Reglamentacja korzystania ze środowiska.

WPROWADZENIE
Od początku 2002 roku polski system ochrony środowiska działa na podstawie zupełnie nowych przepisów prawnych. I chociaż zasady, na których opierają się te przepisy nie są czymś nowym, to jednak ich wydźwięk oraz znaczenie formalne jest już inne niż pod rządami „starej” ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska.

Nowe rozwiązania prawne były przygotowywane pod kątem zapewnienia zgodności polskiego prawa ekologicznego z prawem Unii Europejskiej. Pozostawiono jednak specyficzne polskie wymagania prawne, które w wielu przypadkach są znacznie ostrzejsze niż standardy unijne. To oczywiście wpływa na wzrost kosztów implementacji nowych przepisów zarówno na poziomie przedsiębiorstwa jak i jednostek administracji publicznej.

Niezależnie jednak od oceny trafności przyjętych rozwiązań warto pamiętać, że znaczenie spraw ochrony środowiska we współczesnym świecie jest już bezdyskusyjne.
Po pierwsze – zasoby naturalne nie są nieskończenie wielkie. Już obecnie obserwuje się okresowo występujące niepokoje w gospodarce światowej związane
z trudnościami w uzyskaniu określonych surowców. Sformułowana ponad 20 lat temu zasada zrównoważonego rozwoju ma zapobiec marnotrawstwu i przyczynić się do zwiększenia bezpieczeństwa surowcowego przyszłych pokoleń.
Po drugie – ludzie chcą żyć w poczuciu bezpieczeństwa. Dymiące kominy przestały być synonimem postępu. Bezpieczeństwo ekologiczne jest tym czynnikiem, który warunkuje przyzwolenie na prowadzenie działań w środowisku. Ale bezpieczeństwo ekologiczne jest związane m. in. z dostępem społeczeństwa do informacji. A który z przedsiębiorców chciałby przedstawić się jako potencjalny sprawca katastrof?
Po trzecie – bycie przyjaznym dla środowiska (a zatem i dla ludzi) jest dobrze postrzegane na rynkach międzynarodowych. Ten kto nie chroni środowiska może oczywiście obniżyć cenę swojego wyrobu (gdyż w cenę tę nie wejdą koszty działań proekologicznych), ale może nie znaleźć nabywcy.
Po czwarte – ochrona środowiska rozumiana jako zapobieganie powstawaniu zagrożeń, jest ściśle związana z oszczędnością surowców i materiałów oraz energii. A zatem chroniąc środowisko obniżamy koszty produkcji.

PODSTAWY PRAWNE SYSTEMU OCHRONY ŚRODOWISKA Z POLSCE
Aby sprawy ochrony środowiska w przedsiębiorstwie funkcjonowały racjonalnie i efektywnie konieczna jest znajomość i przestrzeganie przynajmniej kilkunastu ustaw i znaczącej ilości rozporządzeń. Niektóre z tych dokumentów są pozornie odległe od tematyki „ekologicznej”, np. należą tu przepisy podatkowe. Do najważniejszych ustaw należy zaliczyć:
• ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 roku-Prawo ochrony środowiska (Dz. U.
Nr 62, poz. 627 z późniejszymi zmianami),
• ustawę z dnia 18 lipca 2001 roku – Prawo wodne (Dz. U. Nr 115, poz. 1229 z późniejszymi zmianami),
• ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 roku o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628 z późniejszymi zmianami),
• ustawę z dnia 13 września 1996 roku o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. Nr 132, poz. 622 z późniejszymi zmianami),
• ustawę z dnia 11 maja 2001 roku o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U. Nr 63, poz. 638 z późniejszymi zmianami),
• ustawę z dnia 11 maja 2001 roku o obowiązkach przedsiębiorców
w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz. U. Nr 63, poz. 639 z późniejszymi zmianami),
• ustawę z dnia 19 czerwca 1997 roku o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 101, poz. 628 z późniejszymi zmianami),
• ustawę z dnia 2 marca 2001 roku o postępowaniu z substancjami zubożającymi warstwę ozonową (Dz. U. Nr 52, poz. 537 z późniejszymi zmianami),
• ustawę z dnia 11 stycznia 2001 roku o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. Nr 11, poz. 84 z późniejszymi zmianami),
• ustawę z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 199, poz. 1671)
• ustawę z dnia 21 lipca 1991 roku o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 77, poz. 335 z późniejszymi zmianami)

Szczególne miejsce w systemie prawnym ochrony środowiska zajmuje obecnie ustawa z dnia 27 lipca 2001 roku o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085 z późniejszymi zmianami), która ustala zasady i terminy wdrażania poszczególnych norm prawnych zawartych w kilku ustawach.

Oprócz wymienionych wyżej (a także i innych) ustaw, sprawne funkcjonowanie systemu ochrony środowiska reguluje prawie 200 rozporządzeń, które zostały wydane na podstawie delegacji zawartych w obowiązujących ustawach. Część rozporządzeń została wydana na podstawie już nieistniejących ustaw, ale nadal obowiązuje na podstawie regulacji zawartych w ustawie „wprowadzającej”. Ich ważność jest jednak uwarunkowana koniecznością zgodności z obowiązującymi obecnie ustawami („zachowują moc, o ile nie są sprzeczne z ustawą”) i ograniczona czasem („obowiązują do czasu wydania nowych rozporządzeń jednak nie dłużej niż do 30 czerwca 2004 roku”).

Należy pamiętać także o konieczności uwzględniania w założeniach do systemu ochrony środowiska w przedsiębiorstwie wymagań określonych w programach ochrony środowiska oraz planach gospodarki odpadami, które powinny posiadać wszystkie jednostki administracyjne w kraju. Szczególne znaczenie mają tu gminne programy ochrony środowiska i gminne plany gospodarki odpadami. Programy i plany mają szczególne znaczenie dla przedsiębiorców, ponieważ organ administracji będzie odmawiał wydania wymaganego prawem pozwolenia lub zezwolenia jeżeli warunki korzystania ze środowiska przez przedsiębiorcę będą sprzeczne z odpowiednim programem lub planem.

PODSTAWOWE ZASADY OCHRONY ŚRODOWISKA
Ochrona środowiska opiera się na tak kluczowych zasadach, jak:
• zasada zrównoważonego rozwoju, zdefiniowanego jako „rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”,
• zasada przezorności i prewencji, wyrażona w art. 6 Prawa ochrony środowiska sformułowaniami: „kto podejmuje działalność mogącą negatywnie oddziaływać na środowisko, jest obowiązany do zapobiegania temu oddziaływaniu” oraz „kto podejmuje działalność, której negatywne oddziaływanie na środowisko nie jest jeszcze w pełni rozpoznane, jest obowiązany, kierując się przezornością, podjąć wszelkie możliwe środki zapobiegawcze”,
• zasada ‘zanieczyszczający płaci” wyrażona w art. 7 Prawa ochrony środowiska sformułowaniami: „kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usunięcia skutków tego zanieczyszczeni” oraz „kto może spowodować zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty zapobiegania temu zanieczyszczeniu”,
• zasada uspołecznienia wyrażona w art. 9 i 10 Prawa ochrony środowiska sformułowaniami: „każdy ma prawo do informacji o środowisku i jego ochronie na warunkach określonych ustawą” oraz „każdy w przypadkach określonych w ustawie ma prawo uczestniczenia w postępowaniu w sprawie wydania decyzji z zakresu ochrony środowiska lub przyjęcia polityki, strategii, planu lub programu rozwoju i restrukturyzacji oraz projektu studium i planu zagospodarowania przestrzennego”.

Przy omawianiu podstawowych reguł prawa ochrony środowiska należy też przytoczyć nast. zasady:
- art. 141 ustawy – Prawo ochrony środowiska:
1) ,, Eksploatacja instalacji lub urządzenia nie powinna powodować przekraczania standardów emisyjnych’’.
2) ,, Oddziaływanie instalacji lub urządzenia nie powinno powodować pogorszenia stanu środowiska w znacznych rozmiarach lub zagrożenia życia lub zdrowia”.
- art. 142 ustawy – Prawo ochrony środowiska:
„Wielkość emisji z instalacji lub urządzenia w warunkach odbiegających od normalnych powinna wynikać z uzasadnionych potrzeb technicznych i nie może występować dłużej niż jest to konieczne”.
- art. 143 ustawy – Prawo ochrony środowiska:
„Technologia stosowana w nowo uruchamianych lub zmienianych w sposób istotny
instalacjach i urządzeniach powinna spełniać wymagania, przy których określaniu uwzględnia się w szczególności:
1) stosowanie substancji o małym potencjale zagrożeń,
2) efektywne wytwarzanie oraz wykorzystanie energii,
3) zapewnienie racjonalnego zużycia wody i innych surowców oraz materiałów i paliw,
4) stosowanie technologii bezodpadowych i małoodpadowych oraz możliwość odzysku powstających odpadów,
5) rodzaj, zasięg oraz wielkość emisji,
6) wykorzystywanie porównywalnych procesów i metod, które zostały skutecznie zastosowane w skali przemysłowej,
7) wykorzystanie analizy cyklu życia produktów,
8) postęp naukowo-techniczny."
- art. 144 ustawy – Prawo ochrony środowiska:
„Eksploatacja instalacji nie powinna powodować przekroczenia standardów jakości środowiska”.
- art. 5 ustawy o odpadach:
"Kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstawanie odpadów,
powinien takie działania planować, projektować i prowadzić, tak aby:
1) zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich negatywne oddziaływanie na środowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich użytkowania,
2) zapewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk, jeżeli nie udało się zapobiec ich powstaniu,
3) zapewniać zgodne z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwianie odpadów, których powstaniu nie udało się zapobiec lub których nie udało się poddać odzyskowi."

Odpowiedzialność za eksploatację instalacji oraz urządzenia zgodnie z wymaganiami ochrony środowiska ciąży na jej właścicielu, chyba że wykaże on, iż władającym instalacją lub urządzeniem jest na podstawie tytułu prawnego inny podmiot. Obowiązek ten w odniesieniu do instalacji, z których emisja wymaga pozwolenia, może zostać przeniesiony wyłącznie w drodze umowy sporządzonej w formie aktu notarialnego (art. 138 Prawa ochrony środowiska). Ta zasada ma szczególne znaczenie w przypadku wynajmowania (dzierżawy itp.) części majątku innym podmiotom dla wykonywania przez nich działalności, mającej wpływ na środowisko (np. w związku z eksploatacją instalacji). Niespełnienie warunku sporządzenia umowy w formie notarialnej może spowodować poważne problemy właśnie właściciela instalacji, jeżeli podmiot, który ją eksploatuje nie przestrzega wymogów ochrony środowiska.

POZWOLENIA (REGLAMENTACJA KORZYSTANIA ZE ŚRODOWISKA)
Pozwolenie jest konieczne dla eksploatacji instalacji powodującej:
1) wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza,
2) wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,
3) wytwarzanie odpadów,
4) emitowanie hałasu,
5) emitowanie pól elektromagnetycznych.

Ustawa-Prawo ochrony środowiska wprowadziła następujące rodzaje pozwoleń ekologicznych:
1) zintegrowane
2) na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza,
3) wodnoprawne na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,
4) na wytwarzanie odpadów,
5) na emitowanie hałasu do środowiska,
6) na emitowanie pól elektromagnetycznych.
przy czym, jeżeli konieczne jest uzyskanie pozwolenia zintegrowanego, wówczas nie są obowiązkowe inne rodzaje pozwoleń.

Pozwolenia są wydawane, podobnie jak dotychczas, przez organ ochrony środowiska (starostę lub wojewodę) na wniosek zainteresowanego, który powinien zawierać wiele ogólnych i szczegółowych informacji oraz danych (zostały one wyspecyfikowane w ustawie-Prawo ochrony środowiska oraz w ustawie o odpadach). Jeżeli wniosek, dotyczy instalacji nowo uruchamianych lub w sposób istotny zmienianych, powinien on zawierać informacje o spełnianiu wymogów, takich jak:
• stosowanie substancji o małym potencjale zagrożeń,
• efektywne wytwarzanie oraz wykorzystanie energii,
• zapewnienie racjonalnego zużycia wody i innych surowców,
• stosowanie technologii bezodpadowych i małoodpadowych oraz możliwość odzysku powstających odpadów,
• rodzaj, zasięg oraz wielkość emisji,
• wykorzystywanie porównywalnych procesów i metod, które zostały skutecznie zastosowane w skali przemysłowej,
• postęp naukowo-techniczny odnoszący się do danej sprawy.

Pozwolenie ma określać:
1) rodzaj i parametry instalacji istotne z punktu widzenia przeciwdziałania zanieczyszczeniom,
2) wielkość dopuszczalnej emisji w warunkach normalnego funkcjonowania instalacji, nie większą niż wynikająca z prawidłowej eksploatacji instalacji, dla poszczególnych wariantów funkcjonowania,
3) maksymalny dopuszczalny czas utrzymywania się uzasadnionych technologicznie warunków eksploatacyjnych odbiegających od normalnych, w szczególności w przypadku rozruchu i unieruchomienia instalacji, a także warunki wprowadzania do środowiska substancji lub energii w takich przypadkach oraz warunki emisji,
4) rodzaj i ilość wykorzystywanej energii, materiałów, surowców i paliw,
5) źródła powstawania albo miejsca wprowadzania do środowiska substancji lub energii,
6) 6) zakres i sposób monitorowania procesów technologicznych, w tym pomiaru i ewidencjonowania wielkości emisji,
7) sposób postępowania w przypadku uszkodzenia aparatury pomiarowej służącej do monitorowania procesów technologicznych, jeżeli jej zastosowanie jest wymagane,
8) 8) sposób i częstotliwość przekazywania informacji i danych uzyskiwanych w trakcie monitorowania procesów technologicznych organowi właściwemu do wydania pozwolenia,
9) wymagane działania, w tym środki techniczne mające na celu zapobieganie lub ograniczanie emisji.

W pozwoleniu organ może ponadto określić:
1) sposób postępowania w razie zakończenia eksploatacji instalacji,
2) wielkość i formę zabezpieczenia roszczeń.
Jest to nowość w polskim systemie prawnym ochrony środowiska.

Nowością jest ustawowe określenie maksymalnego czasu obowiązywania pozwolenia, który nie będzie mógł być dłuższy niż 10 lat (nie dotyczy to pozwoleń wodnoprawnych, które mają być wydawane na okres nie krótszy niż 10 lat, z tym że pozwolenia wodnoprawne dotyczące wprowadzania do wód, ziemi lub do urządzeń kanalizacyjnych ścieków zawierających substancje niebezpieczne, określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska, będą wydawane na okres nie dłuższy niż 4 lata a pozwolenia wodnoprawne na wycinanie roślin oraz wydobywanie kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów z wód lub z obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią będą wydawane na okres nie dłuższy niż 5 lat) oraz możliwość ustanawiania zabezpieczenia roszczeń, w przypadku eksploatacji niektórych instalacji.

Oprócz formy podstawowej, jaka są pozwolenia na korzystanie ze środowiska, funkcjonują też inne formy akceptowania przez organy administracji korzystania ze środowiska:
• decyzja zatwierdzająca program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, wydawana w przypadku wytwarzania odpadów niebezpiecznych w ilości większej niż 100 kg, nie więcej niż 1 tonę rocznie, informacja o wytwarzanych odpadach, przedkładana w przypadku wytwarzania odpadów niebezpiecznych w ilości mniejszej niż 100 kg rocznie, albo odpadów innych niż niebezpieczne w ilości większej niż 5 ton, nie więcej niż 5.000 ton rocznie, opisane w art. 17 ustawy o odpadach
• zgłoszenia, odnoszące się do niektórych małych instalacji, z których emitowane są do powietrza gazy lub pyły (art. 220 ust. 2 Prawa ochrony środowiska).

Oprócz pozwoleń funkcjonują też zezwolenia, związane z gospodarowaniem odpadami, wymagane dla prowadzenia działalności w zakresie:
• transportu i zbierania odpadów (art. 28 ustawy o odpadach),
• odzysku lub unieszkodliwiania odpadów (art. 26 ustawy o odpadach).