Sprawozdanie finansowe w przedsiębiorstwie bankowym
Bardzo trudno byłoby wyobrazić sobie w chwili obecnej funkcjonowanie rynku finansowego bez banków, które w naszym kraju stanowią istotne ogniwo systemu finansowego. Bankowość komercyjna odgrywa istotną rolę w rozwoju rynku finansowego. Banki komercyjne to typ banków o charakterze uniwersalnym, których podstawowa działalność koncentruje się na wykonywaniu bankowych operacji aktywno-pasywnych. Bank jest definiowany jako przedsiębiorstwo, które z jednej strony przejmuje szereg czynności finansowych z jednostek gospodarczych i gospodarstw domowych, a z drugiej dokonuje transformacji ryzyka oraz terminu przy przyjmowaniu wkładów oraz udzielaniu kredytów. Realizacja tych celów napotyka ograniczenia wynikające z konieczności zachowania płynności, przestrzegania przepisów finansowych i rozliczeniowych ustalanych przez kompetentne władze, działania, które zapewniłoby zaufanie klientów do banku. Ustawa ?Prawo bankowe? z dnia 29 sierpnia 1997r. tak definiuje bank:
Art. 2. Bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym.
Podstawowe funkcje banku to:
- funkcja kredytowa, polegająca na udzielaniu kredytów;
- funkcja płatnicza, polegająca na dokonywaniu płatności w imieniu klientów indywidualnych i korporacyjnych;
- funkcja depozytowa, polegająca na przyjmowaniu depozytów;
- zarządzanie aktywami finansowymi i majątkiem na rzecz i w imieniu klientów;
- czynności związane z pośrednictwem banków w obrocie papierami wartościowymi.
W poniższej pracy ogólnie scharakteryzowano bank depozytowo ? kredytowy, jego model finansowy, rachunek zysków i strat oraz wskaźniki ekonomiczno-finansowe. Tego typu banki prowadzą tradycyjną działalność polegającą na przyjmowaniu depozytów, udzielaniu kredytów oraz świadczeniu wielu innych usług w obszarze współczesnej bankowości. Rola banków depozytowo-kredytowych jako dostarczycieli długoterminowych kapitałów podmiotom gospodarczym jest zróżnicowana w zależności od przyjętego w danym kraju modelu funkcjonowania systemu finansowego. Jednak niezmienne jest, że banki te świadczą usługi niezbędne z punktu widzenia społecznego, z drugiej zaś strony są również przedsiębiorstwami, których celem jest osiąganie zysków. Cel działania banku operacyjnego (depozytowo-kredytowego i uniwersalnego) można określić jako dążenie do zaspokajania potrzeb podmiotów gospodarujących gospodarujących zakresie usług bankowych, przy równoczesnym dążeniu do uzyskania zysku. Bank osiąga przychody z tytułu pobieranych odsetek oraz prowizji przy przeprowadzaniu transakcji, stanowią one o specyfice banku i wynikają z polityki marż wyceniających oferowane przez bank usługi.
Schemat 1.Przepływy pieniężne w banku komercyjnym (źródło: www.sssg.ae.krakow.pl)
Ogólne założenia modelu
1. Podmiotem modelowanym jest bank komercyjny funkcjonujący w warunkach, w których jego działania nie mają wpływu na kształtowanie się parametrów zewnętrznych (takich jak średnie oprocentowanie na rynku depozytów czy kredytów). Przyjęto, że model dotyczy Banku zorganizowanego w formie spółki akcyjnej.
2. Podstawą modelu jest symulacja strumieni pieniężnych. Bank komercyjny przedstawiono jako system, w którym różne podmioty składają depozyty, które po uzupełnieniu środkami wniesionymi przez właścicieli (w formie gotówki) stanowią środki w dyspozycji banku. Środki te są umniejszane
o wielkości niezbędnych rezerw obowiązkowych odprowadzanych do Banku Centralnego oraz
o utrzymywaną w banku rezerwę funkcjonalną, która stanowi podstawowe zabezpieczenie zachowania płynności Banku. Bank Centralny może dokonać zasilenia w postaci kredytu lombardowego i redyskontowego w ramach posiadanego przez Bank limitu. Pozyskane środki mogą być przeznaczone na: kredyty dla różnych podmiotów, inwestycje kapitałowe, lokaty bankowe, inwestycje rzeczowe.
Spłata kredytów może przebiegać nieterminowo (ryzyko kredytowe), co jest źródłem powstawania opóźnień w przepływach, a nawet zmniejszenia wielkości środków, które wracają do banku. Zaangażowane środki, które wracają do banku po określonym czasie są powiększone o należne odsetki. Znacząca część z nich wypływa poza bank w postaci: zwracanych depozytów wraz z odsetkami, spłaty kredytów zaciągniętych w Banku Centralnym, podatków, poniesionych kosztów ogólnych funkcjonowania banku. Pozostałe środki stanowią zysk Banku i powiększają środki własne. Część z nich może wypłynąć do Akcjonariuszy w postaci dywidendy.
3. W modelu uwzględniono istnienie kilku walut. Dla każdej z nich buduje się odrębny model przepływów pieniężnych.
4. Symulacja przepływów pieniężnych jest zjawiskiem pierwotnym, przekładanym na zapisy w formie księgowej, obejmującej bilans oraz rachunek zysków i strat. Dochody i koszty uwzględniane są jedynie w formie kasowej z pominięciem zapisów memoriałowych.
5. Potencjalne zmienne sterujące przypisano dla Zarządu Banku i Akcjonariuszy. Zadania Zarządu podzielono następująco:
a) zarządzanie finansami - największy i najważniejszy moduł związany z procesem sterowania bankiem, obejmujący takie elementy jak:
- ustalanie stóp oprocentowania depozytów,
- ustalanie stóp oprocentowania kredytów,
- decyzje o limitach na poszczególne kategorie kredytów,
- decyzje o zakupie i sprzedaży papierów wartościowych;
b) marketing i dbałość o wizerunek Banku (realizowane w modelu głównie drogą wydatków na reklamę);
c) zarządzanie strukturą (poprzez możliwość utworzenia nowych oddziałów).
Przyjęto, że Zarząd prowadzi poprawną i racjonalną politykę w zakresie gospodarki własnej oraz aktywną w zarządzaniu kadrami. Tym samym założono, że poziom kwalifikacji i kultury pracowników nie wpływa ujemnie na image i wyniki Banku.
6. W zakresie funkcji właścicielskich przyjęto, że Akcjonariusze decydują o wysokości kapitału akcyjnego i podziale wygospodarowanego zysku. Przedstawione zmienne traktowane są w modelu jako zmienne sterujące.
7. Przyjęto, że Zarząd Banku kontroluje i prowadzi aktywną politykę w zakresie operacji międzybankowych. Oznacza to, że poza niezbędną rezerwą w postaci gotówki w kasie i na rachunku w Banku Centralnym pozostałe nadwyżki środków są lokowane w innych bankach. Depozyty międzybankowe są też podstawowym źródłem finansowania ewentualnych niedoborów w poszczególnych okresach.
8. Na wysokość przyjmowanych przez Bank depozytów oraz udzielanych kredytów istotny wpływ mają zaufanie klientów oraz dostępność do Banku. Założono, że obie wymienione cechy można skwantyfikować przy pomocy odpowiednich współczynników: wizerunku banku (stopień zaufania klientów) oraz dostępności banku (technicznych możliwości, związanym z siecią posiadanych oddziałów).
9. Założono, że obszarem działania banku jest rynek krajowy, co do którego przyjęto, że jest jednorodny. Jednorodność rynku jest rozumiana jako występowanie na całym terytorium kraju takich samych parametrów rynkowych dotyczących struktury zapotrzebowania na kredyty, takich samych preferencji depozytariuszy w zakresie wkładów oraz jednakowych funkcji spłacalności kredytów i zrywalności depozytów.
W celu prezentacji źródeł zysku odsetkowego należy skonstruować bilans banku depozytowo-kredytowego:
Sprawozdanie finansowe banku, jak wszystkich przedsiębiorstw, składa się z bilansu zestawionego na koniec okresu obrachunkowego, rachunku zysków i strat w tym okresie oraz sprawozdania z przepływu strumieni pieniężnych. Ustawa o rachunkowości określa zasady sporządzania sprawozdań finansowych, finansowych tym bilansu, a załącznik 2 do niej przesądza o formalnej zawartości bilansów sporządzanych przez banki. Ustawą z 20 kwietnia 2004r. dodano do ustawy o rachunkowości zapis, zgodnie z którym nastąpiło wdrożenie do systemu prawa krajowego kilku dyrektyw Unii Europejskiej. Jedną z kolejnych nowelizacji ustawy o rachunkowości wprowadzono od 1 stycznia 2005r. do polskiego systemu prawnego międzynarodowe standardy rachunkowości (MSR), w odniesieniu do skonsolidowanych sprawozdań finansowych spółek giełdowych i banków. Zgodnie ze wspomnianym załącznikiem 2 do ustawy o rachunkowości bilans banku zawiera następujące pozycje:
Aktywa:
1. Kasa, operacje z bankiem centralnym
2. Dłużne papiery wartościowe uprawnione do redyskontowania w banku centralnym
3. Należności sektora finansowego
4. Należności sektora niefinansowego
5. Należności sektora budżetowego
6. Należności z tytułu zakupionych papierów wartościowych wartościowych otrzymanym przyrzeczeniem odkupu
7. Dłużne papiery wartościowe
8. Udziały lub akcje w jednostkach zależnych
9. Udziały lub akcje w jednostkach współzależnych
Pasywa:
1. Zobowiązania wobec banku centralnego
2. Zobowiązania wobec sektora finansowego
3. Zobowiązania wobec sektora niefinansowego
4. Zobowiązania wobec sektora budżetowego
5. Zobowiązania z tytułu sprzedaży papierów wartościowych wartościowych udzielonym przyrzeczeniem odkupu
6. Zobowiązania z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych
7. Inne zobowiązania z tytułu instrumentów finansowych
8. Fundusze specjalne i inne zobowiązania
9. Koszty i przychody rozliczane w czasie oraz zastrzeżone
10. Rezerwy
Rola bilansu w banku jest szczególna, jest on nie tylko częścią sprawozdania, ale też źródłem podstawowych przychodów (odsetkowych) odsetkowych kosztów (odsetkowych). Zaksięgowanie nowego aktywu finansowego daje podstawę do uzyskania przychodów odsetkowych. Powstanie zapisu po stronie pasywów powoduje powstanie kosztów odsetkowych, kosztów pozyskania kapitału. W prezentacji bilansu każdego przedsiębiorstwa istnieje dylemat związany z kolejnością prezentowania stron bilansu (aktywa ? pasywa) i poszczególnych pozycji po obu jego stronach. Zwyczajowo prezentację przedsiębiorstw niebankowych rozpoczyna się od aktywów, a następnie podaje się źródła ich finansowania. W przypadku pośredników finansowych, w tym banków uzasadniona jest prezentacja w pierwszej kolejności pasywów, ponieważ sposób pozyskania przez nie kapitałów determinuje możliwość i sposób ich inwestowania. Prezentacja pasywów rozpoczyna się od najbardziej bieżących zobowiązań,
a kończy się składnikami kapitału właścicielskiego. Po stronie aktywów znajdują się najbardziej płynne aktywa w formie pieniądza, zamykają zaś ją rzeczowe środki trwałe.
Zgodnie z podstawowymi zasadami rachunkowości rachunek zysków i strat opisuje
w każdym przedsiębiorstwie proces powstawania zysków netto począwszy od przychodów ze sprzedaży poprzez ich pomniejszanie kosztami i podatkami. Podstawową kategorią do obliczania wskaźników ekonomiczno-finansowych jest dochód banku (wynik działalności finansowej) rozumiany jako przychód ze sprzedaży pieniądza i świadczonych usług, pomniejszony o koszt pozyskania kapitału i koszty prowizyjne. Kluczowe wskaźniki ekonomiczno finansowe banku depozytowo-kredytowego można ustalić na podstawie danych bilansowych oraz rachunku zysków i strat.
Wskaźniki efektywności:
1. efektywność aktywów (rentowność)
Zysk brutto
= ROA 1
Aktywa netto
Zysk netto
= ROA 2
Aktywa brutto
Aktywa brutto = aktywa przychodowe aktywa nieprzychodowe
2. efektywność kapitału (współczynnik zysku z kapitału)
Zysk brutto
= ROE 1
Fundusze podstawowe
Zysk netto
= ROE 2
Fundusz podstawowe
Przedstawione wyżej założenia teoretyczne najlepiej będzie zobrazować przykładem. Poniżej przedstawiono fragmenty z rocznego sprawozdania finansowego Banku BPH Bank Hipoteczny S.A. :
Bilans Banku na dzień 31.12.2007r.
Na podstawie takich i podobnych bilansów, raportów zysków i strat czy raportów przepływów pieniężnych można obliczać wiele różnorakich wskaźników. Jedne z nich mówią nam o zdolności pokrywania zobowiązań danego przedsiębiorstwa (w tym przypadku bankowego), wskaźniki rentowności, wskaźnik stopy dywidendy itd. W związku z tym tak ważne jest poprawne i staranne sporządzanie sprawozdań finansowych, na ich podstawie można ocenić kondycję finansową firmy, sprawdzić czy podejmowane do tej pory decyzje inwestycyjne były trafne. Sprawozdania finansowe informują także potencjalnych nabywców akcji o tym czy w dane przedsiębiorstwo warto będzie zainwestować swój kapitał.
W poniższej pracy ogólnie scharakteryzowano model finansowy banku depozytowo-kredytowego. Natomiast w celu prezentacji źródeł zysku odsetkowego przedstawiono także schemat bilansu banku oraz omówiono elementy, jakie powinno zawierać sprawozdanie finansowe, by mogło później służyć do wyznaczania wskaźników ekonomiczno ? finansowych.
Bibliografia:
1. Marian Górski ?Rynkowy system finansowy?, PWE, Warszawa 2007
2. Kazimierz Oleksiak, Andrzej Zawadzki ?Podstawy bankowości?, WSUiB,
Warszawa 2002
3. praca zbiorowa pod redakcją Edmunda Pietrzaka i Magdaleny Markiewicz ?Finanse, bankość i rynki finansowe? Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2006
4. praca zbiorowa pod redakcją Anny Szelągowskiej ?Instytucje rynku finansowego
w Polsce?, CeDeWu, Warszawa 2007
5. Munir Al.-Kaber ?Rynki finansowe i instytucje? Wyd. Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, Białystok 2006
6. www.nbp.pl ? ustawa ?Prawo bankowe? z dn. 29 sierpnia 1997r. (tekst ujednolicony)
7. www.sssg.ae.krakow.pl ? model banku komercyjnego (schemat)
8. www.bphbh.pl ? sprawozdanie finansowe za 2006r.