Polityka spoleczna

Polityka społeczna:
- dziedzina wiedzy społecznej powstała w latach międzywojennych, zajmująca się badaniem stopnia realizacji celu rozwoju społeczno- gospodarczego jakim jest stałe polepszenie warunków bytu materialnego i podnoszenie poziomu kulturalnego społeczeństwa, a więc wszystkimi stronami działalności gospodarczej, społecznej i politycznej wiążącymi się z możliwością pełnego, wszechstronnego rozwoju człowieka.
- świadoma działalność państwa polegająca na wyznaczaniu celów i zadań społecznych oraz podejmowaniu działań zmierzających do ich realizacji.
Przedmiot polityki społecznej – ogół spraw związanych z bytem człowieka:
- warunki żywienia i mieszkania
- możliwość leczenia i rehabilitacji
- wykorzystanie czasu wolnego i zakres rekreacji
- możliwości kształcenia się
- możliwości podnoszenia rozwoju kulturalnego
- zabezpieczenie socjalne
Kierunki polityki społecznej:
- stopień zaspokojenie materialnych potrzeb społeczeństwa w sferze konsumpcji indywidualnej i zbiorowej
- stan zdrowotny społeczeństwa i jego poprawa
- zmiany w wykształceniu i poziomie kulturalnym społeczeństwa
- zabezpieczenie społeczne i socjalne, zwłaszcza wieku dziecięcego i starczego
Ubóstwo względne – jest kategorią polityczną, przeprowadzamy ankietę.
Ubóstwo absolutne – gdy dochody miesięczne są mniejsze od połowy dochodów w danej gospodarce lub gdy wydatki konsumpcyjne są mniejsze od ½ wydatków konsumpcyjnych w danej gospodarce.
Umowa społeczna – jest to rodzaj zgody na istnienie i działanie państwa. Ta zgoda jest wyrażana ze względu na interes ludzi tworzących to społeczeństwo. Najwyższą rangę ma indywidualna wolność jednostki. Jeśli ta wolność zostanie ograniczona to można to przystać, kiedy wszyscy członkowie tej społeczności wyrażą na to zgodę.
Teorie umowy społecznej
1) przesłanki Nozick`a
- każda jednostka niezależnie od tego gdzie i kiedy żyje posiada naturalne prawa i obowiązki wśród których mieści się prawo do indywidualnej wartości
- jeśli prawo naturalne ulega zmianie to musi istnieć na to zgoda.
Za państwem socjalnym opowiedziałyby się rodziny, które mają jakiś kłopot, miałyby nadzieję, że na ich rzecz dokonywałaby się redystrybucja dochodów. W procesie redystrybucji uciekałyby rodziny z państwa socjalnego do minimalnego, które musiałyby coś włożyć do tego państwa. W końcu państwo socjalne zostałoby bez obywateli nie miałoby racji bytu. Sprawiedliwa może być nawet głęboka nierówność społeczna jeśli została wcześniej zaakceptowana i uzgodniona.
2) koncepcja państwa socjalnego skonstruowaną przez Rawls`a
Jest on zwolennikiem tego państwa. On uważa, że jeżeli ludzie mają do wyboru państwo socjalne i minimalne to wybiorą to pierwsze. Przyjmuje założenie, że istnieje coś co nazywa „zasłoną niewiedzy”. Ludzie nie zawsze zachowują się racjonalnie, nie wiedzą wszystkiego do końca, nasze wybory opieramy na wiedzę jaką mamy w danym momencie. Nie zawsze racjonalność oznacza maksymalne korzyści. Ludzie skłonni są opierać się na ogólnych zasadach, które gwarantują pewnej społeczności sprawiedliwe uczestnictwo w korzyściach. Rawls uważa, że kierowanie się zasadami sprawiedliwości odpowiada państwu demokratycznemu.
Rawls kreśli 4 etapy:
- umowa społeczna co do zasad sprawiedliwości
- formułowana jest konstytucja – forma pisana
- w zgodzie z konstytucją kształtuje się cały system prawa
- następuje przejście od reguł prawnych do ram konkretnych zachowań społeczeństwa
3) Buchanau – laureat nagrody Nobla. Naturalistyczna równowaga dóbr polega na zwycięstwie silniejszego lub bardziej przebiegłego.
Pierwsze prawo własności i ograniczonej wolności – jeżeli określamy prawo własności to tym samym ograniczamy wolność innych. Stan anarchii jest alternatywą dla przymusu państwowego.
Wnioski z teorii umowy społecznej – wynikają dosyć istotne wnioski dla konstruktywnych relacji społecznych to ograniczenie musi być świadomym ograniczeniem wolności ze względu na korzyści płynące z tego ograniczenia.
Konsensus – oznacza pełne zrozumienie po każdej ze stron o przekonaniu swoich racji. Każda ze stron będzie broniła swoich wartości, cech. Potrzebne jest uzyskanie jednogłośności przy zawieraniu umów społecznych.
Minimum egzystencji (minimum biologiczne) – stanowi dolne kryterium ubóstwa. Koszyk ten oznacza najniższy standard życia i dlatego różni się od kategorii minimum socjalnego.
W koszyku minimum egzystencyjnego znajdują się wydatki pozwalające jedynie na tzw. przeżycie. Grupami potrzeb o największym znaczeniu są potrzeby mieszkaniowe, żywnościowe stanowią one ponad 80% wartości koszyka.
W minimum socjalnym uwzględnia się jeszcze potrzebę utrzymania więzi ze społeczeństwem, a tego w minimum egzystencji nie ma. Zakres i poziom zaspokajania potrzeb według minimum egzystencyjnego wyznacza granicę poniżej której występuje biologiczne zagrożenie życia oraz rozwoju psychofizycznego człowieka. W Polsce zawartość tego koszyka została ustalona na podstawie 300 tys. towarów i usług. Jego wartość ustalono w 1995r. i od tego czasu Instytut Pracy i Spraw Socjalnych przedstawia minimum.
W 2001r. w porównaniu z 2000r. mamy kilkuprocentowy wzrost wartości koszyka. Wartość koszyka egzystencji rosła szybciej niż wskaźnik inflacji. Najwyższy wzrost nastąpił w eksploatacji mieszkań aż o 9%. W przypadku żywności nastąpił spadek koszyka o 1,2 do 1,5%.
Wydatki na mieszkanie w gospodarstwie trzyosobowym maleją do ok. 41%. Problem ubożenia społeczeństwa wiąże się z niedożywieniem dzieci. Dożywianiem dzieci zajmują się szkoły, świetlice. Wiąże się to z rządowym problemem finansowania dożywiania dzieci. Chodzi o zasilanie funduszy celowych w gminach. Ośrodek pomocy społecznej zakupuje posiłki dla dzieci z rodzin, w których dochód na osobę jest bardzo niski. Problem stanowi również to, że ludzie biedni popadają często w depresje i wegetację w milczeniu. Często też mamy do czynienia z patologią.
UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE
System ubezpieczeń społecznych – finansowanie różnych form zabezpieczenia społecznego.
Środki ubezp. mogą pochodzić:
- ze składek płaconych przez ludzi
- ze środków publicznych pochodzących z podatków zasilających budżet
- pomoc pozarządowa świadczona przez organizacje charytatywne
Przyczyny chęci ubezpieczania się:
- choroba
- wypadek przy pracy
- starość
- śmierć żywiciela rodziny
- sieroctwo
- bezrobocie
- macierzyństwo
- inwalidztwo
Protest przeciwko ubóstwu spowodował rozwój samopomocy społecznej. Ta idea wiąże się ze społeczną koncepcją człowieka. Powstał system ubezpieczeń społecznych.
Ważne osoby z zakresu ubezpieczeń:
DARWIN – dał początek idei samopomocy indywidualnej
MARKS, papież LEON XIII
DANIEL DEFOE- w XVII w. Podjął ideę ubezpieczeń. Stwierdził, że podstawą systemu ubezpieczeń powinny być następujące elementy:
- przymus ubezpieczenia
- samorządność
- samowystarczalność kas ubezpieczeniowych
Podstawową zasadą systemu miała być wzajemność świadczeń. Ubezpieczeni mogli korzystać z emerytur i rent oraz z usług medycznych świadczonych przez szpitale.
Druga wielka koncepcja ubezpieczeń społecznych – w XIX w. W 1819r. stworzona przez Simona de Siemandi „Nowe zasady ekonomii politycznej”. Była tam idea gwarancji zawodowej, czyli zabezpieczenia materialne pracowników z racji świadczonych przez ruch pracy na wypadek choroby i starości.
W XIX w. Klasa robotnicza zaczynała się już organizować – zakładała kasy pomocy wzajemnej. Z tych kas wyłoniły się ubezp. na wypadek choroby i bezrobocia. Pojawiły się także ubezp. ludowe (coś w rodzaju dzisiejszych osobowych ubezp.). podstawą tych ubezpieczeń były umowy. Ludzie podpisywali indywidualne umowy z towarzystwami asekuracyjnymi które zobowiązywały się do wypłaty ubezpieczeń na wypadek choroby.
Nowoczesny system ubezpieczeniowy 1883r. – ustawa o zabezpieczeniu na wypadek choroby.
1989r. – ustawa o ubezp. rentowym na starość i na wypadek inwalidztwa (Bismarck)
Bismarck wprowadził przymus ubezpieczeń, wszyscy musieli się ubezp. ubezpieczenia w modelu niemieckim opierały się na przymusie. Do tej pory były dobrowolne, z tego wzoru czerpały przykład inne kraje.
W systemie dobrowolnym wypłacane ubezpieczenia pochodziły ze środków publicznych. We Włoszech w 1888r. właściciele zakładów przemysłowych musieli się ubezp. od odpowiedzialności cywilnej z tytułu środków spowodowanych wypadkiem przy pracy.
Okres międzywojenny:
- 1918r. do końca lat 20-tych wiele krajów zaczęło wprowadzać ubezp. Bismarcka np. ubezp. emerytalne w Hiszpanii.
- 1930r. – wielki kryzys spowodował niechęć kapitalistów do ubezp. przymusowych, znów powracały ubezpieczenia indywidualne. W tym roku w Hiszpanii powstały ubezp. od choroby.
Okres po II wojnie światowej – odbudowa systemu zajęła trochę czasu. Było dużo sierot i wdów. Nie było dokumentacji dotychczasowego ubezp.
Ubezpieczenia społeczne w Polsce
Pierwszy dekret naczelnika państwa o ubezp. został wydany w 1919r. W 1920r. ustawa na wypadek choroby, utworzono również kasy chorych. Usługi medyczne stały się dostępne dla ludzi uboższych.
W 1924r. ustawa o zabezpieczeniu na wypadek bezrobocia.
W 1927r. – rozporządzenie prezydenta RP o ubezp. społecznym pracowników umysłowych.
1933r. ustawa o ubezp. społecznych, która ujednoliciła pod względem prawnym system ubezp. społecznych jest tzw. ustawa scaleniowa.
Reorganizacji uległ system lecznictwa. Obniżono ubezp. chorobowe, więc świadczenia były niższe. Wprowadzono zmiany np. zmianę w zakresie ubezp. emerytalnych włączono do robotników.
Robotnicy w majątkach ziemskich nie mieli prawa do ubezp. społecznych. W lipcu 1939r. – ustawa o sądach ubezp. społecznych została wprowadzona po wojnie.
W 1974r. została zastąpiona ustawą o okręgowych sądach pracy i ubezp. społecznych.
W 1950r. zostały zlikwidowane ubezp. społeczne i powstał ZUS.
W 1955r. zlikwidowano ZUS. Ubezp. były powierzone związkom zawodowym, system rent – administracji rządowej. System ten okazał się nieudolny.
W 1960r. ponowne powołanie ZUS-u.
W 1986r. – ustawa o organizacji i finansowaniu ubezp. społecznych.
W 1954r. objęto ogół pracowników i ich nadzór na mocy dekretu o powszechnym ubezp. pracowników.
W 1964r. systemem ubezp. zostali objęci rzemieślnicy.
W 1972r. członkowie rolniczych spółdzielni
1974r. – twórcy i ich rodziny
1975r. – osoby wykonujące prace na rzecz jednostek towarzystw uspołecznionych
1977r. – rolnicy indywidualni z rodzinami
1989r. ubezp. duchowne wszystkich wyznań.
Cechy systemu ubezp. społecznych:
- ubezp. społeczne finansowane są ze składek tradycyjnie płaconych przez pracodawców i pracowników z możliwością dofinansowania przez budżet państwa. W przypadku ubezp. od wypadku przy pracy składkę płaci pracodawca.
- uczestnictwo w ubezp. społecznym jest obowiązkowe, chociaż mogą występować zwolnienia grup szczególnie zamożnych
- ze składek tworzone są specjalne fundusze, z których płaci się świadczenia. Fundusze te mogą być kapitalizowane, jeśli pozwalają na to przepisy prawa
- uprawnienia do świadczeń ubezpieczeniowych wynikają z faktu ubezpieczenia i opłacenia składek
- świadczenia i składki są często zrealizowane do wysokości zarobków i opłacania składek
- ubezp. społeczne są oparte na następujących fundamentach: na przezorności i na solidaryzmie.
UBEZPIECZENIA ZDROWOTNE
Obejmuje 2 rodzaje ryzyka:
- utrata dochodów na skutek utraty pracy
- ryzyko ponoszenia niespodziewanych wydatków na świadczenia lecznicze (pobyt w szpitalu, rehabilitacja)
Pierwsze ubezp. w prawie Bismarcka w 1893r. było to uznanie kas chorych za przymusowe składki obowiązujące wszystkich pracowników z wyjątkiem prac o najwyższych zarobkach. Kasy chorych były zakładowe, branżowe.
Druga forma tych kas to przynależność terytorialna ludności. W Polsce w 1920r. przyjęto system terytorialny – miejskie i powiatowe kasy chorych. Ubezp. niemieckie ograniczały się do minimum zapewnienia świadczeń w okresie choroby. W innych krajach posunięto się trochę dalej. System angielski zapewniał większe świadczenia, a okres maksymalny pobierania świadczeń był dłuższy niż w niemieckim. Składki płacili także pracodawcy. System ten przetrwał do czasów II wojny, kiedy zaczęto reali8zować tzw. plan Beredije`a. Wyłączył on powszechną i bezpłatną opiekę medyczną z systemu ubezp. społecznych tworząc ogólny fundusz z podatków. Służba zdrowia uzyskała także odrębność w sferze zarządzania i organizacji. Beredije uważał, że zapewnienie dostępu wszystkim do świadczeń medycznych jest niezbędne, a składki zdrowotne na to nie wystarczają. Głosił ideę „zdrowego społeczeństwa”, które jest kreatywne. Jest pożytkiem społecznym dlatego opłaca się państwu finansować ochronę zdrowia. Usługi medyczne mają społeczny wymiar- dodatkowe efekty zewnętrzne związane z realizacją produkcji zdrowia.
Ochrona zdrowia była dobrem publicznym. Koncepcja ta nie spotkała się od razu z aprobatą. Uważano, że był to zamach na środki publiczne. Niektóre kraje poszły w ślad Anglii np. Hiszpania, Portugalia.
Model Beredije`a poddano później reformom np. badania okresowe (działania prewencyjne), które mają zapobiegać chorobom w przeciwnym razie tracą obie strony – państwo i renciści. Klasycznym rozwiązaniem problemu finansowania opieki zdrowotnej są ubezp. na wypadek choroby (pokrycie niespodziewanych wydatków i utraty zarobków z powodu przebywania na zwolnieniu lekarskim).
Dzisiaj opieka zdrowotna kosztuje znacznie więcej niż kiedyś na skutek szybkiego postępu medycznego wraz z postępem techniki. Kiedyś były inne standardy usług. Pojawia się problem jak zreformować służbę zdrowia, jak efektywnie nią zarządzać aby wszystkim obywatelom zapewnić jednakowy dostęp do usług medycznych. Szpitalnictwo jest zasilane przez środki z władz lokalnych. Władze te są zorientowane w strukturze demograficznej. W Anglii w latach 80-tych zaczęły pojawiać się prywatne towarzystwa i prywatne placówki służby zdrowia, ponieważ państwowy system był dla niektórych niewystarczający. Standard państwowej służby zdrowia był krytykowany. Mechanizm rynkowy w świadczeniu usług medycznych jest nieefektywny.
Ubezp. na wypadek choroby rozwijają się na zasadach rynkowych oraz na zasadach państwowych.
Ubezp. prywatne są oceniane jako mniej atrakcyjne niż ubezp. w systemie publicznym.
Asymetria = przewaga po stronie lekarzy. Pacjent nie ma wpływu na koszty postępowania medycznego, jest więc na pozycji słabszej. Opieka medyczna staje się coraz droższa.
Ubezp. zdrowotne (państwowe lub prywatne) włączają pomiędzy pacjenta a lekarza jeszcze jeden element, czyli to, że pacjent może żądać informacji o chorobie i o przebiegu niezbędnego leczenia.
Prywatne ubezp. zdrowotne kierują się zawsze kryterium opłacalności ekonomicznej. Wpływają także na zmniejszenie składek ubezpieczeniowych jest to spowodowane konkurencją form ubezpieczeniowych. Formy ubezpieczeniowe muszą konkurować aby korzyści ze składek były większe od wypłacanych świadczeń.
Przymusowe ubezpieczenia – może wystąpić nadkonsumpcja usług medycznych, ponieważ dostęp do nich jest nieograniczony. Pacjent nie ma żadnych ekonomicznych ograniczeń korzystania z usług medycznych. Pacjenci nie wiedzą ile kosztuje dany zabieg. Brak obecności ceny sprawia, że dochodzi do nadkonsumpcji. Pojawia się problem tzw. współpłacenia w trakcie z korzystania z usług medycznych. Zwrot kosztów następuje w części.
Etyka – trzeba mieć zaufanie do lekarza, ponieważ wykonuje on dane procedury w dobrej wierze.
Ubezp. zdrowotne pojawiły się najwcześniej. Każdy bowiem wcześniej czy później zachoruje. Ubezp. te są atrakcyjne społecznie (dodatnie efekty zewnętrzne) i politycznie (politycy podejmują kwestie ubezp. zdrowotnych). W każdym systemie występuje redystrybucja dochodów pomiędzy chorymi i zdrowymi, między młodymi i starymi.
Państwo odgrywa w systemie ubezp. społecznych dużą rolę, ponieważ często występuje jako gwarant korzystania z usług bezpłatnie. Państwo współfinansuje opiekę medyczną. Same składki nie wystarczają na pokrycie kosztów działania służby zdrowia. Dla państwa jest to opłacalne, dzięki bezpłatnej opiece medycznej udało się zwalczyć wiele chorób (system szczepień). Państwo finansuje tę opiekę, ponieważ korzyści społeczne będą wysokie. Zdrowie jest dobrem publicznym (czyli konsumowane łącznie, konsumpcja wspólna) i merytorycznym (pożądane przez społeczeństwo ponieważ niesie korzyści).
O dobro prywatne ludzie rywalizują ze sobą. Zdrowie jako dobro merytoryczne jest zawsze pozytywnie traktowane i wspólne i zorganizowane działania na rzecz zdrowia są powszechnie akceptowane. Zorganizowane działania na rzecz zdrowia dają więcej niż działania indywidualne. Dzięki temu zdrowie jest traktowane jako kapitał. Argumenty o charakterze etycznym – równość w dostępie do opieki zdrowotnej, jest to dziś coraz trudniejsze.
UBEZPIECZENIA EMERYTALNE
Po raz pierwszy zostały zaproponowane przez Bismarcka. Początkowo nie istniały wszystkie ubezp. społeczne. Ubezp. emerytalne powstały w 1925r. W USA ubezp. emerytalne dla robotników pojawiły się dopiero na skutek wielkiego kryzysu.
Ubezp. na starość w systemie dobrowolnym nie rozwijają się dobrze.
Przymus ubezpieczenia – chęć ucieczki przed włączeniem się w system w celu zwiększania wydatków na bieżącą konsumpcję. Korzystanie ze świadczeń emerytalnych bez ówczesnego wpłacania składek byłoby zjawiskiem częstym.
Metody organizacji systemu ubezp. emerytalnych:
· model kapitałowy – czyli kumulowanie jakiejś części dochodów na indywidualnych kontach. Ubezp. emerytalne utworzyły się jako obowiązkowe oszczędności robotników. Składki wpłacane przez ubezpieczonych są inwestowane w celu ochrony przed utratą wartości (inflacji). Zaletą tego systemu jest to, że wysokość emerytury zależy od aktywności zawodowej. W tym systemie nie ma miejsca na solidarność i redystrybucję. Każdy działa na własne konto.
· model repartycyjny – w tym modelu występuje solidaryzm społeczny. Występuje wymiana świadczeń pomiędzy generacjami. Dzieci i wnuki finansują emeryturę dziadkom i rodzicom. Dziś 2 osoby w wieku poprodukcyjnym przypada na 1 osobę w wieku produkcyjnym. Wysokość świadczeń musi ulec zmniejszeniu lub obciążenia młodych muszą wzrosnąć – problem starzenia się społeczeństwa.
Reforma systemu emerytalnego w Polsce ma łączyć model kapitałowy i repartycyjny. Poprzedni system był repartycyjny. Do roku 1998 system ubezp. emerytalnych był częścią systemu ubezp. społecznych.
Do 1998r. w ubezp. emerytalnym występowały podsystemy:
- pracownicy systemu ubezpieczeń – system repartycyjny
- system emerytalny dla służb mundurowych – system bezskładkowy, finansowany z budżetu, 15 lat służby dawało prawo do 0,4% świadczeń podstawowego wymiaru
- system emerytalny dla robotników – finansowany przez budżet w ok. 95%, świadczenia te były niskie.
Pracownicy systemu ubezpieczeń – składkę opłacał pracodawca w wysokości 45% funduszu, świadczenia były gwarantowane przez państwo, dla kobiet po 60 latach dla mężczyzn po 65 latach. Emerytura była traktowana jako przywilej a nie wypracowane prawo. System ten charakteryzowała wysoka redystrybucja dochodów – podatkowa i emerytalna. Wysokość emerytury nie zależała od aktywności zawodowej, ale od wydolności systemu. Pracodawcy często nie płacili składek a pracownicy i tak otrzymywali emerytury, więc często solidaryzowali się z pracodawcami niepłacącymi składek, gdyż wtedy otrzymywali większe wynagrodzenia.
Zarys reformy ubezpieczeń
1 stycznia 1999r. weszła w życie ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Reguluje ona zasady podlegania ubezp. społecznemu, wysokość składek na ubezp. społeczne, zasady ustalania podstawy wymiaru składek na ubezp. społeczne, zasady finansowania tych składek, zasady, tryb i terminy zgłaszania do ubezp. społecznych, prowadzenia ewidencji ubezpieczeniowej i płatników składek, rozliczenia składek na ubezp. społeczne ze środków z ubezp. chorobowego i wypadkowego, terminy płacenia składek.
Określono zasady przekazywania składek do Otwartych Funduszy Emerytalnych. Podstawowym celem ustawodawstwa było regulowanie świadczeń:
- rentowego
- emerytalnego
- w razie choroby i macierzyństwa
- z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
Podmioty, które odgrywają rolę w systemie ubezp. społecznych to:
- ZUS
- Otwarty Fundusz Emerytalny
- Zakłady emerytalne
- Płatnicy składek
ZUS – to państwowa jednostka organizacyjna. Posiada osobowość prawną. Do realizacji działań z zakresu ubezpieczeń społecznych został powołany Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (FUS).dysponentem pieniędzy FUS jest ZUS.
Przychody FUS to składki na ubezp. społeczne nie podlegająca przekazaniu na rzecz OFE czyli:
- dotacje na finansowanie niektórych składek
- oprocentowanie rachunków bankowych FUS
- wpłaty z budżetu państwa oraz innych instytucji przekazanych na świadczenia, których wypłatę zlecono w ZUS-ie, z wyjątkiem wpłat na instytucje zagraniczne
- dotacje z budżetu państwa
- pieniądze w tzw. Funduszu Rezerwy Demograficznej
- z dodatkowych opłat i innych źródeł
Pierwsze lata po reformie ukazują, że dochody nie wystarczają na realizację bieżących świadczeń.
Cechą jest występowanie 3 filarów.
II filar powstał w celu obciążenia budżetu państwa z pokrywania narastającego deficytu w środkach ZUS-u. Podstawową słabością systemu jest brak organizacyjnego i technicznego przygotowania do wdrażania i funkcjonowania systemu. Chodzi tu również o uszczelnienie systemu i objęcie obowiązkiem ubezp. społecznych i zdrowotnych wszystkich zleceniobiorców niezależnie od czasu trwania umowy.
Założenia nowego systemu dzielą społeczeństwo na 3 grupy:
- urodzonych po 31 XII 1968 – muszą oni wejść do nowego systemu, obowiązkowo filar I i II, dobrowolnie filar III
- urodzonych do 1969 po 1948 – mogą korzystać w pełni z nowego systemu emerytalnego. Jeśli wejdą do niego uzyskają kapitał początkowy.
- Urodzeni przed 1 stycznia 1949 – muszą pozostać w systemie emerytalnym starym. Nie mają własnych kont i kapitału początkowego. I filar podzielony na stary i nowy, II i III filar – nowy.
Podział składek na ubezp. społeczne.
Nowy system redukuje liczbę nadmiernych grup emerytalnych. W systemie zachowano dotychczasowy poziom składki ogólnej na zabezpieczenie socjalne. Doszło do przeliczenia składki, ponieważ są płacone i przez pracowników i pracodawców. Składki emerytalne i rentowe- po połowie pracownik i pracodawca, chorobowe – w całości pracownik, wypadkowe – w całości pracodawca.
Nastąpiło podniesienie wynagrodzeń o wysokość składek emerytalnych i rentowych. Składki na ubezp. emerytalne i rentowe są odprowadzane od wynagrodzenia brutto do wysokości 30-krotnego prognozowanego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. Powyżej tego nie płaci się składki. Do I filaru wpływa 36,58% płacy przed opodatkowaniem lub 29,3% płacy ubruttowionej. Do II filaru wpływa 9,3% ubezp., składka pracownika wynosi 19,7%, drugą część płaci pracodawca.
Stary filar był repartycyjny – osoby nie mają kont, świadczenie tych osób zależy od budżetu państwa.
Nowy I filar – obowiązuje system repartycyjny dla nowego systemu. Ci, którzy w nim zostają mają uzależnioną wysokość emerytury od składek opłacanych i wieku przejścia na emeryturę. Świadczenia emerytalne nie wykluczają pracy.
II filar – obowiązkowy system kapitałowy, składki są płacone do ZUS-u, a następnie do OFE. OFE są zarządzane przez towarzystwa emerytalne. Towarzystwa są zobowiązane do inwestowania tych środków w celu ich powiększania. W chwili osiągnięcia wieku emerytalnego przez członka towarzystwa środki zebrane są przekazane do funduszu emerytalnego.
III filar – dobrowolny system kapitałowo- ubezpieczeniowy. Jest on dostępny tylko poprzez pracownicze programy emerytalne – wchodzi do tego programu pracodawca. Daje to możliwość zwalniania z typowej składki ZUS.
Praca w szczególnych warunkach – praca wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w ekstremalnych warunkach środowiska, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mogą spowodować trwałe negatywne skutki zdrowotne, którym nie można zapobiec stosując środki profilaktyczne i medyczne.
Ocena systemu emerytalnego.
Reforma ta wynikła z potrzeby zmian systemowych. Pojawia się dużo negatywów – odnoszenie się uczestników systemu do zmian.
Na pytanie czy reforma systemu jest korzystna większość osób odpowiada negatywnie lub obojętnie.
Uczeni uważają, że funkcjonowanie systemu powinno być usprawnione- świadczenia emerytalne powinny być podwyższone, należy podnieść wiek emerytalny kobiet do 62 lat i mężczyzn o 67 lat.
Rodzaje bezrobocia:
1. strukturalne- występuje przy zmianach struktury gospodarki, gdy istnieje rozbieżność pomiędzy popytem na konkretny rodzaj pracy a podażą tejże pracy. Pewne gałęzie gospodarki przeżywają kryzys i redukują zatrudnienie, a inne rozwijają się i potrzebują nowych pracowników. Kwalifikacje pracowników zwolnionych nie zawsze odpowiadają potrzebom nowych gałęzi i pojawia się bezrobocie strukturalne.
2. frykcyjne- w dynamicznie rozwijającej się gospodarce pojawiają się niedopasowania pomiędzy wolnymi miejscami pracy a wolną siłą roboczą wynikające m.in. z ciągłego procesu powstawania i likwidacji miejsc pracy przez pracowników. W rezultacie tych procesów zawsze występuje pewna ilość wolnych miejsc pracy oraz osób bezrobotnych.
3. klasyczne – (dobrowolne) występuje wówczas gdy poziom płac realnych przewyższa wysokość zapewniającą równowagę na rynku pracy. Elastyczne ceny, skutecznie działający mechanizm rynkowy oznacza to, że produkcja jest na poziomie potencjalnym. Działa prawo Say`a „produkcja sama sobie tworzy rybek zbytu”. Obejmuje osoby poszukujące pracy, ale nie akceptujące istniejącej stawki płac.
4. keynsistowskie (przymusowe) - wynika z niewystarczającego popytu, pojawia się w okresach spadku ogólnego poziomu popytu. Obejmuje osoby, które byłyby zdolne zaakceptować istniejące stawki płac, ale nie mogą znaleźć wolnych miejsc pracy.
5. koniunkturalne – w gospodarce występują okresy falowane. Falowanie gosp. pociąga za sobą falowanie na rynku pracy. Występuje we wszystkich typach gospodarek.
6. sezonowe- falowanie, które występuje w związku ze zmianami pór roku. Zawsze będzie występowało.
7. ukryte – jest przerostem zatrudnienia do potrzeb. Kiedy zaczęto sumować koszty w przedsiębiorstwie zaczęto realizować zatrudnienie. Na rynek trafia spora liczba osób, które utraciło pracę w związku z likwidacją PGR-u.
Główne przyczyny zaistniałej sytuacji w Polsce:
1. przyspieszenie procesów restrukturyzacji gosp.
2. wchodzenie na rynek pracy licznych roczników wyżu demograficznego
3. ujawnienie się osób pragnących poprzez status bezrobotnego uzyskać opłacanie z budżetu państwa składki na ubezp. Zdrowotne
4. spadek tempa przyrostu liczby miejsc pracy wygaszanie pakietów socjalnych związanych z gwarancjami kilkuletniego zatrudnienia, które towarzyszyły procesowi prywatyzacji.
Wyniki metody BAEL wskazują na występowanie na rynku pracy następujących zjawisk:
1. spadek liczby pracujących
2. zmiany w strukturze pracujących m.in. zwrot odsetka osób pracujących w sektorach prywatnych
3. trudniejsza sytuacja kobiet na rynku pracy w porównaniu do mężczyzn
4. znaczne zróżnicowanie bezrobocia według grup wieku
5. zróżnicowane natężenie bezrobocia według poziomu wykształcenia
6. znaczny udział bezrobocia długotrwałego
Do bezrobotnych zaliczamy ludzi w wieku produkcyjnym (18-64-mężczyźni, 18-60 -kobiety) którzy są zdolni i gotowi do podjęcia pracy na typowych warunkach występujących w gospodarstwie oraz pozostają bez pracy pomimo, że aktywnie szukają pracy.
Zasób siły roboczej (zasób aktywnych zawodowo)- są to ludzie w wieku produkcyjnym, którzy są zdolni do pracy i gotowi do podjęcia pracy na typowych warunkach występujących w danej gospodarce. Pozostali ludzie w wieku produkcyjnym zaliczani są do biernych zawodowo.
Ujęcie neoklasyczne
Zdaniem neoklasyków bezrobocie spowodowane jest usztywnieniem rynku pracy i zbyt wysokim poziomem wynagrodzeń.
Ujęcie keynsistowskie
Podaż pracy jest doskonale elastyczna względem istniejącego poziomu płac nominalnych aż do osiągnięcia pełnego zatrudnienia. Keysiści zakładają stałość cen. Przy stałości cen ceny nominalne są równe cenom realnym.
Krzywa podaży pracy jest równoległa do osi odciętych, a potem przy pełnym zatrudnieniu gwałtownie rośnie. Przy nie pełnym wykorzystaniu siły roboczej jest równowaga.
Polityka na rynku pracy ujmowana jest w 2 płaszczyznach:
1. pasywna państwa- polega na tym, że państwo zapewnia środki do życia bezrobotnym. Zasiłki dla bezrobotnych i zasiłki socjalne dla tych, którym zasiłki dla bezrobotnych nie przysługują. W Polsce charakterystyczne jest to, że polityka pasywna odgrywa dużą rolę. Mało środków pozostaje na politykę aktywną.
2. aktywna polityka- polega na tworzeniu nowych miejsc pracy dla bezrobotnych.
Formy polityki aktywnej to m.in.:
- publiczne programy zatrudnienia
- subsydiowanie zatrudnienia dla przeds. Prywatnych i państwowych, które zatrudniają bezrobotnych lub utrzymują miejsca pracy i nie zwalniają pracowników
- pożyczki udzielane przedsiębiorcom na tworzenie miejsc pracy dla bezrobotnych
- szeroko pojęte szkolenie zawodowe odnoszące poziom kwalifikacji lub nakierowane na zmianę zawodu
- polepszenie poziomu pośrednictwa pracy głównie przez uprawnienia działalności urzędów pracy.
W Polsce polityka aktywna odgrywa małą rolę. Przeznacza się na nią ok. 20% wszystkich środków przeznaczonych na walkę z bezrobociem, a ok. 80% na politykę pasywną.
Krzywa PHILLIPSA
Na podstawie danych statystycznych ustalił pewną zależność.
Im wyższe jest tempo wzrostu płac nominalnych tym niższa jest stopa bezrobocia. Im wyższa jest stopa bezrobocia tym niższe jest tempo wzrostu płac nominalnych.
Jeżeli rośnie bezrobocie to pozycja związków zawodowych i pracowników na rynku pracy jest coraz gorsza. Nie ma wtedy wysokiego tempa wzrostu płac.
Jest często w literaturze zmodyfikowana krzywa Phillipsa, w której zamiast tempa wzrostu płac nominalnych jest tempo wzrostu cen.
Ceny rosną wtedy gdy gospodarka szybko się rozwija. Jest to ożywienie lub rozkwit i właśnie wtedy bezrobocie maleje i jest wysokie tempo wzrostu płac nominalnych. Jeżeli gospodarka jest w kryzysie to bezrobocie rośnie nie trzeba dużo ludziom płacić i ceny maleją, bo są trudności ze sprzedażą.
Krzywa Phillipsa była krytykowana za to, że nie odzwierciedla dobrze zjawisk zachodzących w gospodarce w długim okresie czasu. W wielu krajach wystąpiła bowiem wysoka inflacja i wysokie bezrobocie. Tą sytuację określa się jako staginflację.
Milton Fremann wystąpił z koncepcją długookresowej krzywej Phillipsa.
Bn- naturalna stopa bezrobocia to taka stopa, której nie można obniżyć przy pomocy ekspansywnej polityki makroekonomicznej