Prawo prywatne
PRAWO PRYWATNE W ŚREDNIOWIECZU
Prawo osobowe i rodzinne
Zdolność prawna – uznanie za podmiot praw i obowiązków
tylko ludzie wolni
brak podmiotowości prawnej dla cudzoziemców
ograniczenie zdolności prawnej kobiet (słabość przyrodzenia)
ius albinagii – prawo władcy do objęcia spadku po zmarłym cudzoziemcu
sługa skarbu – Żyd zajmujący się handlem
nabycie zdolności prawnej związane z przyjęciem do rodziny
utrata zdolności prawnej następująca po śmierci rzeczywistej i fikcyjnej
wywołanie – wyjęcie osoby spod prawa
Zdolność do czynności prawnych – możność nabywania praw i zaciągania obowiązków mocą własnego działania
Małżeństwo:
kupno żony = kupno władzy
formalna umowa: zmówiny i zdawiny
zmówiny – wstępna umowa przedślubna
zdawiny – uroczystość prawna, zawarcia małżeństwa
Przeszkody małżeńskie zrywające – czyniące małżeństwo nieważnym
Przeszkody małżeńskie wzbraniające – zabraniające zawarcia związku ale nie unieważniające go
Komputacja rzymska – zakaz małżeństwa między krwenymi wg liczby rodzeń
Komputacja kanoniczna – zakaz małżeństwa między krewnymi wg liczby pokoleń
Przeszkody pokrewieństwa (naturalnego, sztucznego, duchowego), powinowactwa, różnicy wiary i pochodzenia, śluby zakonne lub występek cudzołóstwa
Wyprawa – majątek wnoszony przez kobietę w małżeństwo
Posag – część wyprawy, majątek, nieruchomości
Wiano – cena kupna żony, zabezpieczenie materialne żony
Wspólnota majątkowa:
wspólnota ruchomości nabytych i wniesionych do małżeństwa
odrębność nieruchomości
Rodzice i dzieci:
System agnacyjny – rodzina poprzez linię męską i przyjętych obcych
System kognacyjny – rodzina poprzez rzeczywiste więzi krwi
ojcowskie prawo życia i śmierci poprzez uznanie dziecka
niedziały ojcowskie – wspólnota własności synów i ojca, gdzie ojciec podejmuje decyzje gospodarcze i reprezentuje niedział na zewnątrz
Opieka – kuratela mężczyzny z rodu lub obcego na wypadek śmierci ojca rodziny
Prawo rzeczowe
Prawa podmiotowe bezwzględne – skuteczne względem wszystkich osów
Rozdział na ruchomości i nieruchomości:
zbywalność ruchomości
ścisły związek ruchomości z osobą
nieruchomości – dobra nabyte i rodowe (dziedziczne i raczej niezbywalne)
brak rozgraniczenia pomiędzy posiadaniem a własnością
władztwo nad rzeczą prawem do niej
Współposiadanie nieruchomości:
użytkownicy pośredni i bezpośredni
kwestie posesoryjne – stwierdzenie wyzucia z ziemi lub naruszenie spokoju posiadania nieruchomości
kwestie petytoryjne – stwierdzenie prawa do nieruchomości
komendacja – oddanie się pod opiekę i ochronę możniejszych panów świeckich lub Kościoła w celu uwolnienia się od ciężarów wojskowych lub fiskalnych
beneficjum – czasowe nadanie ziemi
alodium – własność bezwarunkowa, dziedziczna
własność ziemi = władztwo publicznoprawne (władza nad ludźmi tam osiadłymi)
Ograniczenia alienacji nieruchomości:
konieczność uzyskania przyzwolenia od rodziny na alienację
prawo wyczekiwania najbliższych
retrakt rodzinny – prawo odkupu sprzedanej nieruchomości za tą samą cenę (także lenny)
prawo pierwokupu – w razie alienacji pierwsza może kupić rodzina
ograniczenia alienacji z tytułu sąsiedztwa, aby nie wprowadzać obcych w sąsiedztwo
Nabycie własności:
Zasiedzenie – nabycie przez użytkowanie
Przeniesienie – umowa kupna – sprzedaży, darowizna
Umowa realna – nabywca- zbywca, symboliczne przekazanie praw do własności (np. ziemi)
Zobowiązania
Umowa formalna:
uroczyste ślubowanie
specjalny sposób zatwierdzenia ważności umowy
symboliczny przedmiot umowy – wadicja
Umowa realna:
zobowiązanie do czegoś w określonym terminie
symboliczne wręczenie daru wzajemnego
niewypłacalny dłużnik krzywoprzysiężcą
odpowiedzialność cielesna i majątkowa
Wierzytelności:
zakładnictwo – osoba uwięziona w domu wierzyciela do czasu oddania długu
rękojemstwo – przeniesienie odpowiedzialności za dług na inną osobę
zastaw – przedmiot jest własnością wierzyciela do czasu oddania długu
zastaw antychretyczny – łączyło się z nim pobieranie podatków
Spadkobranie:
Początkowo przedmiotem spadkobrania były ruchomości
ograniczone dziedziczenie kobiet
synowie dzielą się w równych częściach
kaduk – uprawnienie władcy do przejęcia spadku bezdziedzicznego
pr. powrotu – majątek matki wraca do jej rodziny
niepodzielność lenn
sukcesja jednostkowa lenn (brak dziedzictwa przez wstępnych)
fraragium – wspólnoty majątkowe braci, z reprezentacją najstarszego
paragium – jednostkowy podział, jednolite na zewnątrz
teoria własności podzielonej – częściowe władztwo dla użytkownikow ziemi i nadrzędne dla panów
rodzielenie prawa własności od władztwa fizycznego nad rzeczą
usus modernus
recepcja prawa rzymskiego
pr. rzymskie prawem powszechnym
wulgaryzacja pr. rzymskiego
Zmiany w prawie osobowym i rodzinnym
Małoletniość – brak praw
Lata sprawne – częściowe prawa
Lata roztropne – pełnoletność
Osoby sztuczne – zbiorowości, którym prawo nadało cechy podmiotów prawa
Zmiany w prawie majątkowym
rodzielenie prawa własności od władztwa fizycznego nad rzeczą
skrutynium – skrócone dochodzenie w razie stwierdzenia gwałtownego wybicia z dóbr
emfiteuza – wieczysta dzierżawa
poddaństwo osobiste chłopów w dobrach pana i lepsze prawa do ziemi chłopów w królewszczyznach
rozpowszechnienie sądowego przenoszenie praw własności
konstytutywny wpis do ksiąg ziemskich = przeniesienie tytułu własności na nabywcę
Przeniesienie własności nieruchomości = tytuł nabycia+ tradycja nabycia (sposób)
Fideokomisy familijne = ordynacje rodowe; ziemie niepodzielne, dziedziczne
hiszpańskie majoraty (1505 Leyes de Toro)
ciężary realne – obciążające daną nieruchomość powtarzające się świadczenia na rzecz określonych podmiotów
renty – obciążenia pieniężne
wyderkaf – renta wykupna; możliwość wykupienia przez dłużnika spłaty całości sumy ciążącej na nieruchomości
zastaw bez dzierżenia – zastaw pozostaje przy dłużniku i wierzyciel ma prawo go odebrać w razie niespłacenia długu
hipoteka – zastaw umowny
hipoteki generalne – pod cały majątek dłużnika
jawność hipoteki z wpisem do ksiąg
szczegółowość w określeniu sumy wierzytelności i dóbr obciążonych (1588)
kontrakt konsensualny – wyrażenie woli kontrahentów
cesja – przeniesienie zobowiązań wobec jednego wierzyciela na innego
darowizna – przysporzenie majątkowe na rzecz innej osoby nieodpłatnie, bez warunku świadczenia wzajemnego
forma najmu
usług
nieruchomości
Spółki:
jawne
komandytowe
zoo
depozyt = wierna ręka; powierzenie rzeczy innej osobie na określony czas
sekwetr – przetrzymanie rzeczy, która była obiektem sporu o własność
Dziedziczenie:
kolejność: zstępni, wstępni, rodzeństwo i ich dzieci, rodzeństwo przyrodnie
ograniczenie kobiet
rozwój spadkobrania testamentowego
testament publiczny (sądowy), prywatny (przy świadkach w domu)
zachowek dla dziedziców koniecznych (najbliższa rodzina)