Metodologia- zagadnienia

Metodologia- nauka o metodach naukowych; Metoda- sposób postępowania lub sposób wykonywania czegoś; powtarzalny zespół czynności, które są niezbędne do osiągnięcia jakiegoś celu; metoda to najkrótsza droga do celu; Technika= metoda+ sposoby+ środki. Podział: a/ ogólna: bada procedury badawcze, abstrahując od za-stosowań tych badań; b/ szczegółowe: jest to wiele metodologii poszczególnych nauk. Rodzaj metodologii: a) metodologia opisowa: jakie stosuje się faktycznie metody b)metodologia normatywna: jakie należy stosować metody. Synonimy: metoda, algorytm, procedura badawcza. Rola metodologii: badacze wymyślają metody badań; ocenia procedury badawcze; Wiedza: pewien stan poznania mniej lub więcej zintegrowany, zbiór danych nie stanowi jeszcze wiedzy, trzeba bowiem to zinterpretować. Źródło wiedzy: a) racjonalne: wiedza, którą zdobywamy na podstawie sondażów, opinii, ankiety i na drodze rozumowej; b) irracjonalne: nie mają racji przyjęcia. Sposób zdobywania wiedzy: a) planowa: systematycznie np. szkoła; b) nieplanowa: niesystema-tyczna np. wiedza przez całe życie. Przedmiot wiedzy: a) ogólna: wieloaspektowa; b) specjalistyczna: jedno-aspektowa. Cel wiedzy: a) teoretyczna- wyjaśnianie jak się rzeczy mają np. dlaczego świeci słońce; b) prak-tyczna: co zrobić, żeby takie i takie rzeczy zaistniały. Typy wiedzy: a) potoczna: ma elementy irracjonalne; niesystematyczna; którą zdobywa się przez całe życie; wiedza ogólna; b) naukowa: ma elementy racjonalne; jest systematyczna np. szkoła; wiedza specjalistyczna; jednoaspektowa; c) mądrościowa: program wiedzy na-stawiony jest na wiedzę naukową; powinna być racjonalna; powinna ostatecznie wyjaśniać; jest to wiedza teore-tyczna i praktyczna; mówi jak żyć; działać-to jest cel tej wiedzy. Kryteria wiedzy naukowej: zespół sądów które są logicznie powiązane ze sobą, zaspokaja potrzeby poznawcze, jest intersubiektywnie komunikowana, intersubiektywnie sprawdzona- każdy człowiek może sam dojść do tej wiedzy. Funkcje wiedzy naukowej: światopoglądowa; kulturotwórcza, ekonomiczna, technologiczna, wychowawcza, poznawcza. Nauka: znaczenie a) funkcjonalne: zorganizowany proces poznawczy prowadzący do konstruowania teorii naukowej, b) przed-miotowe: zespół teorii dotyczących określonej dziedziny rzeczywistości; c) podmiotowe: umiejętność prowa-dzenia badań naukowych, d) socjologiczne: dziedzina kultury obejmująca osoby, instytucje, prowadząca bada-nia naukowe. Naukę można scharakteryzować przez podanie: a) przedmiotu badań: materialny (to, co nale-ży do zbioru obiektów badanych), formalny (aspekt tych obiektów, które badamy; b) cel badań: przedmiotowy (uzyskanie wartościowego poznania); podmiotowy (motywy uprawiania nauki np. wynagrodzenie), usługowy (co, to wartościowe poznanie może wnieść do życia lub nauki), c) metody badawcze: monizm (bada wszystko tą samą metodą); pluralizm (dostosowanie metody do przedmiotu); d) klasyfikacja nauk wg Kamińskiego: Na-uka: źródła wiedzy: teologia (objawienie); wiedza przyrodzona (zmysł, rozum); stopień uzasadnienia twier-dzeń: filozofia (ostateczne uzasadnienie), nauki szczegółowe (nie uzasadnione, nie wyjaśniające); przedmiot badań: nauki szczegółowe: realne (badają nie samą strukturę a to, co stanowi tę strukturę); formalne (badają samą strukturę); przedmiot i metodę badań: realne: przyrodnicze (przyroda ożywiona i nieożywiona), humani-styczne (człowiek społeczny i jego wytwory); cel wiedzy: nomologiczne (dążą do ujęcia pewnych praw ogól-nych); nomologiczne (dążą do ujęcia pewnych praw ogólnych); idiograficzne (opisowe, wierny opis przedmio-tu); metody badań: ilościowe (nie są wartościowane); jakościowe (są wartościowane). Czynności wielotwór-cze: wszystkie czynności świadome, myślowe, wyrażone w pewnym systemie znaków w wyniku których uzy-skujemy bezpośrednio lub pośrednio wiedzę o danej dziedzinie przedmiotów. Podział czynników: wstępne (ustanawiają warunki uznawania zdań i rozbudowują język; czynności wstępne to: porządkowanie, podział lo-giczny (klasyfikacja, typologia), definiowanie (operacjonalizacja pojęć); poznawcze (konstytuują teorię, tworzą ją; czynności poznawcze to: rozumowanie, wnioskowanie, uzasadnianie (dowodzenie), sprawdzanie, wyjaśnia-nie). Język: nie ma jednej definicji języka; różne nauki badają język i do dziś nie znamy języka. Każda z dzie-dzin nauki ma inny, specyficzny dla siebie język. Język to: system znaków formalnych wraz ze zbiorem składa-nia i używania tych znaków (zbiór to słownik i gramatyka). Podział języków ze względu na sposób tworzenia języka: naturalne (etniczne- geneza nie znana); sztuczne (esperanto-geneza znana); mieszane (język matematy-ki). Funkcje języka: deskryptywna (opisowa); instrumentalna; komunikatywna; ewokatywna (wywoływanie przeżyć); ekspresywna (ujawnianie przeżyć); impresywna (nakłanianie do działania); argumentatywna (przeko-nywanie); performatywna (stwarzanie pewnego stanu rzeczy np. skazuję cię); wartościująca (ocena faktów); integracyjna (tworzenie); interrogacyjna (stawia pytania). Do dyskursu naukowego należą funkcję: I- deskryp-tywna, komunikatywna; II- performatywna, wartościująca; III- interrogacyjna. Zakres: denotacje- zbiór przed-miotów oznaczonych przez dane znaczenie np. stół. Znaczenie: treść przedmiotu ujęta poznawczo; Podział logiczny: klasyfikacja+porządkowanie= operacje wykonywane na pojęciach; zakres+ znaczenie= definicja. Porządkowanie: przedmiotów pewnego zbioru jest fizycznym lub myślowym ustawieniem jego elementów przy którym każdy z tych elementów otrzymuje odpowiednie miejsce w stosunku do innych przedmiotów tego zbio-ru. Relacja porządkująca- cel: niesymetryczna (tylko x-y, a nie y-x, jednostronne); przechodnia (x i y, y i z to pomiędzy x i z też); spójność (relacja zachodzi między x i y). Podział logiczny: operacja wykonywana na zakre-sach; pojęcia „a” to zbiór pojęć podrzędnych względem „a”, które są wzajemnie rozłączne, a suma ich zakresów jest identyczna z zakresem pojęcia dzielonego. Zasady podziału: musi być kryterium, wyczerpujący, rozłączny, naturalny. Rodzaje podziału: dychotomiczny (1 z członów podziału powstaje z pojęcia dzielonego przez dołą-czenie jakieś cechy, a drugi przez dołączenie negacji tej cechy); wieloczłonowy (człon powstaje z treści pojęcia dzielonego przez dołączenie do niego różnych odmian cechy będącej kryterium podziału); zwielokrotniony (po-dział przez skrzyżowanie ze sobą dwóch podziałów przeprowadzonych wedle innej zasady); klasyfikacja (po-dział wielostopniowy, który powstaje przez sukcesywne wprowadzanie nowych zasad podziału dla członów wcześniejszych podziałów); typologia (jest to porządkowanie, które posługuje się pojęciem typu idealnego, albo empirycznego polegająca na grupowaniu przedmiotu na zasadzie ich podobieństwa do tego przedmiotu wzorco-wego zwanego typem np. temperament: sangwinik, choleryk-to są typy; jest to operacja wykonywana na tre-ściach związanych ze znaczeniem, a nie z zakresem); definicja (krótkie określenie czegoś; obejmuje wszystkie sposoby definiowania; definicja {wyjaśnienie} jest poważniejsza od eksplikacji {objaśnienia}; nie jest opisem; może być definiowane wszystko).Definicje: werbalne (nominalne i realne); deiktyczne (nie werbalne). Rola definicji w budowie języka: sprawozdawcza (zdaje sprawozdanie z dotychczasowego użycia wyrażenia poka-zuje znane znaczenia); projektująca (projektuje znaczenie wyrażenia, wprowadza nowe wyrażenia, nadaje nowe znaczenie); regulująca (jest to definicja pośrednia pomiędzy definicjami sprawozdawczymi a projektującymi; bierze pod uwagę dotychczasowe znaczenia danego wyrażenia, ale je uściśla i reguluje, definicje te rozbudowują język). Podział definicji ze względu na budowę: równościowe ( L=P; L-pojęcie definiowane, =-łącznik; P-człon definiujący np. człowiek- jest to stworzenie dwunożne, nie opierzone); nierównościowe (L=P, można zastąpić lewą stronę prawą i prawą stronę lewą (zamiennie), pełnią role taką, że określają wyrażenie. Podział na: indukcyjne- rekurekcyjne, nieprzekładalne; pseudodefinicje- definicje przez abstrakcje, postulaty cząstkowe, znaczeniowe). Definicje normalne (klasyczne): kontekstowe (w członie definicji są inne człony niż definicje- uwikłana); niekontekstowe (jeżeli w członie definicji jest tylko wyposażenie definiowane- proste). Zbiór defini-cji klasycznych: człon definiowany może być różny; odmiana definicji normalnych- przez podanie najbliższego rodzaju i różnicy gatunkowej; ten rodzaj definicji ujmuję istotę rzeczy; istota rzeczy to, to bez czego dana rzecz będzie tym, czym jest. Definicja klasyczna: jest stosunkowo często używana. Błędy definicji klasycznej: a) nieadekwatność definicji: jest za szeroka-definiuje więcej obiektów; jest za wąska- nie definiuje całego zbioru tylko część; jest za szeroka i za wąska- nie definiuje całego zbioru tylko część np. wąska i szeroka krzyżują się; b)idem per idem: to samo przez to samo, w członie definiującym występuje wyrażenie definiowane lub takie do zdefiniowania, gdzie potrzebne jest wyrażenie do zdefiniowania; c)błędne koło: w członie definiującym nie powinny się znajdować cechy negatywne np. ab, bc, cd, da; d) ignotum per ignotum: nieznane przez nieznane- w członie definiującym używa się wyrażeń niezrozumiałych dla odbiorcy definicji; e) cząstkowe: podaje tylko część znaczenia; podaje się warunek dostateczny (np.; jeżeli x się śmieje to x jest człowiekiem); podaje warunek konieczny i dostateczny (np.; jeżeli x jest człowiekiem to x się śmieje); podaje tylko warunek konieczny; Rozu-mowanie: a)wnioskowanie: dedukcyjne (z przyczyn do skutku); odkrywcze; progresywne; b) dowodzenie: dedukcyjne; uzasadniające; regresywne; c) sprawdzanie: redukcyjne (ze skutków do przyczyn); progresywne; uzasadniające; d)wyjaśnianie: redukcyjne; regresywne; odkrywcze. Czynności wiedzotwórcze: Wnioskowanie indukcyjne: indukcja zupełna (na podstawie wszystkich przypadków dochodzą do wprowadzenia ogólnego zdania); indukcja niezupełna (na podstawie kilku przypadków dochodzą do pewnego ogólnego stwierdzenia wszystkich przypadków. Wnioskowanie niezawodne: doprowadza do pewnego wniosku np.; spis powszechny. Wnioskowanie nie niezawodne: w niektórych przypadkach w prawdy prawda, a niekiedy z prawdy fałsz np.; wniosek przynajmniej wysoce prawdopodobny. Wnioskowanie statystyczne (niezupełne): wyciąganie wnio-sków z określonym prawdopodobieństwem; rodzaj odrzucenia hipotezy, mimo że prawdziwa; rodzaj przyjęcia hipotezy mimo, że fałszywa od 0,1 do 1. Statystyka opisowa: dotyczy podzbioru badanej zbiorowości; Staty-styka matematyczna: dotyczy wnioskowania z próby na cała populację z wykorzystaniem prawdopodobień-stwa. Indukcja eliminacyjna: związane z eksperymentami; logiczna; podbudowa przeprowadzonych ekspery-mentów; które dążą do powiązania związków przyczynowo- skutkowych (Hume; kanony Milla- kanon reszt); wymaga spełnienia wielu warunków; same kanony gwarantują niezawodność, ale nie gwarantują skutku; Wnio-skowanie przez analogię: od szczegółu do szczegółu); podstawą jest podobieństwo pomiędzy obiektami, wnio-skowanie niezawodne czyli może być prawdziwe lub fałszywe, stosuje się jako kontekst odkrycia, do odkryć a nie do uzasadniania; Rozumowanie: aby ustalić pewne związki, utworzyć teorię naukową; Teoria naukowa: Arystoteles- poznanie pewne; dokse- poznanie prawdopodobne; to co pewne jest niezmienne; opinie- są zmienne w czasie, Teoria: zespół zdań powiązanych związkami logicznymi i rzeczowymi, dotyczącymi pewnej jednolitej dziedziny przedmiotów i spełniające pewne kryteria pragmatyczne np. teoria względności; Teoria empiryczna: mamy dwa komponenty: empiryczne (bazowy); teoretyczny; Teoria werystyczna: daje dokładny obraz rzeczy-wistości badanej (mogą przewidywać zjawiska); Teoria idealizacyjna: daje uproszczony obraz rzeczywistości badanej; przewiduje zjawiska, ale z określoną dokładnością; Teoria heurystyczna: pozwala mieć lepszy wgląd, ale nie możemy przewidywać przyszłych zjawisk, łatwiej za to możemy ją zrozumieć; Teoria pedagogiczna: zbiór powiązanych ze sobą zdań logicznie, pragmatycznie i dążący do pewnej dziedziny związanych z wycho-waniem, kształceniem i nauczaniem; Typy teorii: a) filozoficzna: na podstawie ogólnych założeń drogą deduk-cyjną wyprowadza się pewne wnioski np. esencjalizm; b) generalizująca: pozwalające przewidywać pewne zjawiska i wyjaśniające mechanizmy zachowania się człowieka w kontekście wychowania; kształcenia i naucza-ni; c) prakseologiczna: mają na celu przewidywania zachowania w aspekcie wychowania, kształcenia i naucza-nia. Funkcje teorii pedagogicznych: a)generalizująca: odpowiednie usystematyzowanie i połączenie wcho-dzących w ich skład twierdzeń w spójną, logiczną całość, wyraża się w modelach np.; wychowania; b)komunikatywna: dostarczanie ważnych informacji o interesującym nas przedmiocie badań w języku intersu-biektywnie komunikowalnym; powinny być terminy jednoznaczne, o tym samym znaczeniu, jasne, identyfiko-wane z desygnatem; wyraźne, określające wyraźnie swój zakres; c)praktyczna: użyteczność twierdzeń w teorii i w praktyce wychowawczej; d)predyktywna: przewidywanie różnego rodzaju zachowań lub postaw związanych z procesem wychowania, nauczania; e)heurystyczna: umożliwienie podania wnikliwej analizie sformułowanych wcześniej problemów badawczych i hipotez roboczych albo formułowanie nowych problemów roboczych i hipotez roboczych; W jakiej postacie występują te teorie: a)definicji; b)praw naukowych: powinny być zda-nia w sensie logicznym, prawdziwym, zgodne z faktami, które opisuje; powinno to być zdanie ogólne o charak-terze implikacyjnym (jeżeli to); powinien być kwantyfikator ogólny, zmienne, które występują powinny mieć nieograniczony zakres; powinny ujmować niezależną prawidłowość; odzwierciedlać prawidłowości konieczne, powinny stanowić schematyczny lub abstrakcyjny sposób ujęcia rzeczywistości, to syntetyczne twierdzenie, ogólne opisujące jakiś wewnętrzny i konieczny związek między zjawiskami, mają charakter statystyczny; c)uogólnieniach i prawidłowościach: ma ograniczony zakres; ma pewne wyjątki odbiegające od prawidłowo-ści, przewiduje zjawiska przeszłe, a trudno przewiduje przyszłe ; d)obserwacji: jednostkowe; są sprawozdaniem z obserwacji, pomiaru lub eksperymentu. Strategie badawcze (jak dochodzić do tworzenia teorii): a)indukcyjne: (Bacon, Mill); obserwowanie i rejestrowanie faktów, wyprowadzenie z obserwacji hipotez w formie uogólnień, stopniowe uogólnianie obserwacji; wyprowadzenie z hipotez wniosków jako rodzaj prognoz, sprawdzanie hipotez za pomocą prognoz; założenia indukcjonizmu: uznaję metodę indukcjonizmu uogólnie-niom faktów za główną metodę nauk empirycznych, kładzie nacisk na formułowanie twierdzeń dotyczących obserwacji, uznaje twierdzenia obserwacyjne na niezawodne, sprawdzanie nastawione jest na konfirmację tych uogólnień, podkreśla kumulatywny i ewolucyjny charakter rozwoju wiedzy naukowej; b)hipotetyczno-dedukcyjne: (Einstein, Jevans, Popper); stawianie hipotez, obserwowanie i rejestrowanie faktów, stawianie śmiałych hipotez, które nie jest rezultatem tylko gromadzonych obserwacji ale i doświadczenia autora, wypro-wadzenie z hipotez wniosków jako prognoz, sprawdzanie hipotez za pomocą prognoz; jest to podejście nasta-wione na obalenie i falsyfikację badań; założenia hipotetyczno-dedukcyjne: uznaje metodę stwierdzania hipo-tez i ich sprawdzanie (falsyfikację) za główne metody nauk empirycznych; kładzie naciska na formułowanie twierdzeń dotyczących zjawisk jeszcze nie obserwowanych; uznaje twierdzenia za niezawodne; sprawdzanie nastawione jest na falsyfikację hipotez; podkreśla charakter skokowy (rewolucyjny) w rozwoju wiedzy nauko-wej; Badania ilościowe: dane wyrażają się w liczbach; a)statystyka: dyscyplina naukowa i jest narzędziem badań- metoda statystyczna; b)przedmiot badań statystycznych: to zjawiska masowe o charakterze społecz-nym, technicznym i kulturowym; c)działy statystyki: opisowa i matematyczna; d)populacja generalna: zbio-rowość statystyczna, inaczej zbiór jednorodnych jednostek objętych badaniem statystycznym np. zbiór studen-tów w Bydgoszczy; e)jednostka statystyczna: np. student; f)próba: dobrana w sposób losowy lub celowy grupa jednostek statystycznych z populacji podlegająca bezpośredniemu badaniu; g)cechy statystyczne: własności charakteryzujące jednostki badanej zbiorowości np. wzrost, waga, kolor oczu, cechy mogą być stałe- wspólne dla wszystkich np., studiują pedagogikę, lub zmienne- różnią jednostki pomiędzy sobą np. waga, wzrost. Kryte-rium podziału: a)jakościowe: nie mierzalne np. płeć, kierunek; b)ilościowe: mierzalne np. ilość uczniów w klasie. Statystyka opisowa: zajmuje się opracowaniem wyników z próbki; cele: badania strukturyzanckie; współzależność pomiędzy zjawiskami, dynamika zjawisk (jak zmieniają się w czasie zjawiska); Wnioskowanie statystyczne: ma na celu uogólnienie wyników z próby na całą populację z wykorzystaniem twierdzeń rachunku prawdopodobieństwa; estymacje parametrów: parametr to co charakteryzuje populację, testowanie hipotez statystycznych. Dobór próby: gdy badania mają charakter reprezentacyjny, jeżeli są to badania proste, nie robi-my doboru próby; Pobranie próby: jak wielka powinna być próba, w jaki sposób dokonujemy, Pobranie zależy od czynników: czy będą badania przeprowadzone za pomocą kwestionariusza czy wywiadu; od środków do-stępnych do badań; czas dostępny do badań; pobieranie próby: zastosowanie nieodpowiednich metod pobiera-nia próby; metody powinny być zgodne z celami prowadzonych badań; wielkość próby; nieodpowiednie metody pobierania próby w odniesieniu do instrumentów badawczych: kwestionariusz (duże grupy); wywiad (małe gru-py. Metody pobierania prób: a)losowa: próba, której każdy element populacji posiada jednakowe prawdopo-dobieństwo wejścia do próby; b)nielosowa: próba; której szansę wejścia jednostek statystycznych do próby są nierówne. Sposoby pobierania prób: a)prosta-losowa: wybór jednostek z populacji ma równe szansę wejścia do próby; każda jednostka jest zidentyfikowana, należy zastosować np. tablice liczb losowych; b)systematyczna-losowa: wybór każdego n-tego (np. co 5-tego)elementu jednostki; nie jest całkowicie losowa, tylko pierwszy element jest losowy; c)wielostopniowa: wielość stopni pobierania próbek, który zakłada dwa lub więcej stopni, zachodzi w populacjach geograficznie rozrzuconych np. regionu-miasta-dzielnicy; d)warstwowa: próbka składająca się z próbek losowych utworzonych z każdej warstwy populacji, liczebność każdej próbki jest proporcjonalna do warstwy z której pochodzi; e)nielosowa-kwotowa: często stosowana w badaniach rynko-wych, podane są liczby i cechy osób z którymi mają zostać poddane badaniom, ale wybór pozostawia się ankie-terom np. 30 osób i z tego 3 mężczyzn po 50tce, 4 po 5tce itp.; przeprowadzone są niezależnie w różnych miej-scach, w tym samym czasie, opracowane są centralnie; wady: nie jest to próba losowa, zalety: jest tania, szybka, metoda uzyskania danych, ma charakter bezpośredni, kwoty ustala się na podstawie statystyk; f)nielosowa-umowna: całkowicie umowny sposób pobierania próby, która jest dostępna do badań ankietowych lub wywia-dów, dowolność w pobraniu; jest to spekulacja, nie jest losowa, jest próbą w znaczeniu ścisłym, może być uży-wana, gdzie cele są jakościowe a nie ilościowe; snow-ball- użyteczna technika pobierania prób, gdy grupa jest mała, ale posiada rzadkie własności; używana do tworzenia grup naukowców, dealerów, prostytutek; identyfika-cja jednostek, które weszły do próby polega na pytaniu populacji na tematy związane z tą charakterystyką; g)grupowa: podobna do wielostopniowej, używana jest gdzie są duże obszary lub gdzie badania dotyczą jedno-stek rozproszonych, na ostatnim etapie wyboru grupa jest tak mała, że każda jednostka może być wybrana. Błę-dy logiczne: Kartezjusz, Jevos, Mill, Kamiński to ci, którzy zajmowali się błędami. Typologia błędów wg Ka-mińskiego: a)semiotyczne: błędy związane z używaniem języka używanego na wyrażenie pewnych pojęć; wie-loznaczność wyrażeń ma skutek różnych błędów (można rozumieć na różne sposoby użycia wyrażenia wielo-znacznego- amfibalogie; nieostrość wyrażeń, mankament zakresu zbioru przedmiotu np. dobry- znaczenie pre-cyzowane przez kontekst; ekwiwokacja- wypowiedź , która jest rozumowaniem, niedopowiedzenia, brak pew-nego wyrażenia do określonego; chwiejność znaczeniowa wyrażeń; b)epistemiczne: błędy związane z charakte-rem i źródłami poznania; *niewłaściwe poznanie samodzielne: poznawanie kierowane czynnikami poza czynno-ściowymi (wstręt, przesądy, pragnienia, skłonności) co przeszkadza w obiektywnym poznaniu; poznanie doty-czące przedmiotu formalnego nieodpowiedniego do danej władzy poznawczej np. widziałeś duchy, nie, to duchy nie istnieją; sądy oparte na nieuważnym lub niedokładnym spostrzeganiu np. złudzenia; sądy wykraczające poza ujęcie i stwierdzenie faktów spostrzegających np. pali się światło-pracują; sądy determinowane pozorną rzeczy-wistością: zmysłową, odkrywanie zmysłami; brak koordynacji różnych praw poznawczych: empiryści, sensuali-ści, racjonaliści; *bezkrytyczne przyjmowanie informacji: wiadomości nabyte bez aktywnej czynności poznaw-czej i nie kontrolowanej, trzeba wyjść poza wiedzę potoczną, liczy się tylko argument; informacje przyjęte tylko o irracjonalne autorytety np. nazwisko; autorytet epistemiczny- wąska dziedzina poznania, ekspert w wąskiej dziedzinie; autorytet moralny- ocena pewnych działań pod kątem czy dobrze czy źle; informacje przyswojone jedynie na podstawie ich właściwości zewnętrznych np. forma wypowiedzi; informacje otrzymane ze świadectw nieodpowiednich lub źródeł nie autentycznych, powinno korzystać się z bezpośredniego źródła; c)rozumowania: niewłaściwy dobór jednostek zdań do drugich; zabiegi pozornie wyglądające na pośrednie np. perswazja, odwoływanie się do uczuć osobistych odbiorcy’ doprowadzenie do ośmieszenia tezy; wprowadzenie dezorientacji; rozumowanie wadliwe: nie na temat’ nieracjonalna asercja przesłanki; nieprawidłowa asercja konkluzji, nieprawidłowe opracowanie schematu, wnioskowanie antytematyczne- przesłanka jest domyślna, trzeba domagać się podania przesłanki; d)metodologiczne: niewłaściwe stosowanie danej metody;