Buddyzm

Buddyzm, jedna z wielkich religii światowych, która rozwinęła się z systemu etyczno-soteriologicznego, stworzona przez Buddę w V wieku p.n.e. Doktryna głoszona przezeń na obszarze północnych Indii rozszerzyła się na cały półwysep, a w ciągu następnych wieków objęła tereny wschodniej i środkowej Azji, gdzie utrzymuje się do czasów współczesnych. Idee buddyzmu wyrosły z rodzimych pojęć i wierzeń, wspólnych religiom indyjskiego subkontynentu, a także braminizmowi. Buddyzm pierwotny, pochodzący bezpośrednio od Buddy, trudny jest do odtworzenia z powodu braku pism samego twórcy (naukę spisywali uczniowie); pewne jest jednak, że oryginalne podstawy systemu i sposób rozumowania, przekazany w kazaniach (głoszonych specjalną metodą, ułatwiającą ich zapamiętanie), pochodzą od samego założyciela. W późniejszym okresie nauka Buddy uległa daleko idącym przeobrażeniom pod wpływem miejscowych wierzeń ludności, która je przyjmowała. Kilkakrotnie zwoływane synody nie zapobiegły wyodrębnianiu się trzech podstawowych kierunków: hinajany i mahajany, na początku n.e., oraz mantrajany około V wieku n.e.; Główny zrąb nauki pozostał jednak nie zmieniony we wszystkich kierunkach buddyzmu do czasów teraźniejszych. Jest w założeniu systemem ateistycznym; bogów nie respektowano; nie mieli żadnego znaczenia wobec samodzielnej drogi jednostki do doskonalenia się i wyzwolenia. Punktem centralnym jest problem cierpienia, ujęty w „cztery szlachetne prawdy”, które Budda objawił w swym pierwszym kazaniu w Benaresie. Celem życia ma być wyzwolenie z cierpienia (tj. kręgu wcieleń) i osiągnięcie całkowitego spokoju, wygaśnięcie wszelkich pragnień w nirwanie. Kolejne byty łączy osobowość ludzka, zmieniająca się pod wpływem dharm, podległych prawu przyczynowości, które konsekwentnie wymierza zapłatę za czyny dobre i złe; etyczna wartość uczynków , karman, wpływa na rodzaj następnego wcielenia. Samodoskonalenie duchowe sprzyja osiąganiu coraz wyższego bytu; najłatwiej je osiągnąć w izolacji od świata, w obrębie gminy zakonnej. Klasztory są jedynymi zorganizowanymi instytucjami buddyzmu; pierwsze gminy zakonne (sangha) męskie, potem także żeńskie powstały za życia Buddy. Dyscyplina zakonna obejmowała ćwiczenie się w 3 podstawowych cnotach buddyzmu: majtri – uczuciu przyjaźni do wszystkich stworzeń, ahinisie – nieszkodzeniu nikomu, i karunie – miłosierdziu, oraz w technikach medytacyjnych.; poza tym obowiązywało opanowanie zmysłów i abstynencja seksualna. Klasztory odegrały na przestrzeni dziejów znaczną role jako ośrodki życia religijnego, naukowego i artystycznego. Na ich terenie tworzono wielkie uczelnie, jak np. indyjska Nalanda czy Wikramasila, kształcące po kilkanaście tysięcy studentów z całej Azji. Buddyzm różni się od innych kultów religijnych tym, że nie ma do niego żadnego formalnego przyjęcia, nie istnieją też żadne ograniczenia kastowe czy rasowe: buddystą jest ten, kto żyje według zasad buddyzmu. Obecnie buddyzm dominuje w Sri Lance, w Birmie, Tajlandii, Laosie, Kampuczy, Nepalu, Bhutanie, występuje w Indiach, Korei, Japonii, Wietnamie, Mongolii, Indonezji, Malezji, Rosji, sporadycznie w Stanach Zjednoczonych i w niektórych krajach europejskich, np. w Wielkiej Brytanii, Niemczech. Ogólna liczba wyznawców sięga 600 milionów (według danych Kongresu 2500-lecia śmierci Buddy z 1956 roku).