Prawo prywatne średniowiecza wg Sójki - Zielińskiej.

Prawo osobowe i rodzinne
Zdolność prawna – uznanie za podmiot praw i obowiązków
-- tylko ludzie wolni
-- brak podmiotowości prawnej dla cudzoziemców
-- ograniczenie zdolności prawnej kobiet (słabość przyrodzenia)
-- cofnięcie względem chorych fizycznie i umysłowo, niewolnych (lepsza pozycja w dobrach królewskich), innowierców, małoletnich, wyłowieni rozbitkowie
-- ograniczenie praw poprzez zawód: brudne – czyściciele ulic, kanalarze; hańbiące – komedianci, rakarze
ius albinagii – prawo władcy do objęcia spadku po zmarłym cudzoziemcu, pr. gościny = opieki
sługa skarbu – Żyd zajmujący się handlem i Litwą (później także Szkoci)
od 1215 oznaczanie i dyskryminacja Żydów
nabycie zdolności prawnej związane z przyjęciem do rodziny
utrata zdolności prawnej następująca po śmierci rzeczywistej i fikcyjnej
-- śmierć klasztorna: pozbawienie praw cywilnych po wstąpieniu do Kościoła
ustawy amortyzacyjne – prawa spadkowe wobec Kościoła
wywołanie – wyjęcie osoby spod prawa
Zdolność do czynności prawnych – możność nabywania praw i zaciągania obowiązków mocą własnego działania
-- wiek, pochodzenie, zdrowie
XVI szybki rozwój nazwisk od miejsca zamieszkania osoby
Przedłużenie pr. cywilnego – po śmierci 1/3 nieruchomości majątku zmarłego na rzecz Kościoła


Małżeństwo:
-- kupno żony = kupno władzy
-- formalna umowa: zmówiny i zdawiny (przenosiny + pokladziny)
-- zmówiny – wstępna umowa przedślubna
-- zdawiny – uroczystość prawna, zawarcia małżeństwa
-- od 1215 możliwość unieważnienia, ślub aktem woli, 2 świadków
-- ślub – sakrament: zgodne oświadczenie woli i błogosławieństwo
Przeszkody małżeńskie zrywające – czyniące małżeństwo nieważnym
Przeszkody małżeńskie wzbraniające – zabraniające zawarcia związku ale nie unieważniające go: niepełnoletniość, wiara, stan
Komputacja rzymska – zakaz małżeństwa między krwenymi wg liczby rodzeń
Komputacja kanoniczna – zakaz małżeństwa między krewnymi wg liczby pokoleń
Przeszkody pokrewieństwa (naturalnego, sztucznego (adopcja), duchowego (chrzestni)), powinowactwa, różnicy wiary i pochodzenia, śluby zakonne lub występek cudzołóstwa, poligamia, impotencja, bład, przymus
Oddalenie żony: cudzołóstwo, bezpłodność, spiskowanie przeciw mężowi
Wyprawa – majątek wnoszony przez kobietę w małżeństwo
Posag – część wyprawy, majątek, nieruchomości; część spadkowa po rodzicach
Wiano – cena kupna żony, zabezpieczenie materialne żony

Wspólnota majątkowa:
-- wspólnota ruchomości nabytych i wniesionych do małżeństwa
-- odrębność nieruchomości
-- zarząd męża = posag, wiano, dobra nabyte

Rodzice i dzieci:
System agnacyjny – rodzina poprzez linię męską i przyjętych obcych
System kognacyjny – rodzina poprzez rzeczywiste więzi krwi
-- ojcowskie prawo życia i śmierci poprzez uznanie dziecka
-- niedziały ojcowskie – wspólnota własności synów i ojca, gdzie ojciec podejmuje decyzje gospodarcze i reprezentuje niedział na zewnątrz
Opieka – kuratela mężczyzny z rodu lub obcego na wypadek śmierci ojca rodziny

Osoby prawne:
-- korporacje – grupy zawodowe, cechy, terytorialne, spółki
-- fundacje – związek finansów na cele dobroczynne
Prawo rzeczowe
Prawa podmiotowe bezwzględne – skuteczne względem wszystkich osób
Prawa obligatoryjne
Własność = prawo do rewindykacji
Rozdział na ruchomości i nieruchomości (ziemia):
-- zbywalność ruchomości
-- ścisły związek ruchomości z osobą
-- nieruchomości – dobra nabyte i rodowe (dziedziczne i raczej niezbywalne)
-- ze względu na wartość nieruchomościami mogą być: klejnoty, zbroja, obrazy rodowe;
brak rozgraniczenia pomiędzy posiadaniem a własnością
-- władztwo nad rzeczą prawem do niej
detencja - dzierżenie
posiadanie dla siebie i innych: possesio naturalis i solo animo
Współposiadanie nieruchomości:
-- użytkownicy pośredni i bezpośredni
kwestie posesoryjne – stwierdzenie wyzucia z ziemi lub naruszenie spokoju posiadania nieruchomości; rok na dochodzenie
kwestie petytoryjne – stwierdzenie prawa do nieruchomości
X- XIII sądowe nabywanie nieruchomości
komendacja – oddanie się pod opiekę i ochronę możniejszych panów świeckich lub Kościoła w celu uwolnienia się od ciężarów wojskowych lub fiskalnych
beneficjum – czasowe nadanie ziemi
alodium – własność bezwarunkowa, dziedziczna


WŁASNOŚĆ PODZIELONA:
-- nie występowała w Polsce i pd Francji
-- formalnym właścicielem senior
-- nadanie wasalowi
-- ograniczenie praw do tej ziemi poprzez prawa do nadania
-- władza zwierzchnia i użytkowa – corpus: fizyczne posiadanie; animus: psychiczna chęć władztwa
własność ziemi = władztwo publicznoprawne: władza nad ludźmi tam osiadłymi = sądowo-administracyjne
= władztwo prywatnoprawne: czynsz, dysponowanie ziemią
Ograniczenia alienacji nieruchomości:
-- konieczność uzyskania przyzwolenia od rodziny na alienację
-- prawo wyczekiwania najbliższych
-- retrakt rodzinny – prawo odkupu sprzedanej nieruchomości za tą samą cenę (także lenny)
-- prawo pierwokupu – w razie alienacji pierwsza może kupić rodzina
-- ograniczenia alienacji z tytułu sąsiedztwa, aby nie wprowadzać obcych w sąsiedztwo
-- służebności, prawo przechodu i wypasu
Nabycie własności:
własność pierwotna przez zawłaszczenie, znalezienie, zasiedzenie
własność pochodna przez umowę kupna – sprzedaży, darowznę, dziedziczenie
Zapowiedź – oznaczenie swojej ziemi nabytej pierwotnie
Zasiedzenie – nabycie przez użytkowanie
Przeniesienie – umowa kupna – sprzedaży, darowizna
Umowa realna – nabywca- zbywca, symboliczne przekazanie praw do własności (np. ziemi)
Nabycie ruchomości poprzez przekazanie rzeczy
Nabycie nieruchomości:
-- wwiązanie – przeniesienie posiadania
-- wywiązanie – oddanie posiadanej ziemi i prośba o przekazanie jej komuś innemu przez seniora
Zobowiązania
Utwierdzanie zobowiązania: lidkub – ucztowanie, przysięga = potwierdzenie ważności
Umocnienie zobowiązania: zadatek = gwarancja spełnienia
Umowa formalna:
-- uroczyste ślubowanie na przyszłość
-- specjalny sposób zatwierdzenia ważności umowy
-- symboliczny przedmiot umowy – wadicja
Umowa realna:
-- przez przyjęcie jakiegoś przedmiotu
-- zobowiązanie do czegoś w określonym terminie
-- symboliczne wręczenie daru wzajemnego
-- niewypłacalny dłużnik krzywoprzysiężcą
-- odpowiedzialność cielesna i majątkowa
-- konsensualne – oświadczenie woli
-- kontrakty realne – oświadczenie woli + wymiana rzeczy
Wierzytelności:
-- zakładnictwo – osoba uwięziona w domu wierzyciela do czasu oddania długu
-- rękojemstwo – przeniesienie odpowiedzialności za dług na inną osobę
-- zastaw – przedmiot jest własnością wierzyciela do czasu oddania długu
-- zastaw antychretyczny (czysty) – łączyło się z nim pobieranie podatków
-- zastaw do dzierżenia – podczas użytkowania przez wierzyciela zmniejsza się dług
vadium/ zakład – opłata za opóźnienia w wykonaniu zobowiązania
rodzaje umów: kupno – sprzedaż, usługa, zlecenia, zamiana, darowizna za odwdzięczeniem, zastaw, o dzieło, najem, pożyczka
Własność pospólnej ręki:
-- niedziały, opole – prawo niezbywalne lecz także niedziedziczne
-- pr. bliższości – ograniczenie właściciela we władztwie nad rzeczą na rzecz krewnych
Prawa na rzeczy cudzej
-- częściowe prawo do rzeczy będącej własnością kogoś innego np. zastaw
-- zastaw na upad
-- wieczny zastaw
Spadkobranie:
Początkowo przedmiotem spadkobrania były ruchomości
-- ograniczone dziedziczenie kobiet – od XVI ponowne ograniczanie praw kobiet
-- synowie dzielą się w równych częściach
kaduk – uprawnienie władcy do przejęcia spadku bezdziedzicznego
pr. powrotu – majątek matki wraca do jej rodziny
-- niepodzielność lenn
-- sukcesja jednostkowa lenn (brak dziedzictwa przez wstępnych)
-- fraragium – wspólnoty majątkowe braci, z reprezentacją najstarszego
-- paragium – jednostkowy podział, jednolite na zewnątrz
teoria własności podzielonej – częściowe władztwo dla użytkownikow ziemi i nadrzędne dla panów
rodzielenie prawa własności od władztwa fizycznego nad rzeczą
usus modernus
-- recepcja prawa rzymskiego
-- pr. rzymskie prawem powszechnym
-- wulgaryzacja pr. rzymskiego
Zmiany w prawie osobowym i rodzinnym
Małoletniość – brak praw; do 12-5;
Lata sprawne – częściowe prawa; do 21-5; prawo do małżeństwa, czynności z asystą;
Lata roztropne – pełnoletność; od 30 do 60-70 lat, a później asysta
Osoby sztuczne – zbiorowości, którym prawo nadało cechy podmiotów prawa
Zmiany w prawie majątkowym
rodzielenie prawa własności od władztwa fizycznego nad rzeczą
skrutynium – skrócone dochodzenie w razie stwierdzenia gwałtownego wybicia z dóbr
emfiteuza – wieczysta dzierżawa
poddaństwo osobiste chłopów w dobrach pana i lepsze prawa do ziemi chłopów w królewszczyznach
rozpowszechnienie sądowego przenoszenie praw własności
konstytutywny wpis do ksiąg ziemskich = przeniesienie tytułu własności na nabywcę
Przeniesienie własności nieruchomości = tytuł nabycia+ tradycja nabycia (sposób)
Fideokomisy familijne = ordynacje rodowe; ziemie niepodzielne, dziedziczne, niezastawne
-- hiszpańskie majoraty (1505 Leyes de Toro)
-- na mocy aktu fundacyjnego
ciężary realne – obciążające daną nieruchomość powtarzające się świadczenia na rzecz określonych podmiotów
renty – obciążenia pieniężne

kupowanie rent
-- renta wieczysta – nie można domagać się zwrotu wyłożonych pieniędzy, ale też nie można wykupić się od renty
-- wyderkaf – renta wykupna; możliwość wykupienia przez dłużnika spłaty całości sumy ciążącej na nieruchomości
-- renta dożywotnia – dożywotnie wykupienie czyjegoś domu lub ziemi
-- w Rosji nie istnieje bo do 1639 nie było zakazu lichwy
-- 1425 papież uznaje kupowanie rent
zastaw bez dzierżenia – zastaw pozostaje przy dłużniku i wierzyciel ma prawo go odebrać w razie niespłacenia długu

hipoteka – zastaw umowny
-- hipoteki generalne – pod cały majątek dłużnika
-- jawność hipoteki z wpisem do ksiąg
-- szczegółowość w określeniu sumy wierzytelności i dóbr obciążonych (1588)
kontrakt konsensualny – wyrażenie woli kontrahentów
cesja – przeniesienie zobowiązań wobec jednego wierzyciela na innego
darowizna – przysporzenie majątkowe na rzecz innej osoby nieodpłatnie, bez warunku świadczenia wzajemnego
forma najmu mogły być usługi lub nieruchomości

Spółki:
-- jawne
-- komandytowe
-- zoo
depozyt = wierna ręka; powierzenie rzeczy innej osobie na określony czas
sekwetr – przetrzymanie rzeczy, która była obiektem sporu o własność

Dziedziczenie:
-- kolejność: zstępni, wstępni, rodzeństwo i ich dzieci, rodzeństwo przyrodnie
-- ograniczenie kobiet
-- rozwój spadkobrania testamentowego
-- testament publiczny (sądowy), prywatny (przy świadkach w domu)
-- zachowek dla dziedziców koniecznych (najbliższa rodzina)