Rodzina jako mała grupa społeczna

J. Sikorski definiuje grupę społeczną jako wszelki zbiór ludzi obejmujący co najmniej trzy osoby i wykazujący w swoim współżyciu zachowanie jakiejś organizacji społecznej. Organizacje społeczne grupy ujawnia się w: zróżnicowaniu działań ludzkich według kategorii członkostwa; wzajemnym dopełnianiu się tych zróżnicowanych działań; powtarzalności działań; względnej niezależności tych zróżnicowanych i uzupełniających się działań od uzupełniania ich w czasie przez tych właśnie, a nie innych członków; kontroli działań i zabezpieczeniu ich sankcjami pozytywnymi (nagrodami) i negatywnymi (karami).
Natomiast według słownika socjologicznego grupa społeczna – „jest to względnie trwała, posiadająca wewnętrzną organizację zbiorowość społeczna, składająca się z co najmniej dwóch, a według niektórych socjologów trzech osób połączonych więzią społeczną powstałą na bazie zespołu wspólnych wartości i poczuciu odrębności od innych grup, współdziałających ze sobą dla realizacji wspólnie określonych celów.
W procesie różnorodnych oddziaływań wychowawczych zmierzających do ukształtowania systemu wartości człowieka szczególna rolę pełni rodzina. Jest ona grupą społeczną, w której następuje poznawania pierwszych norm etyczno-moralnych, a w ich następstwie różnicowania dobra i zła, klasyfikowanie osób, przedmiotów, zjawisk, pojęć czy idei pod względem stopnia ich ważności.
Rodzinę określa się jako małą grupę społeczną, składającą się z rodziców, ich dzieci i krewnych; rodziców łączy więź małżeńska, rodziców z dziećmi – więź rodzicielska, stanowiąca podstawę wychowania rodzinnego, jak również więź formalna określająca obowiązki rodziców i dzieci względem siebie.
Według J. Szczepańskiego można określić rodzinę jako grupę złożoną z osób, które łączy stosunek małżeński i rodzicielski. Są to dwa podstawowe stosunki decydujące o powstaniu i istnieniu rodziny: małżeństwo i pokrewieństwo. Pokrewieństwo może być rzeczywiste (między rodzicami i dziećmi własnymi) lub zastępcze (między rodzicami i dziećmi przybranymi). Pokrewieństwo zachodzi w linii wstępnej: rodzice, dziadkowie, pradziadkowie oraz w linii zstępnej: rodzice, dzieci, wnuki, itd. Jest to pokrewieństwo w linii prostej. Lecz do rodziny należą także krewni w linii bocznej (rodzeństwo, wujkowie, ciotki, itd.). Członkowie rodziny żyją zazwyczaj pod jednym dachem i tworzą jedno gospodarstwo domowe, obejmujące dwa pokolenia (rodzina mała) lub trzy pokolenia, a czasem także kilka rodzin połączonych pokrewieństwem w linii bocznej (wielka rodzina).
Rodzina opiera się również na biologicznych podstawach. Stałość popędu seksualnego, jego różne formy sublimacji i powstająca wokół jego zaspokajania otoczka emocjonalna stanowią zespół czynników biopsychicznych, stanowiących podstawę małżeństwa i rodziny człowieczej.
Rodzina jest osobliwą grupą i instytucją wymagającą odrębnego traktowania w analizach socjologicznych. Z socjologicznego punktu widzenia rodzina spełnia dwa doniosłe zadania społeczeństwa, którymi są prokreacja i socjalizacja młodego pokolenia.
Rodzina jest oparta na stałych wzorach postępowania i wzajemnych oddziaływań. Role członków rodziny określane są przez wzajemne zaangażowanie uczuciowe oraz przez zbiorowości, tj.: państwo, kościół, różne instytucje opieki nad dzieckiem. Wzajemne stosunki między członkami rodziny są określone przez uczucia i postawy członków (miłość, szacunek), przez tradycję przekazywaną wychowaniem przez prawo. Rodzina stwarza również własne środowisko kulturalne, które kształtuje osobowość dzieci.
Słownikowe wyjaśnienie pojęcia socjalizacji to: „uspołecznienie, przysposobienie do życia w społeczeństwie”. Jednakże takie rozumienie pojęcia jest źródłem wielu nieporozumień. Powołując się na Romana Millera, należałoby skorzystać z jego definicji: „Uspołecznienie jest celem wychowania, najściślej powiązanym z ustrojem i jego ideologią, realizowanym przez odpowiednio dobrane treści ideologiczne, wykształcenia ogólnego i czynne uczestnictwo w życiu społecznym. Natomiast socjalizacja, dokonuje się w różnych środowiskach i grupach społecznych, których ideologia, tradycje i wzory zachowania mogą odbiegać od tych, które propagują państwowe instytucje wychowawcze, ze szkolnictwem na czele. Wyniki socjalizacji akceptowane w pewnych grupach społecznych mogą się okazać nieporządne dla innych grup. Dążenia młodych, którzy wysuwają jako najbardziej pożądany cel życia szczęście w rodzinie i dobrobyt, świadczą o niepowodzeniu wychowania, które nie zdołało ich należycie uspołecznić, bowiem młodzi oddzielają życie prywatne od społecznego, nie chcą się włączać w sposób zaangażowany w rozwój swojego narodu i państwa.”
Innego wyjaśnienia czym jest proces socjalizacji dostarczają nam Peter Berger i Thomas Luckmann w swojej książce: „Społeczne tworzenie rzeczywistości”. Twierdzą oni, iż: jednostka nie rodzi się członkiem społeczeństwa. Rodzi się ona jedynie z predyspozycjami do uspołecznienia i dopiero wtedy staje się członkiem społeczeństwa. Według nich człowiek staje się pełnoprawnym członkiem społeczeństwa dopiero po złożonym procesie wszechstronnego i zwartego wprowadzenia jednostki w obiektywny świat społeczeństwa lub inny jego sektor. Dokonują oni podziału na socjalizację pierwotną i wtórną. Socjalizacja pierwotna jest pierwszą socjalizacją, którą jednostka przechodzi w dzieciństwie i z której pomocą staje się członkiem społeczeństwa. Socjalizacją wtórną jest każdy następny proces, który wprowadza jednostkę, mającą już za sobą socjalizację pierwotną, w nowy sektor obiektywnego świata jego społeczeństwa. Ważniejsza dla jednostki jest socjalizacja pierwotna, zasadnicza struktura jakiejkolwiek socjalizacji wtórnej musi przypominać strukturę tej pierwszej. [...] Socjalizacja pierwotna wiąże się nie tylko z uczeniem czysto poznawczym. Dokonuje się ona w atmosferze o wysokim ładunku emocjonalnym. W gruncie rzeczy wiele przemawia za tym, żeby z takiego emocjonalnego związku znaczącymi innymi, proces uczenia byłby trudny, jeżeli nie całkiem nie możliwy. [...] Socjalizacja wtórna jest internalizacją subświatów instytucjonalnych czy też wyrastających z instytucji. Dlatego jej zakres i charakter są zdeterminowane złożonością podziału pracy i towarzyszącym mu podziałem wiedzy. [...] Socjalizacja wtórna polega na nabyciu wiedzy związanej z rolami, które pośrednio lub bezpośrednio wywodzą się z podziału pracy.
Socjalizacja w rodzinie i stopniowe rozszerzanie, wraz z rozwojem dziecka, jego kontaktów ze światem zewnętrznym, zapewnienie mu odpowiedniej opieki i poczucia bezpieczeństwa ma dla kształtowania osobowości dziecka, dla dalszych jego losów istotne znaczenie. Rodzina ma też często decydujący udział w zapewnieniu dzieciom startu życiowego. W tradycyjnych rodzinach społeczeństwa klasowego fakt urodzenia się w nich wyznaczał dzieciom pozycję społeczną. Z funkcją socjalizacyjną rodziny łączy się jej funkcja polegająca na udziale rodziny w utrzymaniu kulturalnej ciągłość społeczeństwa przez przekazywanie jego dorobku kulturalnego kolejnym pokoleniom.
Rola rodziny wiąże się nierozerwalnie z jej etapami. Każda rodzina ma własną historię, która obejmuje okresy: zarodkowej, narodzin i rozwoju, zdolności do zwiększania adaptacji, do zmian i ulepszeń, skłonności do kryzysów. Przezywa ona zarówno okresy nasilenia, jak i osłabienia więzi interpersonalnej i ideowej. Przejawiają się w niej siły biopsychiczne – stanowiące impuls do jej założenia – jak również siły zmuszające młodą jednostkę do odłączenia się, oddalenia, chociażby w celu późniejszego założenia własnej rodziny o układach ról przez siebie akceptowanych.
Tak więc rodzina ulega przemianom wraz z przemianami zachodzącymi u jej członków. Rodzina ma do spełnienia kilka funkcji. Do tej pory w literaturze przedmiotu jako nadrzędną opisywano funkcję prokreacyjną rozumiana jako „danie życia”. Obserwacje jednak wskazują na to, iż spory procent społeczeństwa poprzestał na tej funkcji, nie zastanawiając się nad możliwością zapewnienia realizacji funkcji ekspresji osobowości, zaspokajania potrzeby wzajemności i bezpieczeństwa, jednym słowem jako funkcji wychowawczo – społecznej.
Takie rozumienie rodziny bez aspektu psychologiczno – pedagogicznego doprowadzało do tego, że jednostki wyrastające w takich domach były aspołeczne, ułomne (nie znały pojęć wyższych), popadały w konflikt z prawem, często zagubione – popełniały samobójstwo. Obecnie widoczna jest rezerwa z jaka młodzi ludzie podchodzą do instytucji rodziny. Nim ją założą większość z nich zastanawia się czy spełnia warunki nie tylko materialne ale i emocjonalne, by stać się pomostem między sobą, a społeczeństwem. Przyczyną owych rozważań jest z jednej strony sytuacja gospodarcza (materialna) potencjalnych rodziców, ale również fakt, że społecznie są bardziej świadomi ról do spełnienia. Zaryzykowałbym stwierdzenie, iż ze wzrostem gospodarczym i możliwością zdobycia lepszego wykształcenia, zwiększa się świadomość, ale zmniejsza się chęć do założenia rodziny przez jednostkę. Tak więc zmniejsza się ilość rodzin wielodzietnych, a wzrasta niż demograficzny.
Każda jednostka jest wytworem całego społeczeństwa w którego skład wchodzi powyżej opisana rodzina. Jej osobowość podlega wpływom i zmianom przede wszystkim najbliższych ale również od najmłodszych lat (żłobek, przedszkole) grupy rówieśniczej oraz wychowawców. W procesie socjalizacji dziecka ogromne znaczenie ma by o osoby mające duży wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka ma system wartości jaki przekazuje mu osoba sprawująca nad nim opiekę a także to by właściwie ukierunkowywała ona wszystkie osoby wchodzące w skład całej grupy rówieśniczej. Najważniejszym zadaniem wychowawczym będzie więc przekazywanie i kultywowanie tradycji, nauka umiejętnego przestrzegania norm społecznych a także wpojenie dziecku jego własnej i cudzej wartości, kreatywnego myślenia, wolności opartej o poszanowanie odmienności innych ludzi. W nowoczesnym społeczeństwie jednostka podlega trzem najważniejszym układom socjalizacji: rodzina, szkoła i grupa rówieśnicza, ale nie wolno nam zapominać że wraz z rozwojem techniki pojawił się czwarty element (nierzadko najważniejszy, chodź nie zawsze najwłaściwszy), telewizja, prasa, radio instytucje upowszechniające kulturę, a ostatnio internet. Oprócz rodziny i szkoły wpływ na osobowość dziecka mają rówieśnicy. Ta grupa pojawia się w życiu dziecka już we wczesnym dzieciństwie (koledzy i koleżanki z podwórka). Najistotniejsza jednak rolę zaczyna ona odgrywać gdy dziecko idzie do szkoły (koleżanki i koledzy ze szkoły). W tym momencie rozpoczyna się etap rywalizacji, wymiany doświadczeń oraz poszukiwania nowych wartości i doznań.
Socjalizacja rozumiana jako uspołecznienie, wprowadzenie jednostki do życia w większej grupie ludzi, musi więc polegać na nierozerwalnym współdziałaniu trzech pierwszych czynników w kontroli nad czwartym. To rodzice powinni kształtować w młodym człowieku wartości estetyczne i moralne i w początkowej fazie jego rozwoju poddawać wnikliwej analizie to co dziecko czyta ogląda a także powinni dostarczać mu możliwość korzystania z instytucji kulturalnych takich jak: kino, teatr, opera. Rodzice a w późniejszej fazie szkoła powinni dostarczać w oparci o dostępne środki masowego przekazu wzorców a także doznań estetycznych swoim wychowankom. To od nich bowiem zależy w jakim stopniu dorosły już człowiek będzie funkcjonował w grupie społecznej i jaka hierarchią wartości będzie się kierował. Jak widać więc proces socjalizacji jest procesem złożonym i długotrwałym, a także wymagającym od rodziców i wychowawców wielkiej odpowiedzialności.
Reasumując, rodzina jest małą grupą społeczną opartą na więzi osobowej, gdzie kontakty są bezpośrednie, częste i mają wysoki stopień intymności, dzięki czemu z młodego człowieka kształtuje się wysoka świadomość identyfikacji z rodziną i jej wartościami. System wartości z jakimi przez wiele lat jednostka styka się w rodzinie stanowi ważny wzorzec i trwały punkt odniesienia dla dziecka, w oparciu o który buduje ono własny system wartości i norm.

BIBLOGRAFIA:
1) K. Olechnicki, P. Załęcki – „Słownik Socjologiczny” , wyd. Toruń 1997
2) J. Szczepański – „Elementarne pojęcia socjologii” , Warszawa 1970
3) P. Sztompka – „Socjologia”, wyd. Znak 2002
4) R. Miller – „Socjalizacja, wychowanie, psychoterapia”, wyd. PWN Warszawa 1981
5) P. Berger, T. Luckmann - „Społeczne tworzenie rzeczywistości”
6) J. Rembowski – „Rodzina w świetle psychologii”, Warszawa 1986
7) Internet: