Reakcje młodzieży na przemoc w mediach.

Pedagogika opiekuńcza zaoczne magisterskie uzupełniające rok 1szy
Grupa 18

REAKCJE MŁODZIEŻY NA PRZEMOC W MEDIACH.

Żyjemy w czasach, w których środki masowego przekazu wdzierają się w codzienne życie każdego człowieka, narzucają mu swoją wszechobecność wszędzie: w domu, na ulicy, w szkole, w środkach komunikacji, w miejscu pracy. Odizolowanie się przed ich oddziaływaniem jest nierealna. Atrakcyjność treści przekazywanych przez mass media skłaniają raczej do ich poszukiwania niż rezygnacji. Dlatego kasy kin są oblężone, gdy wyświetla się film odpowiadający gustom publiczności, telewizor stał się artykułem pierwszej potrzeby, a nakłady kolorowej prasy ukazują się w setkach egzemplarzy.
Siła oddziaływania środków masowego przekazu wynika z szerokiego uwzględniania potrzeb intelektualnych człowieka. Prasa, telewizja, radio a czasem kino dostarczają rozrywki lekkiej i wysublimowanej dla widzów i melomanów, koneserów i odbiorców masowych. Media poprzez olbrzymi zasięg oddziaływania oraz różnorodność przekazywanych treści dysponują ogromną siłą kształtowania osobowości człowieka. Kształtowanie to jest z reguły ukierunkowane. Zarówno prasa, jak i radio czy telewizja korzystają z grona licznych ekspertów ze wszystkich dziedzin. Komentarze rzeczoznawców stają się poglądami odbiorcy wówczas, gdy wcześniej nie ukształtował on sobie własnych lub gdy jego sposób spostrzegania i oceny problemów podważony został siłą fachowej argumentacji.
Przemoc towarzyszy człowiekowi od początku ludzkości. To dzięki niej jednostka i grupa miała szanse na przetrwanie. Chociaż przemoc jest niezbywalnym składnikiem życia, to jednak ciągle jest złem koniecznym. Od zarania dziejów do dnia dzisiejszego zjawisko przemocy podlegało wielu zmianom i przybierało różne formy. Wydawałoby się, że postęp cywilizacyjny powinien ograniczyć przejawy przemocy, a tymczasem zjawisko przybrało na sile. Obecnie stosunki międzyludzkie stają się coraz bardziej gwałtowne, coraz częściej są oparte na przemocy. Powszechne wśród ludzi stało się uczucie zagrożenia, ze strony drugiego człowieka. Stosowanie przemocy jest z reguły potępiane przez opinie publiczną. Jednakże w pewnych przypadkach, takich jak wojna, granice obrony koniecznej, brutalne gry sportowe, ,jej przejawy są tolerowane, a nawet aprobowane społecznie. Przemoc skierowana przeciw niewoli, zbrodni agresji i tyranii nie budzi zastrzeżeń.
Przykładem może być fakt, iż przemoc ?towarzyszy? człowiekowi ciągle. Dr Centerwall z Uniwersytetu Waszyngtona w Seattle przez 40 lat prowadził badania, które wykazały, że przemoc ukazywana na ekranie wyraźnie wpływa na wzrost przestępczości. Przemoc demonstrowana w amerykańskiej telewizji miała wpływ na około 50% zabójstw popełnionych w tym kraju. Przeciętny dwunastolatek w ciągu swojego życia ogląda na ekranie telewizyjnym ponad 100 000 aktów agresji począwszy od wiadomości codziennych kończąc na filmach i grach komputerowych. W Polsce z badań przeprowadzonych przez M. Braun-Gałkowską w 1995 roku wynika, iż w ciągu jednej godziny były 34 sceny destrukcyjne, w tym 14 w Wieczorynkach, a 20 w Wiadomościach. W badaniach przeprowadzonych przez nią rok później zmniejszyła się nieco ilość wzorów agresywnych, ale nadal występowały emocje negatywne.
Przykład wpływu telewizji na dzieci świadczy i o tym, że oddziaływania środków masowego przekazu wywołuje efekty zamierzone przez programodawcę i nie zamierzone. Z badań prowadzonych w Polsce wynika , iż statystyczny Polak poświęca dziennie około 3 godz. 35 min. na oglądanie telewizji. Chociażby już z tego powodu można wysunąć wniosek, że rola telewizji w życiu większej części naszego społeczeństwa jest znacząca. Tragicznym wydaje się fakt, iż już od najmłodszych lat dzieci oswajane są z aktami przemocy. Najprostszym przykładem mogą być kreskówki dla dzieci emitowane w telewizji na kanale Polsatu w godzinach rannych. Oglądając jedną z nich, gdzie główną rolę odgrywała postać przypominająca Batmana, Jacek Stelmach, autor artykułu ?Pan Telewizor?, który ukazał się na łamach dwumiesięcznika ?Profilaktyk? w kwietniu 2001 roku., doliczył się aż 70 scen przemocy z czego 40 dotyczyło przemocy skierowanej przeciw postaciom ludzkim., polegała ona na zadawaniu ciosów, miażdżeniu części ciała oraz na poniżaniu. Spośród czterdziestu aktów przemocy , aż w dwunastu zadano osobom śmierć. Cel tych kreskówek jest nieodgadniony, oczywiście dobro wygrywa ze złem, lecz nie powoduje tego, iż widz nie pamięta o aktach przemocy, jakich trzeba było dokonać, aby doprowadzić do takiej sytuacji. Przeciwnie dziecko zazwyczaj wyłącznie pamięta ukazaną przemoc. Dziecko nie potrafi odróżnić fikcji od rzeczywistości. Przykładem tu może być czterolatek, który po obejrzeniu filmu o Supermanie, tak się utożsamił z bohaterem, że wyskoczył z okna budynku, przekonany, że wyrosną mu skrzydła.
Pojęcie przemocy dość rzadko jest używane przez socjologów. Nie znajdziemy go w większości słowników nauk społecznych i w pracach teoretycznych poświęconych fundamentalnym problemom humanistyki, jak i również, co ciekawe, w większości tekstów prawnych. W prawie karnym pojecie przemocy wprowadzono jedynie jako znamię niektórych przestępstw. W słownikach socjologii częściej występuje hasło ?przymus? niż ?przemoc?. W wielu przypadkach zjawiska przez pojęcie przemocy sygnalizowane omawiane są przy okazji zagadnień organizacji społecznych.
Przemoc w słowniki socjologicznym jest określona jako ?jeden z głównych, obok groźby, środków przymusu, polegający na użyciu siły fizycznej przez jednostkę czy grupę, często wbrew obowiązującemu prawu, w celu zmuszenia jakiejś osoby czy członków grupy do określonego działania czy też uniemożliwienia podjęcia działań lub zaprzestania wykonywania czynności już rozpoczętej; także bezprawne narzucenie władzy?. ?Przemoc jest częścią kultury, nie zaś natury- nie mówimy bowiem, że jaskółka używa przemocy połykając komara albo wilk, gdy sarnę zagryza (...) Słowo jest zastrzeżone dla stosunków między ludźmi i odnosi się do wszelkiego użycia siły albo groźby siły po to, by zmusić innych ludzi do pewnego zachowania, jakieś czyny udaremnić czy po prostu dla własnej przyjemności coś złego innym wyrządzić. Zazwyczaj też odróżniamy przemoc usprawiedliwioną od nieusprawiedliwionej, jasne jest bowiem, że instytucje państwowe- policja, sądy, prawodawstwo- korzystają z przemocy, by różnym zachowaniom, za przestępcze uznanym, zapobiegać, albo je karać?. Niestety w stosunkach międzyludzkich przemoc jest stosowana nie tylko jako zło konieczne, lecz często występujące jako przejaw patologizacji więzi międzyludzkich oraz relacji między człowiekiem a otaczającą go rzeczywistością.
Agresja z kolei jest często stosowana jako synonim słowa przemoc. Pojęcie agresji jest szeroko rozpowszechnione na gruncie psychologii, skąd zostało importowane przez socjologię i inne dyscypliny interesujące się ludzkim zachowaniem. Bardzo istotny wpływ na kształtowanie agresji mają wartości rodzinne, normy i standardy moralne. Ważna jest także struktura rodziny. Z badań jasno wynika, że wielu przestępców było wychowywanych przez samotne matki, a tempo wzrostu przestępczości jest wprost proporcjonalne do liczby rozwodów.
Z biegiem lat dla dziecka coraz ważniejsi stają się koledzy. Grupa rówieśnicza ustanawia własne normy. W niektórych grupach jawnie promowane są zachowania agresywne. Z przeprowadzonych w Polsce badań na dorastającej młodzieży wynika, że wpływ grupy rówieśniczej na zachowanie dziecka jest tym mniejszy, im bardziej prawidłowo funkcjonuje dom i szkoła. Brak umiejętności posługiwania się bardziej dojrzałymi sposobami zachowywania się w sytuacjach konfliktowych powoduje, że powszechne tłumienie agresywnych uczuć, a kiedy mechanizm ten przestaje działać, spotykamy agresywne reakcje w postaci wyładowywania złości na przedmiotach lub na innych ludziach bądź stosowania przemocy fizycznej. Konstruktywne wykorzystanie agresywnych tendencji odbywać się może np. poprzez rywalizację, która powoduje doskonalenie umiejętności czy też poprzez uprawianie sportu. Nienawiść bywa powiązana z poczuciem krzywdy agresora. Głębszą, nie uświadamianą przyczyną agresywnego zachowania może być poczucie bezradności. Niewłaściwe wyrażanie agresji może być reakcją na własną niemoc, nieporadność i niemożność kontrolowania otoczenia. Dominującą postawą wobec uaktywniających się agresywnych uczuć jest ich tłumienie. Jednak kiedy ich siła przekroczy granice możliwości tłumienia, dochodzi do bardzo agresywnych zachowań. Sytuacją wpływającą na wyzwolenie agresji, przemocy jest właśnie oglądanie przeróżnych filmów gangsterskich, granie w gry gdzie wszechobecna jest śmierć postaci ludzkich. Natomiast w telewizji występuje nad reprezentacja agresji w stosunku do rzeczywistego stanu rzeczy. Według badań amerykańskich, zbrodni ?telewizyjnych? jest 10 razy więcej niż w życiu realnym. Połowa osób występujących w telewizji bierze udział w jakiejś konfrontacji związanej z użyciem przemocy, choć w rzeczywistości dotyczy to 1%. Sytuacja taka powoduje błędne wyobrażenia odbiorców, którzy są przekonani o szerszym niż w rzeczywistości rozpowszechnianiu przemocy w stosunkach międzyludzkich. Wiedza o istnieniu przemocy w społeczeństwie jest elementem wiedzy o rzeczywistości , ale nad reprezentacja przemocy w telewizji powoduje wypaczenie tej wiedzy. Jak pisze Mrozowski ? im więcej czasu odbiorcy poświęcają telewizji, tym bardziej ich wyobrażenia upodabniają się do telewizyjnego wizerunku rzeczywistości, nawet gdy rozmija się on z ich osobistym doświadczeniem?.
Bardzo niepokojącym zjawiskiem jest wciąż rosnąca przestępczość nieletnich. Nieletni sprawcy popełnili w 2000 roku 78,758 przestępstw- o blisko 8% więcej niż w roku poprzednim. Policja odnotowała jednak, że przestępstw tych dokonało 58,151 nieletnich- o 1% mniej niż przed rokiem. Były to głównie włamania do różnych obiektów, następnie bójki i kradzieże samochodów. 47 nieletnich popełniło zabójstwa, 185 dokonało zgwałcenia a 146 dokonało napadu z bronią w ręku. Łącznie nieletni stanowili około 1,8% ogółu w wieku 13 do 17 lat. Sposób działania sprawców w dokonywaniu przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu nacechowany jest bezwzględnym, brutalnym, często wręcz sadystycznym zachowaniem.
Wiele informacji dotyczących społecznych wyobrażeń o przyczynach brutalności przyniósł sondaż przeprowadzony przez Ośrodek Badań Opinii Publicznej ( OBOP ) w grudniu 1997 roku. Uczestniczący w nim respondenci za najistotniejsze ich zdaniem przyczyn brutalizacji zachowań dzieci i młodzieży uznali takie czynniki jak nieodpowiednie środowisko kolegów i rówieśników oraz nieodpowiedni sposób wychowania i zły przykład w rodzinie. Ponadto do stosowania przemocy przez młodzież przyczyniają się zbyt łagodne kary za przestępstwa oraz informacje o małej wykrywalności przestępstw. Jednakże szczególnie eksponowana jest zgubna rola mediów, a więc pokazywanie w filmach scen okrucieństwa, tortur i zabijania, pokazywanie w telewizji i w kinach kradzieży, oszustw napadów, wątków o łatwym i szybkim bogaceniu się czy też nieuczciwych osób piastujących wysokie stanowiska państwowe, jak również wulgarny język w kinie, telewizji i w radiu.
Świadomość człowieka, jego światopogląd, zachowania i postawy kształtują się w społeczeństwie w którym żyje. W drugiej połowie XX-go wieku ogromny wpływ na człowieka zdobyły środki masowego komunikowania. Zdobyły one wręcz władzę i stały się ukrytym bądź jawnym narzędziem oddziałującym w poważnym stopniu na ludzi. Teorie socjologiczne zajmujące się wpływem mediów na odbiorców opierają się na założeniu, że sposób reagowania na przekazy oraz efekty reagowania uwarunkowane są czynnikami społecznymi i demograficznymi, jednakże istnieją rozbieżności ocen na polu innych nauk. W praktyce dzisiejszy człowiek stara się myśleć, reagować i postępować według tego co usłyszy w radiu i zobaczy w telewizji, co przeczyta w gazetach. Jeżeli znajduje w nich treści szkodliwe, to niepokój i nieporządek goszczą w społeczeństwie. Trudno jest dziś włączyć telewizor i nie zobaczyć tam scen przemocy. To zwłaszcza dzieci i młodzież narażone są na to bombardowanie. Prezentowany przez środki masowego przekazu obraz przemocy kształtuje normy i nastawienia społeczeństwa. Wpływowi temu ulegają zatem nawet te osoby, które sporadycznie chodzą do kina i oglądają telewizję. Kultura masowa fascynuje wyobraźnię współczesnego człowieka dostarczając mu łatwej rozrywki połączonej z sensacyjną informacją o świecie quasi-realnym. Największą dawkę elementów przemocy zawierają filmy telewizyjne i kinowe oraz relacje sportowe. W dzisiejszych czasach dzieci i młodzież poznają większość opowieści nie przez rodziców, społeczeństwo czy Kościół, ale przez globalną strukturę, jaką jest telewizja i inne media. Media zaś w większości wypadków kierują się prawami rynku. Wymuszają więc ujednolicanie przedstawianych treści, sprowadzanie ich do najmniejszego wspólnego mianownika. Stąd też przewaga filmów akcji i związanej z nimi przemocy, która również jest zrozumiała na całym świecie. Jest to przemoc bez refleksyjna, okraszona happy endem, sugerującym, że wszystko jest w najlepszym porządku.
Przykładem może być jak pisze Marta Wołkowycka (1994 r.) w ? Polityce?, w wybranym przypadkowo dniu w programach TVP umierało 14 osób : w tym 11 ?śmiercią dokumentalną? (reportaże o zamieszkach), 3 ?śmiercią fabularną? (serial kryminalny i Dobranocka). Do zabijania trzeba tu jeszcze dodać rany, wybuchy, uderzenia, pożary oraz ekspresję rozpaczy i smutku. Badania przeprowadzone przez OBOP nie pokazują jednak, by publiczność była tą sytuacją specjalnie zaniepokojona . Jako szczególnie drażniące i oburzające w telewizji wymieniło sceny brutalne (morderstwa, przemoc) zaledwie 8 % wszystkich badanych osób. Szczegółowa analiza wypowiedzi respondentów na temat akceptacji scen brutalnych ukazuje, że 52 % widzów uważa, że jest ich w telewizji w sam raz i procent ten ma tendencję rosnącą.
Ażeby zniwelować złe oddziaływanie mediów rodzice muszą mieć kontrolę nad tym jakie filmy, programy oglądają ich dzieci i jak dużo wolnego czasu na to poświęcają. Zadaniem rodziców również powinna być rozmowa o tym co dziej się na ekranie i musza wyjaśniać im prawdziwe życiowe konsekwencje agresywnego zachowania, które są rzadko przedstawiane w filmach. Zasadnicze znaczenie dla siły oddziaływania przemocy w filmie ma ukazanie cierpienia ofiary, które niestety nieczęsto jest pokazywane na ekranie. W efekcie niedojrzały psychicznie widz może nabrać przekonania, że użycie przemocy fizycznej nie ma złych następstw i jest aprobowane. Specjaliści ostrzegają, że taki przekaz szczególnie jest groźny- nie widząc skutków przemocy widz koncentruje uwagę na napastniku. Treści agresywne powodują u oglądających swego rodzaju zanik wrażliwości emocjonalnej.
Wprowadzanie takich postaci jak cyborgi, nieprzyjaźni kosmici, może być następstwem fascynacji agresją i poszukiwaniem form swobodniejszego jej wyrażania przez bohaterów filmowych. Mechanizmem napędzającym produkcję filmów z coraz to nowymi formami przemocy jest fascynacja agresją ? tym specyficznie ludzkim jednocześnie antyspołecznym zachowaniem. Festiwale filmowe w Cannes czy w Wenecji dowodzą, że wyobraźnię znacznej części ambitnych twórców ekranu angażują gwałt brutalna zbrodnia. Pomimo wszelkich badań i głosów naukowców trudno udzielić jednoznacznej odpowiedzi na pytanie jaki jest logiczny związek między wyświetlaniem scen przemocy a ich inspiracją w życiu codziennym. Nie kwestionując destrukcyjnego wpływu filmów drastycznych, można wysunąć hipotezą, że nie wszystkiemu winne jest kino i telewizja i ich upodobanie do wyświetlania filmów tanich, nasyconych krwią. Prawdopodobnie atmosfera agresji i brutalizacji spowija całe życie, a w części tylko każdy człowiek czerpie wzory z ekranu. Polega to na nieposzanowaniu pewnych zasad , ludzi, kodeksów i braku umiejętności wychodzenia z sytuacji konfliktowych inaczej niż przez zwarcie. Media oddziałują długotrwale poprzez wpływ na proces socjalizacji, który dotychczas przebiegał głównie w oparciu o szkołę i rodziną. Media przekazują młodzieży wartości cele i standardy zachowań aprobowanych społecznie. To jaki wpływ wywrą na młodego człowieka treści prezentowane przez filmy i telewizję zależy w dużej mierze od poczucia bezpieczeństwa bądź jego braku u danej jednostki, od tego, w jakich warunkach dorasta, na ile troskliwie rodzice zajmowali się nią w dzieciństwie oraz czy posiada jakieś moralne autorytety. Duże znaczenie ma również kontekst emocjonalny, w jakim film jest oglądany. Świat filmu dostarcza nieporównywalnie większą dawkę przemocy z jaką każdy spotyka się w rzeczywistości. Wielość drastycznych scen powoduje uruchamianie mechanizmu obronnego.
?Młodzi widzowie znieczulają się na ból, bagatelizują strach, tracą zdolność dostrzegania cierpienia innych, nie poczuwają się do niesienia im pomocy? . Sceny gwałtu i przemocy są na tyle wszechobecne i powszechne w filmach oglądanych przez młodzież, że można się spodziewać, iż będzie ona podświadomie postrzegać zjawisko przemocy jako naturalny składnik codziennego życia. Już teraz na porządku dziennym staje się fakt, iż w prasie, radiu słyszymy informację o tym jak brat zabija brata, synowie okradają własne matki i wiele innych tragedii życiowych, które jeszcze kilkanaście lat temu byłyby nie do pomyślenia. Już od najmłodszych lat dzieci uczone są, że przemoc jest usprawiedliwiona, ze nie jest niczym złym.
Profesor Marek Hendrykowski przedstawia w swoim artykule kilka myśli właśnie na ten temat. ?Obrazy przemocy powszednieją. Sceny przemocy w nadmiernej dawce i stężeniu prowadzą do zaniku wrażliwości oglądającego. Czyjeś cierpienie, ból, poniżenie i śmierć stają się abstrakcyjnymi fantomami, którym odebrano etyczny wymiar i ludzką miarę?; ?Każda scena przemocy pokazana na ekranie jest operacją na żywej psychice widza, wywołują nagłe zakłócenie jego poczucia względnej równowagi emocjonalnej?.
?Przemoc w filmach przypomina jedzenie soi. Im więcej jesz, tym więcej potrzebujesz, aby poczuć smak. Rozwinęliśmy w sobie pragnienie rzadkich sensacji?.(Alan Parker, reżyser).


Bibliografia:
1. E. Aronson, Człowiek, istota społeczna, Warszawa 1997
2. B.Fatyga,M.Szymańczak,(red.) Raport o młodzieży, Warszawa 1998
3. M.Filipiak, Socjologia kultury,Lublin 1996.
4. M.Gałaś (pod red.) J.Papież i A.Płukis, Przemoc dzieci i młodzieży, Toruń 2000
5. A.Giddens,Socjologia, 2004.
6. M.i M. Hendrykowscy, Przemoc na ekranie, Poznań 2001 r.
7. B.Hołyts (red),Opinia publiczna i środki masowego przekazu a ujemne zjawiska społeczne, Warszawa 1987
8. B.Hołyts(red), Społeczeństwo wobec przemocy,Warszawa
9. J.Pospiszyl,Przemoc w rodzinie,Warszawa 1994
10. B.Sułkowski, Przemoc w telewizji polskiej- metodologia, pierwsze wyniki, Przegląd humanistyczny, nr.5-6,Warszawa 2006
11. K.Olechnicki,P.Załęcki,Słownik socjologiczny,Toruń 1997
12. K.J.Schneider,Zysk z przestępstwa.Środki masowego przekazu a zjawiska kryminalne, Warszawa 1992