Grupa rówieśnicza jako
1. Wprowadzenia – zabawa integracyjno-wprowadzająca do tematu referatu:
Drzewko skojarzeniowe – grupa zostaje podzielona na mniejsze kilku osobowe grupki, w których na małych kartonikach wypisuje skojarzenia do wyrazu „grupa rówieśnicza”. Następnie układa na jednej planszy tzw. „Słoneczko” zaś kartoniki ze skojarzeniami układają promienie owego słoneczka. Ćwiczenie pozwala na wyróżnienie najbardziej charakterystycznych cech grupy rówieśniczej- angażuje cała grupę do współpracy a jednocześnie podkreśla znaczenie grupy i wzajemnej współpracy.
-czas ok.5-7 min.zakończona pogadanką
Tabelka p.t: „zalety i wady wpływu grupy rówieśniczej na jednostkę” –grupa zostaje podzielona na dwie grupy. Każda z nich otrzymuje odpowiednio kartony przedstawiające jedną cześć tabelki, w których wypisuje wady i zalety wpływu grupy rówiesnieczej na jednostkę.
-czas ok.7min.- wspólne podsumowanie
2. Wstęp:
Jednostka ludzka w ciągu swego życia należy do różnych grup społecznych. Są to małe grupy liczące po kilka osób, grupy znacznie większe obejmujące kilkanaście lub kilkadziesiąt osób i grupy bardzo duże, takie jak zrzeszenia, towarzystwa. Pojęcie grupy definiowane jest różnie przez różnych autorów. Jedni definiują ją w sposób bardzo ogólny, inni bardziej szczegółowo.
3. Ujęcie definicyjne
Zdaniem J. Szczepańskiego
„Grupa społeczna jest pewną ilością osób powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucję, posiadającą pewne wspólne wartości i oddzielonych od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności”.
Szerszy zakres ma następująca definicja:
„Grupa to dwie lub więcej osób, między którymi istnieje bezpośrednia interakcja, które mają wspólne normy, wspólny cel i tworzą rozwiniętą strukturę grupową”.
-prezentacja folii z definicjami
Wpływ grupy rówieśniczej zaznacza się w rozwoju i w procesie wychowania jednostki bardzo wcześnie. Już w 3 roku życia dzieci łączą się w małe grupy dla wspólnej zabawy, w wieku przedszkolnym staje się to regułą. W wieku szkolnym wzrasta wyraźnie wpływ grupy rówieśniczej na jej członków. Najbardziej ścisłe związki powstają w małych grupach rówieśniczych i w paczkach, które tworzą się zależnie od wieku dzieci na różnych zasadach. W młodszym wieku szkolnym - przede wszystkim w celu wspólnych zabaw i zajęć, w okresie dojrzewania - także w celu wymiany poglądów i zwierzeń, rozmów i dyskusji. Organizacja małych grup rówieśniczych jest przeważnie dość słaba, oparta na zasadzie równorzędności jej członków. Mimo to więź między członkami takiej grupy jest bardzo silna, stopień solidarności - wysoki. Członkowie takiej grupy oddziałują na siebie nawzajem i, jak podkreśla J. Szczepański, „grupa rówieśników staje się konkurencją dla rodziny, a jej wzorce i wartości mogą być przeciwieństwem wzorców, jakie uzyskuje dziecko w rodzinie”.
W całokształcie oddziaływań wychowawczych na jednostkę, grupa rówieśnicza pełni niezastąpioną funkcję w procesie socjalizacji:
Zaspokaja ona te potrzeby społeczne, których wychowawcy, reprezentujący pokolenie dorosłych, nie są w stanie zaspokoić.
Dzięki silnej motywacji uczestnictwo w grupie rówieśniczej - w zależności od pełnionej tam roli - wzmacnia poczucie własnej wartości i poczucie społecznej przydatności jednostki.
Mechanizm socjalizacji przez przynależność do grupy rówieśniczej polega także na tym, że włączającemu się do grupy zależy na uznaniu jej członków. Na uznanie to trzeba sobie zasłużyć, podobnie jak trzeba zdobyć sympatię kolegów, zachowując się zgodnie z obowiązującymi w grupie normami i sankcjami.
Miarą przystosowania społecznego w grupie rówieśniczej jest stopień popularności i uznania, jakim daną jednostkę darzą koledzy rówieśnicy w zespole. Klasę szkolną uważamy od początku jej powstania za potencjonalną grupę społeczną. Mimo przypadkowego doboru uczniów klasa nie przypomina w niczym tłumu czy innego luźnego zbiorowiska osób: składa się z dzieci w tym samym wieku, znajdujących się na podobnym poziomie rozwoju fizycznego i psychicznego i zebranych do realizacji tego samego celu, co umożliwia szybką integrację izolowanych od siebie początkowo jednostek w coraz bardziej zwartą grupę o wspólnych upodobaniach, zainteresowaniach i rodzajach aktywności.
4. Struktura wewnętrzna
Wewnętrzna struktura tej grupy kształtuje się stopniowo, gdyż powiązania społeczne między uczniami, pozycje i ranga poszczególnych członków grupy, jak również przepisy i normy współżycia rozwijają się w ciągu dłuższego czasu. Przy charakterystyce klasy szkolnej można oprócz ogólnego pojęcia grupy społecznej zastosować podział na grupy formalne i nieformalne. Granice między tymi grupami są płynne, lecz zasadniczy kierunek rozwoju społecznej kultury klasy szkolnej polega na tym, że stopniowo następuje rozbudowa związków nieformalnych w obrębie grupy formalnej, jaką początkowo stanowi klasa. Korzystna z wychowawczego punktu widzenia jest taka sytuacja, w której zespoły uczniów tworzą się na zasadzie dobrowolnej przynależności ich członków, ale równocześnie organizują się dla wspólnej nauki i pracy. Stosunki społeczne można określić jako unormowane określonymi rolami i wzorcami społecznymi wzajemne postawy osobników, wytworzone w wyniku świadomego, bezpośredniego, trwalszego oddziaływania na siebie. W zespole podstawowym, jakim jest klasa szkolna, można wyodrębnić:
Stosunki rzeczowe, oparte na wspólnym działaniu i poczuciu odpowiedzialności za wyniki pracy zespołowej;
Stosunki osobowe, w szczególności koleżeńskie i przyjacielskie
Układ stosunków i zależności między uczniami w klasie związany jest także z rolami społecznymi dzieci, ich pozycją, popularnością, rangą w hierarchii społecznej uczniów. Układ ten można charakteryzować ponadto w wymiarach takich relacji międzyosobowych, jak dominowanie i podporządkowanie, rywalizacja i współpraca, akceptacja i odrzucanie, itp. Stosunki te i wiążące się z nimi pozycje uczniów w klasie są niezmiernie złożone. Szczególnie przydatna do określenia pozycji ucznia w klasie jest opracowana przez Marka, Pilkiewicza Socjometryczna Skala Akceptacji, która pozwala na przypisanie każdemu uczniowi w zespole określonej pozycji osoby akceptowanej,
Akceptowanej przeciętnie,
Polaryzującej akceptację,
Izolowanej,
Odrzuconej
Uczniowie należący do dwóch pierwszych grup wywołują u swoich kolegów postawę pozytywną, co sprzyja ich identyfikacji z grupą i czynnemu włączaniu się w życie klasy.
Uczniowie z grupy trzeciej znajdują się w pozycji konfliktowej i cieszą się sympatią części kolegów, pozostali jednak ustosunkowują się do nich negatywnie. Uczniów izolowanych koledzy traktują obojętnie, odrzucani zaś - to ci, którzy budzą postawę negatywną w otoczeniu, co utrudnia zdecydowanie proces ich socjalizacji i współdziałanie z kolegami. Dziecko popularne samo inicjuje wiele kontaktów społecznych. Jednocześnie wiele koleżanek czy kolegów zabiega o to, aby bawić się właśnie z dzieckiem lubianym. Tak więc zakres interakcji społecznych, w jakie wchodzi „gwiazda”, jest znacznie większy, niż dla pozostałych członków grupy. Dzieci mniej popularne nawiązują mniejszą ilość kontaktów, co nie oznacza ich izolacji od grupy.
Według Znanieckiego; „grupy rówieśnicze pełnią dwojaką funkcję: młodzież wyraża w nich to, czego się nauczyła uczestnicząc w życiu otoczenia dorosłych, przez udział w grupach młodzież rozwija samodzielnie dążenia i osiąga cele, których nie może realizować w innych formach aktywności przed osiągnięciem dojrzałości społecznej i uznaniem jej pełnoprawnego uczestnictwa w życiu dorosłych. Grupy rówieśnicze stanowią, więc naturalną drogę procesu uspołecznienia dzieci i młodzieży, wchodzenia w skomplikowany świat współżycia i współdziałania społecznego”. Określając klasę szkolną w kategoriach psychologii społecznej można powiedzieć, że jest ona zespołem składającym się z uczniów wzajemnie na siebie oddziaływujących, którzy różnią się zajmowanymi w nim pozycjami i rolami, oraz mają wspólny system wartości i norm regulujących ich zachowanie się w istotnych dla klasy sprawach. Każda klasa szkolna po pewnym czasie od chwili jej powstania charakteryzuje się dynamicznym układem procesów grupowych.
5. Warunki istnienia grup rówieśniczych:
-prezentacja folii z typologią
Podstawę istnienia grup rówieśniczych stanowią ich cele grupy rówieśniczej:
Wspólne – to cele indywidualne, ale osiągane wspólnie np. grupowe pójście do kina, gdyż każdy z członków chce obejrzeć film
Zespołowe – wymagana jest zespołowa działalność całej grupy np., przy organizowaniu zespołu muzycznego. Sprzyja to jej konsolidacji będącej rezultatem wspólnego przeżywania sukcesów bądź porażek.
Grupy rówieśnicze mają swoje ośrodki skupienia:
Miejsce spotkań np. cukiernie czy puste garaże
Nazwy wywodzące się z tzw. żargonu ulicznego lub popularnych filmów, książek itp.,
sygnały w postaci haseł, umownych znaków, wyrazów, służące do podkreślenia odrębności grupy
insygnia, odznaki lub określone elementy w wyglądzie np. fryzura czy ubrania
obrzędy inicjacyjne badające sprawność i wytrzymałość kandydata
Stopień uznania pozwala na wyróżnienie w grupie:
Członków najbardziej aktywnych
członków mniej aktywnych, ale pełnoprawnych
tzw. margines jednostek najmniej popularnych, lecz gotowych przyjąć wszelkie warunki, aby utrzymać członkostwo.
Uznanie społ. uzależnia się od celu grupowego i ulubionych zajęć członków grupy. Najbardziej popularny członek grupy staje się jej przywódcą;
3 typy przywódców:
Przewodniczący (doświadczenie, wiedza, umiejętności w danej dziedzinie),
przywódca formalny (nie cieszą się takim autorytetem, co przewodniczący, gdyż nie potrafią imponować, walczą o utrzymanie swej pozycji np. poprzez zabiegi dyplomatyczne),
prowodyrzy ( mają znaczny wpływ na innych dzięki swej aktywności w sytuacjach trudnych).
Grupa rówieśnicza typ grupy społecznej w sskład, którejwchodzą osoby w zbliżonym wieku, charakteryzująca się tym, iż przynależność do niej jest dobrowolna, tworzona jest spontanicznie. Istotna jest ze względu na proces socjalizacji jednostki. W grupach rówieśniczych kształtują się także subkultury. Grupa rówieśnicza – organizm społeczny wyróżniony spośród innych nie ze względu na cechę demograficzną – wieku, lecz ze względu na typ więzi, bliskie, nacechowane wzajemną aprobatą uczestnictwo. Grupa rówieśnicza to dynamiczny układ pozycji i ról społ. Układ pozycji zależny jest od wkładu poszczególnych jednostek w realizację zespołowego celu, zaś układ ról – od organizacji grupy.
Przywództwo wynika z cech osobowych i aprobaty grupy Wyspecjalizowane kierownictwo i wyalienowani przywódcy.
6. Typy grup rówieśniczych:
1.Wiek:
Homogeniczne - skupiające rówieśników,
Heterogeniczne – w różnym wieku
2. Płeć:
Jednorodne,
Mieszane
3.Stopień spoistości:
Zwarte – funkcje złożone, częste spotkania,
Luźne: funkcje proste,
4.Społeczna postawa funkcjonowania grup:
Celowe – działalność oparta na regułach, przewidziana liczba członków;
Spontaniczne – brak sformalizowanych zasad
5. Typ więzi:
Formalne –kluby, bractwa;
Nieformalne – struktura i zasady zaznaczają się we wzajemnych interakcjach
7. Podsumowanie
Grupa rówieśnicza odgrywa w życiu młodego człowieka obok rodziny najważniejszą rolę. W okresie rozwojowym przypadającym na ostatnie lata gimnazjum młodzież zaczyna przedkładać środowisko rówieśnicze nad rodzinę. To rówieśnicy stają się dla młodego człowieka wzorem, który stara się naśladować czy nawet poddaje się wpływom swoich przyjaciół. W tym wieku młodzież zaczyna poszukiwać własnego miejsca w życiu, dąży do skrystalizowania planów życiowych, próbuje znaleźć rodzaje i tereny aktywności, w których mogłaby być szczególnie użyteczna, ze względu na swoje indywidualne możliwości, tj. uzdolnienia, zainteresowania
Dla dorastającej młodzieży grupa rówieśnicza staje się pewnym oparciem. Korzysta z udzielanych przez swoich kolegów czy koleżanki sugestii, informacji, co do kierunku dalszego kształcenia, czy do wyboru odpowiedniego zawodu. Często to nie jednostka decyduje o wyborze dalszej drogi życiowej, lecz grupa, z którą się identyfikuje; ulega jej wpływom.
Grupy pełnią ważną funkcję w procesie uspołeczniania i wprowadzania w świat dorosłości. Uczniowie ostatnich klas gimnazjum zaczynają tworzyć grupy, które związane są jednakowymi planami na przyszłość. Takie zbliżenie uczniów o jednakowej orientacji zawodowej związanej z przyszłością prowadzi do zjawiska, które w literaturze jest określane mianem „naśladowania w wyborze przyszłej szkoły i zawodu. Praktykowane jest to przez uczniów niemających jeszcze całkowicie sprecyzowanych zainteresowań, niezdecydowanych, często nieposiadających dostatecznych informacji na temat szkół czy zawodów.
8. Bibliografia
1. Łobocki M.: Wychowanie w klasie szkolnej.
2. Mika S.: Wstęp do psychologii społecznej.
3. Przetacznikowa M., Włodarski Z.: Psychologia wychowawcza.
4. Przetacznikowa M., Makiełło - Jarża G.: Psychologia wychowawcza, społeczna i kliniczna.
5. Szczepański J.: Elementarne pojęcia socjologii.
6. Wroczyński R.: Wychowanie w klasie szkolnej.
7. Zaborowski Z.: Stosunki społeczne w klasie szkolnej
8. Z.Kosel: Społeczne uwarunkowania wyboru zawodu. Warszawa 1974, Wydawnictwo CRZZ, s.66-67
9. W.Rachalska: Problemy orientacji i poradnictwa zawodowego. Warszawa 1987, Wydawnictwo WSiP, s.49
10. W.Okoń: Słownik pedagogiczny. Warszawa 1984, PWN, s.306
11. Bydgoszcz 1996, Wydawnictwa WSP, s.110