i powołał organ władzy wykonawczej –Radę Nieustającą, miała ona ograniczyć władzę króla; tym czasem stała się pierwszym po wielu latach sprawnym rządem)
Hugo Kołłątaj zreformował Akademię Krakowską
1765 – Teatr Narodowy w Warszawie
Julian Ursyn Niemcewicz – komedia polityczna „Powrót posła” przeciwstawiała stronników reform Sarmatom, wpajając widzowi treści postępowe i patriotyczne.
Ignacy Krasicki – „Monachomachia”
Bacciarelli – autor portretów królów Polski
Canaletto – obrazy Warszawy
1778 – Sejm Wielki (Czteroletni)

Stronnictwa:
Patriotyczne – zwolennicy reform i niezależności od Rosji
Magnackie – skupiające sympatyków dawnego ustroju
Królewskie – utworzone przez Stanisława Augusta
Posłowie uchwalili podniesienie liczby wojska z 18 do 100 tysięcy. Na jego utrzymanie wprowadzono stały podatek.
Stanisław Staszic – zapoczątkował badania geologiczne na ziemiach polskich – odkrył np. złoża węgla w Dąbrowie Górniczej
„czarna procesja” – żądała równych praw ze szlachtą
3 maja 1791 – Ustawa rządowa: Konstytucja 3 maja (marszałek sejmu: Stanisław Małachowski)
Wojsko i skarb wspólną instytucją. Władza ustawodawcza – sejm „zawsze gotowy”. Zniesiono liberum veto, konfederacje i wolną elekcję, wprowadzając tron dziedziczny. Władza wykonawcza – Straż Praw (król, prymas i 5 ministrów). Bogatsi mieszczanie otrzymali prawa i przywileje szlachty. Chłopi zostali przyjęci „pod opiekę prawa i rządu krajowego”. Liczebność armii miała wzrosnąć znowu do 100 tysięcy żołnierzy. Konstytucja stanowiła dowód, że szlachecki społeczeństwo umiało z własnej inicjatywy dokonać nowoczesnej przebudowy państwa. Obaliła również prawa kardynalne.
Szczęsny Potocki – najbogatszy Polak
Maj 1792 – konfederacja targowicka (Hetmani Ksawery Braniecki i Seweryn Rzewuski + Szczęsny Potocki). Rozpoczęła się wojna w obronie Konstytucji 3 maja.
Książę Józef Poniatowski odniósł w czerwcu 1792 roku zwycięstwo pod Zieleńcami (pierwsze zwycięstwo od bitwy pod Wiedniem; ustanowiono Virtuti Militari)
23 stycznia 1793 – II rozbiór Polski (bez Austrii)
4 kwietnia 1794 – bitwa pod Racławicami
17 kwietnia 1794 – obrona Wa-wy
Uniwersał połaniecki – dokument przyznawał chłopom wolność osobistą oraz obniżał pańszczyznę prawie o połowę
Czerwiec 1794 – przegrana pod Szczekocinami
10 października 1794 – przegrana pod Maciejowicami
4 listopada 1794 – oddziały Suworowa zdobyły warszawską Pragę
1795 – III rozbiór Polski
Stasiek Poniatowski wyjechał do Grodna, zmarł w Petersburgu w 1798 roku